2.10.2008r.

Miejsce i rola archeologii w systemie nauk.

Archeologia zajmuje się społeczeństwami minionymi, które nie znały pisma lub posługiwały się nim w ograniczonym zakresie. Głównym źródłem informacji są pozostałości materialne, które archeologia pozyskuje w wyniku badań wykopaliskowych.

W archeologii powstało przekonanie, że źródła mają charakter obiektywny, i że odsłaniają przeszłość.

Konrad Jażdżewski- pisał o źródłach archeologicznych, że mają one przewagę nad źródłami historycznymi pisanymi gdyż są immanentnie obiektywne natomiast pisane są skażone interpretacją kronikarza, osoby która pewne rzeczy opisywała.

Jerzy Topolski- uważał, że kronikarz, informator jest takim swoistym pomostem między przeszłością a historykiem, archeologiem, który tą przeszłość interpretuje.

Na temat archeologii powstały dwa skrajne wyobrażenia:

- z jednej strony uważa się archeologa za osobę wykopującą z ziemi nikomu nie potrzebne rzeczy

- z drugiej archeolog to ten który przywołuje przeszłość której już nie ma stwarza ją na nowo i w tym jest podobny do stwórcy.

Archeologia jako nauka wykształciła się w 2 poł XIX w. (1860-65), często ujmowana jest jako jedna z nauk humanistycznych silnie nawiązująca do przyrodoznawstwa i nauk technicznych.

Archeologia w zależności od kraju i kontynentu jest różnie postrzegana. Raz przeważa perspektywa historyczna a raz antropologiczna. Archeologia polska i kontynentalno europejska preferuje perspektywę historyczną (ma kręgosłup historyczny) natomiast archeologii brytyjskiej i amerykańskiej właściwa jest perspektywa antropologiczna.

Zarys dziejów archeologii. [zasięg archeologii: od 3 mln lat temu do XIII- XV w.]

Samo słowo archeologia powstało z greckiego z dwóch słów:

- archoΐo- dawno minione rzeczy

- logos- nauka, wiedza, opowieść, słowo

Stąd starożytni grecy uważali, że archeologia to opowieść o czasach minionych.

W pierwszych wiekach naszej ery archeolog oznaczało aktorów, którzy za pomocą sztuki mimicznej odtwarzali na scenie antyczne mity.

W źródłach pisanych słowo archoΐologia występuje u filozofów i …

• Tukidydes (ok. 460-399 p.n.e.)- używał w znaczeniu dziejów , czasów minionych w ogóle

• Platon (427-347 p.n.e.)- podobnie jak Tukidydes

• Diodor Sycylijski (80-29 p.n.e.)

• Dionizjusz z Halikarnasu (ok. 60-5 p.n.e.)

W Rzymie ten termin się nie przyjął choć używali go:

• Strabon (ok. 65 p.n.e. - 20 n.e.) - napisał dzieło „Dawne dzieje rzymskie” (stosuje w nim ten termin)

• Józef Flawiusz (ok. 37-103 n.e.)- napisał „archeologię judejską”

Rzymianie wprowadzili termin:

- antiquitates- starożytność

- antiquarius- miłośnik starożytności

Rozwinięto na szeroką skalę kolekcjonerstwo i już w czasach rzymskich zaczęto rabować groby i handlować antykami. Zwłaszcza żołnierze Juliusza Cezara plądrowali groby w Italii i Grecji zakładając grody. Wielu władców miało kolekcje broni antycznej oraz kolekcje paleontologiczne.

Wieki średnie to zarzucenie archeologii i odwrót od badań nad przeszłością. W średniowieczu powstawały gabinety osobliwości a magiczne skorupy fascynowały ludzi średniowiecza. Nieliczni w tym też kronikarze mieli świadomość, że są one pozostałościami po ludziach którzy żyli wcześniej.

Np. Jan Długosz pisał, że: „garnki same rosną w ziemi”.

Wyjątkiem było dzieło Michała Mercattiego (botanik w ogrodach watykańskich) „Opus posthunus” (żył w XV w. natomiast dzieło wydano w XVII w.)- wiedział, że to są pozostałości po ludziach a nie dzieło piorunów jak powszechnie sądzono.

W dzisiejszym rozumieniu słowo archeologia przywrócono w XVII w. bowiem wiek XVI- XVII rozpoczął ere wykopalisk archeologicznych.

W XVII w. antykwariusz z Lionu J. Spone wprowadził termin archeologia ale tylko w wąskim rozumieniu jako opis zabytków, które obserwował w trakcie swojej podróży do Rzymu i na wschód.

[do tego tłumaczenia nawiązywał w latach 60-tych Czech Jan Malina wprowadzając termin archeografia- nie przyjęło się]

W wieku XVII pewne badania można uznać za prowadzone metodycznie i systematycznie jednak większość była nastawiona na wydobywanie już jak największej liczby przedmiotów. Już wtedy wprowadzono zasadę, że przedmioty leżące w warstwach wyższych są młodsze („leżące nad”)¹ niż te znajdujące się w warstwach niższych („leżące pod”)

Przez cały wiek XVIII i XIX dżentelmeni, nauczyciele i duchowni rozkopywali kurhany i cmentarze w całej europie, Ameryce (przybrało to postać swoistej manii, była to dla nich rozrywka)

Dopiero w 2 poł. XIX w. archeologia staje się nauką.

Wymagania jakie musiała spełnić archeologia:

• Przestała być kolekcjonerstwem

• Wypracowała metodykę badań terenowych w tym metody stratygraficznej

• Powstały określone instytucje

Powstała też wtedy pierwsza synteza pradziejów - J. Lubbock „Czasy prehistoryczne…” 1865

Dlatego przyjmuje się, że w latach 1860-65 archeologia wykształciła się w naukę.

Lubbock uwzględnił w swojej syntezie wszystkie dostępne wówczas materiały archeologiczne, antropologiczne (antropologii fizycznej), etnograficznej. Dlatego trzy dyscypliny naukowe przyznają się do jego syntezy.

Zanim powstała pierwsza synteza, archeolodzy podjęli pierwsze próby klasyfikacji zbiorów (uporządkowania) zwłaszcza chronologicznego (czasowego) stąd celem archeologii stało się uporządkowanie na linii czasu zgodnie z obszarem. UPORZĄDKOWANIE CHRONOLOGICZNO-TERYTORIALNE. Dążenie to wyrosło z tradycji romantycznej, która preferowała ducha narodowego (Dania, kraje skandynawskie).

Już w 1807r. w Kopenhadze powstało Muzeum Narodowe i przy tym muzeum działała Królewska Komisja Ochrony Zabytków i wychodziło czasopismo „Roczniki Antykwaryczne” przekształcone później w „Nordyjskie Czasopismo dla starożytności”.

Nastąpiły pierwsze próby podziału tej najdawniejszej przeszłości:

• L. Vedel- Simonsen 1813 w której pokazał drogę archeologii. Jako kryterium klasyfikacji przyjął tworzywo i technologię.

Podział na:

-epokę kamienia i drewna

-miedzi

-żelaza

• Ch. Thomsen 1836r. stworzył system trzech epok, który istnieje prawie niezmieniony do dziś:

-epoka kamienia

-epoka brązu

-epoka żelaza

Ułożył zbiory w muzeum w Kopenhadze według tej idei i napisał przewodnik po muzeum starożytności krajowych w Kopenhadze gdzie wyłożył zasady trzech epok.

[C. Renfrew; P. Bahn: „Archeologia. Teoria i metody”]

9.10.2008r.

John Lubbock starał się przyporządkować poszczególnym etapom pradziejów stadia ekonomiczno-społeczne. Wprowadził terminy paleolit i neolit.

Paleolitowi i części neolitu przypisał stadium łowiecko- rybacko- zbierackie, z kolei neolitowi i epoce brązu stadium pasterskie a epoce żelaza stadium rolnicze.

Generalnie zastosował system trzech epok. Epokę kamienia już Lubbock podzielił na paleolit i neolit. Wyjaśnił również genezę pierwszych cywilizacji uważając, że nie tylko są kolejnym etapem rozwoju kultury ale są też etapem adaptacji do środowiska.

Archeologia przekształciła się w naukę dzięki systematycznym badaniom archeologicznym, teorii ewolucji, systemowi trzech epok oraz dzięki uznaniu starożytności rodzaju ludzkiego.

Ważne były badania Petriego w Egipcie, to jemu przypisuje się zalążki metody typologicznej w archeologii. Petrii domagał się bardzo dokładnego zbierania i dokumentowania wszystkiego co pochodziło z danego terenu i wszystko co uzyskano w trakcie wykopalisk (nie tylko „ładne przedmioty”). Opracował metodę związaną z chronologią układania zabytków w pewnych sekwencjach.

Angustus Pitt- Rivers- w swoich dobrach ziemskich inicjował prace wykopaliskowe stosując metody pomiaru i zbierając wszelki materiał archeologiczny. Wykazując dbałość o metodykę badań terenowych.

Heinrich Schliemann- dla niego natchnieniem była zwłaszcza Iliada, która skłoniła go do poszukiwania starożytnej Troi. Prowadził wykopaliska odkrywając tą starożytną Troję, mimo że innym warstwą przypisał tę starożytność.

Początek XX-tego wieku wiąże się z zaangażowaniem archeologów europejskich z odkrywaniem paleolitu: F. Borders, H. Brunil, A. Leron-Gourhan.

Rozwój archeologii związany z XX wiekiem został określony jako wiek kopania ale wtedy wykopaliska były interpretowane w duchu ewolucjonizmu (początek XX w.). Wszystkie początkowe odkrycia musiały być potwierdzone co do ich wiarygodności (szczególnie paleolit) np. Abbeville odkryte przez Boucher de Perthes musiało być potwierdzone przez Ch. Lyella/ J. Evansa, tak samo sztuka paleolityczna w Altamira i Lascaux.

