POSTĘPOWANIE CYWILNE

Postępowanie cywilne to prawnie zorganizowane działanie ludzkie służące załatwianiu spraw cywilnych.

Działanie to polega na rozpatrywaniu i rozstrzyganiu spraw z zakresu stosunków prawa cywilnego, rodzinnego i prawa pracy oraz na przymusowym wykonywaniu orzeczeń sądów i innych właściwych organów stwierdzających prawa i obowiązki stron.

Najistotniejszym zadaniem postępowania cywilnego jest realizacja norm prawa materialnego w zakresie spraw cywilnych na drodze ich przymusowego wykonania.

RODZAJE POSTĘPOWAŃ CYWILNYCH

W obrębie postępowania cywilnego można wyróżni dwie zasadnicze formy:

- proces ,

- postępowanie nieprocesowe.

Postępowanie cywilne nie ma charakteru jednolitego, gdyż obejmuje wiele postępowań:

- proces.

- postępowanie nieprocesowe,

- postępowanie zabezpieczające,

- postępowanie egzekucyjne,

- postępowanie w razie zaginięcia lub zniszczenia akt,

- postępowanie o uznanie orzeczeń sądów zagranicznych,

- postępowanie upadłościowe,

- postępowanie naprawcze,

- postępowanie przed sądem polubownym.

Proces ma znaczenie podstawowe dla całego postępowania przed sądem.

Proces dzieli się na tzw. proces zwykły oraz 15 postępowań odrębnych, z których każde służy rozpoznawaniu spraw określonego rodzaju i jest uregulowane przepisami odrębnymi, jego tylko dotyczącymi. A ponadto w ramach procesu rozróżnia się także postępowanie pojednawcze.

Art. 13 kpc „Sąd rozpoznaje sprawy w procesie, chyba że ustawa stanowi inaczej”.

Proces to tzw. przepisy matki.

Postępowania odrębne wyróżnione w procesie maja ścisły związek z podziałem prawa cywilnego na gałęzie.

Postępowanie nieprocesowe (art. 506- 694 kpc)

Wyróżnia się przepisy ogólne oraz szereg przepisów szczególnych dot. np. spraw z zakresu prawa osobowego, spadkowego.

Postępowanie egzekucyjne

Służy ono przymusowemu wykonaniu obowiązków dłużnika względem wierzyciela, nałożonych na niego na mocy prawomocnego orzeczenia, a także innych tytułów egzekucyjnych wymienionych w Kpc w art. 777.

FUNKCJE POSTĘPOWANIA CYWILNEGO

Konkretyzują się na zagadnieniach:

1. konkretyzowaniu i realizowaniu norm prawnych z zakresu prawa cywilnego, rodzinnego i opiekuńczego oraz prawa pracy i ubezpieczeń społecznych;

2. wydawaniu zarządzeń, zwolnień i zezwoleń mających znaczenie prawne;

3. dokonywaniu czynności dokumentacyjno- rejestrowych, np. prowadzenie ksiąg wieczystych;

4. dokonywaniu innych czynności przekazanych sądom na drodze ustawy, np. przyjmowanie oświadczeń o przyjęciu lub odrzuceniu spadku, ogłoszenie testamentu.

DOPUSZCZALNOŚĆ DROGI SĄDOWEJ

Jest to pojęcie wyjątkowe, specyficzne nie mające miejsca w innych kodeksach.

DDS stanowi jedna z przesłanek procesowych postępowania cywilnego i zachodzi wówczas, gdy spraw cywilna podlega załatwieniu przez sąd powszechny.

Brak DDS staje się przeszkoda procesową. DDS nie podlega dyspozycji stron, a jej brak skutkuje nieważnością postępowania, (art. 379 pkt 1 kpc).

Sąd ma obowiązek zbadania czy istniej DDS natychmiast po ocenie warunków formalnych pisma wszczynającego postępowanie, przy czym przesłankę te sąd uwzględnia z urzędu w każdym stanie sprawy (art. 202 kpc).

W razie braku DDS uprzedniego sąd ma obowiązek odrzuci pozew (art. 199 kpc), natomiast w razie braku następczego - umorzyć postępowanie (art. 355 § 1 kpc).

W przepisach kpc nie mówi się wprost o DDS lecz o niedopuszczalności drogi sądowej, regulując jej skutki.

NIEDOPUSZCZALNOŚĆ DROGI SĄDOWEJ

To inaczej brak pozytywnej przesłanki jaka jest DDS. Może ona przybiera różne formy:

- bezwzględną - w żadnym przypadku sprawa określonego rodzaju nie może być rozpatrywana przez sąd cywilny, np. sprawa z prawa podatkowego, która ma charakter administracyjny;

- względna - sprawa określonego rodzaju może, wg wyboru, rozstrzygać sad powszechny albo inny organ, np. sprawa z prawa pracy może być rozstrzygana przez sąd lub komisję pojednawczą;

- czasowa - sprawa danego rodzaju może być rozstrzygana przez sąd powszechny dopiero po wyczerpaniu drogi postępowania przed innymi organami, np. postępowanie reklamacyjne.

Skutki niedopuszczalności drogi sądowej.

Jeżeli niedopuszczalność zachodziła już w momencie złożenia pozwu d sądu - sąd odrzuca pozew. Jednakże zgodnie art. 190¹ kpc sąd nie może odrzucić pozwu z tego powodu, że do rozpoznania sprawy właściwy jest organ administracji publicznej lub sąd administracyjny, jeżeli organ administracji publicznej lub sąd administracyjny uznały się w tej sprawie za niewłaściwe.

Art. 464 § 1 kpc „Odrzucenie pozwu nie może nastąpić z powodu niedopuszczalności drogi sądowej, gdy do rozpoznania sprawy właściwy jest inny organ. W tym wypadku sąd przekaże mu sprawę. Postanowienie sądu o przekazaniu sprawy może zapaść na posiedzeniu niejawnym. Jeżeli jednak organ ten uprzednio uznał się za niewłaściwy, sąd rozpozna sprawę”.

SPRAWA CYWILNA

Sprawa cywilna to sprawa z zakresu prawa cywilnego, rodzinnego i opiekuńczego oraz prawa pracy i sprawy z zakresu ubezpieczeń społecznych, a także inne sprawy, do których, na mocy przepisów szczególnych, stosuje się przepisy Kpc (art. 1 kpc).

Sprawami cywilnymi w znaczeniu materialnym są sprawy wynikające ze stosunków z zakresu prawa cywilnego, rodzinnego, opiekuńczego i prawa pracy. Normowane są przepisami prawa cywilnego.

Sprawami cywilnymi w znaczeniu formalnym są te sprawy, które nie są cywilnymi ze swej natury, ale na mocy przepisów prawa zostały poddane właściwości cywilnych sądów powszechnych, np. sprawy z zakresu ubezpieczeń społecznych, z zakresu postępowania rejestrowego.

Zgodnie z art. 2 § 1 kpc przekazuje sprawy cywilne w znaczeniu materialnym do załatwiania przez sądy powszechne. (Do rozpoznawania spraw cywilnych powołane są sądy powszechne, o ile sprawy te nie należą do właściwości sądów szczególnych, oraz Sąd Najwyższy.) Sąd Najwyższy ma znaczenie pochodne od orzeczeń sądów powszechnych.

PODSTAWOWE ZASADY POSTĘPOWANIA CYWILNEGO

Stanowią one fundamentalne założenia postępowania cywilnego, wyrażone w normach prawa procesowego, odnoszące się do całości postępowania.

