SOCJOLOGIA OGÓLNA - ćwiczenia

Wprowadzenie:

SOCJOLOGIA → nauka o zbiorowości; wg J. Szczepańskiego: o tworzeniu się zbiorowości, ich strukturze, procesach zachodzących w tych zbiorowościach

• przedmiot badań: istota społeczna w swoim społecznym otoczeniu

• socjologia - diagnoza życia społecznego

1837 r. - „Kurs filozofii pozytywnej” A. Comte - podzielił socjologię na kilka poddziedzin:

Socjologia ogólna:

• socjologia społeczna

• dynamika społeczna

Socjologia szczegółowa:

• socjologia miasta

• socjologia pracy

• socjologia wsi i rolnictwa

• socjologia wiedzy

• socjologia religii

• socjologia antropologii społecznej itd.

Inne dyscypliny:

• socjologia stresu

• socjologia wolnego czasu

Funkcje socjologii:

• diagnostyczna, krytyczna

• prognostyczna (krótkoterminowa)

• teoretyczna

• socjotechniczna (co zrobić, aby coś się stało; zachowanie się masy)

• demaskatorska

• ideologiczna

1. Jednostka jako istota społeczna

Jednostka w społecznym otoczeniu. Człowiek w perspektywie socjobiologii. Socjalizacja. Wpływ kręgów społecznych na socjalizację jednostki. Pojęcie osoby w antropologii i socjologii. Osobowość społeczna. Kulturowe uwarunkowania a typy osobowości.

B. Szacka, Wprowadzenie do socjologii

SOCJALIZACJA → złożony wielostronny proces uczenia się, który sprawia, że człowiek z istoty biologicznej staje się istotą społeczną (przynależną do określonego społeczeństwa i kultury)

• rola socjalizacji w procesie kształtowania osobowości człowieka - upodabnianie ich do innych w otoczeniu

Wpływ na jednostkę wywierają:

• instytucje - rodzina, szkoła, kościół, inne

• grupy rówieśnicze, przyjaciele

• organizacje, miejsca, otoczenie

Na drodze socjalizacji uczymy się:

• podstaw interakcji społecznych - systemy znaczeń, znaki (język, symbole) i posługiwanie się nimi

• normy i wzory zachowań np. zaspokajanie potrzeb biologicznych, reakcje emocjonalne, zachowanie i rozpoznawanie różnych sytuacji, wartości

• wartości

• umiejętność posługiwania się przedmiotami

• kształtowanie własnej osobowości i określanie własnej tożsamości

Trzy mechanizmy socjalizacji:

• wzmacnianie - wynagradzanie i karanie

• naśladowanie - podejmowanie wzorców

• przekaz symboliczny - pouczenia słowne otoczenia oraz teksty pisane

Rodzaje socjalizacji:

SOCJALIZACJA PIERWOTNA (socjalizacja początkowa):

• w okresie dzieciństwa, jednostka staje się członkiem społeczeństwa

• wzory zachowań i podstawowe role społeczne

• kształtowanie osobowości podstawowej

• uczucia, więź emocjonalna z rodzicami

• przejmowanie sposobu widzenia, wartości, postaw i wzorów zachowania od rodziców

• pod koniec pojawia się „uogólniony inny”; odkrycie ogólnospołecznych reguł - internalizacja

SOCJALIZACJA WTÓRNA:

• wprowadzenie człowieka w elementy życia społecznego

• szkoła, nauka

• człowiek dokonuje wyborów

• nie wymaga więzi emocjonalnej

• czasem naśladowanie mechanizmów socjalizacji pierwotnej

• kształtuje się osobowość modalna

INTERNALIZACJA → najważniejszy aspekt socjalizacji, proces uwewnętrznienia przez jednostkę elementów rzeczywistości społecznej (wartości, normy, role, sposoby zachowania się oraz interpretacji świata) właściwych rodzinie, grupom społecznym, społeczeństwo, którego jest członkiem; zinternalizowane treści uznaje ona za swoje własne, obiektywne i obowiązujące

RESOCJALIZACJA → naśladowanie mechanizmów socjalizacji pierwotnej; cel: przemiana człowieka, wymazanie ze świadomości dotychczasowych treści i wprowadzanie nowych; przekształcenie obrazu świata i siebie samego

ROLE SPOŁECZNE → wzory zachowań odnoszące się do różnych pozycji ludzi w zbiorowościach

OSOBOWOŚĆ → nie jest zbiorem przypadkowych cech, ale całością nadającą zachowaniom człowieka jednolitość i wewnętrzną spójność

Na osobowość człowieka składa się:

• sposób reagowania ruchowego i emocjonalnego

• wyobraźnia i pamięć

• postawy, motywacje, dążenia, zainteresowania

• postrzeganie siebie i otoczenia

• pragnienia

• dręczące konflikty, życie osobiste i wewnętrzne

• zachowania społeczne

OSOBOWOSC PODSTAWOWA → elementy osobowości występujące u przedstawiciela danej kultury (zharmonizowanych z jej instytucjami); podłoże postaw uczuciowych i systemu wartości zbiorowości

• różnice w osobowościach podstawowych - różnice w wychowywaniu dzieci

OSOBOWOŚĆ MODALNA → typ osobowości występujący najczęściej w danej zbiorowości (populacji)

Osobowość człowieka nowoczesnego:

• otwartość na nowe doświadczenia

• łatwość akceptacji zmian - innowacyjności, gotowość podejmowania ryzyka

• rozbudzona potrzeba osiągnięć

• negowanie fatalizmu, przekonanie o możliwości zapanowania nad siłami przyrody

• orientacja na teraźniejszość i przyszłość

• aspiracje oświatowe i zawodowe

• dążenie do zdobywania szerokich informacji

• umiejętność kalkulowania i przewidywania

• nastawienie liberalne i demokratyczne

POZYCJA SPOŁECZNA → sposób usytuowania człowieka w zbiorowości

Rodzaje pozycji społecznych:

• przypisane - na ich zajmowanie człowiek nie ma wpływu; wyznaczone bez udziału woli wraz z urodzeniem

• osiągane - człowiek sam je zdobywa lub zostają mu narzucone, lecz ma na to jakiś wpływ

ROLA SPOŁECZNA → zespół praw i obowiązków związanych z daną pozycją; schemat zachowania związanego z pozycją; (scenariusz pozycji - wyznacznik sposobu zachowania się)

Trzy elementy konstrukcyjne roli:

• zachowania nakazane

• zachowania zakazane

• margines swobody *(poszczególne role różnią się szerokością marginesu swobody)

KONFLIKT RÓL → różne role wymagają w tym samym czasie sprzecznych ze sobą zachowań

DOBÓR RÓL → sposób minimalizacji konfliktów ról - pozycje osiągane dobierane tak, aby pasowały do pozostałych

Dwa kierunki zainteresowań rolą społeczną:

1. podejście funkcjonalno - strukturalne:

• role jako czynniki porządkujące rzeczywistość społeczną i składniki struktury społecznej

• normy obyczajowe (zachowanie się w różnych sytuacjach)

• role jako czynnik stabilizacji społecznej

• coś zewnętrznego w stosunku do człowieka - gotowe, narzucone bądź przyjęte ubrania - gorsety

• zbiorowość rozumiana jako układ ról - rozumienie struktury społecznej jako układu ról

podejście interakcyjne:

• role społeczne jako coś gotowego, z zewnątrz narzuconego człowiekowi lub powstałego w procesach międzyosobniczych reakcji

• jak odgrywane są role, a nie jakie są

• nie ważne miejsce roli w strukturze, lecz to, jak jest odgrywana przez poszczególne osoby

Rola społeczna a osobowość:

• osobowość człowieka ma wpływ na sposób odgrywania roli

• człowiek ucząc się ról czyni je elementami struktury własnej osobowości

• wpływ odgrywanych ról na osobowość jest silniejszy niż wpływ osobowości na role

KONTRSOCJALIZACJA → kultywowanie przeciwnych reguł i wzorów niż te uznawane przez grupy, od których chcemy się dystansować, będące naszymi negatywnymi grupami odniesienia (stajemy się takimi, jakimi społeczeństwo nie chciałoby nas widzieć; socjalizacja dewiacyjna)

PRÓZNIA SOCJOLOGICZNA → pusta przestrzeń miedzy publiczną sferą polityki a prywatną sferą rodzinna, która zazwyczaj jest wypełniana przez dobrowolne stowarzyszenia

SOCJALIZACJA ODWROTNA → sytuacja spotykana w warunkach szybkiej zmiany kulturowej, kiedy młode pokolenie stara się wdrożyć tradycjonalnie nastawione pokolenie starsze do nowych wzorów kulturowych: stylów bycia, mówienia, ubierania się, rozrywki, twórczości artystycznej itp. (młodsze pokolenie socjalizuje pokolenie starsze („Pokolenie X”), „zeros” np. osoby z pewnego pokolenia nie umieją obsłużyć video, komputera)

SOCJALIZACJA ANTYCYPUJĄCA, WYPRZEDZAJĄCA → istnieją grupy społeczne, do których chcielibyśmy należeć; naśladowanie, aspirowanie do pewnej grupy - cechy zewnętrzne, sposoby zachowania itd.; naśladowanie reguł i wzorów, a zwłaszcza sposobu i stylu życia środowisk, do których aspirujemy i w których chcielibyśmy zostać zaakceptowani

AKULTURACJA → wdrażanie jednostki do nowego kręgu kultury:

• kompetencja jednokulturowa - przyswojenie idei, przekonań, norm, wartości, symboli charakterystycznych dla tylko jednej, konkretnej kultury

• kompetencja wielokulturowa - (kosmopolityczna) znajomość i umiejętność stosowania wielu różnych wzorów życia i różnorodnych idei pochodzących z kilku kultur

Czy jednostka może obyć się bez socjalizacji? Stanowiska mówiące o socjalizacji:

• socjalizacja niezbędna do istnienia człowieka w pełni, jako istoty biologicznej i społecznej

• behawioryzm - proces uczenia się, system nagród i kar

• psychoanaliza (Freud) - w człowieku istnieją dwie siły, które się nawzajem zwalczają:

id (to) - coś, co wynika z biologii człowieka

superego - przekaz społeczny (sumienie)

<ego> - nasza osobowość

SUPEREGO → domena osobowości, w której zakodowane zostają reguły kulturowe - nakazy i zakazy dotyczące właściwego postępowania - powodujące dyskomfort psychiczny, zwany poczuciem winy lub wstydu, w przypadku ich naruszenia

UOGÓLNIONY INNY → to termin używany w socjologii i psychologii społecznej, określający ogólne reguły społeczne, normy i wartości, które jednostka społeczna zaczyna dostrzegać w procesie socjalizacji wtórnej i pojmować, że reguły, według których działa, nie są regułami tylko jej znaczących innych, czyli bliskich osób, z którymi się utożsamia, ale są one ogólnie przyjęte w społeczeństwie.

