1. Struktura społeczna (P)

P. Sztompka: Sieć trwałych i regularnych powiązań między składnikami jakiejś dziedziny rzeczywistości, która istotnie wpływa na przebieg obserwowanych zjawisk w tej dziedzinie (Jest to pojęcie teoretyczne, narzędzie, które przykładamy do rzeczywistości społecznej, by zauważyć pewne elementy. Struktura jako kategoria wyjaśniająca, empiryczna).

Podaje również kilka definicji struktury:

1. organizacja stosunków społecznych (A. Giddens)

2. określona artykulacja uporządkowanie części (Nadel)

3. spójne, mniej lub bardziej trwałe regularności (Blau)

4. wzór to znaczy obserwowalna jedność działania lub funkcjonowania (Levy)

5. istotne, głębokie, leżące u podstaw uwarunkowania (Allen)

6. właściwości bardziej fundamentalne niż inne powierzchniowe zasady (Homans)

7. uporządkowanie elementów, które determinuje większość zróżnicowania w danej dziedzinie zjawisk (Goode)

8. relacje pomiędzy grupami i jednostkami, które znajdują wyraz w ich zachowaniu (Blau)

Cztery idee stanowiące fundament struktury społecznej:

• idea relacji, stosunków pomiędzy elementami (1,2) - to, co określa nasze działanie może być strukturą chaotyczną - anomia, lub normatywno - harmonijną

• idea regularności, prawidłowości, powtarzalności, trwałości (3,4) - idee mogą być homogeniczne lub heterogeniczne, społeczeństwo może zgadzać się, co do wartości lub nie

• idea głębokiego ukrytego i fundamentalnego wymiaru (5,6)

• idea determinującego, wyznaczającego wpływu wobec zjawisk empirycznych (7,8) - układ interesów, analizujemy społeczeństwo jako układ interesów, szans życiowych

2. Cztery wymiary struktury społecznej wg Sztompki

Cztery wymiary struktury społecznej czyli ramy, w których przebiegają działania:

• wymiar normatywny - sieć norm, wartości, instytucji (instytucje jako utarte sposoby zachowania) - struktura wyznacza realne zachowania, jak człowiek powinien postępować, zakreśla ramy w których działamy

• wymiar idealny - sieć idei, przekonań, poglądów, więzi (jakie więzi występują w grupie, homogeniczna? heterogeniczna?)

• wymiar interakcyjny - sieć wzajemnie powiązanych i ukierunkowanych zadań (układy interakcji jakie występują w grupie)

• wymiar interesów - interesy, szanse życiowe, rozkład władzy, bogactwa, prestiżu (np. liderzy, struktura socjometryczna)

3. 5 dylematów wg Domańskiego

Dylematy związane z badaniem struktury społecznej:

1. Perspektywa holistyczna (całościowa) - mikrostrukturalna - możemy analizować społeczeństwo całościowo i na poziomie jednostek (Czy społeczeństwo traktujemy na poziomie jednostek czy na poziomie makro, czy interesuje nas cale społeczeństwo? Staramy się zrozumieć jak struktura funkcjonuje w odniesieniu do całego społeczeństwa? Czy interesuje nas tylko wybrany element? Holistyczne - całościowe, całe społeczeństwo; mikrostrukturalne.)

2. Uniwersalizm - Historyzm - polega na odniesieniu się do konkretnej teorii do konkretnego społeczeństwa (Wyjaśnienie funkcjonowania systemu społecznego które w każdym społeczeństwie będą funkcjonowały. Uniwersalizm - szukamy konkretnych (uniwersalnych) zasad w ogóle, funkcjonujących zawsze. Historyzm - szukamy konkretnych zasad w określonym momencie czasu)

3. Obiektywne(mechanizmy niezależne od woli jednostki) i świadomościowe (Czy struktura jest czymś obiektywnie istniejącym? Czy jest czymś co istnieje w świadomości ludzi?)

4. Realne czy w umyśle badacza - czy struktura realnie istnieje czy jest konstruktem teoretycznym (Czy struktura istnieje realnie czy w umyśle badacza? Czy badacz buduje konstrukt struktury?)

5. Dynamika (zmiana struktury społecznej)- stałość (funkcjonalizm) - czy struktura społeczna jest czymś trwałym (Czy struktura zawsze trwa, jest niezmienna? Czy jest dynamiczna, zmienna?)

4. Koncepcja struktury społecznej Domańskiego

Wcześniej wymienione dylematy prowadzą Domańskiego do stwierdzenia, że struktura społeczna jest:

• W najogólniejszym zarysie jest ona uporządkowaną całością, określonym układem stosunków między elementami składowymi: jednostkami, rolami, pozycjami, kategoriami społecznymi i instytucjami

• Pojęcie to denotuje trwałe formy - wzory zależności tworzących strukturę nie podlegają nagłym zmianom w czasie, cechuje je ciągłość w czasie

• Nie jest to układ statyczny. Immanentnych stanem struktur społecznych jest dynamiczna równowaga. Jest to układ będący w ruchu stale funkcjonujących jednostek, organizacji, kategorii społecznych. Elementy te podlegają modyfikacji i są zastępowane przez inne, ale nie narusza to stabilności systemu

• Struktura społeczna jest jakością fundamentalną. Jej ogniwa stanowią konstrukcję wypełniającą formy życia społecznego.

5. Co to są struktury wielkie/małe wg Rybickiego

Na strukturę składa się rodzaj właściwych dla danego zakresu rzeczywistości elementów i rodzaj zachodzących między nimi związków.

Struktury:

• proste (elementy jednorodne) - złożone

• wielkie (charakter pośredni) - małe (relacje, styczności mają charakter bezpośredni)

To rozróżnienie miało charakter historyczny, bowiem od zarania dziejów były tylko małe.

6. Typy struktur wg Rybickiego

1. Zawodowa - społeczeństwa ewoluują do innych zawodów, zawód - to specjalny rodzaj stałego zatrudnienia, który stanowi źródło utrzymania dla jednostki i rodziny; może być w sensie obiektywnym (dział gospodarki) i subiektywnym (wykonywane czynności przez jednostkę).

2. Klasowa - wiąże się z posiadaniem dóbr; wielkością uzyskiwanego dochodu

3. Rozmieszczenia ludności (terytorialne) - wyróżniamy je po przez związek z terytorium.

7. Typy układu struktur

1. równorzędne (społeczności lokalne)

2. koncentryczne (gmina, region, państwo) - gmina jest częścią regionu a region częścią państwa

3. zachodzące na siebie (stan rycerski, naród) wtedy, kiedy grupy nie wychodzą od siebie są innego rodzaju (stan rycerski wiązał się przynależnością do konkretnej grupy bez znaczenia, w jakim narodzie się przebywało)

8. Zasady wyróżniające makrostruktury

Samoistność - funkcje zaspokojenia potrzeb, lecz również jako zdolność wyznaczenia ram i kierunku społecznego życia - o strukturze samoistnej mówimy wtedy, kiedy większość potrzeb jest zaspokojona (ma historyczny charakter)

Możliwość objęcia całego życia jednostki

Heterogeniczność - Zróżnicowanie, podziały, struktury stają się coraz bardziej złożone - makrostruktury stają się strukturami bardziej złożonymi, struktura staje się bardziej zróżnicowana

Wspólnota znaczeń i wartości - Odnoszą się do pewnych kwestii np. członkowie narodu polskiego : Polacy - idealny obraz makrostruktury np. jesteśmy Polakami to znaczy, że podzielamy pewne wartości - dla innych niepodzielane.

9. Koncepcja struktury społ. wg Ossowskiego (P)

Struktura w znaczeniu dosłownym rozumiemy przestrzenny układ elementów, gdy stosunki przestrzenne traktujemy w korelacji z jakimś systemem zależności pomiędzy tymi elementami i całości układu

Struktura społeczna to system międzyludzkich zależności, dystansów i hierarchii zarówno w nieorganizacyjnej, jak organizacyjnej formie. Struktura klasowa to szczególnie doniosły aspekt struktury społecznej (dystans między chłopem a panem).

10. Wizja: dychotomiczna, gradacyjna, funkcjonalna struktury

1. Wizja dychotomiczna gdy:

• uwydatnianie antagonistycznych stosunków klas może być wiele, ale zawsze ma swoje przeciwieństwo (chłop - pan feudalny, wolny - nie wolny)

• całe społeczeństwo jako o strukturze dwuwarstwowej

2. Schemat gradacji klas społecznych: społeczeństwo przedstawiane jest w postaci warstwowego układu trzech lub większej liczby klas, z których każda jest pod takim samym względem wyższa lub niższa od innych

3. Wizja funkcjonalna: społeczeństwo postrzegane w zależności od tego, jaką rolę pełni grupa w społeczeństwie. Gdy są silne granice, ostre podziały klasowe to przechodzi w układ gradacyjny.