Wskazuje się następujące zasady:

1. Zasada prawa do sądu

Wywodzi się z art. 2 konstytucji: „Rzeczpospolita Polska jest demokratycznym państwem prawnym, urzeczywistniającym zasady sprawiedliwości społecznej”.

Państwo musi zapewnić każdej jednostce możliwość dochodzenia jej prawa w postępowaniu cywilnym. Art. 45 ust. 1 konstytucji: „Każdy ma prawo do sprawiedliwego i jawnego rozpatrzenia sprawy bez nieuzasadnionej zwłoki przez właściwy, niezależny, bezstronny i niezawisły sąd”.

art.6 Europejskiej konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności: to samo co w art. 45 konstytucji.

2. Zasada prawdy

Zasada ta przejawia się w dążeniu do wydania przez sąd orzeczenia zgodnego z rzeczywistym stanem faktycznym, występującym w konkretnej sprawie.

3. Zasada równości stron

Ma swoje korzenie w art. 32 ust. 1 Konstytucji RP, zgodnie z którym wszyscy są równi wobec prawa oraz maja prawo do równego traktowania przez władze publiczne. Na gruncie postępowania cywilnego oznacza to, że strony postępowania mają takie same prawa procesowe. Naruszenie zasady równości stron poprzez pozbawienie strony możności działania powoduje nieważność postępowania.

4. Zasada dyspozytywności

W zakresie dyspozytywności można wyróżnić dwa aspekty:

- materialny - dotyczący prawa do rozporządzania przez strony należącymi do nich prawami lub roszczeniami, które stanowią przedmiot postępowania;

- formalny - dotyczący prawa do rozporządzania czynnościami procesowymi oraz tokiem procesu.

Zasada ta opiera się na dwóch zasadniczych fundamentach:

1. sąd wszczyna postępowanie tylko na wniosek stron (art. 321 § 1 kpc) za wyjątkiem szczególnych przepisów odnoszących się do postępowania nieprocesowego, które przewidują możliwość wszczęcia z urzędu;

2. przedmiotem rozpoznawania przez sąd są tylko żądania zgłoszone przez strony.

5. Zasada kontradyktoryjności

Sąd rozpoznaje sprawę wyłącznie w oparciu o dowody przeprowadzone na wniosek stron. Zasada ta jest przeciwieństwem zasady inkwizycyjności, zmuszające sędziego do aktywnego poszukiwania i przeprowadzania dowodów.

W obecnym stanie prawnym sad może przeprowadzić dowód niewskazany przez stronę, jeżeli powziął o nim wiadomość z akt sprawy lub oświadczeń stron. Ponadto sąd może oprzeć się na faktach powszechnie znanych (art. 228 § 1 kpc) oraz na faktach znanych sądowi urzędowo (art. 228 § 2 kpc).

6. Zasada jawności postępowania

Art. 45 Konstytucji RP stanowi, że rozpoznawanie spraw odbywa się jawnie. Wyłączenie jawności postępowania może nastąpić ze względu na moralność, bezpieczeństwo państwa i porządek publiczny oraz ze względu na ochronę życia prywatnego stron lub ważny interes prywatny. Wyrok ogłaszany jest publicznie.

W zakresie tej zasady można wyróżnić:

- jawność wewnętrzną- wobec uczestników postępowania, która jest ograniczona przez posiedzenia niejawne;

- jawność zewnętrzną- wobec osób trzecich, polegająca na tym, że osoby pełnoletnie maja wstęp na posiedzenia jawne sądu, chyba, że istnieją przesłanki przeprowadzenia posiedzenia przy drzwiach zamkniętych.

7. Zasada bezpośredniości

Ma za zadanie doprowadzić do tego, aby całość postępowania dowodowego oraz wszystkie rozprawy zostały przeprowadzone przed sądem, który orzeka w sprawie.

Wyrok może być wydany jedynie przez sędziów, przed którymi odbyła się rozprawa poprzedzająca bezpośrednie wydanie wyroku (art. 323 w zw. Z art. 316 kpc). Postępowanie dowodowe odbywa się przed sądem orzekającym, z wyjątkiem przypadków zastosowania instytucji sędziego wyznaczonego bądź sądu wezwanego.

Sędzia wyznaczony musi należeć do składu orzekającego, jednak nie może być ławnikiem.

Sądem wezwanym może być każdy sąd rejonowy.

8. Zasada ustności

W postępowaniu cywilnym dominuje ustana forma zapoznawania się sądu ze stanem faktycznym i przedstawionym przez strony materiałem dowodowym. Zasad ta odnosi się do stron i uczestników postępowania, gdyż w przypadku sądu obowiązuje zasada pisemności.

9. Zasada koncentracji materiału dowodowego

W polskim postępowaniu cywilnym obowiązuje mieszany system koncentracji materiału dowodowego, złożony z elementów systemu prekluzji i systemu dyskrecjonalnej władzy sądu. System prekluzji dot. przede wszystkim wniosków i zarzutów formalnych. System władzy dyskrecjonalnej polega na tym, że o czasowych granicach gromadzenia materiału procesowego decyduje sąd.

10. Zasada formalizmu procesowego

Jej istota sprowadza się do stwierdzenia, że aby określona czynność wywołała pożądane skutki, to powinna zostać wykonana w określonym czasie i miejscu, w oznaczonej formie.

(forma czynności procesowych - np. art. 126, 187 kpc, miejsce dokonywania czynności, którym jest zazwyczaj siedziba sądu, czas dokonywania czynności)

WŁAŚCIWOŚC SĄDU

Właściwość sądu to zakres spraw przekazanych mu do rozpoznania i rozstrzygnięcia w postępowaniu cywilnym.

Ze względu na źródło tego przekazania wyróżnia się właściwość:

- ustawową- określona przepisami ustawy;

- umowną (prorogacyjna) - wynikająca z umowy stron;

- delegacyjną - wynikająca z delegacji, a więc z przydzielenia określonej sprawy danemu sądowi przez inny sąd.

Inne wyróżnienie właściwości, to:

- miejscowa- określająca jaki sąd jest terytorialnie właściwy;

- rzeczową- wskazuje jakiego rodzaju sąd jest właściwy (rejonowy, czy okręgowy);

- funkcjonalną- określa jaki sąd jest właściwy do dokonania pewnych czynności, rozstrzygania sprawy w I czy w II instancji.

Rodzaje niewłaściwości sądu

- usuwalna - ma miejsce wówczas, gdy sąd mógłby by sądem właściwym w określonej sprawie na podstawie umowy stron;

- nieusuwalna - dot. tych spraw, w których umowa stron o właściwości sądu jest niedopuszczalna.

Zgodnie z art. 15 kpc, sąd właściwy w chwili wniesienia pozwu pozostaje właściwy aż do ukończenia postępowania, chociażby podstawy właściwości zmieniły się w toku sprawy.

Sąd z urzędu bada wszystkie rodzaje właściwości, a gdy stwierdzi swa niewłaściwość przekazuje sprawę sądowi właściwemu (art. 200 § 1 kpc). Jednakże sąd nie może uznać, że jest niewłaściwy, jeżeli w toku postępowania stał się właściwy.

WŁAŚCIWOŚC UMOWANA (PROROGACYJNA) art. 46 kpc

Dot. ona właściwości miejscowej w zakresie spraw, które są rozpatrywane w procesie cywilnym, a nie w postępowaniu nieprocesowym.