ZNACZACY INNY → osoba znacząca - osoba, która w procesie socjalizacji odgrywa istotna rolę przy kształtowaniu się osobowości jednostki społecznej, w socjalizacji pierwotnej są to rodzice lub rzadziej opiekunowie, w socjalizacji wtórnej mogą to być inne osoby wywierające znaczny wpływ na system wartości lub wzorce zachowań jednostki - nauczyciele, księża, zwierzchnicy w pracy zawodowej, małżonkowie - zależnie od sytuacji, w jakiej znalazła się jednostka, oraz od wcześniej już ukształtowanych struktur osobowości, od znaczących innych jednostka społeczna uczy się, często poprzez naśladownictwo, odgrywania podstawowych dla danego społeczeństwa ról społecznych

STOSUNEK SPOŁECZNY (P. Sztompka) → normatywnie określony schemat oczekiwanych interakcji między partnerami zajmującymi pewne pozycje społeczne i pełniącymi związane z nimi role

M. Mauss, Socjologia i antropologia

• imię jednostki nie było przyporządkowane jej konkretnie, lecz określonej pozycji społecznej (imiona zmieniają się)

• indywidualność uzależniona od grupy społecznej

• chrześcijaństwo - chęć bycia niezależnym

D. Morris, Ludzkie zoo, Naga małpa

Cechy uzyskane przez człowieka w drodze ewolucji:

• owłosienie (mniejsze)

• dwunożny chód

• wyprostowana postawa

• częściowo roślinożerny i mięsożerny (współpraca)

• podział ról: kobieta, mężczyzna (związek monogamiczny)

• człowiek rozwinął możliwości zabijania chęcią zdobywania pożywienia

• nasze zachowania uwarunkowane przez biologię

• rozwój mózgu człowieka do 23 roku życia

• długi proces socjalizacji

Treści ogólne:

• bezosobowe relacje międzyludzkie - kontrola społeczna

• podwójny status - wpływ na nasze zachowanie społeczne (nie ma barier zachowania w stosunku do obcych)

• altruizm

• „prawa izolujące”, wojna

• walka o status, zastępstwo superstatusu (skutki społeczne, polityczne)

• wytwarzanie się odrębnej kultury, symboliki, obyczajów

• niemożliwe jest utworzenie społeczeństwa globalnego

• dekalog dominacji; cechy: zjawisko patologicznej władzy, podejmowanie decyzji przy minimum informacji

• plemię - superplemię - zaniedbanie życia rodzinnego (dopiero w społeczeństwie przemysłowym)

• zjawisko naśladowania statusu

• konsekwencje: frustracja ludzi, przeadresowanie agresji, samobójstwo, samobójstwo rozszerzone

• ewolucja kulturowa wyprzedziła ewolucję biologiczną

SOCJOBIOLOGIA → system badań wszelkich form zachowania społecznego zarówno u zwierząt jak u człowieka (ugruntowana na naukach społecznych)

R. Trivers:

• zaszokowanie - wzór stanie się nieprawdziwym, nie będą podejmowane postawy altruistyczne

• gwałt jest zjawiskiem naturalnym - samiec pokazuje, że ma dobry materiał genetyczny)

E. O. Wilson:

• jeden z ojców socjobiologii

• „O naturze ludzkiej” 1978

Konrad Zachariasz Lorenz

• czym się różni homo sapiens od drapieżnika

• „O agresji”, „Tak zwane zło”

Współcześni: Van den Bergh, Raymond, B. Szacka

Podział socjobiologii ze względu na przedmiot zainteresowania:

*(wykształcił się po II wojnie światowej)

• pop - człowiek; nie ma narzędzi, obserwacja porównawcza, międzykulturowa

• narrow - inne zwierzęta społeczne niż człowiek (owady, ssaki); metody matematyczne, predykcje, prognozy

Socjobiologia opiera się na czterech filarach:

1. Karol Darwin - przyjęta teza; człowiek podlega ewolucji - pochodzi od zmodyfikowanych gatunków

2. William Hamilton - teza łącznej wartości dostosowawczej (inclusive fitness)

Trzy tezy Hamiltona:

1. jednostką doboru naturalnego u wszystkich gatunków społecznych nie jest jednostka, grupa, populacja ani gatunek, lecz gen

• R. Dawkins „Samolubny gen” - rozpatrywanie człowieka tak jak inne gatunki; wehikuły genów; przekazanie w przyszłość genów; jesteśmy maszynami genetycznymi

przekazanie jak największej ilości swoich kopii w przyszłość (podstawowy mechanizm wyjaśniający zachowania społeczne)

nosiciele tych samych kopii genów są osobnikami ze sobą spokrewnionymi - promowanie osobników spokrewnionych (nie wyjaśnia zachowań altruistycznych)

1. R. Trivers - teoria optymizacji - altruizm twardy, altruizm odwzajemniony

2. M. Smith - teoria gier - zjawisko kultury i konfliktów

F. Znaniecki, Ludzie teraźniejsi, a cywilizacja przyszłości

• osobowość kulturalna człowieka składa się z różnych aktywnych układów

• człowiek kształtuje samego siebie jako istotę społeczną

• organizm umożliwia życie kulturalne i jego istnienie, ale nie determinuje go

• sposób, w jaki człowiek zdobywa środki dla swojego utrzymania warunkuje całokształt jego osobowości

• w procesie socjalizacji istnieje pewna natura wrodzona człowieka, oraz spora doza indywidualności niesprawdzalnej i niedefiniowalnej przez naturę

• część osobowości kulturalnej - osobowość społeczna wymagana do uzyskania osobowości kulturalnej

• biologia ludzka wpływa na osobowość kulturalną

• osobowość poznawczą nabywamy w toku uczenia się (wtórna)

• osobowość techniczno-ekonomiczna kształtuje świadomość

Integracja aktywnych układów:

OSOBOWOŚĆ POZNAWCZA → wynik związków strukturalnych i genetycznych, jakie zachodzą między systemami kulturalnymi, należącymi do tej samej obiektywnej dziedziny kultury

OSOBOWOŚĆ SPOŁECZNA → uczestnictwo w unormowanych systemach społecznych

KRĄG SPOŁECZNY → jednostka będąca ośrodkiem zainteresowania jest połączona z innymi unormowanymi stosunkami społecznymi i ogół tych, którzy się nim interesują wspólnie, z jednej strony wymaga od niego, by jego zachowanie się było zgodne z jakimiś normatywnymi wymaganiami, z drugiej strony zapewnić mu się stara pewne świadczenia

ROLA OSOBISTA → wzór osobowy, według którego jednostka i krąg ujmują i kształtują jego osobę, który jest narzucony mu i przyjęty przez nią jako jej indywidualna rola w danym kręgu

OSOBA SPOŁECZNA → indywidualny człowiek w określonej roli osobistej, którą faktycznie odgrywa w odpowiednim kręgu społecznym

DĄŻNOŚCI OSOBOTWÓRCZE → dążności do kształtowania własnej osoby według danego wzoru osobowego

WSPÓŁCZYNNIK HUMANISTYCZNY → postawa metodologiczna, określająca nastawienie badawcze względem przedmiotu badań, koncepcja ta mieści się w teoretyczno-metodologicznej orientacji nazywanej socjologią humanistyczną, ogólna idea współczynnika humanistycznego polega na tym, aby analizować działania społeczne z uwzględnieniem ich znaczenia dla aktorów działających, innymi słowy, badacz powinien brać pod uwagę, co dane działania znaczą dla aktorów działających, starać się przyjmować "punkt widzenia" badanych, koncepcje znaczeniowo zbliżone do współczynnika humanistycznego: rozumienie (Verstehen) Maxa Webera, wczuwanie (Einfuehlung) Wilhelma Dilthey'a, empatia Stanisława Ossowskiego.