11. Warunki sprzyjające pojawianiu się koncepcji dychotomicznych

1. Obiektywnie struktura jest bliższa takiemu schematowi (? w książce „Przeminęło z wiatrem” rozdział ludzi między niewolników a ludzi wolnych)

2. Obraz dwudzielnej struktury przemawia do pewnych klas, sprzyja ich interesom.

• W społeczeństwach, w której panuje dotkliwe uciemiężenie lub ucisk jednej klasy przez drugą

• W klasach uprzywilejowanych, gdy dominacja klasy jest mocno ustalona, a bariery oddzielające je od innych warstw są sztywne i mało przenikalne (przykład polskiej szlachty, która uważała, że jest z rodu sarmatów)

3. W okresach walk społecznych, dla odwracania uwagi pomiędzy pozycjami pośrednimi wtedy to nie tylko świadomości społecznej, ale też świadomej strategii walczącego obozu

12. Różnica między gradacją prostą a syntetyczną (P)

• Gradacja prosta - to taki aspekt struktury społecznej, gdzie system niższych i wyższych klas jest oparty na stopniowaniu jakiejś obiektywnie wymierzalnej cechy (dzielimy społeczeństwo wedle jednej wybranej cechy, np. ze względu na dochód, stopień wykształcenia, wzrost - 1 obiektywnie wymierzalna cecha)

• Gradacja syntetyczna (złożona) - o pozycji decyduje kilka czynników (społeczeństwo dzielimy biorąc pod uwagę kilka różnych cech), świadomościowa synteza różnych czynników, np. pozycja klasowa - na nią składa się wykształcenie, dochód są one nieporównywalne - świadomościowo hierarchizujemy społeczeństwo

Dekompozycja położenia klasowego - elementy które składają się na pozycję klasową mogą się rozchodzić, istnieją różnice pomiędzy wykształceniem i postrzeganiem społ. jakiegoś zawodu w oczach społ., a wynagrodzeniem za jego wykonywanie.

Podstawową różnicą między tymi gradacjami jest:

• w gradacji prostej jest jeden czynnik, a w gradacji złożonej kilka czynników

• kilka czynników trudno w sposób obiektywny zestawić na jednej skali.

W gradacji syntetycznej ważną rolę pełni pieniądz - jest pewnym wyznacznikiem prestiżu; dochody to pewien zewnętrzny objaw roli społecznej.

Przywileje mienia trojako wpływają na pozycję klasową:

• demokratyczna funkcja pieniądza - pieniądz bezpośrednim elementem prestiżu

• odpowiednia wysokość dochodu jest niezbędnym warunkiem stylu życia na odpowiednim poziomie

• zewnętrzny objaw roli społecznej

Stratyfikacja klasowa tym ostrzej:

• im większe nierówności społeczne (tym ostrzej postrzegamy strukturę społeczną)

• im mniejsza jest liczba klas

• im węższa jest rozpiętość wewnątrz każdej klasy (mniej zróżnicowana)

• im większy dystans pomiędzy górnymi pozycjami niższej klasy i dolnymi wyższej

• im większa polaryzacja pozycji społecznych na ogólnej skali (im większa proporcja pozycji skrajnych w stosunku do średnich)

13. Klasa wg Ossowskiego

Ossowski analizując 3 różne koncepcje klasy dochodzi do wnioski, że można wyróżnić pojęcie nadrzędne o dwojakiej specyfice:

• klasa jako grupa, którą traktuje się jako jeden z podstawowych składników struktury społecznej

• wyróżniona ze względu na stosunki własności lub szerzej ekonomiczne (wtedy np. odpadają stany) np. szlachcic mógł być biedy ale miał pochodzenie - więc w strukturze społecznej był wyżej od bogatego mieszczanina

• system klasowy przeciwstawia się grupom, do których przynależność jest ustalona instytucjonalnie i gdzie przywileje lub ich brak wynikają z faktu zaliczenia jednostki do grupy

Trzy wspólne założenia:

• klasy jako system grup najwyższego rzędu w strukturze społecznej

• podział klasowy dotyczy pozycji społecznych związanych z systemami przywilejów i upośledzeń nie wyznaczonych przez kryteria biologiczne

• przynależność jednostek do klas społecznych jest względnie trwała

14. Różnica między klasami a stanami (P)

Klasa - każda grupa ludzi znajdująca się w jednakowym położeniu klasowym (Położenie klasowe - miejsce w strukturze społecznej która umożliwia skorzystanie z pewnych dóbr przynależnych do danej klasy).

Podział klasy różnicuje społeczeństwo pod względem ekonomicznym.

Stany - to pewne grupy społeczne o pewnym położeniu stanowym (Położenie stanowe - pozytywne lub negatywne uprzywilejowanie w domenie szacunku społecznego i stanowych monopoli).

Podział na stany odnosi się do różnic społeczno-kulturalnych.

15. Klasy posiadania, zarobkowe, społeczne

Posiadacz - ten, który posiada dobra, środki produkcji, lecz uzyskuje dobra bez własnej pracy - nie wykonuje jej

Przedsiębiorca - nie tylko posiada, ale czynnie uczestniczy w pracy

• Klasa posiadania - gdy położenie klasowe określają różnice posiadania

Pozytywnie uprzywilejowani: rentierzy - posiadacze ludzi, ziemi, kopalni, urządzeń, statków, pieniędzy, papierów wartościowych itp.

Negatywnie uprzywilejowani: niewolnicy, zadłużeni, biedni, czyli osoby pozbawione samodzielnej roli w procesie gospodarowania:

1. albo poprzez eliminację ze stosunków pracy,

2. albo podporządkowanie ekonomiczne i prawne posiadaczom (niewolnicy)

• Klasa zarobkowa - gdy położenie klasowe określają główne szanse rynkowego spożytkowania dóbr lub doświadczeń (posiadanie lub nieposiadanie takich dóbr rzeczowych, które są niezbędne dla funkcjonowania przedsiębiorstwa)

Pozytywnie uprzywilejowani: kupcy, armatorzy, przedsiębiorcy przemysłowi i rolni, bankierzy, finansiści

W pewnych okolicznościach: wolne zawody, robotnicy o monopolistycznych kwalifikacjach

Negatywnie uprzywilejowani: robotnicy (wykwalifikowani, przyuczeni, niewykwalifikowani) umiejętności niewielkie, ma szanse zyskać korzyści ekonomiczne lub poza ekonomiczne - apriopriacje

Klasy stanu średniego: samodzielni chłopi, rzemieślnicy, urzędnicy i reszta wolnych zawodów, w pewnych okolicznościach pewne grupy robotników

• Klasa społeczna - to wszystkie położenia klasowe, między którymi możliwe jest przechodzenie i występuje ruchliwość wewnątrzgeneracyjna lub międzygeneracyjna.

Ogół położeń klasowych w gospodarce rynkowej i nierynkowej, między którymi zachodzi względnie regularnie i bez większych trudności ruchliwość międzygeneracyjna (syn robotnika może zostać robotnikiem, ale nie dyrektorem) i wewnątrzgeneracyjna ( ślusarz może zostać górnikiem, kowalem, ale nie może zostać dyrektorem).

Apriopriacja - to występujące w jakimś stosunku społecznym zamkniętym na zewnątrz monopolistyczne korzystanie z określonych szans ekonomicznych lub poza ekonomicznych.

16. Dysfunkcje uwarstwienia wg Tumina

Tezy teorii wg Tumina:

• w każdym społeczeństwie pewne pozycje są funkcjonalnie ważniejsze od innych, a ich sprawowanie wymaga szczególnego przygotowania

• w każdym społeczeństwie talenty, które można kształcić z myślą o umiejętnościach wymaganych dla zajęcia tych pozycji posiada jedynie ograniczona liczba osób

• Przetworzenie talentów wymaga kształcenia, który wiąże się z wyrzeczeniami

• Aby osoby utalentowane skłonić do kształcenia i związanych z tym wyrzeczeń, ich przyszłe stanowiska muszą zapewnić uzyskanie atrakcyjnych wartości wyróżniających (tzn. dawać dostęp do dóbr rzadkich i pożądanych przez społeczeństwo)

• Rzadkie i pożądane dobra to prawa i prerogatywy wiążące się z pozycjami lub w nie wbudowane. Można je sklasyfikować, jako to co przyczynia się do: a/ życia i wygody; b/ dobrego nastroju i rozrywki; c/ korzystnej samooceny i rozwoju ego

• Konsekwencją zróżnicowanego dostępu do podstawowych nagród społecznych jest zróżnicowanie prestiżu i szacunku przysługującego różnym warstwom. Można powiedzieć, że to ono właśnie wraz z prawami i prerogatywami ustanawia zinstytucjonalizowaną nierówność społeczną, tzn. stratyfikację

• dlatego też nierówność społeczna rozdziału rzadkich i pożądanych dóbr oraz prestiżu i szacunku, którymi są obdarzane poszczególne warstwy, jest zarazem funkcjonalnie pozytywna i niezbędna w każdym społeczeństwie

DYSFUNKCJE UWARSTWIENIA:

• systemy uwarstwienia społecznego ograniczają możliwość odkrycia pełnej skali uzdolnień w społeczeństwie (nierówne motywacje, nierówny dostęp do kanałów kształcenia

• ograniczając zasięg odkrywanych uzdolnień systemy stratyfikacji utrudniają możliwości tworzenia rezerw produkcyjnych społeczeństwa

• systemy stratyfikacji zapewniają elitom władzę polityczną i ideologię akceptującą status quo (jako stan naturalny)

• systemy stratyfikacji przyczyniają się do nierównego rozkładu pochlebnych wizji samego siebie. Ograniczając tym samym rozwój twórczego potencjału tkwiącego w człowieku

• ponieważ nie są w pełni zaakceptowane przez tych, którzy są pozbawieni przywilejów- wzmagają wrogość, utrudniają integrację

• w stopniu w jakim poczucie doniosłego uczestnictwa zależy od czyjegoś miejsca w hierarchii prestiżu, systemy stratyfikacji przyczyniają się do nierównego rozkładu wśród ludności poczucia doniosłego uczestnictwa

• w stopniu w jakim lojalność wobec społeczeństwa zależy od poczucia doniosłego uczestnictwa systemy stratyfikacji przyczyniają się do nierównego rozkładu lojalności

• w tym stopniu w społeczeństwie, w jakim uczestnictwo i apatia zależą od doniosłego uczestnictwa w społeczeństwie, systemy stratyfikacji społecznej przyczyniają się do nierównego rozkładu motywacji uczestnictwa w społeczeństwie.

17. Porównanie Webera i Marksa (klasy)

W E B E R

Klasa - każda grupa ludzi znajdująca się w jednakowym położeniu klasowym

Położenie klasowe - to typowa szansa zaopatrzenia w dobra, zewnętrznej pozycji życiowej, wewnętrznego losu życiowego

zewnętrzne pozycje życiowe - nasze możliwości osiągnięcia pewnej pozycji społecznej; typowe możliwości osiągnięcia czegoś w życiu

zaopatrzenia w dobra - możliwości finansowe skorzystania z dóbr i usług; to, na co nas stać

wewnętrzny los życiowy - typowe koleje losu dla pewnej grupy społecznej

Typowa szansa - wynikającą z rozmiarów prawa rozporządzania dobrami czy zdolnością do świadczeń (lub jego braku) oraz z ich istniejących możliwości ich spożytkowania do osiągnięcia dochodu lub przychodów w ramach danego porządku gospodarczego

Zdolności do świadczeń - nasza możliwość pracowania; umiejętności pozwalają nam uzyskać dostęp do pewnych dóbr, pozycji życiowej

Weber zwraca uwagę że pewne umiejętności przynoszą korzyści w pewnych określonych okresach, a w pewnych nie.

(np. programista komputerowy dziś i w przeszłości; górnicy w socjalizmie i teraz; specjalista od PR w przeszłości nie, dziś tak)

Weber wyróżniał 3 typy klas:

1. Klasa posiadania - gdy położenie klasowe określają różnice posiadania

2. Klasa zarobkowa - gdy położenie klasowe określają główne szanse rynkowego spożytkowania dóbr lub świadczeń

3. Klasa społeczna - to wszystkie położenia klasowe między, którymi przechodzenie możliwa jest i zwykle występuje ruchliwość wewnątrzgeneracyjna lub międzygeneracyjna

a) Klasa posiadania:

Posiadacz a przedsiębiorca

Pozytywnie uprzywilejowani : rentierzy - posiadacze ludzi, ziemi, kopalni, urządzeń, statków, pieniędzy; papierów wartościowych itp. (wszyscy Ci którzy nie pracują bo są posiadaczami)

Negatywnie uprzywilejowani : niewolnicy, zadłużeni, biedni

czyli osoby, pozbawione samodzielnej roli w procesie gospodarowania:

a) albo poprzez eliminację ze stosunków pracy (underklas; wszyscy Ci którzy nie pracują, nie uczestniczą czynnie w procesie pracy bo nie chcą bądź nie mogą)

b) podporządkowanie ekonomiczne i prawne posiadaczom (są posiadani, niewolnicy)

Klasy stanu średniego - chłopi, rzemieślnicy, urzędnicy, przedsiębiorcy, robotnicy

b) Klasy zarobkowe:

Posiadanie lub nieposiadanie takich dóbr rzeczowych, które są niezbędne dla funkcjonowania przedsiębiorstwa.

Pozytywnie uprzywilejowani - kupcy, armatorzy, przedsiębiorcy przemysłowi i rolni, bankierzy, finansiści

W pewnych okolicznościach: wolne zawody, robotnicy o monopolistycznych kwalifikacjach (rzadkie kwalifikacje, które umożliwiają osiągnięcie wysokich dochodów, np. osoby które pracują na wysokościach, mechanicy na lotnisku, kontrolerzy lotów)

Negatywnie uprzywilejowani - robotnicy (wykwalifikowani, przyuczeni, niewykwalifikowani)

Klasy stanu średniego - samodzielni chłopi i rzemieślnicy, urzędnicy, reszta wolnych zawodów, w pewnych okolicznościach pewne grupy robotników

c) Klasy społeczne:

Ogół położeń klasowych, występujących w gospodarce rynkowej i nierynkowej, między którymi zachodzi względnie regularnie i bez większych trudności ruchliwość międzygeneracyjna lub wewnątrzgeneracyjna (klasy społ. mogą ale nie muszą istnieć).

Ruchliwość międzygeneracyjna

Jeżeli syn szewca, górnika zostanie szewcem, górnikiem, tokarzem, hutnikiem, ślusarzem, piekarzem - możemy powiedzieć że istnieje ruchliwość międzygeneracyjna, bo nie zostaje kupcem, adwokatem; dziedziczy się pozycje robotniczą.

Ruchliwość wewnątrzgeneracyjna

Górnik zmienia zawód i zostaje: hutnikiem, ślusarzem, tokarzem, a nie kupcem, rzemieślnikiem, adwokatem - zmienia zawód wewnątrz swojej generacji; zmienia się zawód ale nie zmienia się swojej przynależności.

• robotnicy jako całość (kolejne pokolenia robotników pełnią zawody robotnicze, jeśli zmieniają zawód to dalej wśród robotników)

• drobnomieszczaństwo (samodzielni rzemieślnicy, kupcy) różnią ich warunki pracy, łączy ruchliwość

• nieposiadająca inteligencja (nauczyciele) i wyszkoleni fachowo technicy, urzędnicy

• posiadacze i uprzywilejowani przez wykształcenie

Według Webera klasy mogą wykonywać:

• działania masowe - jednorodność, podobieństwo i regularność wielu działań wykonywanych przez osoby zajmujące identyczne położenie klasowe, indywidualna lub zbliżona reakcja na sytuację zewnętrzną

• działania wspólnotowe - wszystkie jednorodne lub dopełniające się działania większej lub mniejszej liczby członków danej klasy wyznaczane przez subiektywnie odczuwaną współzależność do tej klasy

• działania uspołecznione - to uzgodnienie lub powiązanie interesów członków klasy. (Tworzenie stowarzyszeń, organizacji)

M A R K S

• Punktem wyjścia założeń Marksa jest PRACA - działalność świadoma i celowa działalność wytwórcza. Człowiek nie jest z nią bezpośrednio tożsamy. (czyni ją przedmiotem własnej woli i tożsamości).

• Stosunki produkcji - pewne typy interakcji powstające i utrwalające się w toku produkcji jako rezultat współdziałania i procesu pracy (dzięki pracy wchodzimy w pewne relacje - stosunki. Te stosunki wg Marksa powstają obiektywnie, wpływają na nas)

• Siły wytwórcze - techniczne metody produkcji przejawiające się w połączeniu określonych środków pracy z nabytym społeczno-produkcyjnym doświadczeniem ludzi i ich umiejętnością posługiwania się tymi środkami.

Narzędzia, warunki pracy plus umiejętności tworzą kategorię sił wytwórczych - ulegają ciągłej zmianie - PRAWO POSTEPUJĄCEGO ROZWOJU SIŁ WYTWÓRCZYCH. Marks zauważył, że z pewnym rozwojem sił wytwórczych związany jest pewien typ stosunków.

Sposób produkcji to : Siły wytwórcze + stosunki produkcji

Środki produkcji - przedmiot pracy (ziemia surowce)+ środki pracy (narzędzia i przedmiotowe warunki pracy, czyli budynki, kanały, drogi.

1. I Koncepcja społeczeństwa klasowego

Określa ogólne warunki powstania i istnienia społeczeństw w których istnieje podział pracy pomiędzy masami wykonującymi prostą pracę ręczną a uprzywilejowanymi zajmującymi się kierownictwem.