Paleolit zaczęto dzielić na okresy (G. de Mortillet). Podjęto badania dotyczące młodszych epok.

Keller prowadził badania nad osadami palafitowymi przyniosły one nowe ustalenia w zakresie epoki brązu i neolitu

Podjęto prace wykopaliskowe w Hallstatt w Austrii (rozpoczęte w 1846r.). Od tego powstała nazwa okres halsztacki. La Tèrn - od tego nazwa- okres lateński (Szwajcaria 1860)

Pierwsze wykopaliska pod względem problemu były prowadzone przez Alesia. Miały odpowiedzieć na pytanie: „Rola cezara w Gali” 1860r.

Druga połowa XX w. upływa pod hasłem, że archeologia nie może być wyłącznie nauką źródłoznawczą, że powinna budować modele i dawać obrazy przeszłości.

1. Archeologia tradycyjna- inaczej archeologia kulturowo- historyczna. Wyrasta z:

- ewolucjonizmu (XIX w.)

- dyfuzjonizmu (koniec XIX w.)- kierunek etnograficzny

2. Archeologia procesualna (lata 60. XX w.) wiąże się z nauką amerykańską i brytyjską. Główny lider: L. Binford. Powstała pierwsza teoria archeologii (procesualizm). Równolegle rozwija się np. archeologia strukturalna, logistyczna

3. Archeologia postprocesualna (lata 80.-90.) (archeologia kontekstualna, archeologia kognitywistyczna)

„gender studies”- studia nad płcią, rolą poszczególnych płci.

(poststruktualizm, feminizm)

[najważniejsze- podkreślone]

Termin:

W końcu XIX w. powstał problem terminu. Jak określać naukę o najdawniejszych dziejach człowieka? Zastanawiano się czy archeologia czy prahistoria. Lubbock uznał, że to prehistoria.

W kręgu oddziaływań języka niemieckiego upowszechnił się termin prahistoria. W kręgu języka angielskiego prehistoria. Europa zachodnia jest innym kręgiem cywilizacyjnym niż Europa środkowa więc wprowadziła termin protohistoria. [fr. préhistorie protohistorie historie] [pl. prahistoria historia]

Również w Polsce używa się trzy terminy: prahistoria, prehistoria, archeologia.

Polski archeolog Witold Hensel starał się te terminy uporządkować, określić ich zakresy. Stwierdził, że: prahistoria (ma dawać obraz pradziejów [synteza]) jest odpowiednikiem historii w sensie merytorycznym tylko, że obejmuje starsze okresy czyli pradzieje. Natomiast archeologia jest nauką również samodzielną ale niższego stopnia niż prahistoria. Dostarcza analiz i źródeł jako archeologia pradziejowa. To co ją wyróżnia są to źródła (przedmioty z ziemi) i metoda. Ani prahistoria ani archeologia nie są naukami pomocniczymi historii. Uważał, że naukami pomocniczymi historii są np. numizmatyka, epigrafia, sfragistyka.

W tradycji wszystkich krajów europy kontynentalnej stosuje się te terminy zamiennie i kiedy nie wydziela się prahistorii to archeologii przypisuje się wszystkie kompetencje.

Archeologia spełnia rolę pomocniczą wobec wszystkich działów historii poprzez dopełnienie pewnych informacji- poprzez źródła archeologiczne.

Dlaczego prahistoria a nie prehistoria? pre- przed pra- dawne

23.10.2008r.

Tożsamość archeologii.

Tożsamość archeologii jest wyraźniejsza w europie niż w Ameryce północnej.

W Europie kontynentalnej archeologia jest nauką historyczną, natomiast w Ameryce północnej jest nauką antropologiczną i jest integralną częścią antropologii. Należy tam do antropologii społecznej albo antropologii kulturowej. Dlatego jej tożsamość jest mniej wyraźna.

Z tym wiążą się dwa kręgosłupy archeologii, a także dwa modele jej uprawiania.

Niektórzy uważają, że nie ma zasadniczej różnicy między archeologia a antropologią ale antropolog ma łatwiej bo ma możliwość bezpośredniej obserwacji pewnych zachowań.

W latach 60. rozeszły się drogi archeologii europejskiej i amerykańskiej. W USA powstała „Nowa archeologia” i jej liderem był L. Binford- Archeologia procesualna. Napisał artykuł (Binford) pt. „Archeologia jako antropologia”, w którym napisał: „Albo archeologia będzie antropologią albo będzie niczym”.

Pytając o pradzieje pytamy o:

1. Co pozostało po przeszłości? (dotyczy różnorodności świadectw, źródeł, stanu zachowania w różnych środowiskach)

2. W jaki sposób pozyskujemy te świadectwa? (pyta o metody takie jak wykopaliska, metody nieinwazyjne np. archeologia lotnicza)

3. Chronologia, datowanie, metody datowania (w tym typologia i klasyfikacja)

4. Organizacja dawnych społeczeństw (archeologię tę określa się jako archeologię społeczną) dotyczy zbieraczy, myśliwych, rolników, hodowców.

5. Jak wyglądał świat ludzi w pradziejach?- archeologia środowiskowa

6. Środki utrzymania ludzi, żywności, dieta

7. Techniki i technologii wykonywania narzędzi, a także korzystania z nich.

8. Jakie utrzymywali kontakty (wymiana produktów, dóbr prestiżowych)

9. Jak/co myśleli tamci ludzie (dotyczy sztuki, magii, religii- archeologia kognitywistyczna)

10. Kim byli? Jacy byli?- archeologia człowieka

11. Dlaczego następowały zmiany?

12. Do kogo należy przeszłość?

W archeologii używa się różnych skal i terminów by przedstawić różne odkrycia archeologiczne. Często przedstawia się to na bardzo dużych obszarach, następnie w mikroregionach, potem w pojedynczych stanowiskach, następnie jego poszczególne elementy, potem ich konstrukcje.

Procesy formowania (inaczej tworzenia się warstw)

Archeolodzy mają coraz większą świadomość istnienia szeregów procesów formowania, które wywierają wpływ na to w jaki sposób przedmioty czy całe konstrukcje ulegają zasypaniu, wyłączeniu z funkcjonowania (wyłączeniu z kultury żywej) ale też co dzieje się z nimi potem kiedy już znajdą się w ziemi. Te rozważania dotyczą relacji KULTURA ŻYWA A KULTURA MARTWA.

Pewne konstrukcje, rzeczy ulegają wyłączeniu z kultury żywej i dostają się do ziemi. M. Schiffer (1976): procesy wyłączenie = procesy depozycyjne.

Kultura martwa (to co dzieje się w ziemi, w warstwie) = procesy podepozycyjne.

Schiffer rozróżnił kulturowe procesy formowania i naturalne procesy formowania (odnosi się do procesów podepozycyjnych)

- naturalne procesy formowania są to zmiany, które następują w skutek zjawisk przyrodniczych (ruchy tektoniczne, powodzie, procesy wymywania lub nanoszenia warstw, zwierzęta ryjące np. kret, wybuchy wulkanów)

- kulturowe procesy formowania (głęboka orka, kopanie np. studni, fundamentów, dołów śmietnikowych)

Archeologia uświadomiła sobie, że samo podejście do charakterystyki kultury, gospodarki i ludzi sprawia, że zupełnie inaczej zaczynamy interpretować określone narzędzia.

Zrekonstruowano zdolności do polowania człowieka z początku paleolitu w Afryce sugerując się związkiem narzędzi kamiennych i kości zwierzęcych odkrytych na stanowiskach z tego czasu. Zakładano, że kości pochodzą ze zwierząt upolowanych przez tych ludzi i że ci ludzie w tym celu polowali. Powstała jednak inna hipoteza m.in. L. Binforda, że ludzie ci nie polowali na zwierzęta a byli jedynie padlinożercami. Skutek jest taki, że nie możemy narzędzi znajdowanych przy kościach interpretować jako narzędzia do polowania. [ważne jest badanie śladów na kościach]

Archeolodzy w ramach archeologii eksperymentalnej starali się pokazać jak dokonują się procesy formowania. Dobrym przykładem jest eksperymentalny sztuczny nasyp w Overton Down (usypany w 1960r.).

Usypano go z: kredy i torfu. Ma długość 21m, szerokość 7m, wysokość 2m. Przy wale wykopano rów. Celem tego eksperymentu jest nie tylko jakim zmianom podlega wał ale także jakim zmianom podlegają przedmioty znajdujące się w wale.

Przekrojowe wykopy wykonane przy wale i rowie co 2, 4, 8, 16, 32, 62, 128 lat.

W latach 60. Nasyp obniżył się o 25cm a rów dość gwałtownie uległ zamuleniu, następnie struktura ustabilizowała się a po 4 latach okazało się, że zmiany były już niewielkie. Poczyniono obserwacje dotyczące przedmiotów, które znajdowały się wewnątrz nasypu. Ceramika nie uległa zmianom, bardzo szybko zbutwiały i odbarwiły się tkaniny, przede wszystkim w torfowej części tkaniny i część drewna zniknęły zupełnie. Zastosowano eksperymenty dotyczące narzędzi kamiennych i krzemiennych po to aby dać odpowiedź czy pewne zmiany dokonują się w procesie/poziomie przed- czy podepozycyjnym.

Kulturowe procesy formowania się warstw

Czyli jak ludzie wpływali na to co przetrwało w źródłach archeologicznych. W tych procesach mamy do czynienia z odbiciem pewnych zachowań ludzkich zwłaszcza dotyczących wykonywania narzędzi, budowania domów, organizowania przestrzeni.