Strony mogą umówić się na piśmie o podanie sądowi I instancji, który wg ustawy nie jest właściwy miejscowo, sporu już wynikłego lub sporów mogących w przyszłości wyniknąć.

Sąd ten będzie wówczas wyłącznie właściwy. Strony mogą również ograniczy umową pisemną prawo wyboru powoda pomiędzy kilki sądami właściwymi dla takich sporów. Strony nie mogą jednak zmieniać właściwości wyłącznej. Skutkiem zawarcia umowy prorogacyjnej jest obowiązek ciążący na stronach w zakresie wytoczenia powództwa przed sądem określonym w umowie.

PODSTAWOWE ZASADY WŁAŚCIWOŚCI RZECZOWEJ SĄDÓW CYWILNYCH

Zasadą jest to, że sądy rejonowe rozpoznają wszystkie sprawy z wyjątkiem spraw, dla których zastrzeżona jest właściwość sądów okręgowych.

Do właściwości rzeczowej sądów okręgowych nalezą sprawy:

- o prawa niemajątkowe i łącznie z nimi dochłodzone roszczenia majątkowe, oprócz spraw o ustalenie i zaprzeczenie pochodzenia dziecka, o unieważnienie uznania dziecka oraz rozwiązanie przysposobienia;

- o ochronę praw autorskich i pokrewnych, jak również dot. wynalazków, wzorów użytkowych, przemysłowych, znaków towarowych, oznaczeń geograficznych i topografii układów scalonych oraz o ochronę innych praw na dobrach niematerialnych;

- niematerialnych roszczenia wynikające z prawa prasowego;

- o prawa majątkowe, w których wps przewyższa 75 tys. zł., oprócz spraw o alimenty, alimenty naruszenie posiadania i o zniesienie wspólności majątkowej między małżonkami oraz spraw o uzgodnienie treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym;

- o wydanie orzeczenia zastępującego uchwałę o podziale spółdzielni.

OGÓLNA WŁAŚCIWOŚC MIEJSCOWA SĄDÓW CYWILNYCH

Podstawę do określenia właściwości miejscowej ogólnej stanowi miejsce zamieszkania pozwanego. Zgodnie z art. 25 kc, miejscem zamieszkania os. fiz. jest miejscowość, w której osoba ta przebywa z zamiarem stałego pobytu. Zgodnie z art. 28 kc można mieć tylko jedno miejsce zamieszkania.

Jeśli pozwany nie ma miejsca zamieszkania w Polsce, ogólna właściwość oznacza się wg miejsca jego pobytu w Polsce.

W przypadku podmiotów innych niż osoby fizyczne stosowane są następujące kryteria określania właściwości miejscowej:

- powództwo p-ko Skarbowi Państwa wytacza się wg siedziby państwowej jednostki organizacyjnej, z której działalnością wiąże się dochłodzone roszczenie;

- powództwo p-ko osobie prawnej lub innemu podmiotowi niebędącemu osoba fizyczną wytacza się wg miejsca ich siedziby.

Wg art. 41 Kc, jeżeli ustawa lub oparty na niej statut nie stanowi inaczej, siedziba osoby prawnej jest miejscowość, w której ma siedzibę jej organ zarządzający.

PRZEMIENNA WŁAŚCIWOŚĆ MIEJSCOWA SĄDU

Jest jedna z form szczególnej właściwości miejscowej. Jej cecha charakterystyczna jest to, że powód otrzymuje prawo wyboru sądu i może wytaczać powództwo w pewnych sprawach, bądź wg przepisów o właściwości ogólnej, bądź przed sąd oznaczony w przepisach szczególnych Kpc (art. 31 kpc).

Ma ona zastosowanie w przypadkach:

1. powództwa o roszczenie alimentacyjne oraz o ustalenie ojcostwa i związane z tym roszczenia można wytoczyć wg miejsca zamieszkania osoby uprawnionej (art. 32 kpc);

2. powództwo o roszczenie majątkowe p-ko przedsiębiorcy można wytoczyć przed sąd, którego okręgu znajduje się zakład główny lub oddział (art. 33 kpc);

3. powództwo o roszczenie z czynu niedozwolonego wytoczyć można przed sąd, w którego okręgu nastąpiło zdarzenie wywołujące szkodę (art. 35 kpc);

4. powództwo o zapłatę należności za prowadzenie sprawy wytoczyć można przed sad miejsca, gdzie pełnomocnik procesowy sprawę prowadził(art.36kpc)

5. powództwo o roszczenie ze stosunku najmu lub dzierżawy nieruchomości wytoczyć można przed sąd miejsca położenia nieruchomości (art. 37 kpc);

6. powództwo z zakresu prawa pracy można wytoczyć przed sąd, w którego okręgu praca jest, była lub miała być wykonywana, bądź przed sąd, w którego okręgu znajduje się zakład pracy (art. 461 § 1 kpc);

7. powództwo o zawarcie umowy, ustalenie jej treści oraz zmianę umowy w postępowaniu odrębnym w sprawach gospodarczych można wytoczyć przed sąd miejsca jej wykonania (art. 479⁴ w zw. Z art. 34 kpc).

WŁAŚCIWOŚĆ FUNKCJONALNA SĄDÓW CYWILNYCH

Polega ona na określeniu funkcji, jakie pełnią poszczególne rodzaje sądów w zakresie dokonywania konkretnych czynności procesowych, procesowych także prowadzenia konkretnych spraw w I i wyższych instancji.

Sądy rejonowe:

- rozpoznają i rozstrzygają sprawy cywilne w I instancji w granicach zakreślonych przez właściwość rzeczową i miejscową;

- przyjmują apelację i zażalenia oraz kontrolują te środki odwoławcze w zakresie spełniania wymogów formalnych;

- wydają nakazy zapłaty w postępowaniu nakazowym i upominawczym.

Sądy okręgowe:

- rozpoznają sprawy cywilne w I instancji w granicach określonych właściwością rzeczowa i miejscową;

- rozpoznają środki odwoławcze od orzeczeń sądów rejonowych;

- przyjmują zażalenia i apelację od własnych orzeczeń oraz kontrolują je pod względem wymogów formalnych.

Sądy apelacyjne:

- rozpoznają środki odwoławcze od orzeczeń sądów okręgowych wydanych w I instancji;

- przyjmują skargi kasacyjne od własnych orzeczeń i kontrolują je pod względem wymogów formalnych.

Sąd Najwyższy:

- rozpoznaje skargi kasacyjne;

- rozstrzyga zagadnienia prawne budzące poważne wątpliwości, powstałe przy rozpatrywaniu apelacji;

- rozstrzyga w poszerzonym składzie zagadnienia prawne budzące poważne wątpliwości, powstałe przy rozpatrywaniu skargi kasacyjnej.

SKŁAD SĄDU

Zgodnie z art. 47 kpc w I instancji sąd w składzie 1 sędziego jako przewodniczącego i 2 ławników rozpoznaje sprawy z zakresu prawa pracy oraz sprawy ze stosunków rodzinnych z wyjątkiem spraw o alimenty.

Sprawy inne niż w/w sąd I instancji rozpoznaje w składzie 1 sędziego, chyba że przepis szczególnych stanowi inaczej.

Prezes sądu może zarządzić rozpoznanie sprawy w składzie 3 sędziów zawodowych, jeżeli uzna to za wskazane.