U podstawy skomplikowanych struktur klasowych leży model biegunowy:

Na jednym biegunie - monopol i przywilej związany ze zwierzchnią i swoiście kwalifikowaną kontrolą nad czynnością pracy i rozdziałem jej produktu, ci, którzy kontrolują pracę, kierują)

Na drugim biegunie - podporządkowanie i zależność związane z pracą wykonawczą, związane z pracą wykonawczą, nad której warunkami i nad rozdziałem produktu nie panują ( to niepanowanie to alienacja, przestają mieć kontrolę nad produktem pracy)

Typową dla takiego modelu jest Leninowska definicja klasy.

Według Lenina KLASY to: wielkie zbiory ludzi, różniące się między sobą pod względem zajmowanego miejsca w historycznie określonym systemie produkcji społecznej. Stosunkiem (przeważnie utrwalonym i usankcjonowanym przez prawo) do środków produkcji, rolą w społecznej organizacji pracy i co za tym idzie - sposobem otrzymywania i rozmiarami tej części bogactwa społecznego, którą rozporządzają. Klasy to takie grupy ludzi, z których jedna może przywłaszczać sobie pracę drugiej dzięki różnicy miejsca, jakie zajmują w określonym systemie gospodarki społecznej

(Lenin widział klasy w duchu biegunowym - są ci, którzy pracuja i ci, którzy kontrolują, zawsze klasy występują w parach np. pan feudalny - chłop ; kapitaliści - robotnicy).

Trzy sposoby rozumienia sposobu produkcji:

1. prosty model, typ idealny (biegunowa wizja struktury klasowej - abstrakcyjny model)

2. ekonomiczny ustrój formacji społeczno-ekonomicznej (baza) najbardziej charakterystyczny sposób produkcji występujący w pewnych modyfikujących powiązaniach (w połowie XIX wieku nie tylko istnieli kapitaliści i robotnicy, istniała także gospodarka niewolnicza, były komuny socjalistów utopijnych, wspólnota pierwotna. Zawsze istnieje układ dominujący - np. kapitalistyczny ale oprócz niego istnieje układ ekonomiczny niewolniczy, wspólnota pierwotna np. społeczeństwa indiańskie. Np. społeczeństwo socjalistyczne w PRL - dominujący układ ekonomiczny socjalistyczny, ale byli też drobnomieszczanie)

3. układ ekonomiczny - bardziej realna, zmodyfikowana wskutek powiązań z innymi układami ekonomicznymi postać sposobu produkcji ( układ ekonomiczny to jest jeden element a ustrój ekonomiczny to cała układanka - całokształt).

Typy sposobów produkcji [układów]:

• wspólnota pierwotna

• niewolnictwo

• feudalizm (relacje chłop - pan)

• kapitalizm (zwiastujący nadejście społeczeństwa socjalistycznego)

• socjalizm (zniesiona prawna własność produkcji)

• + prosta produkcja drobnotowarowa (gdy ktoś pracuje np. rzemieślnik - posiada środki produkcji)

Formacja społeczno-ekonomiczna - całokształt stosunków społecznych określonego miejsca i czasu, wyodrębniony ze względu na właściwy mu ustrój ekonomiczny (zwany także podstawą lub bazą ekonomiczną) oraz ze względu na funkcjonalnie podporządkowaną temu ustrojowi ideologiczno-instytucjonalną nadbudowę (koncepcja ta została stworzona do pokazania relacji pomiędzy stosunkami produkcji a ustrojem ekonomicznym. Ważna jest ideologiczna nadbudowa, pewien typ państwa, pewne instytucje)

2. II Koncepcja - schemat wieloczłonowych struktur klasowych

Klasy podstawowe (kapitaliści, robotnicy)

Klasy nie będące podstawowymi (przeżytki albo zarodki nowej formacji) (rzemieślnicy, chłopi i inne klasy niepodstawowe)

• zarodek - wspólnoty gdzie nie istniała własność produkcji

• przeżytki - niewolnictwo w kapitaliźmie, rzemieślnicy, chłopi w socjaliźmie

3. III Koncepcja - schemat rozwiniętej struktury klasowej

Marks analizuje społeczeństwa i wskazuje, że są warstwy, odłamy wyróżniane ze względu na różne kryteria.

Kryteria wyróżniania warstw, odłamów:

• ekonomiczne - zawód, kwalifikacje fachowe, formy kapitału,

• system kastowy, stanowy

• polityczne

• narodowościowe, rasowe, religijne

• geneza

• ekologiczne - terytorialne (to co w interesie jednej grupy nie musi być dobre dla drugiej)

w tym schemacie należy uwzględnić też:

• zdeklasowanych, lumpenproletariat

• inteligencja - kiedy pewne funkcje intelektualne o zmiennym zasięgu, bo to co w pewnym okresie jest czynnością intelektualną (np. czytanie i pisanie) oddzielone od zwierzchniego kierownictwa gospodarczego i politycznego

• prestiż, etos (system wartości, wzorów zachowań)

Ideologia - układ symboli, których funkcja polega na tym, że służą żywotnemu dla danej klasy: utrzymaniu, bądź zmienieniu pewnej struktury społecznej, bądź całkowitemu zastąpieniu struktury przez inną

(Lefebvre) rola ideologii polega na - zapewnieniu aprobaty uciskanych i wyzyskiwanych. Ideologie przeciwstawiając im określony obraz samych siebie, nie tylko przyczyniają się do wydzierania od nich materialnego bogactwa, ale i wymuszają akceptację tego stanu rzeczy, a nawet poparcia dla niego.

• ideologie reprezentują interes klasy panującej

• odwrócone, okrojone odbicie rzeczywistości

• ideologie żyją własnym życiem, wywierając przymus na ludzi

Świadomość klasowa:

• typ idealny rozumienia obiektywnego interesu pewnej klasy i obiektywnego konfliktu interesów tej klasy z interesami innych klas w danej sytuacji historycznej

• fałszywa świadomość - ideologia nie poddająca się naukowej kontroli, wytłumaczalne na tle pewnej ściśle określonej rzeczywistości społeczno - historycznej. Uważają za zdobyte zrozumienie stale i wszędzie istniejących warunków faktycznych

18. Działania klas

1. działanie masowe - jednorodność, podobieństwo i regularność wielu działań wykonywanych przez osoby zajmujące identyczne położenie klasowe, indywidualna lub zbliżona reakcja na sytuację zewnętrzną (działania wspólnotowe, jako MY) (ludzie w podobnej sytuacji reagują tak samo - „wkurzanie się”)

2. działania wspólnotowe - wszystkie jednorodne lub dopełniające się działania większej lub mniejszej liczby członków danej klasy wyznaczane przez subiektywne odczuwaną współzależność do tej klasy (uświadamiamy sobie, że coś dotyczy całej grupy i podejmujemy wspólne działania)

3. działania uspołecznione - to uzgodnienie lub powiązanie interesów członków klasy, tworzenie stowarzyszeń, organizacji

Apriopriacja - to występujące w jakimś stosunku społecznym, zamkniętym na zewnątrz, monopolistyczne korzystanie z określonych szans ekonomicznych lub pozaekonomicznych

19. Czym są stany (należy wspomnieć o szacunku społecznym) (P)

Stany - grupa osób położonych w podobnym położeniu stanowym (stany mają odniesienie społeczne, klasy mają odniesienie ekonomiczne)

Położenie stanowe - pozytywne lub negatywne uprzywilejowanie w domenie szacunku społecznego i stanowych monopoli.

Położenie stanowe jest ugruntowane na rodzaju sposobu życia, które wynika z:

• Sposobu wychowania

• Prestiżu pochodzenia lub prestiżu zawodu (kiedy w społeczeństwie podział zawodów na otoczone szacunkiem lub szacunku pozbawione)

Położenie stanowe wiąże się z (w praktyce):

• conubium (wspólnota łoża) - wchodzenie w związki małżeńskie, wspólnota słowa (jeśli ktoś jest prawnikiem to ważne jest, aby dzieci poszły w ślady np. ojca, albo prawnik powinien poślubić prawniczkę)

• komensjalizm (wspólnota stołu) - szlachcic nie powinien biesiadować z mieszczaninem albo chłopem - to nie wypada szlachcie

• monopolistyczne zawłaszczanie szans zarobkowania lub pogardzania pewnymi rodzajami zarobkowania

• tradycje innego zawodu - jak należący do danego stanu powinien się ubierać, do jakich szkół powinny chodzić jego dzieci a do jakich nie

Szacunek wyraża się przez treść zobiektywizowanych norm występujących w danym stosunku społecznym (nie w rozumieniu potocznym, ale w rozumieniu pewnych norm, które przypisywane są różnym zawodom).

Godność - szacunek, którym obdarzają się członkowie danej grupy (manifestacja przynależności grupowej przez ubiór, tytuły, kodeks honorowy).