Wzór osobowy:

JAŻŃ ODZWIERCIEDLONA → osobnik ujęty tak, jak przedstawia się sobie samemu, gdy uświadamia lub wyobraża sobie, że jest przedmiotem zainteresowania pewnego kręgu społecznego; powstaje u osobnika w związku z odbiciem tego przedstawienia, które w jego mniemaniu inni ludzie o nim mają

• ciało - wygląd zewnętrzny, akcenty kładzione są na te cechy, na które uwagę zwraca otoczenie

• psychika - zachowanie otoczenia wskazuje, jakie cechy psychiczne ważne są w danej roli społecznej

STAN SOCJALNY → całokształt tych praw, które osobnikowi przyznaje i stara się zapewnić dany krą społeczny, bądź z własnej inicjatywy, bądź działając z ramienia i pod kontrolą większej wspólnoty lub grupy; prawom tym odpowiadają obowiązki względem osobnika ze strony uczestników kręgu, których wykonywania krąg od nich wymaga

• stanowisko moralne - prawo (obyczajowe lub ustawowe) osoby społecznej do tego, by być traktowaną jako mniej lub więcej ważny przedmiot czynnych obowiązków moralnych, prawo wymagania, aby uczestnicy kręgu w postępowaniu względem niej objawiali czynnie pozytywne dążności społeczne (ważną rolę odgrywa hierarchia stanowisk)

• pozycja ekonomiczna - przyznane osobnikowi przez dany krąg społeczny prawo do utrzymywania bytu moralnego na pewnym poziomie

• sfera bezpieczeństwa - wszystkie te wartości człowieka, które dany krąg społeczny uznaje za słusznie do niego należące i które chroni od uszkodzenia przez ujemne działanie innych

• sfera prywatności - wszystkie te czynności osobnika, które dany krą świadomie wyłącza z zakresu regulacji społecznej, traktuje jako sprawy ściśle osobiste, „prywatne”

FUNKCJA SPOŁECZNA → ogół obowiązków, jakie osoba posiada w danym kręgu społecznym

• zadanie rzeczowe - zobowiązanie do brania określonego udziału w pewnych systemach kulturalnych, wspólnych danej osobie i kręgowi

• aktywność moralna osoby - osobiste stosunki między daną osobą a uczestnikami jej kręgu z osobna lub razem

• indywidualistyczna - osoba ma obowiązki wobec jednostek z kręgu

• zespołowa - osoba ma obowiązki względem całego kręgu

ZNACZENIE ŻYCIOWE → wpływ, jaki odgrywanie przez danej roli wywiera:

• na jego własne życie (znaczenie subiektywne)

• na życie kulturalne i społeczne jego środowiska (znaczenie obiektywne)

***

DĄŻNOŚĆI SPOŁECZNE → dążności do zajęcia określonej pozycji w kręgu społecznym:

• zróżnicowanie w ustosunkowaniu jednostki względem kręgu społecznego

• dążności do przystosowania osobistego - człowiek dobrowolnie stara się odpowiedzieć wymaganiom kręgu społecznego - usiłuje odegrać tę rolę, którą krąg mu narzuca i tak, jak krąg tego żąda

• dążności do samodzielności społecznej - człowiek stara się urzeczywistnić własne sprawdziany osobowe i wybiera sam swoją rolę, a przynajmniej odgrywa nadaną mu rolę tak, jak sam uważa za najlepsze

• zróżnicowanie w nastawieniu pesymistycznym lub optymistycznym względem własnej osoby społecznej

• dążności ekspansyjne - dążność do rozszerzania własnej roli

• dążności restrykcyjne - poczucie własnej małowartościowości

TYPY BIOGRAFICZNE → osoby ukształtowane w wieku wychowawczym głównie pod wpływem określonej klasy kręgów:

• ludzie dobrze wychowani - największy wpływ kręgów wychowawczych

• ludzie pracy - największy wpływ kręgów pracy

• ludzie zabawy - największy wpływ kręgów zabawy

Inne typy biograficzne:

• ludzie biograficznie przeciętni - brak przewagi wpływu jednego kręgu czy jednej dążności

• ludzie zboczeńcy - biografie nie podpadają pod żadną z powyższych klas

• nadnormalny - wykonuje role w sposób innowacyjny, pozytywny, chce je ulepszać

• podnormalny - wykonuje role społeczne w sposób nieprawidłowy

• w USA potrzebny nowy typ biograficzny - „ludzie mądrzy a dobrzy”

2. Grupy społeczne i ich typologia

Zbiór społeczny. Kategoria społeczna. Grupa społeczna. Klasyfikacja grup.

J. Mucha, Cooley

Charles Horton Cooley (1864 - 1929) - amerykański psycholog społeczny i socjolog, zaliczany do przedstawicieli pragmatyzmu społecznego; studiował na Uniwersytecie Michigan; doktorat z ekonomi; profesor na Uniwersytecie w Ann Arbor, w 1917 roku zostaje przewodniczącym American Society

• jednostki nie istnieją poza społeczeństwem, a rozwój osobowości odbywa się dzięki procesowi uczenia się poprzez komunikowanie się z innymi ludźmi

• koncepcja jaźni odzwierciedlonej - stanowiącej podstawowy element osobowości jednostki

• pojęcie grup pierwotnych - w których w procesie socjalizacji kształtuje się jaźń odzwierciedlona (jako pierwszy wprowadził to pojęcie)

GRUPY PIERWOTNE:

• charakteryzują się zażyłym obcowaniem i współdziałaniem

• odgrywają podstawową role w kształtowaniu natury społecznej i ideałów jednostki

• jedność grup pierwotnych związana z harmonią, miłością (jednak jest zróżnicowana)

• forma grup zależy od konkretnego stanu cywilizacji

• tworzenie się zażyłości i więzi w grupie

• pierwotność jako danie jednostce najwcześniejszego, najpełniejszego doświadczenia społecznej jedności

• są źródłem życia dla jednostki oraz dla instytucji społecznych (mają uniwersalną naturę)

• są uniwersalne, czynią nas ludźmi, konstytuują naszą społeczną naturę

• grupy pierwotne - stosunki pokrewieństwa, przyjaźni, sąsiedztwa

Uniwersalne sfery grup pierwotnych: (nie zmieniają się pod wpływem czasu)

• rodzina

• grupa zabawowa

• sąsiedztwo

• grupa starszych wspólnotowego typu

Grupa sąsiedzka:

• odgrywała główną rolę w pierwotnym życiu uczuciowym

• współcześnie - przemiany w grupie sąsiedzkiej, zażyłość sąsiedzka przerwana na skutek szerszych kontaktów, to czyni nas obcymi

NATURA LUDZKA:

• geneza natury ludzkiej ściśle związana z życiem rodzinnym i sąsiedzkim; pewna cecha grup pierwotnych

• jest uniwersalna i niezmienna dopóki niezmienna jest grupa pierwotna; rozumiana jako stosunkowo trwały element społeczny; stabilna i powszechna, posiada typowe cechy

• uczucia i impulsy, które są wyższe niż uczucia i impulsy zwierząt; przysługują ludzkości jako całości (sympatie, sentymenty, miłość, resentyment, ambicja, próżność, cześć oddana bohaterom, poczucie społecznego dobra i zła itd.)

• nie jest czymś istniejącym odrębnie w jednostce, lecz naturą grupową, czy pierwotną fazą rozwojową społeczeństwa (prosty i ogólny warunek istnienia społecznego umysłu)

J. Szczepański, Elementarne pojęcia socjologii

ZBIÓR SPOŁECZNY → pewien ogół osób wyróżnionych na podstawie cechy wspólnej przez obserwatora zewnętrznego (bez względu na to czy ludzie uświadamiają sobie posiadanie tej cechy; osoby te nie muszą być połączone więzią)

KATEGORIA SPOŁECZNA → ogół osób wyróżnianych na podstawie cechy wspólnej, ważnej społecznie (inaczej grupy statystyczne)

pojęcie typowo statystyczne

• kategorie społeczne mogą się przekształcić w zbiorowość, jeżeli wspólność cechy wyróżniającej staje się podstawą powstawania więzi między ludźmi tę cechę posiadającymi

ZBIOROWOŚĆ SPOŁECZNA → dowolne skupienie ludzi, w którym wytworzyła się i utrzymuje, chociażby przez krótki czas pewna więź społeczna

• zaliczamy do niej: grupy społeczne, klasy i warstwy społeczne, społeczeństwo, społeczeństwo globalne, grupy celowe, naród

KRĄG SPOŁECZNY → zestaw typowych innych pozycji, z którymi dana pozycja jest powiązana, wyznaczający typowe kierunki interakcji i selekcjonujący typowych partnerów, z którymi nawiązuje kontakt każdy, to pozycję tę zajmuje (styka się jednostka pełniąc rolę społeczną); zespoły osób (nieraz o zmiennym składzie), spotykające się stale i utrzymujące stałe styczności osobiste, lecz nieposiadające wyraźnej zasady odrębności ani wykrystalizowanej organizacji wewnętrznej

• niektórzy socjolodzy uważają kręgi za rodzaj grup społecznych; J. Szczepański nie zgadza się z tym - brak organizacji wewnętrznej w kręgach, tak jak w grupie społecznej

• krąg wywiera mniejszy wpływ na postępowanie członków niż grupa, gdyż nie posiada rozbudowanego systemu sformalizowanej kontroli, a ponadto w kręgu brak stałych stosunków, a zatem i trwałych obowiązków członków wobec siebie

POZYCJA PERMETYCZNA → każda z pozycji wchodzących do kręgu społecznego, usytuowana na „perymetrze” kontaktów i interakcji, jakie najczęściej nawiązuje każdy, kto zajmuje jakąś pozycje społeczną

ŚRODOWISKO SPOŁECZNE → układ przedmiotów i innych organizmów żywych, które otaczają człowieka i wywierają jakiś wpływ na procesy zachodzące pod naskórkiem jego organizmu

środowisko społeczne można rozpatrywać w dwojaki sposób

Dwie definicje środowiska społecznego:

subiektywna - pewien zestaw przedmiotów, który znajduje się poza organizmem, ale na ten organizm oddziałuje

obiektywna - wszystko to, co znajduje się poza organizmem, niezależnie od tego, czy wywiera na ten organizm wpływ czy nie