W postępowaniu przed sądem II instancji występuje skład orzekający złożony z 3 sędziów zawodowych, podobnie jak przy rozpoznaniu skargi kasacyjnej przed Sądem Najwyższym.

WYŁĄCZENIE SĘDZIEGO Z MOCY USTAWY(art. 48 kpc)

Kpc przewiduje następujące podstawy wyłączenia sędziego z mocy ustawy:

- w sprawach, w których jest stroną lub pozostaje z jedna ze stron w takim stosunku prawnym, że wynik sprawy oddziaływuje na jego prawa lub obowiązki;

- w sprawach swego małżonka, krewnych lub powinowatych w linii prostej, krewnych bocznych do IV stopnia i powinowatych bocznych do II stopnia;

- w sprawach osób związanych z nim z tytułu przysposobienia, opieki lub kurateli;

- w sprawach, w których był lub jest jeszcze pełnomocnikiem albo był radca prawnym jednej ze stron;

- w prawach, w których w instancji niższej brał udział w wydaniu zaskarżonego orzeczenia, jak też w sprawach o ważność aktu prawnego z jego udziałem sporządzonego lub przez niego rozpoznawanego oraz w sprawach, w których występował jako prokurator.

Powody wyłączenia trwają także po ustaniu małżeństwa, przysposobienia, opieki lub kurateli.

WYŁĄCZENIE SĘDZIEGO NA WNIOSEK

Sąd może wyłączyć sędziego na jego żądanie lub na wniosek strony, jeżeli miedzy nim a jedna ze stron lub jej przedstawicielem zachodzi stosunek osobisty tego rodzaju, że mógłby wywołać wątpliwości co do bezstronności sędziego (art. 49 kpc).

Wniosek o wyłączenie sędziego strona zgłasza na piśmie lub ustnie do protokołu w sądzie, w którym sprawa się toczy. Wniosek mogą złożyć strony postępowania, interwenient uboczny, prokurator i RPO.

Sędzia powinien zawiadomić sąd o zachodzącej podstawie wyłączenia i wstrzymać się od udziału w sprawie. Aż do rozstrzygnięcia sprawy o wyłączenie sędzia może spełniać tylko czynności niecierpiące zwłoki.

Postanowienie o wyłączeniu sędziego wydaje sąd w składzie 3 sędziów zawodowych po złożeniu wyjaśnienia przez sędziego, którego wniosek dotyczy.

UDZIAŁ PROKURATORA W POSTĘPOWANIU CYWILNYM

Zgodnie z art. 7 kpc prokurator może żądać wszczęcia postępowania w każdej sprawie, jak również wziąć udział w każdym toczącym się już postępowaniu, jeżeli wg jego oceny wymaga tego ochrona praworządności, praw obywateli lun interesu społecznego. W sprawach niemajątkowych z zakresu prawa rodzinnego prokurator może wytaczać powództwa tylko w wypadkach przewidzianych w ustawie.

Zasadniczym ograniczeniem w procesie cywilnym, zakreślonym dla prokuratora jest to, że nie może on samodzielnie rozporządzać przedmiotem sporu. Ponadto nie może on wytoczyć powództwa, jeśli strony zawarły zapis na sąd polubowny, oraz gdy zawarły umowę o jurysdykcji sądów państwa obcego.

Sąd zawiadamia prokuratora o każdej sprawie, w której udział jego uważa za potrzebny. Zgodnie z art. 60 § 1 kpc prokurator może wstąpić do postępowania w każdym jego stadium.

Prokurator nie jest związany z żadna ze stron, a więc może składać oświadczenia o zgłaszać wnioski, jakie uzna za celowe oraz przytaczać fakty i dowody na ich potwierdzenie.

Prokurator może zaskarżyć każde orzeczenie sądowe, od którego służy środek odwoławczy.

UDZIAŁ RZECZNIKA PRAW OBYWATELSKICH POSTĘPOWANIU CYWILNYM

RPO stoi na straży praw i wolności obywateli określonych w Konstytucji RP i innych przepisach prawa. Może on żądać wszczęcia postępowania w sprawach cywilnych, jak również wziąć udział w każdym toczącym się już postępowaniu - na prawach przysługujących prokuratorowi.

UDZIAŁ INSPEKTORA PRACY W POSTĘPOWANIU CYWILNYM

Inspektorzy pracy mogą wytaczać powództwa na rzecz obywateli w sprawach o ustalenie istnienia stosunku pracy, a także wstępować, za zgodą powoda, do postępowania w tych sprawach w każdym jego stadium (art. 63¹ kpc). W takim przypadku do inspektora stosuje się przepisy o prokuratorze.

STRONA W POSTĘPOWANIU CYWILNYM

W postępowaniu cywilny odróżnia się stronę w znaczeniu materialnym od strony w znaczeniu formalnym (procesowym).

W znaczeniu procesowym jest to jednostka oznaczona jako strona danego procesu, tj. jednostka, która występuje we własnym imieniu.

Strona w znaczeniu materialnym to podmiot objęty działaniem normy prawnej indywidualno - konkretnej przytoczonej w powództwie.

Przymiotami koniecznymi strony procesowej są:

- zdolność sądowa;

- zdolność procesową;

- legitymacje procesową.

ZDOLNOŚĆ SĄDOWA

Zgodnie z art. 64 § 1 kpc każda os. fiz. i prawna ma zdolność występowania w procesie jako strona (zdolność sądowa). Zdolność sądową maja także organizacje społeczne dopuszczone do działania na podstawie obowiązujących przepisów, choćby nie posiadały osobowości prawnej.

Zdolność sądowa jest cechą bezpośrednio powiązaną z przymiotem zdolności prawnej, którą w myśl art. 8 Kc ma każdy człowiek od chwili urodzenia.

Zdolność sądowa stanowi bezwzględna przesłankę procesową, brana pod rozwagę sądu z urzędu w każdym stanie sprawy, dlatego też jej brak skutkuje nieważnością postępowania.

Brak zdolności sądowej może mieć charakter:

- pierwotny - zachodzi gdy:

1. w pozwie oznaczona jako stronę jednostkę nieposiadającą zdolności sądowej, np. komitet rodzicielski;

2. gdy jako stronę oznaczy się w pozwie jednostkę nieistniejącą, np. nieżyjącą osobę, spółkę wykreśloną z rejestru.

W przypadku pierwotnego braku zdolności sądowej pozew zostaje odrzucony.

- następczy- może powstać tylko u strony niebędącej osoba fizyczną. Ocenia się czy ma charakter usuwalny, czy nieusuwalny. Ustala się czy istnieje następca prawny.

ZDOLNOŚĆ PROCESOWA

Jest to zdolność do czynności procesowych oznaczająca zdolność uczestniczenia w czynnościach procesowych w imieniu własnym osobiście lub przez pełnomocnika. Pozwala na dokonywanie czynności procesowych przez stronę i p-ko stronie ze skutkiem prawnym.

Zdolność do czynności procesowych mają osoby fizyczne posiadające pełną zdolność do czynności prawnych, osoby prawne oraz organizacje społeczne dopuszczone do działania na podstawie obowiązujących przepisów, choćby nie posiadały osobowości prawnej.

Brak zdolności procesowej może być usunięty przez wstąpienie do procesu przedstawiciela strony.