STANY jako prywatni posiadacze środków zarządzania i panowania politycznego:

• siły władcze i odpowiadające im szanse ekonomiczne są apriopriowane przez sztab zarządzania

• prywatna własność środków przymusu, dziedziczenie stanowisk sędziowskich, administracyjnych, funkcji oficerskich

Pozostałości stanów - biurokracja:

• wynagrodzenie w postaci stałej pensji

• uniezależnienie utraty stanowiska od zmiennej opinii (akt nominacji)

• gwarancja awansu służbowego (uporządkowana biurokracja w sposób wojskowy)

• przywileje stanowe: dłuższy urlop, mundur, tytuły, strój

20. Typy stanów

1. stany sposobów życia i stany zawodowe

• sposób życia (musieli kończyć odpowiednie szkoły, uczestniczyć w konkretnych rautach)

• formalne wychowanie

• prestiż pochodzenia lub zawodowy (kiedy w społ. podział zawodów na otoczone szacunkiem)

Grupa, która dzięki odrębnemu sposobowi życia i poprzez odrębny sposób życia korzysta ze specjalnych przywilejów w szacunku społecznym lub tego rodzaju przywilejów jest pozbawiona.

2. stany urodzenia / dziedziczna apripriacja

Grupa, która dzięki urodzeniu korzysta ze specjalnych przywilejów w szacunku społecznym lub tego rodzaju przywilejów jest pozbawiona.

3. stany jako prywatni posiadacze środków zarządzania i panowania politycznego (?)

• siły władcze i odpowiadające im szanse ekonomiczne są apriopriowane przez sztab zarządzania

• prywatna własność środków przymusu, dziedziczenie stanowisk sędziowskich, administracyjnych, funkcji oficerskich

21. 3 sposoby rozumienia klas wg Marksa w reinterpretacji J. Hochfelda

4. I Koncepcja społeczeństwa klasowego

Określa ogólne warunki powstania i istnienia społeczeństw w których istnieje podział pracy pomiędzy masami wykonującymi prostą pracę ręczną a uprzywilejowanymi zajmującymi się kierownictwem.

U podstawy skomplikowanych struktur klasowych leży model biegunowy:

Na jednym biegunie - monopol i przywilej związany ze zwierzchnią i swoiście kwalifikowaną kontrolą nad czynnością pracy i rozdziałem jej produktu, ci, którzy kontrolują pracę, kierują)

Na drugim biegunie - podporządkowanie i zależność związane z pracą wykonawczą, związane z pracą wykonawczą, nad której warunkami i nad rozdziałem produktu nie panują ( to niepanowanie to alienacja, przestają mieć kontrolę nad produktem pracy)

Typową dla takiego modelu jest Leninowska definicja klasy.

Według Lenina KLASY to: wielkie zbiory ludzi, różniące się między sobą pod względem zajmowanego miejsca w historycznie określonym systemie produkcji społecznej. Stosunkiem (przeważnie utrwalonym i usankcjonowanym przez prawo) do środków produkcji, rolą w społecznej organizacji pracy i co za tym idzie - sposobem otrzymywania i rozmiarami tej części bogactwa społecznego, którą rozporządzają. Klasy to takie grupy ludzi, z których jedna może przywłaszczać sobie pracę drugiej dzięki różnicy miejsca, jakie zajmują w określonym systemie gospodarki społecznej

(Lenin widział klasy w duchu biegunowym - są ci, którzy pracuja i ci, którzy kontrolują, zawsze klasy występują w parach np. pan feudalny - chłop ; kapitaliści - robotnicy).

Trzy sposoby rozumienia sposobu produkcji:

4. prosty model, typ idealny (biegunowa wizja struktury klasowej - abstrakcyjny model)

5. ekonomiczny ustrój formacji społeczno-ekonomicznej (baza) najbardziej charakterystyczny sposób produkcji występujący w pewnych modyfikujących powiązaniach (w połowie XIX wieku nie tylko istnieli kapitaliści i robotnicy, istniała także gospodarka niewolnicza, były komuny socjalistów utopijnych, wspólnota pierwotna. Zawsze istnieje układ dominujący - np. kapitalistyczny ale oprócz niego istnieje układ ekonomiczny niewolniczy, wspólnota pierwotna np. społeczeństwa indiańskie. Np. społeczeństwo socjalistyczne w PRL - dominujący układ ekonomiczny socjalistyczny, ale byli też drobnomieszczanie)

6. układ ekonomiczny - bardziej realna, zmodyfikowana wskutek powiązań z innymi układami ekonomicznymi postać sposobu produkcji ( układ ekonomiczny to jest jeden element a ustrój ekonomiczny to cała układanka - całokształt).

Typy sposobów produkcji [układów]:

• wspólnota pierwotna

• niewolnictwo

• feudalizm (relacje chłop - pan)

• kapitalizm (zwiastujący nadejście społeczeństwa socjalistycznego)

• socjalizm (zniesiona prawna własność produkcji)

• + prosta produkcja drobnotowarowa (gdy ktoś pracuje np. rzemieślnik - posiada środki produkcji)

Formacja społeczno-ekonomiczna - całokształt stosunków społecznych określonego miejsca i czasu, wyodrębniony ze względu na właściwy mu ustrój ekonomiczny (zwany także podstawą lub bazą ekonomiczną) oraz ze względu na funkcjonalnie podporządkowaną temu ustrojowi ideologiczno-instytucjonalną nadbudowę (koncepcja ta została stworzona do pokazania relacji pomiędzy stosunkami produkcji a ustrojem ekonomicznym. Ważna jest ideologiczna nadbudowa, pewien typ państwa, pewne instytucje)

5. II Koncepcja - schemat wieloczłonowych struktur klasowych

Klasy podstawowe (kapitaliści, robotnicy)

Klasy nie będące podstawowymi (przeżytki albo zarodki nowej formacji) (rzemieślnicy, chłopi i inne klasy niepodstawowe)

• zarodek - wspólnoty gdzie nie istniała własność produkcji

• przeżytki - niewolnictwo w kapitaliźmie, rzemieślnicy, chłopi w socjaliźmie

6. III Koncepcja - schemat rozwiniętej struktury klasowej

Marks analizuje społeczeństwa i wskazuje, że są warstwy, odłamy wyróżniane ze względu na różne kryteria.

Kryteria wyróżniania warstw, odłamów:

• ekonomiczne - zawód, kwalifikacje fachowe, formy kapitału,

• system kastowy, stanowy

• polityczne

• narodowościowe, rasowe, religijne

• geneza

• ekologiczne - terytorialne (to co w interesie jednej grupy nie musi być dobre dla drugiej)

w tym schemacie należy uwzględnić też:

• zdeklasowanych, lumpenproletariat

• inteligencja - kiedy pewne funkcje intelektualne o zmiennym zasięgu, bo to co w pewnym okresie jest czynnością intelektualną (np. czytanie i pisanie) oddzielone od zwierzchniego kierownictwa gospodarczego i politycznego

• prestiż, etos (system wartości, wzorów zachowań)

22. Społeczeństwo klasowe: model biegunowy i schemat rozwiniętej struktury klasowej

U podstawy skomplikowanych struktur klasowych leży model biegunowy:

• Na jednym biegunie - monopol i przywilej związany ze zwierzchnią i swoiście kwalifikowaną kontrolą nad czynnością pracy i rozdziałem jej produktu,

• Na drugim biegunie - podporządkowanie i zależność związane z praca wykonawczą, związane z pracą wykonawczą , nad której warunkami i nad rozdziałem produktu nie panują

(świat dzieli się na tych którzy mają monopol i kontrolują pracę - przywłaszczają sobie pewne środki dzięki temu; i tych, którzy wykonują pracę i nie mają wpływu na warunki pracy i rozdział produktu; podział na panów i chłopów; świat dzieli się na 2 części)

Schemat rozwiniętej struktury klasowej poazuje, że należy uwzględniać cały szereg różnych kryteriów i czynników

Kryteria wyróżniania warstw, odłamów:

• ekonomiczne - zawód, kwalifikacje fachowe, formy kapitału, (np. arystokracja robotnicza)

• system kastowy, stanowy

• polityczne

• narodowościowe, rasowe, religijne

• geneza

• ekologiczne - terytorialne

W tym schemacie należy uwzględnić też:

• zdeklasowanych, lumpenproletariat

• Inteligencja - kiedy pewne funkcje intelektualne o zmiennym zasięgu, bo to co w pewnym okresie jest czynnością intelektualną (np. czytanie i pisanie) oddzielone od zwiechrznego kierownictwa gospodarczego i politycznego (ale inteligencja nie sprawuje kontroli gospodarczej i politycznej)

• Prestiż, etos

23. Co to jest kasta (Dżati, Warna)

Kasta (z łaciny castus) - coś nie zmieszanego

Przynależność do kasty definiowana jest nie przez zdobyte wykształcenie, bogactwo, dochód, rasę ale przez stopień rytualnej czystości lub nieczystości, który przypisany jest przez pochodzenie. Kasty są dziedziczne; nie można zmienić przynależności kastowej.