• W odnoszeniu się do narzędzi:

-pozyskiwanie surowca

-wykonanie/ wytworzenie narzędzi

-użytkowania

-porzucenia gdy zużyte lub zniszczone

Podział ten odnosi się również do zbóż itp.

Wszystkie te pozostałości stają się źródłem archeologicznym. Zadaniem archeologa jest odpowiedzieć na pytanie z którego etapu jest to znalezisko.

Stan zachowania się poszczególnych źródeł zależy od środowiska w którym one przebywały.

1. Środowisko wilgotne:

Przykładem zachowania w środowisku wilgotnym jest stanowisko Ozette (USA). Ok. roku 1750 nastąpiło wielkie osunięcie ziemi i to stanowisko zostało całkowicie przykryte. Osada wielorybników zniknęła ale pamięć o niej pozostała. Lokalna społeczność poprosiła archeologów o przeprowadzenie badań wykopaliskowych oraz o ochronę pozostałości. Wszystkie pozostałości znajdowały się w środowisku wilgotnym i znaleziono je w dobrym stanie np. wyroby plecionkowe (maty itp.), narzędzia tkackie, sprzęt myśliwski (z drewna), drewniane haki, czółna i cały osprzęt.

2. Środowisko suche:

Najbardziej znane zabytki pochodzą z Egiptu np. Grobowiec Tutenchamona.

Warunki suche ułatwiają przetrwanie wielu materiałów w tym nawet ubrań czy drewna. Ciała ludzkie ulegają wysuszeniu (znane są pochówki ubogie, gdzie ciała naturalnie się wysuszyły- więc nie tylko mumifikacja pozwala na zachowanie się ciał). Południowe wybrzeże Peru- zachowały się tam ciała ludzkie na których widoczne są tatuaże, poza tym wyroby koszykarskie i kolby kukurydzy. Na wybrzeżach Alaski miały miejsca pochówki w jaskiniach (było tam zarazem ciepło i sucho), wcześniej niektóre z nich były podsuszane nad ogniskiem.

3. Środowisko zimne:

Człowiek z lodowca Similaun (odkryty w 1991r.) Jest to najstarsze w całości zachowane ciało ludzkie. Ciało znajdowało się na wysokości 3 200m. Znajdowały się przy nim różne przedmioty: ze skóry, z krzemienia, z drewna, trawy (była w butach). Wydobywając tego człowieka z lodu trochę go uszkodzono. Uznano, że to ciało może mieć ponad 5 300 lat. Miał od 25-40 lat, 156-160 cm wzrostu, ważył 54 kg, nie miał zębów mądrości. Jego strój składał się z czapki, płaszcza futrzanego oraz nosidełka na plecach, miał tatuaże (kolor niebieski), buty ze skóry wypełnione trawą. Był przedstawicielem ludności późno neolitycznej na tym obszarze. Miał wcześniej złamane żebra. Tereny Syberii- mamut w miejscowości Berezowka (znaleziony w 1977r.). Zachował się bardzo dobrze przedmioty w kurhanach Scytyjskich, gdzie komory grobowe znajdują się głęboko w ziemi. Były one kopane latem, były wówczas wilgotne i wyłożone drewnem oraz kamieniami zimą wszystko to zamarzało stąd większość przedmiotów złożonych w tych komorach przetrwała w stanie nie naruszonym. Najbardziej znany jest kurhan w Pazyryku, gdzie ciała zmarłych złożono w trumnach kłodowych z drewnianymi podgłówkami. Ciała (zachowały się tatuaże, kaftany wykonane z filcu, skóry) + trumna= bardzo dobry stan zachowania.

4. Klimat umiarkowany i ciepły- nie zachowuje się nic.

Dopływ powietrza jest najgorszy bo niszczy wszystko.

30.10.2008r.

Źródła archeologiczne:

Niektórzy badacze uważają, że nie ma potrzeby wydzielania osobnej kategorii źródeł archeologicznych, bo są one źródłami historycznymi.

W ujmowaniu źródeł archeologicznych odegrała rolę Linda Patrik (1985), która zdiagnozowała sposoby w podchodzeniu do źródeł archeologii. W związku z tym wyróżniła dwa modele w podchodzeniu do źródeł:

1. Model fizyczny (S. Tabaczyński nazwał go paleontologiczny)

2. Model tekstualny

Uznała, że nie są to modele opozycyjne, wykluczające się jednak były używane przez archeologów w zależności od etapu rozwoju archeologii, od procedury badawczej.

Model fizyczny- ujmuje źródła archeologiczne jako skamielinę typu przyrodniczego. Chodzi tu o to, że pozostałości po ludzkiej kulturze: naczynia, narzędzia, ozdoby traktuje się jak skorupkę ślimaka, stąd należy umiejscowić te pozostałości w określonym czasie, przestrzeni, określić cechy rodzajowe, gatunkowe (klasa, typ, podtyp, itp.). Archeolodzy uważali, że pozostałości te są podstawą rekonstrukcji całości kultury i że można je osadzić na skali (linii) czasu, czyli zbudować schemat rozwojowy.

Model tekstualny- traktuje źródło jako swoisty tekst do odczytania. Przywraca on źródłom humanistyczny charakter. Pytania jakie tutaj się zadaje są inne niż w pierwszym modelu. Pyta się o wytwórcę, użytkownika. W przypadku modelu tekstualnego idzie się o krok dalej niż w paleontologicznym. Wyróżnia się dane z pierwszego modelu ale dane są bazą dalszych rozważań.

Samo pojęcie źródło ma postać metaforyczną ale nie odczytuje się już go jako metafory, bo w tym sensie się zużyło. Wielu badaczy chce je odczytywać dosłownie, chce odnosić je do rzeczywistego źródła skąd jak czysta woda źródlana płynie prawda. Archeolodzy w XIX w. I XX w. używali określeń typu ślady, pozostałości niekiedy teraz się do nich wraca.

Dotarcie do prawdy nie jest proste, ale historykom i archeologom wydaje się, że nie potrzeba zbyt wyszukanych procedur by tą prawdę ze źródła wydobyć stąd powstało przeświadczenie o specjalnym statusie źródła. Uważano, że jest ono nośnikiem prawdy. Zaczęto uważać, że źródło jest bardziej autentyczne niż jakakolwiek wypowiedź, zbudowana na jego kanwie. Te poglądy J. Topolski określił jako „mit źródła historycznego”. Jeśli niezależne przekazy potwierdzają swoje informacje to możemy uznać, że dany fakt, wydarzenie miało miejsce w przeszłości.

Zrodził się mit o niezależności źródeł archeologicznych. K. Jażdżewski uważał, że źródła archeologiczne są źródłami niemymi, nie są skażone interpretacją np. kronikarza i dzięki temu są obiektywne.

6.11.2008r.

Na podejście, do źródeł archeologicznych miały podglądy historyków.

1. Ujęcie źródeł historycznych.

-pierwsze próby klasyfikacji źródeł podjęli historycy:

• Pierwszy- E. Bernheim 1908r.- uważał, że źródłem jest wszystko skąd nasza wiedza czerpie swe poznanie (pozostałości i tradycja ustna się w tym też mieściły)

• Drugi- Handelsman 1928r.- uważał, że źródłem są wszelkie ślady życia ludzkiego. Mają one charakter pośredni (dokumenty, tradycja ustna, pisana, obrazowa) i bezpośredni (wszelkie pozostałości też materialne). Źródła, które mają informatora są źródłami pośrednimi (bo mają informatora)

• Trzeci- J. Droysen 1943- mówi o śladach, wśród nich można wyróżnić pozostałości, źródła i pomniki. Pozostałości to wszystko to co bezpośrednio zostało po działalności człowieka (pozostałości materialne). Źródła to wszystko to co weszło do świadomości ludzkiej (tradycja, dokumenty), pomniki mają cechy pozostałości źródeł.

Systematykę źródeł zaproponował G. Labuda (lata 50.)- potraktował źródła jako odzwierciedlenie całych sfer rzeczywistości a nie tylko wyliczanie co stanowi źródło.

Wyróżnił:

• Sferę materialną

• Sferę społeczną

• Sfera światopoglądowa (duchowa)

Do tego podziału G. Labuda zaproponował podział źródeł. Podzielił je na:

• Źródła ergotechniczne- powstały w wyniku działalności gospodarczej człowieka: narzędzia, przedmioty codziennego użytku itp.

• Źródła socjotechniczne- społeczne oddziaływanie człowieka. Świadczą o różnicach społecznych np. insygnia władzy

• Źródła psychotechniczne- powstały w wyniku materializowania się świadomości, w celu przekazywania innym albo przechowywania myśli (kroniki, przedmioty kultu).

• Tradycja- jest to wszystko to co w formie przeżytku i pamięci o czasach przeszłych tkwi w żywych ludziach.

Dla niego źródłem są wszystkie pozostałości psychofizyczne i społeczne, które odzwierciedlają rozwój społeczny człowieka. Jest to również rozumienie systemowe. ŚWIAT= SYSTEM.

Podział ten nie jest podziałem nieostrym w związku z tym niektóre źródła można zaliczyć do dwóch sąsiednich kategorii, ponieważ sfery życia się przenikają. Narzędzie lub naczynie odkryte w zwykłym kontekście użytkowym zaliczamy do źródeł ergotechnicznych, ale jeśli kontekst będzie wskazywał na jego udział w jakimś rytuale lub kulcie zaliczymy je do źródeł socjotechnicznych.

Takie najbardziej współczesne podejście do źródeł reprezentował prof. Topolski.

Niezależnie i nieco później jak Gerard Labuda podzielił Luis Binford (wynikało to z systemowego myślenia, które reprezentowały wszystkie nauki XX w.).