Pierwotny brak zdolności procesowej powoda prowadzi do odrzucenia pozwu (art. 199 § 1 pkt 3 i § 2kpc), w a przypadku pozwanego do zwrotu pozwu (art. 130 kpc), a ostatecznie do wydania wyroku zaocznego.

Następczy brak zdolności procesowej którejś ze stron postępowania skutkuje zawieszeniem postępowania.

ZDOLNOŚĆ POSTULACYJNA

Jest to zdolności do osobistego, samodzielnego dokonywania czynności procesowych przez określony podmiot. Doznaje ona ograniczeń z mocy prawa, jeżeli ustawodawca w określonym zakresie wprowadza przymus adwokacki.

Przymus ten może przybrać dwie formy:

- bezwzględną - gdy strona ma obowiązek ustanowić adwokata, który ją reprezentuje, gdyż jej czynności procesowe nie wywołują skutków prawnych, mimo że strona ma zdolność procesową i postulacyjną, np. art. 87¹ - obowiązkowe zastępstwo przed SN);

- względną - gdy strona, która chce ustanowić pełnomocnika, misi uczynić nim adwokata.

LEGITYMACJA PROCESOWA

To uprawnienie oparte na prawie materialnym, dotyczące zarówno powoda, jak i pozwanego, do występowania w konkretnej sprawie.

Legitymacja procesowa jest przesłanką o charakterze materialnoprawnym, badaną przez sąd w chwili orzekania, gdyż jej brak po stronie choćby jednej ze stron postępowania skutkuje oddalenie powództwa.

Ze względu na stronę postępowania, po której legitymacja występuje, wyróżnia się:

- legitymacje czynną - po stronie powoda;

- legitymacje bierną- po stronie pozwanego.

Legitymacja procesowa przysługuje temu podmiotowi w stosunku, do którego sad może rozstrzygnąć o istnieniu albo nieistnieniu normy prawnej indywidualno - konkretnej przytoczonej w powództwie.

Ze względu na ilość podmiotów, których legitymacja dotyczy, można wskazać;

- legitymację indywidualna- dot. jednej osoby będącej powodem lub pozwanym;

- legitymacje grupowa (łączną) - występuje, gdy istnieje więcej ni z jedna osoba, która może występować z konkretnym roszczeniem (czynna) lub przeciwko której można wystąpić z tym roszczeniem (bierna). Może mieć ona charakter względny - kilka osób może znaleźć się po jednej stronie procesu, oraz bezwzględny - gdy w roli strony procesowej musi wystąpić kila podmiotów, np. gdy prokurator wytacza powództwo o unieważnienie małżeństwa przeciwko obojgu małżonkom - art. 448 § 1 kpc.

Ze względu na interes, który reprezentują strony postępowania wyróżnia się:

- legitymację publiczną - dotyczącą organów administracji publicznej działających w interesie publicznym, np. prokurator;

- legitymacja prywatna- dotycząca podmiotów reprezentujących interes indywidualny.

W związku z legitymacją procesową należy jeszcze wyróżnić:

- substytucje- mamy z nią do czynienia, gdy w procesie występuje osoba, która działa w imieniu własnym, ale na rzecz innego podmiotu posiadającego legitymacje procesową;

- subrogacja- występuje wówczas, gdy podmiot, na którego rzecz działa osoba podstawiona nie ma legitymacji procesowej, np. syndyk masy upadłościowej.

WSPÓŁUCZESTNICTWO PROCESOWE

Współuczestnictwo może być różnego rodzaju:

1. bierne i czynne;

2. materialne i formalne;

3. jednolite i zwykłe

4. konieczne i dowolne

5. pierwotne i następcze

Współuczestnictwo czynne występuje po stronie powodowej, bierne po stronie pozwanej.

Art. 72 § 1 kpc stanowi, że kilka osób może w jednej sprawie występować w roli powodów lub pozwanych, jeżeli przedmiot sporu stanowią:

- prawa lub obowiązki im wspólne lub oparte na tej samej podstawie faktycznej i prawnej (współuczestnictwo materialne), np. umowa spółki cywilnej;

- roszczenia lub zobowiązania jednego rodzaju, oparte na jednakowej podstawie faktycznej i prawnej, jeżeli ponadto właściwość sądu jest uzasadniona dla każdego z roszczeń lub zobowiązań z osobna, jak też dla wszystkich wspólnie (współuczestnictwo formalne), np. roszczenia z tytułu wypadku samochodowego kilku osób.

Współuczestnictwo jednolite zachodzi wówczas, gdy z istoty spornego stosunku prawnego lub z przepisu ustawy wynika, że orzeczenie dotyczyć ma niepodzielnie wszystkich współuczestników. Niepodzielność ta oznacza, ze skutek tego orzeczenia jest taki sam dla każdego współuczestnika.

Współuczestnictwo zwykłe polega na tym, że w istocie będzie jednocześnie współuczestnictwem formalnym i materialnym. Skutki wyroku nie będą jednakowe dla wszystkich współuczestników.

Współuczestnictwo konieczne zachodzi, gdy z uwagi na obowiązujące przepisy w charakterze strony w procesie musi wystąpić łącznie więcej niż jeden podmiot. Pojedyncze podmioty nie posiadają tu legitymacji procesowej. Ze współuczestnictwem koniecznym mamy do czynienia przede wszystkim w sprawach z zakresu prawa rodzinnego i opiekuńczego. Współuczestnictwo konieczne jest jednocześnie współuczestnictwem jednolitym, natomiast nie każde współuczestnictwo jednolite może zostać uznane za współuczestnictwo konieczne.

Współuczestnictwo dowolne oznacza, że po danej stronie procesu może, lecz nie musi wystąpić więcej niż jeden podmiot.

Współuczestnictwo pierwotne istnieje już w chwili wytoczenia powództwa.

Współuczestnictwo następcze powstaje w toku postępowania (zmarł pozwany i w jego miejsce wstępuje spadkobierca).

INTERWENCJA GŁÓWNA

Interwencja główna to powództwo wytoczone przez osobę trzecią, określana jako interwenient główny, przeciwko obu stronom postępowania o przedmiot, który jest zarazem przedmiotem sporu. Strony procesu pierwotnego musza zostać łącznie pozwane i są uczestnikami łącznymi. Jest to wówczas współuczestnictwo po stronie biernej o charakterze koniecznym. Na podstawie art. 177 § 1 pkt 2 kpc sąd może zawiesić postępowanie pierwotne z urzędu.

Proces interwencyjny można wszcząć najpóźniej do zamknięcia rozprawy w I instancji w zakresie postępowania toczącego się miedzy stronami.

INTERWENCJA UBOCZNA

Art. 76 kpc stanowi, że ten, kto ma interes prawny w tym, aby sprawa została rozstrzygnięta na korzyść jednej ze stron, może w każdym stanie sprawy, aż do zamknięcia rozprawy w II instancji, przystąpić do tej strony.

Należy podkreślić, ze interes prawny nie może być tylko pojmowany w kategoriach majątkowych.

Wstąpienie do sprawy interwenient uboczny powinien zgłosić na piśmie, w którym poda, jaki ma interes prawny i do której ze stron przystępuje.

Każda ze stron może zgłosić opozycję przeciwko wstąpieniu interwenienta ubocznego, jednakże nie później niż przy rozpoczęciu najbliższej rozprawy. W razie prawomocnego uwzględnienia opozycji, czynności interwenienta ubocznego uważane będą za niebyłe.