3 rodzaje nieczystości:

• ciała

• rodziny

• przedmiotów użytkowych

Cechy kasty:

• nieuchronność pozycji i losu społecznego zdeterminowanego urodzeniem,

• hierarchiczność pozycji społecznej,

• sztywny dystans między grupami kastowymi,

• znamiona opatrzone sankcją nieczystości rytualnej

• podtrzymywane dzięki respektowaniu reguł stojących na straży czystości rytualnej (zakaz wspólnoty stołu, endogamia)

(w relacjach z kastami trzeba zachowywać pewne zasady; np. nie można zasiąść z kimś do stołu - bo inaczej kala się np. przez kąpiel rytualną w świętych miejscach; użycie naczynia z innej kasty może skalać)

Dżati (Jati) - najbardziej elementarna jednostka lub grupa społeczna w systemie kastowym. Endogamiczna grupa krewniacza zajmująca określona pozycję w hierarchii statusów pod względem czystości rytualnej. Nie można opuścić grupy, ani się do niej przyłączyć.

Zasady dżati:

• Swadharama - Hindusowi nie wolno wykonywać obowiązków, które nie zostały wyznaczone mu w systemie kastowym. Każdy członek społeczności hinduistycznej zobligowany jest do wykonywania tylko tego, na co pozwala mu przynależność do określonej kasty

• Jajmani - system regulujący relacje pomiędzy kastami

Typy kast:

• profesjonalne (wg zawodu)

• rasowe

• sekciarskie

• powstałe z połączenia dwóch różnych kultur

• ukształtowane dzięki migracji lub zmianie zawodu

• nowoprzybyłe

Istnieją VARNY, które dzielą społeczeństwo poza systemem kastowym na 4 wielkie grupy:

• Bramini - studiowanie, nauczanie, składanie ofiar i udzielanie oraz przyjmowanie darów (kolor biały),

• Kszatriowie - powinni bronić ludu, składać ofiary i studiować (kolor czerwony),

• Wajsiowie - ofiary i studia, ale też hodowla, uprawa ziemi, handel, pożyczanie pieniędzy (kolor brązowy),

• Siudra - służyć pozostałym klasom (kolor czarny).

Niedotykalni - są poza varnami - ich los był najgorszy.

24. 7 cech kasty

Każda dżati (kasta) powinna spełniać przynajmniej siedem cech:

1. endogamia

2. wspólnota stołu

3. gradacja hierarchiczna

4. prestiż braminów

5. zakres zakazów i nakazów, których przekroczenie powoduje stan nieczystości

6. tradycyjne zawody kast o tym samym statusie i imieniu rytualnym

7. respektowanie zasad niezmienności pozycji społecznej determinowanej przez urodzenie

25. Powstawanie kast (3 koncepcje)

1. akcentujące ideologię (np. Dumont)

Kasty są konsekwencją powszechnie przyjętych wartości i przekonań, dotyczących skażenia i rozróżnienia miedzy rytualną czystością i nieczystością

2. akcentujące władzę (Berreman)

Statusy i role oraz związane z nimi przywileje są funkcją władzy, jaką sprawują różne grupy

3. status kasty łącznym produktem władzy i ideologii

26. Podstawowe założenia teorii uwarstwienia wg Davisa i Moore'a.

Założenia przy rozpatrywaniu zjawisk:

• każde zjawisko pełni określoną funkcję w systemie społecznym i ma wpływ na jego przetrwanie - wskazanie tej funkcji to wyjaśnienie zjawiska

• te same elementy mogą pełnić różne funkcje

• te same funkcje mogą był pełnione przez inne elementy

• wymogi funkcjonalne - wszystko, co ma służyć by społeczeństwo trwało

• funkcjonalna konieczność (np. reprodukcja biologiczna, socjalizacja, ład społeczny, struktura społeczna)

Ta koncepcja to próba uchwycenia związków uwarstwienia z pozostałymi formami porządku społecznego.

• nie ma społeczeństwa nie uwarstwionego,

• struktura społeczna jest jednym z elementów, który musi istnieć w społeczeństwie by system społeczny trwał, by mogło istnieć społeczeństwo,

• stratyfikacja to nierówny podział korzyści materialnych i prestiżu społecznego

• rozwarstwienia dotyczą systemu pozycji, a nie jednostek zajmujących pozycje

• w społeczeństwie potrzeba rozmieszczenia jednostek w strukturze społecznej i umotywowania ich, by zajmowali daną pozycję i wykonywali dane obowiązki (żeby społeczeństwo mogło trwać muszą być przypisane nierówne nagrody i nierówny prestiż, żeby umotywować ludzi do zajmowania tych pozycji)

• społeczeństwo musi dbać o motywację, żeby jednostki chciały objąć pozycję i pełnić związane z nią obowiązki

• Gdyby obowiązki związane z wszystkimi pozycjami były: równie przyjemne dla człowieka, równie ważne dla społeczeństwa, stawiały równe wymagania - to nie czyniłoby różnicy, kto jaką pozycję zajmuje.

• niektóre pozycje wymagają szczególnych uzdolnień, szczególnego postępowania, inna są zaś ważniejsze od pozostałych - istotne jest, by ważne pozycje wykonywano tak sumiennie, jak powinny być wykonywane, dlatego też społeczeństwo powinno dysponować nagrodami stosowanymi jako bodźce i sposobami rozdzielania tych nagród stosownie do pozycji

• nagrody i rozdział stają się elementami porządku społecznego dając początek uwarstwieniu

• aby na daną pozycję trafiały osoby wykwalifikowane musi ona być dobrze umotywowana (odpowiednio wysokie nagrody) - jeśli pozycje byłyby tak samo nagradzane, to nie motywowałoby to społeczeństwa do objęcia bardziej wymagających pozycji

• największych korzyści dostarczają i mają największą rangę te pozycje, które:

1. są dla społeczeństwa najważniejsze

2. wymagają największego przygotowania, treningu i zdolności

3. charakteryzują się szczupłością kadr

• nie chodzo o to by nagradzać proporcjonalnie do ważności, ale o to aby mniej doniosłe pozycje nie konkurowały z bardziej doniosłymi

• istnieją trudności w określeniu "funkcjonalnej ważności" dlatego zwracamy uwagę na to, na ile pozycja jest funkcjonalnie niezastąpiona, oraz na ile inne pozycje zależą od naszej pozycji

• osiągnięcie danej pozycji zależy od szkolenia (im ono dłużej trwa, tym wyższa pozycja) i zdolności

Odmiany systemów uwarstwienia:

• stopień specjalizacji (wyspecjalizowany i niewyspecjalizowany)

• nacisk funkcjonalny (jeśli np. społeczeństwa w których większy nacisk kładzie się na zdrowie, więcej otrzymują Ci którzy zajmują się np. ochroną zdrowia, jeżeli nacisk kładziony jest na kwestie rodzinne to pojawiają się np. becikowe, ulgi dla rodzin wielodzietnych, premiuje się urodzenie kolejnych dzieci)

• rozpiętość dystansów społecznych (egalitarny i nieegalitarny);

• zakres szans ruchliwe (otwarte ), stabilne (zamknięte)

• stopień solidarności warstwowej (klasowej) zorganizowane i niezorganizowane

wzajemne relacje pomiędzy tymi wyróżnikami określają charakter systemu oraz

uwarunkowania zewnętrzne, takie jak:

• stadium rozwoju kulturowego (im bogatsze dziedzictwo, tym bogatsza specjalizacja)

• stosunki z innymi społeczeństwami

• liczebność społeczeństwa - w małych społeczeństwach mniejszy stopień specjalizacji segregacji warstw

27. Czym jest stratyfikacja? Co decyduje o przypisaniu prestiżu?

Stratyfikacja to nierówny podział korzyści materialnych i prestiżu społecznego:

• Rozwarstwienia dotyczą systemu pozycji, a nie jednostek zajmujących pozycje

• Dlaczego różne pozycje cieszą się różnym prestiżem?

Odp.: W społeczeństwie potrzeba rozmieszczenia jednostek w strukturze społecznej i umotywowania ich, by zajmowali daną pozycję i wykonywali dane obowiązki.