2. Ujęcie źródeł w archeologii.

Archeologia od drugiej połowy XIX-tego wieku starała się być nauką zbliżoną do nauk przyrodniczych. To właśnie upozorowanie na nauki przyrodnicze zaważyło na podejście do źródeł, które stało się podejściem klasyfikacyjnym i typologicznym.

• Pierwsza klasyfikacja- Oscar Montelius. Określał on źródła jako znalezisko, które charakteryzuje określona forma i funkcja, zasięg (przestrzeń), czas. Wyróżnił cztery kategorie źródeł archeologicznych:

• Osady

• Groby

• Skarby

• Znaleziska przypadkowe (inaczej pojedyncze)- mają najmniejszą wartość poznawczą (nie mają kontekstu)

Podzielił źródła na:

zwarte i otwarte.

(dzisiaj zwarte określamy jako zespoły) - wszystkie znaleziska wielowarstwowe

- warstwa osadnicza (mylił się) czyli wielowarstwowe osady, jaskinie,

- urządzenia mieszkalne lub gospodarcze wtórne pochówki i skarby wotywne,

- grób i skarb złożony w jednym czasie które narastały w długim okresie czasu

stąd nie można dokładnie określić ich chronologii.

Na gruncie polskim do podziału Monteliusa nawiązał Józef Kostrzewski. Mówił już o źródłach archeologicznych albo zabytkach. Pierwszy raz użył słowa źródła archeologiczne w 1914 r. ale pierwszy raz to zdefiniował w latach 60.

Co uważał za źródła? Były to dla niego przedmioty ruchome i nieruchome. Są to przedmioty wykonane przez człowieka żyjącego w pradziejach takie jak: narzędzia, broń, ozdoby, naczynia, inne sprzęty, dzieła sztuki i przedmioty kultu religijnego. Źródłem archeologicznym są również pozostałości pojedynczych budowli lub całych osad, są to też groby i cmentarzyska, twierdze, mosty, drogi, kopalnie i piece hutnicze. Zaliczył również przygotowane przez człowieka surowce: bryły bursztynu, krzemienia, placki miedzi, brązu czy żelaza, użytkowane przez człowieka jaskinie i schroniska skalne, pozostałości i odpadki jedzenia ( kości zwierzęce), hodowanie przez niego zboże, warzywa, owoce, szczątki roślin czy owoców które zbierał a nawet węgle spalonych przez niego ognisk.

Źródłem archeologicznym dla Kostrzewskiego jest wszystko co człowiek wytworzył, używał i co zmienił w przyrodzie. Dla Kostrzewskiego w ziemi pozostała- sytuacja utrwalona przeszłość w pozostałościach materialnych. Nie zastanawiał się nad procesami podepozycyjnymi.

Źródła dzielił dalej np. cmentarzyska dzielił na określone kategorie grobów.

Źródła ruchome dzielił ze względu na surowiec, technikę wykonania, formę, zdobnictwo, funkcję

Kostrzewski uważał, że źródła należy porządkować typologicznie po to by umieścić je na linii czasu.

(Typologia -> uporządkowanie w czasie.)

Celem Kostrzewskiego i archeologów jego czasów było rekonstruowanie przeszłości.

Chronologie rekonstruowanie przeszłości

Kostrzewski uważał, że należy budować ciągi typologiczne obejmujące wiele okresów w pradziejach po to aby badać ciągłość osadnictwa. Miało to świadczyć o zamieszkiwaniu danego obszaru przez tę samą ludność. Miało to służyć badaniu stosunków etnicznych w pradziejach.

Kostrzewski zastanawiał się od kiedy możemy mówić o ludności prasłowiańskiej na ziemiach Polski. Dlatego twierdził, że kultura materialna jest tą dziedziną w oparciu o którą możemy starać się odpowiedzieć na to pytanie. Udało mu się udowodnić, że ludność prasłowiańska może być łączona z tzw. Kulturą przedłużycką a na pewno z kulturą łużycką czyli z czasem II na III okres epoki brązu.

Archeolodzy w tamtym czasie chcieli badać stosunki etniczne w pradziejach (głównie Słowianie i germanie)

Kostrzewski stworzył kolejny podział dotyczący występowania źródeł archeologicznych. Uważał, że występują one w skupiskach (osady i cmentarzyska), skarbach i znaleziskach luźnych. Kostrzewski uważał, że rekonstruujemy przeszłość. Jego podejście przypomina układankę puzzli, które dokłada się do obrazu przeszłości. Miał świadomość, że ta układanka ma wiele dziur/ pustych miejsc dotyczących wierzeń, sfer społecznych. U Kostrzewskiego nie występuje zwierciadlana koncepcja źródła jak to będzie później u L. Binforda.

13.11.2008r.

Zarówno Kostrzewski jak i Montelius reprezentują tradycyjne podejście do źródeł archeologicznych.

H. Eggers (archeolog niemiecki po II wojnie światowej)

Ujęcie źródeł przez Eggersa.

Jako pierwszy archeolog europejski miał świadomość, że źródło nie jest dane z góry tylko jest wytworem pewnych specyficznych mechanizmów. Uważał, że te mechanizmy działają już w żywej kulturze dlatego źródło ma charakter subiektywny. Określił je jako mechanizmy wyłączania, mechanizmy selekcji są to mechanizmy powodujące wyłączenie przedmiotów z żywej kultury i przechodzenie do ziemi. (Jest to pierwsza refleksja nad procesami tworzenia się źródeł.)

(Np. Kostrzewski i Montelius wyobrażali sobie, że „kultura pradziejowa jest zastygłą kulturą żywą”.)

W związku z tym Eggers nieco inaczej zdefiniował tradycyjne kategorie źródeł, dostosował je do mechanizmów selekcji. Podzielił je na:

• Groby- są odbiciem subiektywnego wyboru elementów danej kultury jest to wybór pozytywny, jest tam tylko to co żywi chcieli złożyć

• Skarby- są odbiciem subiektywnego wyboru danej kultury. Wybór pozytywny

• Osady- zawierają te elementy, które ich mieszkańcy wyeliminowali jako niepotrzebne lub bezwartościowe. Wybór negatywny.

(Dyskusja, która się wtedy toczyła nie dotyczyła odkrycia Eggersa tylko dyskutowano z jego nieprawidłowym podejściem do osad.)

Eggers opisał bardziej sytuację osady, która została opuszczona (grupa ludzka się przenosi) a nie spalona czy coś w tym stylu.

Z nową próbą podejścia do źródeł mamy do czynienia w archeologii procesualnej (amerykańska).

W jej ramach zmienia się również rozumienia źródła archeologicznego.

Inne jest podejście Binforda a Schifflera po roku 1976.

Podejście Binforda wynika z charakteru archeologii procesualnej, wynika z podejścia do kultury. Kultura to system, powiązana w całość. Jest to system adaptacyjny, jest to adapt6acja do zmiennych warunków środowiska. Kultura to system zachowań (zachowania ekonomiczne, społeczne, światopoglądowe). Behawioralna koncepcja kultury. W związku z powyższym kultura jest sprowadzona do zachowań. Procesualiści chcieli za każdym zachowaniem widzieć pozostałości materialne i odwrotnie, czyli pozostałości materialne łączyli z określonym zachowaniem a poprzez te zachowania do kultury. Ich celem było zbudowanie specyficznego słownika archeologicznego, który by wszystkie pozostałości materialne łączył z zachowaniami. Binford traktował kulturę jako system i wyróżniał trzy podsystemy:

• Technologiczny

• Społeczny

• Ideologiczny

Uznał, że nadrzędny jest technologiczny podlega mu system społeczny, natomiast te dwa systemy odbijają się w ideologicznym. Wszystkim tym podsystemom Binford przypisał określone kategorie źródeł:

• Technologiczny- przypisał artefakty technomiczne

• Społeczny- przypisał artefakty socjotechniczne

• Ideologiczny- przypisał artefakty ideotechniczne

Wytwory technomiczne to artefakty, których pierwotny kontekst funkcjonalny mieści się w sferze bezpośredniego styku człowieka z przyrodą. Związane są one ze zmiennymi warunkami środowiska naturalnego i pełnią zasadniczą rolę w procesie adaptacji i przekształcaniu przez człowieka przyrody należą np. narzędzia. Socjotechniczne to artefakty, których pierwotny kontekst funkcjonalny związany jest z podsystemem społecznym należą tu np. insygnia władzy (berła, korony, buławy, itp.) ale też przedmioty ostentacyjnego zbytku ich zmiany mogą zaświadczać o zmianach społecznych. Ideotechniczne to materialne elementy kultury, których pierwotny kontekst funkcjonalny mieści się w sferze ideologicznej kultury a niekiedy na pograniczu społeczno-ideologicznym, np. figurki bóstw, symbole sił przyrody, pozostałości świątyń.

Binford odwołuje się do pierwotnego kontekstu funkcjonalnego ponieważ zdaje sobie sprawę z tego, że przy tak generalnym podziale źródeł na te trzy bloki znajdują się zawsze artefakty, które będą funkcjonowały w dwóch lub trzech podsystemach kulturowych (znajdują się elementy pograniczna).

Binford klasyfikował źródła w związku z ich pierwotnym znaczeniem.

Procesualiści przestali klasyfikować źródła.

Schiffler skupił się na procesach tworzenia się źródeł (określane inaczej jako procesy źródło twórcze). Zajmował się zagadnieniem: jak tworzą się warstwy kulturowe. Jak przedmioty użytkowane przez ludzi są z tej sfery użytkowania wyłączane. Jego myślenie podobne jest do myślenia Eggersa. Zajął się mechanizmami wyłączania przedmiotów z żywej kultury. Twierdził, że są wyłączane pojedynczo albo w postaci całych konstrukcji przedostają się do ziemi i tworzą pewien układ warstwowy.