Interwenient uboczny jest uprawniony do wszelkich czynności procesowych dopuszczalnych według stanu sprawy. Nie mogą one jednak pozostawać w sprzeczności z czynnościami i oświadczeniami strony, do której przystąpił (art. 79 kpc).

Jednym z najistotniejszych skutków wniesienia interwencji ubocznej jest to, iż interwenient uboczny nie może w stosunku do strony, do której przystąpił, podnieść zarzutu, że sprawa została rozstrzygnięta błędnie albo, że strona ta prowadziła proces wadliwie, chyba, że stan sprawy w chwili przystąpienia interwenienta uniemożliwił mu korzystanie ze środków obrony albo, ze strona umyślnie lub przez niedbalstwo nie skorzystała ze środków, które nie były interwenientowi znane (art. 82 kpc).

Za zgoda stron interwenient uboczny może wejść na miejsce strony, do której przystąpił (art. 84 kpc)- tzw. następstwo procesowe.

Można wyróżnić dwa rodzaje interwencji ubocznej:

1. samoistna- zachodzi, gdy z istoty stosunku prawnego lub na mocy ustawy orzeczenie wydane w tej sprawie odniesie bezpośredni skutek w stosunku miedzy interwenientem ubocznym a strona do której on przystępuje;

2. niesamoistna- zachodzi, gdy oddziaływanie orzeczenia będzie miło tylko charakter pośredni.

PRZYPOZWANIE

Polega na zawiadomieniu przez stronę osobę trzecią, w stosunku do której w przypadku niekorzystnego dla strony orzeczenia przysługiwałoby stronie roszczenie albo przeciwko której osoba ta mogłaby wystąpić z roszczeniem w toczącym się postępowaniu, a zarazem wezwaniu tej osoby do wzięcia udziału w postępowaniu.

W celu dokonania przypozwania strona wnosi do sądu pismo procesowe wskazujące przyczynę wezwania i stan sprawy.

KURATOR W PROCESIE CYWILNYM

1. może występować jako pełnomocnik ustawowy strony nie mającej zdolności procesowej (art. 69 kpc);

2. może występować jako ustanowiony w razie śmierci określonej osoby w celu wszczęcia albo kontynuowania procesu, w którym osoba ta byłaby albo rzeczywiście była stroną;

3. istnieje możliwość ustanowienia kuratora dla strony, której miejsce pobytu jest nieznane, dla osoby nieobecnej, dla osoby prawnej, która nie może prowadzić swych spraw z braku powołanych do tego organów, a także dla strony, która nie ma organów a istnieje konieczność podjęcia czynności niecierpiących zwłoki.

Ustanowienie kuratora (art. 144 § 2kpc): o ustanowieniu kuratora przewodniczący ogłosi publicznie w budynku sądowym i lokalu wójta (burmistrza, prezydenta miasta), zaś w sprawach większej wagi, gdy uzna to za potrzebna, także w prasie.

Kuratorowi doręcza się wszelkie pisma procesowe.

POJĘCIE I RODZAJE POWÓDZTWA

Powództwo to skierowane do sądu żądanie wydania określonej treści wyroku oparte na przytoczonych okolicznościach faktycznych.

Powództwo musi być złożone w dwóch elementów:

1. żądania

2. podstawy faktycznej

Powództwo nie jest tożsame z pozwem (pismem zawierającym powództwo).

Podstawa faktyczna to wskazanie podstawy złożonego żądania. Wskazanie podstawy faktycznej może, i powinno być poparte dowodami.

Ze względu na treść wyróżnia się powództwa:

1. o zasądzenie świadczenia;

2. o ustalenie istnienia lub nieistnienia stosunku prawnego lub prawa;

3. o ukształtowanie stosunku prawnego lub prawa.

W powództwie o zasądzenie świadczenia żąda się zasądzenia od pozwanego określonego świadczenia: dania, czynienia, nieczynienia, zaprzeczenia lub znoszenia.

Powództwo o świadczenie może być sformułowane w sposób:

1. alternatywny, co ma miejsce przy sprawach dotyczących zobowiązań przemiennych (art. 365 kc), tzn. takiego, którego spełnienie może nastąpić przez spełnienie jednego z kilku świadczeń;

2. z żądaniem ewentualnym, które polega na zgłoszeniu w pozwie drugiego żądania na wypadek, gdyby sąd nie uznał pierwszego, pierwszego tym samym, w przypadku uznania pierwszego żądania, sąd nie rozstrzyga o żądaniu ewentualnym, np. żądanie zasądzenia sumy pieniężnej na wypadek gdyby nie można było odzyskać rzeczy będącej przedmiotem sporu.

Możliwość złożenia powództwa o ustalenie stosunku prawnego lub prawa przewidziana jest ogólnie w art. 189 kpc, zgodnie z którym powód może żądać ustalenia przez sąd istnienia (charakter pozytywny powództwa) lub nieistnienia (charakter negatywny powództwa) stosunku prawnego lub prawa, gdy ma w tym interes prawny.

Na mocy art. 189¹ kpc wprowadzono szczególny przepis uprawniający do wniesienia takiego powództwa przez organy podatkowe. Daje on legitymację procesową czynną organom podatkowym lub organom kontroli skarbowej, jeżeli ustalenie istnienia lub nieistnienia stosunku prawnego lub prawa jest niezbędne dla ustalenia skutków podatkowych.

Przesłanka konieczna tego powództwa jest interes prawny, który nie może być tylko pojmowany w kategoriach majątkowych.

Powództwo o ukształtowanie prawa lub stosunku prawnego zmierza do powstania nowego, zmiany albo zniesienia już istniejącego stosunku prawnego lub prawa na drodze wyroku sądowego.

W ramach tego powództwa można mieć trzy różniące się od siebie rodzaje powództw:

1. powództwo o utworzenie stosunku prawnego lub prawa, np. o ustalenie ojcostwa;

2. powództwo o zmianę istniejącego stosunku prawnego lub prawa, np. o zmniejszenie świadczenia przez osobę, która zawarła umowę pod wpływem wyzysku;

3. powództwo o zniesienie stosunku prawnego lub prawa, np. o rozwód, o zaprzeczenie ojcostwa.

Wyrok sądowy, który zapada na skutek wniesienia takiego powództwa ma charakter konstytutywny, a więc tworzy określony stan prawny, a działać może: ex punc - z mocą wsteczna, np. unieważnienie małżeństwa, i ex punc - z chwilą uprawomocnienia się, np. w razie orzeczenia rozwodu.

TWIERDZENIE POWODA O OKOLICZNOŚCIACH FAKTYCZNYCH

Przy powództwach o zasądzenie okoliczności faktyczne powinny być tak wskazane by w sposób konkretny wskazywały na stan faktyczny tej normy prawnej, której dyspozycji odpowiada żądanie.

Przy powództwach o ustalenie istnienia lub nieistnienia stosunku prawnego lub prawa należy przytoczyć okoliczności wskazujące na istnienie lub nieistnienia normy prawnej indywidualno - konkretnej określonej w żądaniu oraz konieczne jest wskazanie interesu prawnego.

Przy powództwach o ukształtowanie stosunku prawnego lub prawa musimy wskazać norm indywidualno - konkretną, która zezwala na żądanie utworzenia, zmiany lub zniesienia stosunku prawnego lub prawa.