• rozwarstwienia dotyczą systemu pozycji, a nie jednostek zajmujących pozycje

• dlaczego różne pozycje cieszą się różnych prestiżem? -> ponieważ w społeczeństwie potrzeba rozmieszczenia jednostek w strukturze społecznej i umotywowania ich, by zajmowali daną i wykonywali dane im obowiązki

• dlatego społeczeństwo musi dbać o motywację: by jednostki chciały objąć pozycje, by jednostki chciały pełnić związane z pozycją obowiązki

• gdyby obowiązki związane z wszystkimi pozycjami były równie przyjemne, równie ważne dla społeczeństw, stawiały równe wymagania -> to nie czyniłoby różnicy, kto jaką pozycję zajmuje(niektóre pozycje wymagają jednak szczególnych uzdolnień, przygotowania, a inne są ważniejsze -> dlatego jednostki muszą być zmotywowane materialnie)

• istotne jest, aby ważne pozycje wykonywano tak sumiennie jak powinny być wykonywane

• dlatego społeczeństwo powinno dysponować: nagrodami(bodźce), oraz sposobami rozdzielania tych nagród, stosownie do pozycji -> nagrody i rozdział stają się elementami porządku społecznego, dając początek uwarstwieniu

28. Odmiany systemów uwarstwienia - od czego zależą?

Odmiany systemów uwarstwienia:

• stopień specjalizacji (wyspecjalizowany i niewyspecjalizowany)

• nacisk funkcjonalny (jeśli np. społeczeństwa w których większy nacisk kładzie się na zdrowie, więcej otrzymują Ci którzy zajmują się np. ochroną zdrowia, jeżeli nacisk kładziony jest na kwestie rodzinne to pojawiają się np. becikowe, ulgi dla rodzin wielodzietnych, premiuje się urodzenie kolejnych dzieci)

• rozpiętość dystansów społecznych (egalitarny i nieegalitarny);

• zakres szans ruchliwe (otwarte ), stabilne (zamknięte)

• stopień solidarności warstwowej (klasowej) zorganizowane i niezorganizowane

wzajemne relacje pomiędzy tymi wyróżnikami określają charakter systemu oraz

uwarunkowania zewnętrzne, takie jak:

• stadium rozwoju kulturowego (im bogatsze dziedzictwo, tym bogatsza specjalizacja)

• stosunki z innymi społeczeństwami

• liczebność społeczeństwa - w małych społeczeństwach mniejszy stopień specjalizacji segregacji warstw

29. Krytyka teorii uwarstwienia funkcjonalnego i jego dysfunkcjonalność

• Wysoki stopień ogólności (ciężko polemizować)

• Brak uwzględnienia międzygeneracyjnego przekazywania pozycji

• Zbyt szerokie znaczenie nadane pojęciu stratyfikacji

D.H. Wrong proponuje rozróżnić:

• Właściwe zróżnicowanie ról, pozycji będących wynikiem społecznego podziału pracy- niezależnie czy wiążą się z tym korzyści czy też nie

• Nierówny podział korzyści i prestiżu pomiędzy uprzednio wyróżnione pozycje

• Społeczna tendencja do dziedziczenia pozycji

* * * * *

• różne motywacje, nierówny dostęp do kształcenia uniemożliwia odkrycie uzdolnień wszystkich jednostek

• ograniczenie zasięgu uzdolnień jednostek uniemożliwia tworzenie rezerw produkcyjnych społeczeństwa

• stratyfikacja funkcjonalna jest uzasadnieniem władzy obejmowanej przez elitę, nakazem zostania przy statusie quo (blokada ruchliwości społ.)

• stratyfikacja prowadzi do różnego, nieraz upośledzonego wizerunku siebie samego, co blokuje rozwój twórczy jednostki

• nierówny dostęp do przywilejów rodzi antagonizmy klasowe, utrudnia integrację społeczną

• nierówny prestiż przekłada się na różne poczucie doniosłości uczestnictwa, klasy mniej uprzywilejowane mało zaktywizowane, przekonane o swojej niemożności decydowania o kształcie życia społecznego

• w związku z różnym poczuciem doniosłości uczestnictwa, ludzie są mniej lub bardziej lojalni wobec społeczeństwa;

• znów: różne poczucie doniosłości uczestnictwa stratyfikuje poziom motywacji społecznej do uczestnictwa w społeczeństwie (czyli właściwie: utrudniają integrację normatywną i funkcjonalną, tak?:))

30. Teorie konfliktowe - Marks i Simmel

1. Karol Marks:

• Historia napędzana jest walką klas

• Nieuchronność konfliktów klasowych

• Konflikty prowadzą do wyższych stadiów rozwoju

• Świadomość konfliktów klasowych

2. Georg Simmel:

• Socjologia formalna

• Zrozumienie zasad rządzących ludzkimi interakcjami

• Jednostki a nie klasy nosicielami konfliktu

• Konflikty - sposobem regulacji życia społecznego

31. Funkcjonalna i konfliktowa koncepcja społeczeństwa (P)

Odniesienie wobec funkcjonalizmu.

Zdaniem Dahrendorfa teoria socjologiczna, zwłaszcza w ujęciu T. Parsonsa, w zbyt dużym stopniu koncentruje się na integracji systemu, mniejszą uwagę przywiązując do zjawisk, braku stabilności, zmiany, nierównowagi. Parsons nie dostrzegał że obok aspektu normatywnego, odpowiedzialnego za integrację systemu istnieje także wymiar interesów, mających często charakter antagonistyczny.

Koercyjna (konfliktowa) teoria społeczeństwa (społeczeństwo jako forma organizacji utrzymywanej przez siłę i przymus)

Dahrendorf opowiada się za koercyjną teorią społeczeństwa, w myśl której:

• Każde społeczeństwo w każdym momencie podlega procesom zmiany, zmiana jest wszechobecna.

• W każdym społeczeństwie, w każdym momencie występuje niezgoda i konflikt - konflikt społeczny jest wszechobecny;

• Każdy element w społeczeństwie przyczynia się do jego dezintegracji i zmiany;

• Każde społeczeństwo opiera się na przymusie stosowanym przez jednych jego członków w stosunku do innych.

Źródłem spójności społecznej w myśl tej teorii jest przymus oparty na zwierzchnictwie, czyli prawomocnym stosunku nadrzędności i podporządkowania. Dychotomiczny charakter stosunku zwierzchnictwa wymusza powstanie dwu odmiennych grup interesów. Interesy mają tu więc charakter obiektywny. Quasi-grupy to takie, które konstytuuje obiektywna wspólnota interesów, z kolei grupy interesów to takie, w których ta wspólnota zostaje uświadomiona i wyartykułowana. (inspiracja Marksa). Sprzeczność interesów prowadzi do konfliktów, aczkolwiek aby konflikt zaistniał musi zostać spełniony szereg empirycznych warunków: technicznych, organizacyjnych czy społecznych. Natężenie konfliktu dotyczy wielkości zaangażowanej w konflikt energii i zależy od kosztów zwycięstwa bądź porażki zaangażowanych stron. Gwałtowność wiąże się natomiast z przejawami konfliktu, a dotyczy środków zastosowanych przez grupy do jego rozstrzygnięcia. Regulacja konfliktu jest niemożliwa, gdy podmioty konfliktu są rozproszone lub niezorganizowane, musi istnieć także zgoda, co do pewnych formalnych reguł gry. Konflikt w trojaki sposób prowadzi do zmiany struktury; poprzez całkowitą wymianę osób na pozycjach władzy, częściową wymianę osób na pozycjach dominacji, oraz poprzez zmianę struktury w sposób zgodny z dążeniami grupy podległej.

Założenia funkcjonalnej koncepcji społeczeństwa (utopiści - społeczeństwo jako funkcjonalnie zintegrowany system utrzymywany w równowadze przez pewne ustalone i powtarzające się procesy)

1. Każde społeczeństwo jest względnie trwałą, stabilną strukturą elementów (STABILNOŚĆ)

2. Każde społeczeństwo jest dobrze zintegrowana strukturą elementów (INTEGRACJA)

3. Każdy element jest funkcjonalny, tzn przyczynia się do jego trwania (KOORDYNACJA FUNKCJONALNA)

4. Każda istniejąca struktura społeczna opiera się na zgodnym podzielaniu wartości przez jego członków (KONSENSUS)

32. Czym są klasy wg Dahrendorfa

• Klasa społeczna w zrzeszeniu imperatywnie skoordynowanym jest rozumiana jako grypy toczące walkę o władzę i panowanie

• Jako zorganizowana lub niezorganizowana zbiorowość jednostek mających wspólne interesy jawne lub ukryte, uwarunkowane i związane ze strukturą zwierzchnictwa w ZIS

• Klasa społeczna jako grupa wyodrębniona za pomocą kryterium zarządzania

Dynamiczny model społeczeństwa Dahrendorfa:

• Społeczeństwa składają się dla niego z zrzeszeń imperatywnie skoordynowanych(ZIS)

• ZIS są to rozmaite instytucje społeczne, o określonych granicach, składzie oraz stosunkach między częściami

• ZIS składają się z dwóch grup, pomiędzy którymi ma miejsce konflikt, jedna z nich posiada władzę, druga jest jej pozbawiona

• Posiadanie władzy jest głównym przedmiotem konfliktu

• Przykłady ZIS: państwo, Kościół, przedsiębiorstwa, partie polityczne, klub szachowy(wszędzie są stosunki władzy, w ZIS zawsze istnieją stosunki władzy!)(grupy o charakterze rasowym, religijnym, kulturalnym - to nie ZIS)

• Jednostka może należeć we wszystkich ZIS do tej samej klasy albo w różnych ZIS do różnych klas!

• W ZIS toczą się konflikty o zarządzanie(panowanie):

Z jednej strony zgadza się, że klasy to konstrukt badacza, a z drugiej przyznaje, że grupy te są efektywnymi siłami społeczeństwa walczącymi ze sobą, a więc realnymi

W społeczeństwach postkapitalistycznych: klasy dążą do klas dominującej i podporządkowanej

• Stanowiący prawa (grupa rządząca)

• Towarzyszący stanowiącym prawa (klasa usług)

• Podporządkowani władzy dwóch pierwszych grup

• Wolni intelektualiści (poza strukturą władzy)

33. Czym są warstwy wg Dahrendorfa

Kategoria osób, które zajmują podobną pozycję na hierarchicznej skali pewnych cech takich jak: dochód, prestiż, styl życia.