Schiffler twierdził, że kultura martwa nie stanowi odbicia kultury żywej.

Binford traktował źródła jako odzwierciedlenie przeszłości „zwierciadlana koncepcja źródeł” (kultura martwa = kultura żywa)

Między zachowaniami z przeszłości a artefaktami jest związek ale rzadko jest on bezpośredni.

Schiffler uważa, że układy wielowarstwowe i ich tworzenie się podlega wielu czynnikom a najważniejszy jest mechanizm selekcji czyli wyłączania przedmiotów z użytkowania z żywej kultury.

Według niego takiemu mechanizmowi nie podlegają przedmioty zgubione na terenie osady, czy te które znalazły się na danym miejscu w wyniku kataklizmu. Wydzielił cztery warianty przekształceń, które następują na linii kultura żywa- martwa:

1. Przedmioty przechodzą ze sfery użytkowania do ziemi przechodzą z kultury żywej do kultury martwej.

2. Przedmioty wydobyte z ziemi w całości lub części przechodzą z kontekstu archeologicznego na nowo do użytkowania (do kontekstu społeczno kulturowego)

3. Zdeponowane w ziemi przechodzą z jednego kontekstu archeologicznego w inny

4. Wyłączone czasowo lub trwale przedmioty lub konstrukcje, które znalazły się w kontekście archeologicznym przedostają się znów do użytkowania przedostają się do innego lub innych kultur.

20.11.2008r.

Schiffler:

Największy ubytek informacji następuje w procesie wyłączania przedmiotów i całych konstrukcji z „kultury żywej” do kultury martwej.

Schiffler bardzo mocno zwracał uwagę na to, że źródło jest „tekstem”, trzeba uwzględnić jego kontekst.

Na gruncie polskim procesami tworzenia się warstw zajął się Przemysław Urbańczyk. Napisał o formowaniu się układów stratyfikacyjnych jako procesie źródło twórczym [Teoria i praktyka badań archeologicznych. Tom I]. Zastanawia się nad relacją kultura żywa kultura martwa.

Kultura żywa- kontekst społeczno-kulturowy.

Kultura martwa- kontekst stratyfikacyjny (to co jest w ziemi)

Urbańczyk uważa, że kontekst stratyfikacyjny ulega zmianą w procesach pode pozycyjnych. Wyróżnia procesy de pozycyjne jaki i podepozycyjne w tworzeniu się warstw. Zmiany jakie następują w tych obydwu procesach mają charakter ilościowy, przestrzenny i relacyjny.

W żywej kulturze wszystko funkcjonuje w czasie i przestrzeni, rzeczywistość jest dynamiczna. Natomiast sytuacja obserwowana w warstwie sprowadzona jest do relacji przestrzennych i statycznych jest to sytuacja spłaszczona. Wpływa to na interpretację, że rzeczy mało istotne w żywej kulturze obserwowane tylko w relacjach przestrzennych wydają się nam o wiele istotniejsze np. kilogram ceramiki.

Urbańczyk przedstawił swoją wizję fizycznego wręcz procesu formowania się warstw. W tym celu wyróżnił takie pojęcie jak świadectwo stratyfikacyjne, które nie jest tożsame ≠ ze źródłem archeologicznym.

Świadectwo archeologiczne jest to zapis niegdyś żywej kultury. Składa się na nie układ elementów i warstwy przed rozkopaniem przez archeologa. Po rozkopaniu przez archeologa jest to źródło archeologiczne.

[Wprowadzenie do archeologii - P. Bahn]

Źródło archeologiczne jest to utrwalona część świadectwa stratyfikacyjnego w postaci materialnych fragmentów tego świadectwa, w postaci dokumentacji fotograficznej i rysunkowej. Źródło jest wtedy gdy […]

Urbańczyk stworzył wielostopniowy proces redukcji informacji archeologicznej.

Idzie tu tropem C. Moberga (Moberg ma 5 kółek, Urbańczyk 6 kółek)

Znacznie okręgów:

1. przeszły, żywy system społeczno-kulturowy istnieje w nim 100% informacji.

2. proces de pozycyjny (mechanizmy wyłączania przedmiotów z żywej kultury) nie wiemy ile procent tych przedmiotów jest wyłączony. Ubytek informacji na tym etapie jest największy. Również z tym, że układy czasowo-przestrzenne zostają sprowadzone do układów przestrzennych.

3. działanie procesów pode pozycyjnych. Wpływ mają czynniki przyrodnicze i kulturowe, które powodują niekiedy szeroki wachlarz zmian (głęboka orka, jamy, fundamenty, studnie).

4. ubytek informacji związany jest z niedoskonałością metod i narzędzi użytkowanych w procesach archeologicznych, dotyczy badań wykopaliskowych i metod obowiązujących w danym czasie.

5. związany jest z utrwaleniem wybranych aspektów tego co archeolog odkrył jest to dokumentowanie tej sytuacji w trakcie badań wykopaliskowych (rysunki, itp.) głównie chodzi o dokumentacje rysunkową i fotograficzną. Urbańczyk nazywa to stratygrafią czyli opisywaniem tego co archeolog odkrył.

6. zasób informacji ostatecznie wykorzystanych w procesie badawczym.

W środowisku archeologów warszawskich powstała jeszcze inna refleksja nad źródłami archeologicznymi, ton tym rozważaniom nadał S. Tabaczyński (P. Urbańczyk, G. Maetzke, Z. Kobyliński).

S. Tabaczyński zastosował pojęcie wskaźnika do źródeł archeologicznych i materialnego korelatu.

Źródła archeologiczne są takim wskaźnikiem zjawisk z przeszłości, które były mniej lub bardziej złożone. Na wskaźnik składały się zjawiska obserwowalne jaki i cechy ukryte.

Wskaźnik to cecha zjawiska na podstawie zajścia, której wnioskujemy, że zachodzi inne zjawisko, którego nie możemy obserwować.

Źródła są takimi materialnymi korelatami kultury.

Tabaczyński uznał, że kultura to rzeczywistość myślowa. Uznał, że wytwory materialne przy tak rozumianej kulturze nie są elementami kultury (składnikami kultury) czyli nie wchodzą w zakres kultury. One tworzą kulturę.

KULTURA || wytwory materialne (są one równe kulturze)

W polemice z J. Topolskim S. Tabaczyński, że kultura jest rzeczywistością myślową ale twierdził, że efekty np. myślenia technicznego czyli konkretne wytwory są elementem kultury.

K. Frerichs idzie z jednej strony drogą procesualistów a z drugiej strony historyków (ta trója historyków wymieniona wcześniej). Uważał źródła archeologiczne jako źródła historyczne i wszystkie źródła dzieli na pozostałości i tradycje.

Źródła historyczne

Pozostałości tradycja (szeroko rozumiana)

Uważał, że źródła przekazują informacje w sposób celowy lub nie celowy.

Pozostałości po ludziach i zdarzeniach nie przekazują informacji celowo.

Tradycja jest formą celowego utrwalenia i przekazywania czegoś.

Pozostałości dzieli na pozostałości niepisane (dzieli je jeszcze na pozostałości rzeczowe i abstrakcyjne) i na źródła pisane.

W przypadku archeologii ważne są pozostałości rzeczowe. Pozostałości abstrakcyjne to obrzędy, zwyczaje, formy językowe i nazwy miejscowości.

Pozostałości rzeczowe

Naturalne kulturowe

- szkielety w tym szkielety - teren przeobrażony pod osadnictwo

zwierzęce ale odkryte - wytwory człowieka użytkowane przez

w kontekście użytkowania niego (ceramika ze śladami tłuszczu,

człowieka. narzędzia ale też wytwory bez śladów użytkowania.

Jego podejście do źródeł: Za konkretnym wytworem jest konkretne zachowanie.

27.11.2008r.

Podchodził on do źródeł archeologicznych na sposób procesualny. Starał się widzieć za pozostałościami konkretne czynności.

(reguła patrylokalności- rodzina tworzy się w powiązaniu z […]- żona wprowadza się do męża.

Wpływ na podejście do źródeł jak i poglądy poznańskiego historyka Jerzego Topolskiego. Topolski zauważa, że historycy chcieli traktować źródło pisane jako źródło prawdy. Stąd uważano każde źródło za bardziej prawdziwe niż jakakolwiek wypowiedz oparta o tym źródle.

Przez wiele lat opierano się o przeświadczeniu że jeżeli dwa niezależne przekazy potwierdzają swoje informacje to możemy przyjąć sposób [nie widzę nic źle się skserowało]. W oparciu o to powstał problem niezależności źródeł i ich autorów.

Dla Topolskiego źródłem jest wszystko jako źródło potencjale, natomiast dana rzecz staje się źródłem, gdy historyk zada mu pytanie badawcze. [takie poglądy miał już logik Jerzy Giedymin] Źródło nie jest czymś raz danym i wiecznym ale staje się nim w procesie zadawania pytań.

W procesie odpowiedzi powstaje narracja historyczna- jest efektem interpretacji. Zadawanie pytania jest związane z narratywizacją. Narracja jest opowieścią o przeszłości. Topolski wyróżnia pewne fakty historyczne, które są takim ogniwem (klamry) wokół których jak tkaninę buduje się narrację.

Ta interpretacja zależy od naszej wiedzy pozaźródłowiej. W tym podejściu do źródeł występuje wyrażenie poglądu, że nie wszystkie źródła można traktować na równi. Dlatego w podziale trzeba to uwzględnić. Źródła archeologiczne traktował jako źródła archeologiczne i nie widział potrzeby.

Również wśród archeologów trwała dyskusja, że fakt że archeologia wydobywa swoje źródła z ziemi jest wystarczające żeby wydzielić je w odrębne kategorie i nazywać je źródłami archeologicznymi.