ZNACZENIE PROCESOWE OKOLICZNOŚCI FAKTYCZNYCH

Przyjmuje się, że powinność przytoczenia okoliczności faktycznych uzasadniających żądanie stanowi ciężar procesowy, tzw. ciężar przytoczenia. Niepodporządkowanie się temu ciężarowi grozi przegraniem procesu. Ten ciężar procesowy jest łagodzony przez możliwość uzupełnienia materiału faktycznego z urzędu przez są. Ciężar przytoczenia może spoczywać również na pozwanym, w razie zgłoszenia przez niego zarzutów.

KUMULACJA ROSZCZEŃ

- polega na objęciu jednym procesem kilku roszczeń procesowych.

Kumulacja roszczeń może mieć charakter: podmiotowy, przedmiotowy oraz możemy mieć do czynienia z kumulacją a pierwotna lub następczą.

Wyróżnione wyżej kumulacje nie są wykluczające się, lecz mogą mieć charakter łączny.

Kumulacja podmiotowa (współuczestnictwo formalne) - polega na tym że po jednej lub po obu stronach występuje więcej niż jeden podmiot, (Art. 72. § 1. Kilka osób może w jednej sprawie występować w roli powodów lub pozwanych, jeżeli przedmiot sporu stanowią: 2) roszczenia lub zobowiązania jednego rodzaju, oparte na jednakowej podstawie faktycznej i prawnej, jeżeli ponadto właściwość sądu jest uzasadniona dla każdego z roszczeń lub zobowiązań z osobna, jako też dla wszystkich wspólnie (współuczestnictwo formalne - procesowe).

Kumulacja przedmiotowa - jest to dochodzenie więcej niż jednego roszczenia p-ko jednemu pozwanemu (między tymi samymi stronami). Stanowi o tym treść art. 191 kpc.

Kumulacja o charakterze pierwotnym (przedmiotowa)- polega na tym, że strona powodowa może dochodzi w jednym pozwie więcej niż jednego roszczenia od strony pozwanej.

Jest to dopuszczalne pod następującymi warunkami:

1. roszczenia muszą się nadawać do tego samego tryby postępowania (tożsamość trybów dochodzonego roszczenia), tzn., że z uwagi na fakt, że w postępowaniu cywilnym istnieje tryb zwykły oraz 15 postępowań odrębnych, oba roszczenia muszą się nadawać do rozpoznania w trybie zwykłym bądź do tego samego postępowania odrębnego;

2. właściwość sądu rozpoznającego sprawę - jeżeli chcemy skumulować roszczenia różnego rodzaju w jednym pozwie, to sąd musi być właściwy dla każdego z nich, jak i dla wszystkich łącznie. Natomiast, jeśli roszczenia są tego samego rodzaju i przedstawiają jakąś wartości materialna to sąd musi być właściwy ze względu na ogólną sumę dochodzonych roszczeń. Gdy właściwość sądu nie zależy od wartości przedmioty sporu, to wówczas sprawy zostaną rozdzielone.

Jeżeli doszło do kumulacji roszczeń, a sąd nie jest właściwy do rozpoznania sprawy, musi sprawę przekazać do rozpoznania sądowi właściwemu.

Następcza kumulacja roszczeń - zachodzi w wyniku dokonanej przez powoda zmiany powództwa polegającej na wystąpieniu w toku postępowania z nowym roszczeniem, zamiast albo obok powództwa pierwotnie zgłaszanego. Wówczas taka kumulacja jest możliwa pod tymi samymi warunkami, co kumulacja pierwotna, jednakże gdyby się okazało, że w wyniku rozszerzenia powództwa Sr stał się niewłaściwy powinien on całe zmienione powództwo przekazać SO.

Jedna z konsekwencji kumulacji roszczeń jest możliwość częściowego orzekania.

Sąd może także z własnej inicjatywy połączyć postępowania wniesione przez jednego powoda, jeżeli sprawy są o jednym związku lub mogły być objęte jednym pozwem (art. 219 kpc). W takim jednak przypadku może się okazać, że nie mamy do czynienia w istocie z kumulacją następczą, a w konsekwencji takie połączenie spraw dokonywane na podstawie art. 219 kpc nie uprawnia sądu do obliczania wartości sporu i przekazania do SO.

CZĘŚCIOWE DOCHODZENIE ŚWIADCZEŃ

- polega na dochodzeniu przez powoda od pozwanego jedynie części należnego mu świadczenia bez utraty możliwości dochodzenia dalszej części świadczenia w innym powództwie. Orzeczenie, co do świadczenia dochodzonego częściowo nie oznacza bowiem powagi rzeczy osądzonej co do całości.

Możność częściowego dochodzenia świadczeń wynika z przepisów prawa cywilnego normujących podzielność świadczeń. Skoro przy świadczeniach podzielnych możliwe jest ich częściowe spełnienie, to tym bardziej możliwe jest ich częściowe dochodzenie przed sądem. Jeżeli jednak powód w pozwie wskazuje, iż pozew dotyczy dalszej części świadczenia, której jedna część była już zasądzona w poprzedniej sprawie to sąd rozpoznając tę sprawę musi ustalić czy rzeczywiście ta dalsza część świadczenia nie była przedmiotem rozpoznania w sprawie pierwotnie wszczętej.

SKUTKI WYTOCZENIA POWÓDZTWA

Wniesienie pozwu, czyli wytoczenie powództwa jest pierwszą czynnością procesową powoda a zarazem aktem dyspozycji materialnej ze strony powód, stanowiąc wyraz jego woli poszukiwania na drodze sądowej ochrony swoich praw. Wniesienie pozwu wywołuje w związku z tym 2 rodzaje skutków: materialnoprawne i procesowe (formalne).

Materialnoprawne skutki wytoczenia powództwa

1. przerwanie biegu przedawnienia (art. 123 § 1 pkt 1 kc), zasiedzenia i innych terminów zawitych przewidzianych dla dochodzenia roszczeń,

2. możność stosowania anatocyzmu, czyli naliczanie odsetek za opóźnienie od zaległych odsetek - wynika to z art. 482 kc,

3. od daty wytoczenia powództwa istnieje możliwość przejścia na spadkobierców pewnych praw o charakterze ściśle osobistym, jak np., prawo żądania zadośćuczynienia za doznana krzywdę (art. 445 § 3 kc),

4. dłużnik powinien spełnić świadczenie do rak tego spośród wierzycieli, który powództwo wniósł. Zatem wytoczenie powództwa przez jednego z wierzycieli powoduje, że dłużnik zobowiązany jest spełnić świadczenie do jego rąk,

5. petryfikacja roszczeń alimentacyjnych (art. 136 kro) - polega na tym, że jeżeli w ciągu ostatnich 3 lat przed sądowym dochodzeniem świadczeń alimentacyjnych osoba, która była już do tych świadczeń zobowiązana, bez ważnego powodu zrzekła się prawa majątkowego lub w inny sposób dopuściła do jego utraty albo jeżeli zrzekła się zatrudnienia lub zmieniła je na mniej zyskowne, nie uwzględnia się wynikłej stąd zmiany przy ustalaniu zakresu świadczeń alimentacyjnych,

6. możliwość unieważnienia małżeństwa mino śmierci jednego z małżonków w toku procesu o unieważnienie małżeństwa. (kro - art. 19 § 1. Jeżeli jeden z małżonków wytoczył powództwo o unieważnienie małżeństwa, unieważnienie może nastąpić także po śmierci drugiego małżonka, na którego miejsce w procesie wstępuje kurator ustanowiony przez sąd. § 2. W razie śmierci małżonka, który wytoczył powództwo o unieważnienie małżeństwa, unieważnienia mogą dochodzić jego zstępni.),

7. możliwość rozwiązania przysposobienia mino śmierci przysposabiającego w toku procesu o rozwiązanie przysposobienia (art. 125 § 2 kro),

8. jeśli małżonek wytoczył powództwo o rozwód lub separacje z winy małżonka i sam zmarł w toku procesu to jego spadkobiercy mogą żądać wyłączenia małżonka od dziedziczenia (art. 940 § 1 kc).