WSPÓLNOTA → zbiorowość połączona dość silnie więzią społeczną, terytorialna, która zaspokaja własne potrzeby (np. wieś), zbiorowość terytorialna, w ramach której członkowie mogą zaspokajać swoje podstawowe potrzeby i wskutek tego zbiorowości tego typu mogą być względnie samowystarczalne, a czasem nawet względnie odizolowane

• społeczności są zazwyczaj stosunkowo niewielkie, występuje w nich więź sąsiedzka

GRUPA SPOŁECZNA → minimum trzy osoby połączone ze sobą więzią społeczną, posiadające pewne wspólne wartości i oddzielone od innych zbiorowości wyraźną zasadą odrębności

Czynniki istotne dla powstania grupy:

• organizacja wewnętrzna, formy kontroli i wzory działania

• wartości niezbędne do funkcjonowania: ośrodek skupienia, symbole, idee wyrażające cele i przedmioty materialne

• niezbędne jest poczucie przynależności do grupy (poczucie „my-oni”), świadomość „my” - u Znanieckiego „współczynnik humanistyczny”

• „zasada odrębności” - to, co różni grupę od innych grup i zbiorowości, i co członkowie uważają za podstawę cech wyróżniających ich od członków innych grup

Organizacja wewnętrzna grupy:

Każda grupa stawia swoim członkom różne wymagania i wymaga przystosowania się do jej wartości:

• wzór fizyczny (pozytywny - cechy wymagane lub negatywny - cechy niepożądane) - wygląd zewnętrzny lub negatywne określenie, jaki człowiek nie powinien być

• wzór moralny - zespół cech moralnych, jakie członek powinien przejawiać w swoim postępowaniu - jego naruszenie spotyka się z surowszą represją niż naruszenie wzoru fizycznego

ZADANIA GRUPY → ustalone i świadomie zdefiniowane stany rzeczy i zjawiska, które grupa jako całość chce osiągną lub wywołać

ZASADA ODRĘBNOŚCI → zapewnia identyczność grupy, odróżnia ją od kręgu i społeczności lokalnych (wiadomo, kto należy, a kto nie) - jej zmiana zmienia charakter grupy

WOLA ZBIOROWA GRUPY → suma lub synteza dążeń członków do realizowania zadania zbiorowego

• przejawia się konsekwentnym i efektywnym realizowaniem zadań grupy

• jest wywoływana przez realizację zadań grupy

SOLIDARNOŚĆ GRUPY → poczucie wspólności, identyfikacja poszczególnych jednostek należących do grupy z innymi członkami

WARTOŚCI:

w sposób szeroki: materialne i niematerialne

w sposób wąski: niematerialne

GRUPY CELOWE → grupy, które zostały organizowane planowo dla realizacji tylko jednego celu lub jednej grupy celów i w których istnieje tylko więź sformalizowana ze względu na osiągnięcie danego celu (brak więzi osobistej, uczuciowej, dominuje więź rzeczowa i stosunki oparte na stycznościach rzeczowych)

Atrybuty:

• charakter kontraktowy

• atmosfera impersonalności

• silnie zhierarchizowana

• posiada wyodrębnioną strukturę

Powstawanie grup celowych:

potrzeby ludzkie i dążenie do ich zaspokojenia

przekształcenie się potrzeb w interesy

interesy przekształcają się w cele (konkretyzacja interesu)

kolejne realizacje celów są etapami na drodze realizacji interesów

Więź w grupach celowych:

• charakteryzuje się istnieniem rozbudowanego systemu instytucji i urządzeń sformalizowanych, pozwalających na współpracę ludzi, którzy nie spotykają się bezpośrednio, którzy są zainteresowani tylko tymi cechami innych członków, które są potrzebne dla osiągania założonych celów, i które pozwalają kierować dążeniami i działaniami członków w sposób koordynujący ich działania dla osiągania założonych celów

• organizacja musi prowadzić do wytworzenia hierarchii, kierownictwa, sformalizowanych form stosunków regulujących podział pracy i ustalający zasady kierownictwa

• wytworzenie „atmosfery impersonalności”, tzn. sposobu załatwiania spraw w sposób sformalizowany, określony przepisami w imię efektywności, uniezależniony od ingerencji osobistych postaw i dążeń indywidualnych członków

Tendencje w grupach celowych (zrzeszeniach):

IMPERATYW ORGANIZACYJNY → tak nazywane są te cztery tendencje

• tendencja do jedności, do jednoczenia się, konsolidacji zrzeszeń pokrewnych czy podobnych

• tendencja do koordynacji i centralizacji

• powstanie kategorii wyspecjalizowanych kierowników, ekspertów, organizatorów i techników wyspecjalizowany w wykonaniu zadań technicznych, w kierowaniu zrzeszeniem i osiąganiu wysokiej efektywności

• powstanie zamkniętej grupy wysokiego kierownictwa stojącego na czele, odrywanie się kierownictwa od mas

F. Tönnies, Wspólnota i stowarzyszenie. Rozprawa o komunizmie i socjalizmie jako empirycznych formach kultury

Ferdynand Tönnies (1855 - 1936) - niemiecki socjolog i filozof, założyciel Niemieckiego Towarzystwa Socjologicznego; otrzymał doktorat z zakresu filologii klasycznej; przez ponad 50 lat prowadził zajęcia i wykłady na uniwersytecie w Kilonii

• koncepcje Gesellschaft i Gemeinschaft, kategorii tych używał głównie jako podstawowego wyróżnika podziału wszystkich typów grup społecznych na pierwotne i wtórne

ZWIĄZEK → grupa utworzona pod wpływem wzajemnego oddziaływania; istota lub rzecz o wspólnym działaniu wewnętrznym i zewnętrznym

WSPÓLNOTA → trwała forma współżycia (ogarniająca wszystkich), „żywy organizm” - coś naturalnego

• ma charakter wspólnoty, gdy we współżyciu przeważają sytuacje wzajemnego poparcia i afirmacji

• im mniej ludzie pozostający w styczności czuja się związani ze wspólnotą, tym bardziej występują wobec siebie jako wolne podmioty swej woli i możliwości działania

• wspólne dobra - ludzie ze wspólnoty korzystają z nich

• naturalne prawo - porządek współżycia, wyznacza właściwą dziedzinę lub funkcję, zakres obowiązków i uprawnień

• rozwój - industrializacja niesie ze sobą nie tylko pozytywne skutki

CECHA	WSPÓLNOTA	STOWARZYSZENIE
wola	organiczna	arbitralna
powstanie	od początku istnienia ludzkości	epoka przemysłowa, industrializacja
trwałość	trwała	nietrwałe, przejściowe
zasada powstania więzi	umowa	wyrachowanie, kalkulacja
uczestnictwo	całą swoją osobowością	konkretną, wyróżnioną rolą społeczną
środki kontroli społecznej	tradycja, obyczaj	prawo
własność	zbiorowa	prywatna
czym kierują się ludzie	wiara, elementy zinternalizowane tkwiące w człowieku	wzgląd opinii publicznej, zewnętrzne formy kontroli społecznej
Wspólnotę i stowarzyszenie opisuje się za pomocą różnych metafor

• „utracona wspólnota” (Nowak) - pusta przestrzeń pomiędzy jednostką a państwem, brak nieformalnych grup społecznych

• epoka przemysłowa - więzi stają się coraz słabsze, zanika wspólnota, pojawia się stowarzyszenie; w 1912 roku II wydanie pracy, w którym autor wycofuje się z tej myśli: wspólnota i stowarzyszenie to dwa typy skrajne, idealne (typy te odnoszą się do rzeczywistości, jednak niekoniecznie identyczne)

Typy wspólnot:

1. WSPÓLNOTA KRWI - POKREWIEŃSTWO:

• naturalna jedność - wspólny stosunek do istoty człowieczeństwa

• dom, wspólnota nie jest uzależniona od bliskości przestrzennej

• pragnienie bliskości - zaspokojenie potrzeby miłości

• autorytet naturalny - ojciec

• WSPÓLNOTA TERYTORIUM - SĄSIEDZTWO:

• jej wyrazem jest współzamieszkiwanie; więź życia animalnego

• wspólny stosunek do posiadanej ziemi

• wspólnoty wiejskie

• styczności, przyzwyczajenie

• współzamieszkiwanie podstawą wspólnoty, ale nie warunkiem

• autorytet - książę, jego źródłem jest władza i potęga

3. WSPÓLNOTA DUCHA - PRZYJAŹŃ:

• wspólne, jednomyślne działanie, więź życia mentalnego

• stosunek do świętych miejsc i bóstw

• wspólnota ducha

• niezależna od pokrewieństwa i sąsiedztwa

• w celu utrwalenie - swobodne i częste kontakty

• powstała na skutek zgodnej pracy i jednolitego sposobu myślenia

• czczona boskość - nadaje przyjaźni żywą i trwałą postać

• więź duchowa

• powstają na skutek przypadku bądź wolnego wyboru

• autorytet - wspólna dla wszystkich osoba „mistrza”

STOWARZYSZENIE → przejściowa forma współżycia, mechaniczna, sztuczna; „stykanie się ze sobą niezależnych osób”

KAPITAŁ KULTUROWY → sieć nieformalnych powiązań społecznych, które umożliwiają trwałość społeczeństwa

Grupy społeczne istnieją, gdyż ludzie chcą się łączyć:

• spontanicznie (wola organiczna)

• refleksyjnie (wola racjonalna, arbitralna)