Topolski idzie drogą, że nie jest to wystarczające kryterium.

Topolski zaproponował dwa generalne podziały źródeł, trochę się od siebie różniące jednak sam podział nigdy nie był dla niego istotny. Istotny był problem jaka jest rola źródła historycznego w ustaleniu faktów. Pierwszy podział:

1. bezpośrednie- to takie w przypadku, których nie istnieje informator, nie mają one na celu informowania o czymś ( źródła archeologiczne {narzędzia, ozdoby, budowle itp.]).

2. pośrednie- które informują o przeszłości za pośrednictwem informatora (kroniki, księgi) np. ta sama kronika może być rozpatrywana w kategoriach źródła bezpośredniego jeśli spojrzymy na nią jak na przedmiot (jak jest wykonana itp.)

Kolejna klasyfikacja odnosi się do czynnika perswazji.

1. nieadresowane- nie miało na celu informowanie kogokolwiek o czymkolwiek (źródła archeologiczne- pozostałości materialne)

2. adresowane- czynnik perswazji jest bardzo ważny bo są wysoce perswazyjne i powstały w celu przekonania odbiorcy, że przekazują (nie da się odczytać)

W przypadku źródeł adresowanych bada się wiarygodność autora ale również na interpretacje myślową nadbudowując nad interpretacje historyka.

Z tego wynikają pewne konstrukcje dla archeologii niejako trudniejsza sytuacja dla źródeł archeologicznych. Bowiem interpretacja źródeł archeologicznych następuje współcześnie i dokonywana jest przez archeologa. Historyk, który nadbudowuje swoją interpretację ma rodzaj pomostu w postaci kronikarza lub jakiego kol wiek człowieka z przeszłości.

Dlatego jego sytuacja jest lepsza niż archeologa bowiem tenże kronikarz jest bliżej swoich czasów niż archeolog, który popisuje tak odległe epoki.

Źródła archeologiczne wymagają większego nakładu interpretacyjnego.

Powstał również w tym czasie problem ZDAŃ BAZOWYCH w nauce. Jerzy Topolski, uważał że takimi zdaniami są te nie wymagające zbyt dużej interpretacji i wiedzy. Np. zapisy w księgach metrykalnych typu: x urodził się w dniu…

Gdyby to odnieść do archeologii to zdaniami bazowymi są zdania banalne typu „to jest pięściak” wymagana jest już wiedza specjalistyczna.

Większość stwierdzeń sformułowanych przez archeologię wymagana jest już pewna wiedza, a więc trudno jest je zaliczyć do zdań bazowych.

Zdania bazowe nie potrzebują dużej narratywizacji (ale gdzie są granice tej ilości interpretacji)

W ARCHEOLOGII WSZYSTKO JEST INTERPRETACJĄ.

Topolski uważał, że istnieją zadania bazowe na gruncie historii nie uważał, że historia jest wyłącznie interpretacją.

We współczesnej archeologii miały wpływ poglądy Iana Hoddera „Czytanie przeszłości” (archeolog kontekstualny)

Traktuje on kulturę materialną jak tekst do czytania.

Na czytanie tego tekstu składają się dwa elementy:

1. obiektywny- wiąrze się z tworzeniem danych w oparciu o materialne pozostałości po przeszłości. Stąd zakłada, że kultura materialna ma charakter obiektywny (każda struktura grobowa, osadnicza) pozostałości materialne i ich układy przestrzenne. Stąd pewne cechy własności wytworów mają charakter (nie widzę co jest dalej napisane)

2. interpretacja- [tu już w ogóle nic nie widzę)

Pozostałości materialne odzwierciedlają pewne czyny społeczne bowiem […] symbolizują i realizują […]

Kultura materialna jest aktywna.

Hodder odwołuje się do dwóch typów znaczeń:

1. fizycznego- rzeczy są zwykłymi produktami

2. tekstualnego- kiedy z tych cech fizycznych chcemy odczytać społeczną funkcję . czyli generalnie znaczenie wytworu w danej grupie społecznej.

Do interpretacji opis fizyczny jest niezbędny.

Ważny jest w interpretacji kontekst archeologa (przekonania, wiedzy, fobie)

18.12.2008r.

Hodder uważał, że wytwory kulturowe nie są pasywne ale, że biorą udział w legitymizowaniu statusu społecznego, władzy, określonych ról społecznych. One zarówno kształtują jak i symbolizują relacje społeczne, dlatego ich znaczenie odnosi się do nich jako obiektów w sensie fizycznym czyli jako rzeczy, które zaspokajają codzienne potrzeby ale też znaczenie to odnosi się do tradycji historycznej, kulturowej, wierzeń czyli do znaczenia tekstualnego.

Hodder łączy ze sobą dwa podejścia do źródeł: model tekstualny i fizyczny. Spojrzenie na źródło jak na przedmiot ale też jak na tekst do odczytania jest niezbędne w odczytywaniu znaczeń. Podstawową rolę w odczytaniu znaczeń spełnia kontekst. Hodder postulował czytanie przeszłości aby poszukiwać ekwiwalentów pewnych wytworów odkrytych na cmentarzyskach w stosunku do wytworów znalezionych w osadzie.

Np. naczynie o podobnej formie tylko w innych barwach odkrytych zarówno na cmentarzyskach i osadach. Wnioskował z tego, że ich znaczenie może być podobne.

Hodder uważa, że tę sferę materialną należy czytać i w oparciu o to budować obraz pradziejów. Składał się ku hermeneutyce, która jest sztuką interpretacji.

Archeologia przez długi czas miała ambicję rekonstrukcji przeszłości. Obecnie nastawiona jest na interpretację.

Rekonstrukcja (model fizyczny źródła)

Interpretacja ( model tekstualny + model fizyczny jako punkt wyjścia)

Model tekstualny dał nie tylko możliwość ujmowania źródeł nie tylko w kategoriach gospodarczych ale również w kategoriach społecznych, wierzeniowych, światopoglądowych. Związku z tym zaczęto podchodzić do […], które z nich mogły być dobrami prestiżowymi, w jaki sposób odbijały ówczesny dysput władzy.

Źródła archeologiczne mają charakter obrazkowy ale obraz również jest swoistym tekstem stąd do znaczeń kultury docieramy poprzez obrazy, wskaźniki, symbole.

Klasyfikacja i typologia w archeologii.

Klasyfikacja i typologia to dwie podstawowe metody w archeologii.

Klasyfikacja- w każdej nauce jest metodą.

Po pierwsze- porządkowania materiału źródłowiego

Po drugie- stawiania i testowania hipotez

Po trzecie- metodą powoływania i definiowania pojęć danej nauki.

Sam termin pochodzi z łaciny od:

Classis- dzielenie/ odział

Facere- czynić

W języku potocznym klasyfikacja oznacza systematyczny podział przedmiotów, zjawisk na klasy, które dokonuje się w oparciu o pewną zasadę, z punktu widzenia logiki klasyfikacja to wielostopniowy podział logiczny, który spełnia warunki podziału logicznego.

Warunki podziału logicznego:

1. warunek adekwatności- polega na tym, że każdy element zbioru musi być sklasyfikowany

2. warunek rozłączności- dany element nie może być sklasyfikowany podwójnie

Podział dokonuje się z pewną zasadą/kryterium, które ma charakter albo sprzeczny (na zasadzie biały- czarny)- podział ma wtedy charakter dychotomiczny albo różne odmiany danej cechy- bierze się wówczas pod uwagę natężenie danej cechy w określonych przedmiotach lub obiektach (natężenie danej barwy, kształtu naczynia)

Najważniejsze jest pierwsze kryterium podziału, bo od niego zależy efekt podziału.

Często wyróżnia się klasyfikację naturalną i klasyfikację sztuczną.

W klasyfikacjach naturalnych elementy są do siebie bardzo podobne.

Klasyfikacje sztuczne występują wtedy, gdy elementy są podobne tylko pod jakimś względem np. klasyfikacja przedmiotów w danym pomieszczeniu (w pokoju występują meble, rośliny, obrazy a łączy je tylko miejsce)

Archeologia należy do nauk empirycznych jej źródła są zbiorami empirycznymi i stąd w klasyfikacjach dokonywanych w naukach empirycznych w tym w naukach humanistycznych stosowane są kryteria, które wymagają empirycznego sprawdzenia. Dlatego rzadko klasyfikacje spełniają warunki podziału logicznego.

Występują bowiem tzw. Elementy pogranicza czyli takie elementy, których cechy są na tyle nie ostre, że nie można ich jednoznacznie przydzielić do danego podzbioru bo równie dobrze pasują do innych podzbiorów. Zakwalifikowanie takich elementów do danego podzbioru, klasyfikuje się do danego podzbioru pod względem umowności. Umowności dokonuje klasyfikujący. Przydatność danego rodzaju klasyfikacji zależy od celu jaki się stawia i rozwiązywanego problemu.

NIE ISTNIEJE KLASYFIKACJA OGÓLNEGO CELU.

Nie ma klasyfikacji uniwersalnej.

8.01.2009r.

Wybór rodzaju klasyfikacji zależy od problemu badawczego, pytania badawczego. Inna klasyfikacja i inne kategorie do tego samego materiału źródłowego stosujemy pytając np. o wytwórczość czy osadnictwo. Jeśli zajmujemy się wytwórczością ceramiki to wówczas bardzo szczegółowo klasyfikujemy materiał źródłowy. Kryteria (dla ceramiki):

• Forma (puchar/misa/dzban/itp.) [ukształtowanie detali: obecność, brak ucha; ukształtowanie wylewu; obecność, brak szyjki; przejście szyjki w brzusiec; przejście brzuśca w część przydenną; przejście części przydennej w dno; ukształtowanie dna]

• Technika, technologia (+ tworzywo, domieszki)

• Zdobnictwo (ornament) [formy; technika wykonania]

• 
  Funkcja (kontekst) [rodzinne/importowane; dróg handlowych/dla miejsc] „rekonstrukcja” warsztatu wytwórczego wytwórczość ceramiczna w danym czasie/obszarze.