• Interesy jawne i utajone

• Quasi grupa (nie uświadamia i nie artykułuje interesów)- grupy interesu (uświadamiają i artykułują interesy)

34. Przyczyny konfliktu wg Cosera

Konflikt w grupie społecznej […] może przyczyniać się do osiągnięcia jedności lub przywrócenia jedności i spoistości zagrożonej przez wrogie i antagonistyczne uczucia między jej członkami.

Ale tylko jeżeli konflikty społeczne dotyczą celów wartości lub interesów, a są niesprzeczne z podstawowymi założeniami, na którym opierają się stosunki społeczne.

Przyczyny konfliktu:

1. Im bardziej upośledzeni członkowie danego systemu kwestionują prawomocność istniejącego rozdziału rzadkich zasobów, tym bardziej prawdopodobne, że zainicjują oni konflikt (im bardziej ludzie uznają że jedni zyskują dobra, a drudzy tracą; jedni mają więcej drudzy mniej).

Będzie to powodowane przez:

• istnienie niewielkiej liczny kanałów wyrównania krzywd

• niski współczynnik mobilności do grup uprzywilejowanych (przenikanie między grupami)

2. Im większe będzie poczucie deprywacji (pokrzywdzenia), tym bardziej prawdopodobne, że upośledzeni zainicjują konflikt.

Będzie się to wiązać:

• z porażką jaką poniosą uprzywilejowani w swoich staraniach o wywarcie zewnętrznego przymusu na upośledzonych

• ze stopniem w jakim doświadczenia socjalizacyjne upośledzonych nie będą wywoływać wewnętrznej presji (silny wew. przymus by zmienić sytuacje) (jeśli socjalizacja nie będzie się temu sprzeciwiać ludzie nie będą się buntować)

35. Wentyl bezpieczeństwa wg Cosera

Mogą służyć zarówno utrzymaniu struktury społecznej jak i poczucia bezpieczeństwa jednostek, zapobiegają modyfikacji stosunków społecznych.

Potrzeba zinstytucjonalizowanych wentyli bezpieczeństwa rośnie wraz ze wzrostem sztywności struktury społecznej (wraz ze stopniem w jakim uniemożliwia bezpośrednią ekspresję antagonistycznych roszczeń)

Nie rozwiązują niezadowalającej sytuacji, ale prowadzą do rozładowania napięcia.

Konflikt nierealistyczny - rodzi je nie spełnianie określonych potrzeb w danym układzie stosunków społecznych, zwrócone są przeciw prawdziwym źródłom frustracji - są nastawione na rozładowanie napięcia. Kozioł ofiarny rozładowuje napięcie.

Nie mają służyć rozwiązaniu konfliktu, ale do jego rozładowania np. forum internetowe jakiejś grupy społecznej; nie zmieniają stosunków społecznych.

36. Czym jest underclass (P)

Underclass to:

1. Biedni i pasywnym stosunku do rzeczywistości( beneficjenci świadczeń społecznych) młode, samotne matki pobierające zasiłek

2. Dno świata przestępczego( groźni kryminaliści, narkomani)

3. Przemytnicy, pokątni handlarze

4. Alkoholicy, bezdomni, włóczędzy

• Pozostają poza rynkiem pracy(trwała izolacja rynku pracy) nieuczestniczenie w życiu publicznym

• Brak wspólnej płaszczyzny z innymi grupami( np. środki produkcji, wiedza, kwalifikacja, siła robocza).

• Brak organizacji broniącej ich praw.

(Ryszard Szarffenberg)

Metafora społecznego domu - dom jest piętrowy, na każdym piętrze są różne pokoje, ludzie pozostają na swoim miejscu ale też przemieszczają się między pokojami i piętrami. Ludzie mieszkają także w suterynach i poza domem.(zmarginalizowani i wykluczeni).

Przemieszczanie się między domem i społeczną próżnią jest również możliwe.

37. Marginalizacja a/i wykluczenie

(E. Wnuk Lipiński)

Marginalizacja a wykluczenie

Usytuowanie jednostki na peryferiach życia vs. Brak możliwości uczestnictwa w życiu publicznym( nie dotyczy świadomego wyboru)

• WYKLUCZENI - ludzie, którzy chcą uczestniczyć głównym nurcie życia społecznego i w podziale dochodu narodowego, ale nie wiedzą jak, albo też na drodze ich uczestnictwa staja przeszkody, których nie są w stanie sami pokonać.

• ZMARGINALIZOWANI - Ci, którzy niekiedy uczestniczą a niekiedy nie, a ich uczestnictwo w dłuższym okresie czasu nie przeobraża się - bez pomocy z zewnątrz- we względnie trwałe uczestnictwo w istotnych nurtach życia społecznego.

38. Wymiary wykluczenia (W. Wolfe)

1. Z DOSTATECZNEGO POZIOMU BYTOWANIA - utrata pracy, zmiana reguł gry (np. transformacja), utrata zdrowia.

2. ZE ŚWIADCZEŃ SPOŁECZNYCH, OPIEKI PAŃSTWA I ZABEZPIECZENIA SPOŁECZNEGO - załamanie się systemu świadczeń lub ograniczenie wyklucza pewne segmenty społ. Które zdążyły się uzależnić od niego.

3. Z KULTURY KONSUMENCKIEJ - wykluczenie z dominującego w danym społeczeństwie standardu bytowania , brak uczestnictwa w konsumowaniu owoców wzrostu gospodarczego

4. Z POLITYCZNEGO WYBORU - kiedy nie uczestniczy się w podejmowaniu wyboru politycznego( choć jest się do niego uprawnionym)

5. Z SIECI ORGANIZACJI OBYWATELSKICH I ZE SPOŁECZNEJ SOLIDARNOŚCI - restrukturyzacja, bezrobocie, rozpad społeczności lokalnych sprzyja wykluczeniu z wsparcia wspólnot lokalnych.

6) Z ROZUMIENIA TEGO CO SIĘ DZIEJE - od trafnego rozumienia informacji

39. Przyczyny wykluczenia (R. Szarffenberg)

1. przyczyny wykluczenia społecznego są w samych wykluczonych i ewentualnie ich bliskich, spowodowane są ich wewnętrznymi deficytami, np. nie mieli wykształcenia, byli niepełnosprawni, nie byli dość dynamiczni i elastyczni, byli leniwi, za mało się starali, za szybko zrezygnowali, mieli wady genetyczne, mieli złych rodziców itd. (dobrowolne wycofanie się z uczestnictwa w społeczeństwie z powodów politycznych lub innych też jest przyczyną po stronie wykluczonego, ale takie sytuacje rzadko uznaje się za przypadki wykluczenia społecznego)

2. przyczyny wykluczenia społecznego są w innych, w ich złośliwych działaniach, w egoizmie, oni wykluczają, żeby zachować swoją uprzywilejowaną pozycję, wykluczeni są ofiarami mieszkańców domu, którzy w ten sposób poprawiają swoją własną pozycję (mniej ludzi do podziału społecznego dobrobytu)

3. przyczyny wykluczenia społecznego są w samej konstrukcji i fundamentach społecznego domu, jest on za mały dla wszystkich, zbyt ekskluzywny, za mało dostępny, utrzymanie w nim porządku wymaga wykluczenia zbyt wielu

4. przyczyny wykluczenia są poza wykluczonymi i poza „regularną i zorganizowaną społecznością”, to bezosobowe procesy (np. gospodarcze), które przekształcają dom społeczny i jego strukturę w wyniku czego, pewne pokoje, a może nawet piętra znikają na zawsze i trzeba zasiedlić powstające w ich miejsce nowe, co wiąże się z większą liczbą wykluczonych.

40. Koncepcja klasy twórczej (Richard Florida)

Każdy człowiek jest w jakiś sposób twórczy, ale tylko niewielki procent ludzi (USA 30%) jest wynagradzana za ich kreatywność. Dystansuje się do podziału masy- elity( nie o to w tym chodzi) rozwój zależy od pewnej gr. Osób które wytwarzają kapitał kreatywny.

KLASA TWÓRCZA(KREATYWNA):

• wytwarza kapitał kreatywny

• zalicza się do niej osoby, które kreują znaczące formy

• kreatywne rozwiązanie problemów i szukanie innowacyjnych rozwiązań

• ich praca opiera się na samodzielnym myśleniu, niestandardowe podejścia, wprowadzanie nowych idei

ZASADA „3 T”

Klasa twórcza mieszka w Creative centres, które organizują się zgodnie z zasadą 3T:

• technologia- funkcja innowacji i koncentracji przedsiębiorstw o wysokiej technologii

• talent-wykształcenie

• tolerancja-otwartość, różnorodność i przyjazność wobec osób wybierających różne drogi życiowe, o różnej narodowości

---