J. Turowski, Socjologia. Małe struktury społeczne

ZBIÓR, ZBIOROWOŚĆ → pewna statystycznie wyodrębniona grupa ludzi

KATEGORIA SPOŁECZNA → zbiorowość wyróżniona ze względu na społecznie ważną cechę

ZBIOROWOŚĆ SPOŁECZNA → zbiorowość, której członkowie pozostają w stosunkach społecznych, wiążących ich - wytworzyły one wewnętrzną organizację i jej członkowie pozostają interakcji społecznej

GRUPA SPOŁECZNA → zbiór ludzi, którzy w dążeniu do wspólnych wartości związani są więzią społeczną i wytworzyli wewnętrzną organizację

Minimum osób, aby grupa społeczna mogła zaistnieć:

• dwie osoby dają pewność istnienia stosunku społecznego (J. Wiatr też uważał, że wystarczą dwie osoby), ale większa ich liczba daje większe możliwości, pewne zjawiska związane z grupą społeczną mogą zaistnieć dopiero przy grupie trzech osób (koalicja, mediacja, reprezentowanie)

• w miarę wzrostu liczebności grupy rośnie liczba możliwych stosunków interpersonalnych w postaci interakcji - [n(n-1)]/2

Wpływ liczebności członków na pozostałe elementy konstytutywne:

• zwiększenie liczby członków zwiększa możliwość osiągnięcia celów w grupach zadaniowych, jeśli zadania są podzielne

• zwiększenie liczby członków zmniejsza jednolitość grupy, powoduje różnice w poglądach, zmniejsza zgodność w ujmowaniu celów i zgodność działań

• w grupach dużych częstotliwość i poziom komunikacji są niższe niż w grupach małych - wyższy poziom komunikowania podnosi lojalność wobec grupy

• tylko proste idee są w stanie poruszać masy - to, co ma być wspólne dla wszystkich musi zostać przystosowane przez najprymitywniejszych (Georg Simmel)

PRAWO OLSONA → im większa liczebność grupy, tym mniejsza tendencja do aktywnego uczestnictwa członków grupy w jej działaniu

PRAWO PARKINSONA → rozrost grupy nie jest funkcjonalnie uzasadniony

Wpływ wartości wspólnych czy organizacji wewnętrznej na liczebność grupy:

• grupy elitarne dążą do ograniczenia napływu nowych członków

• każda grupa określa wzór fizyczny i moralny, jaki członek grupy powinien spełniać - daje to grupie środki identyfikacji i odrębności

WARTOŚCI WSPÓLNOGRUPOWE → wspólne wartości, jakie członkowie zbiorowości, przez swe współdziałanie osiągają lub osiągnąć zamierzają

• grupa społeczna polega na skupianiu się zbioru ludzi wokół wspólnych wartości

• zadania są pożądanymi stanami rzeczy, czyli wartościami, jakie zamierzają osiągnąć

FUNKCJA GRUPY → co dana grupa wnosi, jaki jest jej wkład i znaczenie dla innych systemów społecznych, jakie są rezultaty i skutki jej działania (mogą być jawne i ukryte)

WIĘŹ SPOŁECZNA (więź grupowa) → fakt uzależnienia się bądź zjednoczenia się członków danego zbioru ludzi wokół określonych wartości czy pełnionych funkcji społecznych

• więź jest więc ogółem stosunków społecznych wiążących członków w danym zbiorze ludzi oraz postaw członków tego zbioru do grupy jako całości

Stosunek społeczny wiążący członków grupy:

• zorganizowany system elementów składowych grupy, który obejmuje instytucje grupowe, stosunki społeczne itp.

• ma zapewnić trwanie i rozwój grupy

• organizacja grupy zapewnia współżycie członków grupy

Świadomość grupowa:

• zespala i jednoczy jednostki w jedną całość społeczną jakiegoś rodzaju

Dwuaspektowy (strukturalno-świadomościowy) charakter więzi społecznej

Trojakie rozumienie więzi grupowej:

• psychospołeczne - świadomość grupowa, jako poczucie łączności

• August Comte - naturalne dążenie do współdziałania

• identyfikacja realna ( rzeczywiste członkostwo) i potencjalna (aspiracja do członkostwa)

• więź dystrybutywna (łączność jest następstwem łączności z jednostkami) i więź kolektywna (łączność z celami)

• strukturalne - istnienie zależności wzajemnych, wynikających z podziału funkcji w organizmie społecznym (Herbert Spencer)

Ogół stosunków społecznych wiążących jednostki w grupie:

• podstawa zależności

• obiektywna - wynikające ze struktury społeczeństwa

• subiektywna - wynikające z indywidualnych zamierzeń jednostki

• układ wzajemnych zobowiązań i uprawnień

• system wzajemnych czynności regulowanych przez partnerów

• dwuaspektowe:

• dające się rzeczowo określić wspólności i związki między ludźmi

• stany i akty świadomości

Typologia więzi według Pawła Rybickiego:

• więź naturalna - występuje w grupach społecznych, w których pochodzenie i pokrewieństwo tworzą podstawy społecznego powiązania ludzi i ich wzajemnej przynależności

• więź zrzeszeniowa - powstaje na zasadzie dobrowolnych związków kreowanych przez ludzi, którzy przystępując do danego zrzeszenia uzależniają się wzajemnie od siebie i zobowiązują do odpowiednich działań

• więź stanowiona - jest przeciwieństwem więzi zrzeszeniowej i występuje w takich zbiorowościach, w których podział członków i systemy styczności i stosunków zostają narzucone z zewnątrz lub ustalone siłą czy też prawem stanowionym przez szersze grupy społeczne

Wewnętrzna organizacja grupy:

POZYCJA SPOŁECZNA → wiązka uprawnień i obowiązków pojmowanych nie w sensie prawnym, ale jako splot uprawnień i obowiązków społecznie przez otoczenie uznawanych za przysługujące danej jednostce lub kategorii jednostek czy też jako obowiązki oczekiwane, żądane lub kierowane przez otoczenie w stosunku do danej osoby czy danych osób

ROLA SPOŁECZNA → rodzaj, zakres i wzory czynności, jakie jednostka wykonuje czy powinna wykonywać w imieniu i na rzecz grupy, wynikające z zajmowanej przez nią pozycji społecznej

INSTYTUCJA → zespoły ról i stanowisk, obejmujące czynności określone publicznie, a skierowane do realizacji funkcji grupy, oraz zespoły osób czynności te sprawujących przy użyciu przydzielonych im urządzeń i odpowiednich środków rzeczowych

Znaczenie:

• umożliwiają realizowanie celów przez grupę

• skłaniają jednostki i podgrupy do wykonywania ról im przydzielonych

• zapewniają wewnętrzną spójność grupie

• zapewniają ciągłość grupie

WŁADZA → uprawnienie i możność wpływania na postępowanie innych

Typy panowania idealnego wg Maxa Webera:

• legalny

• tradycjonalistyczny

• charyzmatyczny

Typy przywództwa wg Lewina:

• model autokratyczny

• model demokratyczny

• model laissez faire

Sześć płaszczyzn stosunków między przełożonym i podwładnym:

• komunikacja

• podejmowanie decyzji

• rozkład odpowiedzialności

• sposób kontroli, stosowanie systemu kar i nagród

• zakres dyscypliny

• miejsce przełożonego w strukturze grupy

KOMUNIKACJA W GRUPIE → polega na przekazywaniu informacji między uczestnikami życia społecznego, a dokonuje się za pomocą języka i różnych znaków oraz symboli

Funkcje:

• funkcja informacyjno-organizatorska - przekazywanie wiadomości między stanowiskami w grupie

• funkcja motywacyjno-inspirująca - wytworzenie atmosfery zaangażowania i wspólnoty wśród członków grupy

Elementy systemu łączności:

NADAWCA → powinien przekazywać treści ważne i znaczące, nowe, dostosowane do potrzeb odbiorcy, interesujące go i zapewniające mu aktywny odbiór, uczestnictwo w recepcji wiadomości (dezyderaty socjotechniczne)

MEDIA

KANAŁY INFORMACJI (wg Barnarda)

• warunki sprawnego funkcjonowania:

• wszystkie kręgi winny być zawiadamiane o istnieniu odpowiednich kanałów i sposobie korzystania z nich

• objęcie kanałami wszystkich stanowisk i połączenie ich z centralnym ośrodkiem dyspozycyjnym

• uczynienie kanałów możliwie najkrótszymi

• wykorzystanie całego kanału przy przekazie informacji

• zapobieganiu przerywaniu przepływu informacji

• kontrola autentyczności przekazywanych informacji

• modele:

DYSTANS → odległość jednego stanowiska od następnego (suma dystansów)

• „koło”

• „łańcuch” - poziomy

• „koncentryczny” - oś, gwiazda

• „hierarchiczny”

• właściwości

• w zależności od systemu kształtuje się przepływ informacji

• najkorzystniejsze jest stanowisko, które pozwalana bezpośrednie połączenie z największą ilością stanowisk

• najgorsze jest stanowisko na uboczu

• najkorzystniejszy jest system z największą ilością połączeń bezpośrednich

ODBIORCA

3. Kultura jako wytwór życia społecznego - różne ujęcia

Pojęcie kultury. Kultura duchowa i materialna. Korelaty kulturowe. Globalne i selektywne rozumienie kultury.