Pytając o osadnictwo nie jest nam tak potrzebne rozbudowana klasyfikacja ceramiki. Potrzebne są odpowiedzi na inne pytania [rozmieszczenie domostw, struktura osadnictwa].

W naukach empirycznych takich jak archeologia mamy do czynienia ze zbiorami empirycznymi, które nie są powtarzalne. Dlatego do ich klasyfikacji trudno w pełni zastosować kryteria, które wymagają empirycznego sprawdzenia. W zbiorach tych występują tzw. Elementy pogranicza, których cechy są na tyle nie ostre, że nie można ich przydzielić jednoznacznie do danego podzbioru.

Istotne znaczenie dla rozwoju klasyfikacji miała teoria mnogości. Przygotowała ona archeologię do wprowadzenia nowoczesnych technik komputerowych. By to było możliwe wprowadzono pojęcie zbiorów.

1) Zbiory momotetyczne- to takie, które są zbiorami prostymi, ich elementy mają niewiele własności ale każdy z elementów zbioru musi wszystkie te własności posiadać równocześnie. Np. zbiór naczyń jajowatych, tylko puchary, tylko dzbany.

2) Zbiory politetyczne- mają wiele własności a każdy element ma odpowiednio dużo/wiele własności jednocześnie.

W związku z tym powstała idea klasyfikacji momotetycznej i politetycznej.

Do nowoczesnych metod opartych na tych dwóch zbiorach należą dwie metody:

1. skalowanie wielowymiarowe- oparta na założeniu, że układy ulegają zmianą w czasie (czas traktowany jako cecha). Badany układ np. obiekty na stanowisku umieszcza się w wielowymiarowej przestrzeni, na którą składają się cechy obserwowalne danych układów. Wybiera się określoną cechę i oblicza się tzw. Odległość statystyczną od kolejnych elementów. Ta odległość statystyczna to inaczej podobieństwo do kolejnego elementu.

Wykres tej metody

Uzyskany wykres ma kształt podkowy z umieszczonymi obok siebie obiektami najbardziej podobnymi. Nie możemy automatycznie uznać początku ani końca tego wykresu i połączyć go z upływem czasu. Co jest początkiem a co końcem uznajemy poprzez inne kryteria np. stratygrafię. Podobieństwo jest tutaj utożsamiane z faktem występowania tych wytworów w podobnym czasie.

Metoda ta jest przydatna przy porządkowaniu stanowiska o skomplikowanej stratygrafii, przy dużej liczbie obiektów.

2. analiza skupień inaczej wiązek- jest nowoczesną seriacją. Polega na grupowaniu układów w wiązki skupienia. Grupowanie to dokonuje się na podstawie mierzenia odległości statystycznej między obiektami („mierzeniu podobieństwa”).

Odległości muszą być mniejsze wewnątrz skupień a niżeli między skupieniami.

W oparciu o tą analizę powstają uporządkowania taksonomiczne. Taksonomie opierają się na cechach taksonomicznych łatwych do uchwycenia, niejako widocznych na pierwszy rzut oka. Ponadto cechy te wyraźnie odróżniają poszczególne układy. Takson to jednostka rodzajowa/gatunkowa.

David Clarke (1969)- „Analitical Archaeology”.

Seriacja

Seriacja jest taką wstępną metodą poprzedzającą typologię. Oparta jest na założeniu, że podobne idzie w parze z podobnym. Jej zasady zostały rozwinięte w odniesieniu do zespołów. Była ona stosowana do zespołów i określania chronologii względnej.

Istnieją dwie metody seriacją:

a)kontekstowa- oparta na badaniu kształtu i ornamentyki przedmiotów, generalnie na stylu ich wykonania. Wykorzystana przez Petriego, który badał groby predynastyczne w Egipcie. Miał do dyspozycji pewną stratyfikację, pozostałości materialne ale nic innego. Stworzył inwentarz i opis zawartości grobów pod kątem artefaktów, następnie te zestawienia układał obok siebie i tak długo je przestawiał aż uporządkował je od najwcześniejszych do najpóźniejszych. Wyróżnił formy które miały charakter uniwersalny i ustawił je z boku tych zestawień uważając, że nie są one diagnostyczne w kwestii chronologii, nie są wyznacznikami chronologicznymi. Skupił się na wytworach, które względnie krótko występowały w zespołach grobowych. Ukazał w kolejnych siedmiu fazach (etapach) takie podobieństwo form naczyń, sugerując się podobieństwem do kolejnego etapu.

Służy określeniu chronologii względnej. Późniejsze prace potwierdziły ten porządek chronologiczny, który uzyskał Petrie.

b)częstotliwości- (jej wykres przypomina okręty wojenne widziane z góry). Najczęściej była wykonywana w odniesieniu do ceramiki ale też do innych wytworów. Opiera się na założeniu, że style, zwłaszcza ceramiczne, stają się coraz bardziej popularne osiągają szczyt popularności a następnie zanikają ustępując miejsca innym stylom. Na wykresie pokazane są inne style ceramiczne, które albo się pojawiają albo są w fazie zaniku. Wykres jest tak skonstruowany, że w poziomym wartość wynosi 100%. Przykładem takiej seriacji może być prześledzenie trzech motywów kamieni nagrobnych w latach 1700-1860. Kolejny np. dotyczy ceramiki z Iranu.

Typologia.

Rozumienie jej jest zróżnicowane. W każdej nauce ma trochę inną postać. Dlatego nie istnieją ogólne/uniwersalne zasady jej przeprowadzenia. Jest to zabieg systematyzujący o kilku etapach. Ma ona jednocześnie dwojaki charakter jest równocześnie klasyfikacją i przyporządkowaniem.

TYPOLOGIA ≡ KLASYFIKACJA + PRZYPORZĄDKOWANIE

Na pierwszym etapie rozpatruje się warunki klasyfikacji czyli rozłączności i adekwatności. Na kolejnym etapie następuje porządkowanie. Porządkowaniem rządzą dwie zasady:

- zasada całkowitego porządku w zbiorze- oparta na założeniu, że poszczególne elementy w zbiorze porządkuje się na linii czasu i każdy z tych elementów musi być na tej linii oddzielony od siebie. Jeśli nie możemy oddzielić od sienie wszystkich elementów umieścić jako osobnego punktu na linii czasu to wtedy mówimy o zasadzie częściowego porządku w zbiorze.

Przykładem może być funkcjonowanie w różnym czasie obiektów mieszkalnych na danym stanowisku.

Rys 2 : domy były zbudowane w tym samym czasie [7,10,11,6,5]

Typologia w archeologii jest ściśle związana z pytaniami dotyczącymi zmian w czasie.

Podstawą typologii są pojęcia typologiczne:

Składają się z pojęcia klasyfikacyjnego i porządkującego. Istotą typologii jest porządkowanie czyli systematyzacja. Podstawową jednostką typologii jest typ. Początkowo typ rozumiano jako `klasę', `gatunek' wówczas miał on nie ostre granice bowiem wyróżniano formy przejściowe/ formy pogranicza. Początkowo jako typ przyjmowano, że jest to konkretny okaz/ wytwór i do niego porównywano inne wytwory. Po roku 1936, kiedy to nastąpiła zmiana w metodologii nauk (po ukazaniu się pracy C. Hempela i P. Oppenheima o rozumieniu typów w nowej nauce. Dało to początek modernizowaniu się wszystkich nauk. Zaczęto traktować typ jako pewien wzorzec opisywany w oparciu o pewne cechy- `okaz' ma własności, `wzorzec'- cechy, które są wyznacznikiem własności.

Wszystkie wytwory zaliczone do danego typu muszą w większym lub mniejszym stopniu mieć określone cechy. W odniesieniu do ceramiki pojęcia typologiczne to: garnek, misa, waza, kubek, dzban, puchar, anfora.

Niekiedy wyróżnia się typy empiryczne, gdy wzorzec został wyłoniony z empirycznego wzoru (istniejącego realnie wzoru).

Typ idealny (Max Weber)- jest to pewna konstrukcja pojęciowa powstała w drodze idealizacji i doprowadzona do postaci krańcowej charakterystycznej cechy, zjawiska. Takim konstruktem jest pojęcie idealny człowiek.

Typologia to nie tylko porządkowanie danych ale w oparciu o nią formułuje się i sprawdza hipotezy. Wyraża ona również przyjmowaną przez archeologa teorię.

Metodę typologiczną w archeologii stworzył Oskar Montelius. A poprzedziły ją próby udanych seriacji. Wzorował się na naukach przyrodniczych i dostosował tę metodę do wymogów dotyczących chronologii.

Metoda opiera się na obserwacjach dotyczących współwystępowania wytworów w zespołach. Nazwał te zespoły znaleziskami zwartymi. Dlatego sformułował dwa wyjściowe założenia swojej metody:

1. metodyczne- skoro zespół jest zbiorem przedmiotów to tak jak zbiór matematyczny można go rozłożyć na elementy proste, pojedyncze i analizować je.

2. metodologiczne- mówi o tym, że każdy przedmiot ze względu na to że jest wytworem ludzkim podlega określonym prawą rozwoju.

Wręcz uważał, że wytwory tworzą swój świat a forma `żyje' własnym życiem. Monterius przypisywał formom zdolność ewolucji i ruchu. Dzięki temu można było formy porządkować chronologicznie. Uważał, że w tym porządkowaniu ważną funkcję pełnią detale afunkcjonalne, które są późniejsze w czasie np. nity, które spajały części rękojeści miecza, z czasem zostały przekształcone w ozdobne guzy gdy miecze zaczęto odlewać (ozdobne guzy są elementem afunkcjonalnym, a więc młodszym). Monterius zbudował typologię trójstopniową i zgodność wyników na każdym poziomie i jest to warunek konieczny każdej typologii.

I typologia danego typu

II typologia danych typów (sprawdza jak synchronicznie współwystępują z sobą podtypy.

III schemat jest poddany kontroli empirycznej. Głównie stratygrafii pionowej i poziomej odnosi się do znalezisk zespołowych.

Test krzyżowy-> metoda krzyżowa (wyniki muszą się ze sobą zgadzać w poziomie i pionie).

Kryterium złożoności (od najprostszych do najbardziej złożonych)

Metodę typologiczną Monteliusa poddano w latach 50. rygorze statystycznym (H. Klein). Doszedł on do wniosku, że poprawne wyniki daje jeśli dany zbiór ma rozkład normalny.

Krzywa Gaussa

Inne zbiory, które nie mają rozkładu normalnego nie powinny być poddawane typologii. Ten warunek spełniają zbiory homogeniczne charakteryzujące się podobieństwem surowca, formy, i nie mogą wchodzić w ich zakres rzeczy naprawiane.

29.01.2009

W archeologii używa się terminu kultura archeologiczna i nie oznacza on tego samego co termin kultura w innych dyscyplinach.

Sam termin KULTURA jest terminem wieloznacznym. Jest przedmiotem nauk wielu dziedzin. Uważa się, że dzieje człowieka jako istoty społecznej to dzieje kultury.

Obejmuje procesy socjalizacji (uspołecznienia)

Jest ona właściwością wyuczoną (enkulturacja)

W jej skład wchodzą procesy: adaptacyjne, dyfuzyjne, różnicowania. Pierwszym elementem, który zaznaczony jest w definicjach to relacja kultura-natura. Definicje starają się określić granice (są one płynne, zmieniają się w ramach tej samej kultury). Ostatnio podkreśla się, że umiejętność posługiwania się symbolami przez człowieka ma być kryterium granicy między naturą a kulturą.

Często określa się charakter poszczególnych kultur. Bierze się pod uwagę podłoże historyczne, na które składa się:

1. tradycja kulturowa, warunki historyczne

2. rodzaje osadnictwa (osiadłe, półosiadłe itp.)

3. warunki ekologiczne

4. kontekst kulturowy, relacje z innymi kulturami

Pierwszą definicję kultury podał w 1871r. E. Tylor.

Ujmował kulturę i cywilizację.

Złożona całość która obejmuje: wiedze, wierzenia, sztukę, prawo, moralność, zwyczaje i wszelkie inne nawyki i zdolności nabyte przez człowieka jako członka społeczeństwa.

Definicja ta nie obejmuje procesów gospodarczych, handlu, wymiany.

Kolejną definicje miały różne postaci. Próbę ich uporządkowania podjęli: A. Kroeber, C. Klouckhan. Doliczyli się 168 definicji kultury.

Kolejne definicje kultury odwołują się do: wartości, zachowań, pewnych porządków działania społecznego. Ważnym podejściem do kultury był funkcjonalizm, z którego czerpała archeologia procesualna. W ramach funkcjonalizmu uważano, że kultura to proces; produkt tworzony przez działania i współdziałania ludzi ma na celu zaspokajanie potrzeb biologicznych i społecznych.

W ramach tego kierunku skonstruowano taką behawioralną koncepcję kultury. Sprowadzono na jej granice działania do zachowań. Najważniejsze są zachowania i materialne efekty tych zachowań. W taki sposób do kultury podchodzą procesualiści.

W ostatnim czasie kulturę traktuje się jako rzeczywistość myślową. Jest zespołem przekonań, pewna wiedza, kompetencje, które przejawiają się często w wytworach materialnych. W takim podejściu reprezentowanym przez samego Jerzego Topolskiego zarówno ta wiedza jak i wytwory są elementami kultury.

Stanisław Tabaczyński, który również traktuje kulturę jako rzeczywistość myślową tylko wiedzę i kompetencje. To koleraty kultury.

Kłoskowska- to też jest rzeczywistość myślowa ale się materializuje.

Archeologia wobec problemu kultury

Zgodnie z definicją Anny Pałubickiej. Kultura archeologiczna to termin teoretyczny, który podpada pod schemat definicji cząstkowej i wyposażony jest w cząstkowe kryteria zastosowania empirycznego.

Jest to termin za pomocą, którego porządkujemy dane archeologiczne. Nie służy opisowi świata pradziejowego, nie daje on obrazu tamtego świata.

Wielu archeologów uważa, że jest to termin heurystyczny ( służący porządkowaniu danych) ale dostrzegają za tym coś więcej niż porządkowanie danych.

Do kultury archeologicznej podchodzono na dwa sposoby. Wcześniej uważano, że ma charakter bytowy, że za każdą kulturą archeologiczną kryje się określona ludność.

Obecnie mówi się że jest narzędziem, pewnym instrumentem badawczym, i pozwala porządkować materiał źródłowy i nie jest konkretnym bytem.

Ta zmiana podejścia nastąpiła po tzw. Dekadzie metodologicznej, która przetoczyła się w latach 60. po Europie. Typ, klasa nie określają niczego konkretnego a stanowią narzędzie badawcze, służą oddzieleniu jednych rzeczy od innych.

Definicje kultury G. Kossinny 1911 r. (prowincja kulturowa)

Sugerował się pojęciem kręgu kulturowego. Rozumiano go jako sume elementów kulturowych występujących na podobnym obszarze i w tym samym czasie o podobnych tendencjach rozwojowych i podobnym rozpowszechnieniu.

Kossinna uważał, że na prowincję kulturową składają się charakterystyczne wytwory, co więcej jeśli te prowincje mają wyraźne granice to można je traktować jako siedziby konkretnych ludów lub plemion. Praktycznie zastosował do trzech kultur: KPL, KAK, KCSz i uznał je za trzy fale indogermanów.

W podobnym czasie na teranie Polski też się zastanawiano nad kulturami. W 1914 r. Kostrzewski użył sformułowania „Problem etniczny Polskiej archeologii” Lud 1922.

1922 Leon Kozłowski zdefiniował - zespół kulturowy (jako pierwszy)- to pewien zespół narzędzi, broni, form grobów, domostw określony tryb życia i pojęcia religijne występujące na zwartym obszarze w określonym czasie. Nie należy wyróżniać takich zespołów jeśli mamy tylko ceramikę. (np. kultura pomorska)

Uważał, że można łączyć kulturę z etnosem, ale jeśli mamy pełen przekrój form lokalnych i mało obcych.

Józef Kostrzewski 1961.

W międzyczasie zmieniono podejście do kultury.

Kultura archeologiczna- wprowadzono kryteria gospodarcze do kultury archeologicznej, uczynił to G. Childe. Przed nim próbował G. Clark.

Kostrzewski:

Kultura archeologiczna to określony zespół typowych cech ceramiki, uzbrojenia, narzędzi, ozdób, budownictwa oraz gospodarki a także obrządku pogrzebowego i innych zjawisk kultury materialnej, duchowej i społecznych uchwytnych archeologicznie z danego czasu i na danym obszarze.

Następujące po sobie kultury łączy podobieństwo form i w ten sposób możemy śledzić ciągłość osadniczą. Kostrzewski widział taką ciągłość aż do kultury przedłużyckiej ok. 1700 r. p.n.e. było to przyczyną sporu przed II wojną światową pomiędzy Kossinne a Kostrzewskim.

Kontynuacja/dyskontynuacja (1985 Jan Żak), zakłada, że brak wytworów nie oznacza braku osadnictwa V-VI w. na ziemiach polskich.

Badania paleodemograficzne wykazują, że ludność Prasłowiańska od dawna zamieszkiwała Europę Środkową.

Ta definicja to taki klasyk.

Pod wpływem marksizmu: ten termin „Kultura archeologiczna” 1925, 1929, wprowadził Childe kategoria gospodarcza. Wprowadził on rolę handlu, zaopatrzenie w surowce, sól, rudy metali, z czasem odwrócił się od adaptacji kultury do roli rewolucji gospodarczych.

Teoria systemów (dla archeologii procesualnej) gdzie zdefiniowano kulturę pradziejową jako system na, który składają się określone zachowania i czynności oraz materialne efekty tych zachowań.

Każdy zabytek miał mieć przypisane zachowania.

Przemysł-> pochodzi z francuskiego industrie A. de Mortillet: wszelaka wytwórczość, znaczenie szerokie.

Natomiast kolejne podejścia do tego terminu go zawęziły.

W Polsce w latach 60. trzy sympozja paleolityczne, gdzie przeprowadzono debatę na terminami.

Przyjęto definicję Romualda Schilda 1963 r.

Przemysł obejmuje całość inwentarza ruchomego i nieruchomego danego stanowiska/isk, jednakowych typologicznie i typologiczno-statystycznie.

Podobieństwo typologiczne i proporcje procentowe poszczególnych typów narzędzi. Do tego samego przemysłu zaliczono.

Inny sposób przyjmował S. Krukowski „Skam”

Kamacja genetyczna

Uważał, że na kultury paleolityczne trzeba patrzeć pod kątem przystosowania do warunków ekumeny, pory roku.

facje przydomowe

inne czynności wykonywali w domu a inne przy

facje nakopalniana

technokompleks- D. Clark gdzie eksponuje się adaptacje do środowiska czyli ten sam typ gospodarki.

Przy nie zakłóconym układzie warstw

---