S. Czarnowski, Kultura

• inteligencja twórcza - cecha gatunkowa i biologiczna, pozaspołeczna

• konieczność rozwoju w rozwoju kultury, która sprawia, że każdorazowy jej stan jest warunkiem stanu jej następnego, twórczość jednostek pomnaża lub zmienia to, co było przed nimi

• tylko jednostka, która nie jest osamotniona i współpracuje z innymi przyczynia się do budowania gmachu kultury

• społeczeństwo - nie tylko zbiór jednostek, także to, co jest za nimi i pomiędzy nimi (ogromna masa dóbr materialnych, praktykowanych sposobów opanowania i wyzyskania przyrody, narzędzi, technik, teorii, obyczaje, formy obcowania, praktyki religijne, etyka, estetyka)

• dzięki zbiorowości człowiek uczy się być istotą kulturową - zbiorowości zorganizowanej, przechowującej zdobycze duchowe i materialne i pomnażającej je

• cywilizacja - pewien stopień kultury najwyższy zakładający w rozwoju ogólnym ludzkości przebycie poprzednich stopni niższych - pierwotności, barbarzyństwa

• kultura jednostki - fakt różnicowania psychiki indywidualnej w wyniku skrzyżowania się wielu różnych wpływów kulturowych, zgromadzeniu, wytworzeniu i zespoleniu się z nią zróżnicowanych elementów kultury

• nie cały dorobek zbiorowości zaliczany może być do kultury; element dorobku kulturowego zaliczany może być dopiero wtedy do kultury, gdy będzie dobrem wspólnym szeregu grup ludzkich, gdy oderwie się od jego wytwórcy / wytwórców i będzie mógł być przyjęty przez inne grupy, gdy ustali się jako wzór niezależny od przypadkowych okoliczności

• im dalej rzecz społeczna postąpiła na drodze zobiektywizowania, tym łatwiej staje się elementem kultury

• elementy kulturowe szybko się rozprzestrzeniają - jednak sposób ich użycia może być inny

• im bardziej wszechstronne narzędzie - im więcej przedstawia możliwości w sposobie użycia i zastosowania, tym chętniej zostaje przyjęte

• poznanie kultury jest także kulturą

KULTURA → całokształt zobiektywizowanych elementów dorobku społecznego, wspólnych szeregowi grup i z racji swej obiektywności ustalonych i zdolnych rozszerzać się przestrzennie

• kultura - dobro zbiorowe i zbiorowy dorobek, owoc twórczy i przetwórczy wysiłku niezliczonych pokoleń

• o kulturze możemy mówić dopiero wówczas, gdy odkrycie, czy wynalazek zostaje zachowany, gdy jest przekazywany z pokolenia na pokolenie, gdy staje się dorobkiem trwałym zbiorowości ludzkiej, nie przyzwyczajeniem poszczególnej jednostki, czy jej mniemaniem osobistym

• kultura - stan w danej chwili, w danej zbiorowości, warunkuje wejście w jej skład nowego odkrycia

• kultura jest w swej istocie zjawiskiem międzygrupowym

• kultura jest zjawiskiem geograficznym - rozszerza się na pewnych obszarach, łącząc w wyższego rzędu wspólnotę zamieszkałe tam grupy

J. Gajda, Antropologia kulturowa. Wprowadzenie do wiedzy o kulturze

B. Malinowski, Szkice z teorii kultury

• zachowania są uwarunkowane kulturowo

• powstanie kultury wymusiło powstanie nowych potrzeb z ta kulturą związanych - powstało środowisko wtórne, które wytwarza nowe potrzeby wtórne (wytwarzane przez kulturę)

• aby zaspokajać potrzeby ludzie muszą łączyć się w grupy - instytucje

• kultura składa się z instytucji

• metoda badania Malinowskiego - obserwacja uczestnicząca (regulowanie, porządkowanie pewnych zjawisk; sposób analizy - narzędzie służące nam do porównywania różnych kultur

KULTURA → pewna całość służąca zaspokajaniu potrzeb, które są zaspokajane przez instytucje, które mogą być częściowo połączone lub autonomiczne

INSTYTUCJA → może być częściowo autonomiczna lub połączona, służy zaspokajaniu potrzeb; zbiorowości ludzi powiązanych wspólnym zadaniem, wspólnymi regułami i dysponujących wspólnymi urządzeniami technicznymi (na potrzeby pierwotne odpowiada pierwotna organizacja instytucjonalna - instytucje zaopatrzenia w żywność, pokrewieństwa, małżeństwa i reprodukcji, ochrony i obrony przed zagrożeniami; na potrzeby wtórne odpowiadają instytucje prawne, ekonomiczne, wychowawcze i polityczne), sens każdej instytucji jest zrozumiały tylko w kontekście całego swoistego systemu, w którym występuje

Każda instytucja składa się z:

• zasady naczelnej (założonych celów, centralnych wartości)

• personelu

• norm (technicznych lub powinnościowych)

• urządzeń materialnych

• działań podejmowanych przez personel

• funkcji, jaką realnie pełni

HOLIZM → żaden rys kulturowy nie może być rozpoznany bez innych

RYS KULTUROWY → najmniejszy element kultury, który daje się wyodrębnić

KOMPLEKS KULTUROWY → powiązany zbiór elementów kulturowych o wspólnej treści lub wspólnej funkcji

KONFIGURACJA KULTUROWA → zbiór różnorodnych elementów kulturowych skupionych wokół jednego obiektu, idei czy wartości (np. kultura samochodowa)

Potrzeby podstawowe (biologiczne): (związane z natura biologiczną)

• nutrytywne (odżywcze)

• reprodukcyjne

• higieniczne

Potrzeby pochodne: (związane z naturą społeczną)

• instrumentalne - potrzeby ciała

• integratywne - potrzeby duchowe

ANALIZA FUNKCJONALNA → najpierw badanie potrzeb

ANALIZA INSTRUMENTALNA → konieczna jest organizacja do zaspokojenia potrzeby

Cechy funkcjonalizmu:

• holizm - nie rozpoznaje oddzielnie każdego rysu, kompleksu, konfiguracji, pojmuje kulturę jako całość (pojedynczy element nie może być rozpoznawany oddzielnie)

• determinizm - żaden z rysów, kompleksów kulturowych nie pojawia się przypadkowo

• biologiczna interpretacja natury człowieka - człowiek ma wiele różnych natur (niektóre potrzeby)

• statyczne podejście - pomiary w punkcie, nie pokazuje dynamiki zmian

INSTYTUCJA (wg Szczepańskiego):

• grupa osób

• ważne istotne role społeczne (np. prokurator, sędzia)

• zespół pewnych środków i urządzeń materialnych służących do

• zespół form organizacyjnych, które zostały powierzone określonym osobom, które pełnią ważne z punktu widzenia społecznego funkcje

ZAPÓŹNIENIE KULTUROWE → element kultury, który nie pasuje do innych elementów danej konfiguracji lub kompleksu kulturowego; coś, co opóźnia, utrudnia zmianę kulturową

PRZEŻYTEK KULTUROWY → element tradycji kulturowej, który został całkowicie pozbawiony swojej pierwotnej funkcji (teraz pełni inną)

AKULTURACJA → proces wdrażania jednostki do kultury innej niż ta, którą nabyła przez wychowanie (socjalizacja)

HOMOGENIZACJA KULTURY → proces ujednolicania kultury na obszarze danego społeczeństwa, w wyniku mieszania się dwóch różnych kultur, charakteryzujący się tym, iż elementy kulturowe zaczynają się do siebie całkowicie upodabniać, np. zwyczaje, moda, sposób pisania artykułów w prasie, ich treści itp. zazwyczaj duży wpływ na homogenizacje kultury ma kultura dominująca, która w małej mierze przyswaja sobie elementy kulturowe z otoczenia, w którym dominuje, natomiast w znacznym stopniu wpływa na kształtowanie się kultur będących w jej zasięgu, wobec homogenizacji przeciwstawne są ruchy kontrkulturowe

S. Ossowski, Dzieła rozdz. Kulturowe dziedzictwo grupy społecznej i jego zewnętrzne korelaty

Psychologiczna - definicję tego typu sformułował Stanisław Ossowski:

KULTURA → jest pewnym zespołem dyspozycji psychicznych przekazywanych w łonie danej zbiorowości przez kontakt społeczny i uzależniony od całego systemu stosunków międzyludzkich

KORELAT → składnik korelacji (A → B - jeżeli A to B), A i B są korelatami

A → B

korelat postawy - wzory reakcji uczuciowych,

mięśniowych i umysłowych

KULTURA → wzór reakcji uczuciowych, mięśniowych, umysłowych (postawy wobec pewnych przedmiotów)

A - korelat może być dwojakiego rodzaju:

• sposób reagowania, technika i styl wytworzenia

• sposób reagowania - wzory reagowania na wytworzone przedmioty

• wzory reakcji mogą odnosić się do przedmiotów o różnej ogólności (przedmioty, zespoły przedmiotów)

4. Teorie rozwoju kultury

Ewolucja i wewnętrzne źródła rozwoju kultury. Dyfuzja wzorów kulturowych i jej rodzaje. Funkcjonalizm. Memetyka, socjotyp, mem (Memetyczna koncepcja rozwoju kultury). Kulturowe determinanty funkcjonowania systemu społecznego.

M. Biedrzycki, Genetyka kultury

• przedmiotem ewolucji kulturowej są replikatory kulturowe zwane memami

• nośnikiem memów są geny (osobniki - opakowania dla genów, wehikuły genów)

• zmiany cech kulturowych zachodzą nieporównywalnie szybciej niż zmiany cech determinowanych genetycznie

• szybkie tempo zmian kulturowych powoduje w konsekwencji odmienny sposób przekazu informacji genetycznych i kulturowych

• ewolucje biologiczna i kulturowa wpływają na siebie wzajemnie

• wzmacniania wpływu kultury na pulę genową populacji

• nie można wykluczyć dziedziczenia cech ukrytych

• David Hull - odrzucił koncepcję wehikułów, realnie istniejące idee SA same w sobie replikatorami

MEMETYKA → teoria replikatorów kulturowych, koncepcja zakładająca, że ewolucją kultury rządzi pewien powtarzalny mechanizm, mający wiele cech wspólnych z ewolucja kulturową, (ang. memetics) to badania ewolucji memów, czyli najmniejszych jednostek informacji kulturowej będących jako całość przedmiotem powielania

MEM → (od słowa memesis - naśladownictwo) odrębna porcja informacji, której fizycznym odbiciem są odpowiadające im struktury w mózgach

Sposoby replikacji memów:

• powielają się dzięki przekazowi kulturowemu, czyli naśladownictwu, mogąc przy tym nieznacznie się zmieniać

• można przypuszczać, że znana z ewolucji biologicznej zasada wypierania gorszych replikatorów przez lepsze będzie się tutaj stosowała - w ewolucji kulturowej działa dobór naturalny

Nośniki memów:

• nośnik memów ze względu na swój stopień komplikacji, żyje własnym życiem, memy mają znaczną autonomię w stosunku do genów

• nośnikiem memów są nie tylko uporządkowane w bliżej nieokreślony sposób grupy neuronów, ale również nośniki informacji w postaci książek, dyskietek itp.

• Bouner - przeciwnie do Dawkinsa twierdził, że nośnik memów składa się neuronów, jest zależny od działania genów, można nawet mówić o asymetrycznych zależnościach między genami a memami

Podział replikatorów:

• replikatory linii zarodkowej - potencjalni przodkowie nieskończonej liczby potomnych replikatorów (geny w gametach, gen wirusa, geny w potomstwie, gen w genomie, w jednokomórkowcach, cząsteczki związków chemicznych)

• replikatory ślepego zaułka - przodki skończonej liczby replikatorów potomnych (nośnik DNA)

• replikatory aktywne - ich właściwości wpływają na prawdopodobieństwo powielania się

• replikatory pasywne - miałyby nie wywierać wpływu na powielanie się

Przekaz informacji:

• informacja genetyczna - przekazywana w drodze transferu pionowego - dziedziczenie

• informacja kulturowa - przekazywana w drodze transferu poziomego, zachodzi między dowolnymi, zazwyczaj niespokrewnionymi osobnikami; ale może być też transfer pionowy

KULTUROGEN → materialny wytwór kultury, zachowanie lub konstrukcje myślowe, które stopniowo wpływają na tempo ewolucji w mózgu

KOEWOLUCJA → współzależności między ewolucją biologiczną a kulturową (może mieć także negatywne skutki np. dziedziczenie biedy, może stanowić przykład dryfu memetycznego), współzależna ewolucja dwóch lub większej liczby gatunków, z których w każdym zachodzi stopniowe dostosowanie do pozostałych, na zasadzie pewnego rodzaju sprzężenia zwrotnego, koewolucja może mieć miejsce np. w przypadku drapieżnika i jego ofiary albo owadów i roślin przez niezapylanych

SOCJOTYP → w memetyce jest to wynik ekspresji memów

WIRUS UMYSŁU → ang. Mind Virus, Virus of the Mind) pojęcie z zakresu memetyki - każda informacja, która zawiera rozkaz samo powielania się (może zawierać elementy groźby lub zachęty), każdy wirus umysłu może stanowić przykład dryfu memetycznego

J. Gajda, Antropologia kulturowa..

M. Harris, Krowy, świnie, wojny i czarownic: Matka krowa; Potlacz

R. Linton, Dyfuzja

DYFUZJA → z jednego kręgu kulturowego do drugiego; przepływ elementów kulturowych lub całych kompleksów czy konfiguracji kulturowych między odmiennymi kulturami

Dyfuzja:

• zasada użyteczności (sposób, w jaki zachodzi)

• kontakt kulturowy - charakter dobrowolny, styczność bezpośrednia, komunikatywność, ważne jest, kto go przekazuje, częstość kontaktu

• cechy przekazywanego elementu - komunikowalny, w łatwy sposób przekazywane są wartości materialne, najtrudniej przekazać elementy symboliczne np. religię

Ratzer - determinizm geograficzny

• twórca pojęcia krąg kulturowy (culture area)

• istnieje pewna ograniczona liczba kultur podstawowych, a między nimi zachodzi dyfuzja

5. Struktura i stratyfikacja społeczna

Pojęcie struktury społecznej, stratyfikacji społecznej, klasy społecznej i warstwy społecznej. Cechy konstytutywne klas. Dychotomiczny schemat struktury społecznej.

J. Błuszkowski, Struktura społeczna

SPOŁECZEŃSTWO → jest zbiorowością ludzi stanowiącą względnie autonomiczną i zamkniętą całość, wyodrębnioną na zasadzie terytorialnej, ekonomicznej, politycznej i kulturowej

Społeczeństwo:

• morficzne - społeczeństwo zbudowane z elementów posiadających swój kształt, funkcje i strukturę

• amorficzne - społeczeństwo względnie jednolite, pozbawione struktury lub mające strukturę szczątkową.

STRUKTURA SPOŁECZNA → system stosunków, który daje sprowadzić się do trzech kategorii: stosunków zależności wzajemnych wynikających ze społecznego podziału pracy i funkcji, stosunków zależności jednostronnych wynikających z grupowych przywilejów i upośledzeń oraz stosunków hierarchii i gradacji

• struktura społeczna może być w różnym stopniu sformalizowana (uregulowana przez system prawny) i zinstytucjonalizowana (chroniona przez instytucje społeczne)

• struktura społeczna to zbiór segmentów, których składa się społeczeństwo oraz układ zależności zachodzących między nimi

• struktura społeczna stanowi niezbędną formę istnienia i konieczny warunek normalnego funkcjonowania współczesnych społeczeństw, pozbawienie struktury prowadziłoby je do dezintegracji i upadku, bez struktury nie byłoby ani życia codziennego, ani ciągłości i trwałości społeczeństwa

Czynniki kształtujące strukturę społeczną:

• poziom rozwoju ekonomicznego

• społeczny podział pracy

• zasoby siły roboczej

• stosunki własnościowe

• proporcje między sektorami gospodarki

Dwa sposoby rozumienia pojęcia struktury:

• rzeczowe - struktura jest zbiorem elementów wyizolowanych z otoczenia

• atrybutywne - struktura jako zbiór elementów wzajemnie ze sobą powiązanych

Podział struktury społecznej:

MAKROSTRUKTURA → jest cechą społeczeństwa globalnego i wielkich struktur społecznych. Makrostrukturę tworzą klasy i warstwy społeczne, grupy społeczno - zawodowe, wielkie społeczności terytorialne, grupy wyznaniowe, naród, państwo oraz wzajemne zależności między nimi. Całości te mają charakter złożony, obejmując wiele poziomów organizacyjnych i szczebli zależności między różnymi rodzajami grup i instytucji społecznych

MIKROSTRUKTURA → jest właściwością małych grup społecznych tworzących ponadindywidualne całości typu wspólnot rodzinnych, przyjacielskich i towarzyskich. Małe struktury społeczne oparte są na interakcjach bezpośrednich zachodzących między ich członkami. Cechą konstytutywną małych grup jest więź osobista i bezpośrednie oddziaływanie na siebie członków. Diady - związki dwuosobowe mające duże znaczenie w procesie tworzenia się grup

Sieć więzi tworzących mikrostrukturę:

• więź poznawcza - obejmuje wzajemne poznanie się partnerów na skali zna - nie zna partnera, wystąpienie tego składnika warunkuje proces tworzenia się pozostałych składników więzi

• więź emocjonalna - obejmuje wzajemne odnoszenie się partnerów na płaszczyźnie uczuciowej na skali dodatnie - ujemne

• więź wartościująca - obejmuje wzajemną ocenę partnerów więzi na płaszczyźnie aksjologicznie na płaszczyźnie pozytywna - negatywna

• więź partycypacyjna - obejmuje zamiary partnerów wchodzenia w związki działania na skali zamierza - nie zamierza

SOCJOMETRIA → zajmuje się badaniem więzi społecznych w małych grupach

SKŁAD SPOŁECZNY → obejmuje kategorie ludzi wyodrębnionych ze względu na jakieś ważne dla życia społecznego kryteria oraz odzwierciedla stosunki ilościowe między nimi

FUNKCJONALNY SCHEMAT STRUKTURY SPOŁECZNEJ

• w schemacie funkcjonalnym struktura społeczna ujmowana jest jako system stosunków zależności wzajemnych wynikających z podziału funkcji i wymiany usług

• struktura społeczna związana jest z podziałem i organizacją pracy w skali całego społeczeństwa

• funkcjonalną teorię struktury społecznej w rozwiniętej postaci sformułował T.Parsons

• funkcjonalny system struktury społecznej jest wytworem integracyjnej teorii społeczeństwa, teoria ta ujmuje strukturę społeczną jako zintegrowany system utrzymywany w równowadze i harmonii przez utrzymujące się procesy

• jeśli elementy struktury społecznej ulegają rozpadowi, przewidywalność i regularność zostają zminimalizowane, pojawia się stan anomii

ANOMIA → chaosu społeczno - kulturowy, spowodowany zanikiem norm w danej strukturze

R. K. Merton wyróżnił 5 typów indywidualnego przystosowania:

• na podstawie analizy funkcjonalnej stosunków między jednostką i społeczeństwem

KONFORMIZM → zapewnia równowagę i ciągłość społeczeństwa, zorientowany jest na podstawowe wartości społeczne

INNOWACJA → spowodowana jest szybkim dążeniem jednostki do sukcesu, związanym z wykorzystaniem środków instytucjonalnie zakazanych.

RYTUALIZM → polega na odrzuceniu celów osiągnięcia wielkiego sukcesu i szybkiego awansu społecznego, ostra konkurencja powoduje niepokój o utrzymanie statusu, stwarza potrzebę bezpieczeństwa i powoduje działania zrutynizowane.

WYCOFANIE → wyraża odrzucenie celów kulturowych i środków instytucjonalnych. Jednostki pozostają w społeczeństwie, ale są w nim ludźmi autentycznie obcymi.

BUNT → prowadzi do negacji celów i wartości uznawanych w społeczeństwie. Wyprowadza jednostki poza strukturę społeczną oraz skłania je do tworzenia wizji i wdrażania struktury społecznej zasadniczo przekształconej.

Społeczeństwo globalne w dążeniu do utrzymania równowagi dzielą się na podsystemy wyspecjalizowane w spełnianiu 4 podstawowych funkcji:

EKONOMIKA → wytwarza dochody oddane do dyspozycji społeczeństwa (funkcje adaptacyjne)

POLITYKA → tworzy warunki konieczne dla osiągnięcia celów społeczeństwa jako systemu (funkcje mobilizujące)

FUNKCJE INTEGRACYJNE → wiążą wartości kulturowe z motywacjami ludzi. Dzięki nim system może funkcjonować bez konfliktów wewnętrznych.

FUNKCJE KULTYWOWANIA WZORÓW → i usuwanie napięć wewnątrz jednostek systemu.

Funkcjonalna teoria społeczeństwa R. Dahrendorf'a:

1. Każde społeczeństwo jest względnie trwałą i stabilną strukturą elementów (stabilność)

2. Każde społeczeństwo jest zintegrowaną strukturą elementów (integracja)

3. Każdy element społeczeństwa jest funkcjonalny, zapewniając utrzymanie społeczeństwa jako sprawnie funkcjonującego systemu (koordynacja funkcjonalna)

4. Każda struktura społeczna opiera się na uznawaniu przez ich członków wspólnych wartości (consensus)

Integracyjna teoria społeczeństwa	Konfliktowa teoria społeczeństwa
Stabilność	Chwiejność
Integracja	Konflikt
Koordynacja funkcjonalna	Dezintegracja
Consensus	Przymus

DYCHOTOMICZNY SCHEMAT STRUKTURY SPOŁECZNEJ

• schemat dychotomiczny przyjmuje z reguły postać dwuczłonowego podziału biegunowego społeczeństwa na grupy o przeciwstawnych cechach: uprzywilejowanych - upośledzonych, posiadających - nie posiadających, pracujących - nie pracujących, wyzyskujących - wyzyskiwanych, bogatych - biednych, rządzących - rządzonych

• między tymi członami podziału zachodzą jednostronne zależności typu władzy lub decydowania o czyichś losach. Pan ma władzę nad niewolnikiem, feudał nad chłopem pańszczyźnianym, kapitalista wpływa na położenie robotnika

• w schemacie dychotomicznym strukturę społeczną ujmuje się jako system zależności jednostronnych, wynikających z grupowych przywilejów i upośledzeń, przede wszystkim przywileju posiadania mniej lub bardziej trwałych środków przymusu względem innych członków społeczeństwa, jednostronne zależności postrzegane są zazwyczaj jako podleganie czyjejś władzy ekonomicznej lub politycznej

• dychotomiczny schemat struktury społecznej jest elementem konfliktowej teorii społeczeństwa, teoria ta ujmuje strukturę społeczną jako formę organizacji utrzymywanej przez przymus, konfliktowy charakter ma marksistowska koncepcja struktury klasowej społeczeństwa - Karol Marks utrzymywał, że między klasą posiadającą środki produkcji i klasą pozbawioną tych środków występuje sprzeczność interesów rodząca konflikty

WŁADZA EKONOMICZNA → wyraża się w przewadze ekonomicznej jednych ludzi nad drugimi. Przewaga ta wynika z władania środkami produkcji, pozwalając stosować przymus ekonomiczny wobec tych, którzy owych środków nie posiadają.

WŁADZA POLITYCZNA → oznacza zdolność narzucania i wykonania decyzji, czyli wpływania na ludzi tak, aby zachowali się w sposób pożądany i oczekiwany.

GRADACYJNA KONCEPCJA STRUKTURY SPOŁECZNEJ

• w schemacie gradacyjnym struktura społeczna ujmowana jest jako system stosunków porządkujących opartych na zasadach klasyfikacyjnych

• społeczeństwo dzielimy na grupy wyodrębnione ze względu na stopień posiadanej przez nie cechy, jest ono postrzegane jako porządek hierarchiczny obejmujący elity społeczne, warstwy średnie oraz warstwy wyższe

• struktura społeczna w tym ujęciu jest układem warstw społecznych rozmieszczonych jedna nad drugą

• warstwą podstawową jest warstwa średnia, zajmuje ona średnią pozycję w systemie stratyfikacji społecznej (wg Arystotelesa bogaci i biedni tworzą warstwy marginalne)

• w schemacie dychotomicznym klasami podstawowymi są klasy przeciwstawne, mieszczące się na biegunach struktury społecznej

WARSTWA → w sensie stratyfikacyjnym jest grupą ludzi, którzy zajmują tę samą pozycję na określonej skali pionowej

POZYCJA SPOŁECZNA → (wg M. Webera) oznacza położenie społeczne jednostek w społeczeństwie, wynikające z przypisywanych im praw i przywilejów, stylu życia i poważania społecznego.

Dwie wersje schematu gradacji:

• gradacja prosta - system warstw wyższych i niższych oparty na stopniowaniu jednej obiektywnie wymierzalnej cechy, może być to: stopień zamożności, poziom konsumpcji, stopień wykształcenia, stopień udziału we władzy

• gradacja syntetyczna - ma charakter złożony, obejmuje jednocześnie kilka kryteriów gradacji (ekonomiczne, polityczne, edukacyjne)

PRESTIŻ → subiektywne kryterium stratyfikacji oparte na podstawach emocjonalnych i wartościujących związanych z obiektywnymi czynnikami stratyfikacji - wykształceniem, zawodem, dochodami, zamożnością, rozmiarami konsumpcji czy stylem życia

DEKOMPOZYCJA CZYNNIKÓW STATUSU SPOŁECZNEGO → rozbieżność pozycji zajmowanych przez różne grupy społeczne na poszczególnych skalach uwarstwienia, wywołująca napięcia i niezadowolenie społeczne (np. dotyczy to inteligencji zajmującej wysoką pozycję na skali wykształcenia a niską na skali dochodów)

Przykład gradacji syntetycznej: (Pierre Bourdieu wprowadza cztery rodzaje kapitału)

• ekonomiczny

• kulturowy (umiejętności, uprawnienia, obyczaje, sposoby życia itp.)

• społeczny - wynika z dwóch poprzednich, kręgi społeczne - znajomości

• symboliczny - umiejętność posługiwania się symbolami, aby uprawomocnić te poprzednie kapitały

Posiadanie tych kapitałów warunkuje istnienie klas społecznych, w ramach których występują fakcje: (w obrębie klasy niższej, średniej lub wyższej)

• dominująca

• pośrednia

• zdominowana (duży kapitał kulturowy, a mały ekonomiczny)

S. Ossowski, O strukturze społecznej

M. Weber, Klasy stany partie

• stanowisko Maxa Webera ujmuje istnienie klas społecznych z ukształtowaniem się w XIX w. w krajach europejskich ustroju kapitalistycznego

• posługuje się pojęciem - godność - prestiż, stan - warstwa

• ład społeczny, ład ekonomiczny, ład polityczny

KLASY (wg Maxa Webera) → kategorie ludności różniące się sytuacją ekonomiczną na rynku kapitalistycznym, na którym panuje współzawodnictwo i konkurencja, klasy są ugrupowaniami ludzi o jednakowym położeniu rynkowym, które determinuje szanse życiowe poszczególnych klas, klasy nie są grupami społecznymi, gdyż nie posiadają organizacji wewnętrznej, stanowią podłoże powstawania grup (np. związki zawodowe, partie polityczne)

• klasa robotnicza - Erwerklassen

• klasa posiadaczy - Besitzklassen

• „walka klas” w ujęciu M. Webera odbywa się jedynie w sferze działalności gospodarczej

• nie można sprowadzać wszystkich konfliktów ideologicznych czy politycznych do klasowych uwarunkowań

• obok zróżnicowania klasowego występuje autonomiczne zróżnicowanie wg statusów (stratyfikacja)

WARSTWA SPOŁECZNA (wg Maxa Webera) → zbiór ludzi, który uznaje siebie i jest uznawany przez innych za wyższy lub niższy społecznie ze względu na zajmowane pozycje społeczne, warstwy są grupami, posiadającymi określony poziom prestiżu oraz reprezentują określony styl życia

WARSTWA SPOŁECZNA (wg Jana Szczepańskiego) → zbiór ludzi, mniej lub bardziej oddzielony od innych kryteriami wyższości lub niższości społecznej, Przy czym podstawą tego oddzielenia jest pewien dystans społeczny oparty na kryteriach posiadania, stylu życia, wyobrażenia

Marks

• społeczeństwo opiera się na (społecznym) ekonomicznym przymusie pracy (nie ma tego obecnie - teraz ma on charakter polityczny)

• społeczeństwo zaszczepia nam „wirus umysłu”

• struktura społeczna nie jest prosta ani złożona

• stosunek własności środków produkcji nie jest warunkiem istnienia klas

• pojawiają się warstwy

• decydująca dla ekonomicznej pozycji ludzi jest własność, posiadanie dóbr

1

10

---