Procesowe skutki wytoczenia powództwa:

1. wszczęcie procesu, czyli powstanie sytuacji w której organ procesowy powinien podjąć określone prawem czynności. Jest to wyraz obowiązywania zasady formalizmu.

2. następuje utrwalenie jurysdykcji krajowej.

Z art. 1097 kpc wynika, że jurysdykcja krajowa istniejąca w chwili wszczęcia postępowania trwa nadal, choćby jej podstawy odpadły w toku sprawy.

3. utrwalenie się właściwości sądu (art. 15 kpc Sąd właściwy w chwili wniesienia pozwu pozostaje właściwy aż do ukończenia postępowania, choćby podstawy właściwości zmieniły się w toku sprawy. Sad nie może uznać, że jest niewłaściwy, jeśli w toku postępowania stał się właściwy.)

4. badanie pozwu z punktu widzenia braków formalnych - jeśli stwierdza się braki formalne uniemożliwiające nadanie pismu biegu, wzywa się do uzupełnienia braków. Bada się także czy w danej sprawie występują wszystkie dodatnie bezwzględne przesłanki procesowe i czy nie ma ujemnych przesłanek procesowych

Są pewne wyjątkowe sytuacje, w których wszczęcie procesu następuje bez wniesienia pozwu:

- skierowano do sądu wniosek zastępujący pozew, np. w sprawach z zakresu prawa pracy - wniosek pracownika o polubowne załatwienie sprawy przed Komisją pojednawczą przekazany do sądu w razie niezawarci ugody. Wniosek taki zastępuje pozew,

- wniesienie odwołania od decyzji administracyjnej, np. sprawy z ZUS,

- wniesienie do sądu szczególnego rodzaju sprzeciwu lub zażalenia, np. zażalenie na postanowienie Prezesa odpowiedniego urzędu (art. 479³² i nast.).

ODRZUCENIE POZWU (art. 199 kpc)

- w zasadzie odrzuceniu podlega nie pozew a powództwo.

Przyczyny odrzucenia pozwu są w kpc wyliczone w sposób wyczerpujący, unormowany w art. 199, 1099, 1124 § 3, 1165.

Podstawowe znaczenie w tym względzie ma art. 199 § 1 kpc zgodnie z którym pozew odrzuca się w następujących przypadkach:

1. jeżeli droga sądowa jest niedopuszczalna;

2. jeżeli o to samo roszczenie pomiędzy tymi samymi stronami sprawa jest w toku albo została już prawomocnie osądzona;

3. jeżeli jedna ze stron nie ma zdolności sądowej albo jeżeli powód nie ma zdolności procesowej, a nie działa za niego przedstawiciel ustawowy albo jeżeli w składzie organów jednostki organizacyjnej będącej powodem zachodzą braki uniemożliwiające jej działanie.

Ponadto odrzucenie pozwu nastąpi, jeżeli brak jest jurysdykcji krajowej stanowiącej przyczynę nieważności, którą sąd bierze pod rozwagę z urzędu w każdym stanie sprawy (art. 1099 kpc).

Z powodu braku zdolności sądowej jednej ze stron albo zdolności procesowej powoda i niedziałania przedstawiciela ustawowego lub braku w składzie organów jednostki organizacyjnej będącej powodem, uniemożliwijacego jego działanie, sąd odrzuci pozew dopiero wówczas, gdy brak nie będzie uzupełniony zgodnie z przepisami kodeksu.

Odrzucenie pozwu może nastąpić także już po jego doręczeniu pozwanemu:

1. na zarzut niewłaściwości sądu, dającej się usunąć umową stron, zgłoszony przez pozwanego przed wdaniem się w spór co do istoty sprawy (art. 202 kpc);

2. w razie niezłożeni przez powoda będącego cudzoziemcem w odpowiednim terminie kaucji aktorycznej na zabezpieczenie kosztów procesu, jeżeli pozwany złoży wniosek o odrzucenie pozwu (art. 1124 § 3 kpc).

Nie ma wątpliwości, że sąd powinien i musi badać z urzędu czy droga sądowa jest dopuszczalna.

Odrzucenie pozwu następuje postanowieniem, które może zostać wydane na posiedzeniu niejawnym. Na postanowienie przysługuje zażalenie (art. 394 § 1 kpc). Podobne zażalenie przysługuje na postanowienie odmawiające odrzucenia pozwu (art. 394 § 1 pkt 1 kpc).

W razie ustania przyczyny odrzucenia powództwo w tej samej sprawie może być wniesione ponownie.

COFNIĘCIE POZWU (203 kpc)

Pozew może być cofnięty bez zezwolenia pozwanego aż do rozpoczęcia rozprawy, a jeżeli z cofnięciem połączone jest zrzeczenie się roszczenia - aż do wydania wyroku. Pozew cofnięty nie wywołuje żadnych skutków, jakie ustawa wiąże z wytoczeniem powództwa(ex tunc - od samego początku). Na żądanie pozwanego powód zwraca mu koszty, jeżeli sąd już przedtem nie orzekł prawomocnie o obowiązku ich uiszczenia przez pozwanego. W razie cofnięcia pozwu poza rozprawą przewodniczący odwołuje wyznaczoną rozprawę i o cofnięciu zawiadamia pozwanego, który może w terminie dwutygodniowym złożyć sądowi wniosek o przyznanie kosztów. Gdy skuteczność cofnięcia pozwu zależy od zgody pozwanego, niezłożenie przez niego oświadczenia w tym przedmiocie w powyższym terminie uważa się za wyrażenie zgody. Sąd może uznać za niedopuszczalne cofnięcie pozwu, zrzeczenie się lub ograniczenie roszczenia tylko wtedy, gdy okoliczności sprawy wskazują, że wymienione czynności są sprzeczne z prawem lub zasadami współżycia społecznego albo zmierzają do obejścia prawa.

Szczególna sytuacja zachodzi już po wydaniu wyroku ale przed jego uprawomocnieniem się - nadal można cofnąć pozew - art. 332 kpc - Art. 332. § 1. Sąd jest związany wydanym wyrokiem od chwili jego ogłoszenia. § 2. Jednakże w razie cofnięcia pozwu przed uprawomocnieniem się wyroku i przed jego zaskarżeniem z jednoczesnym zrzeczeniem się dochodzonego roszczenia, a za zgodą pozwanego również bez takiego zrzeczenia się, sąd pierwszej instancji uchyli swój wyrok i postępowanie w sprawie umorzy, jeżeli uzna cofnięcie takie za dopuszczalne. Postanowienie sądu w tym przedmiocie może być wydane na posiedzeniu niejawnym.

Strona może wnieść ponownie powództwo, które wcześniej zostało przez nią wycofane.

Jeżeli cofnięcie pozwu połączone było ze zrzeczeniem się roszczenia nie jest możliwe dochodzenie tego samego roszczenia w przyszłości, ponieważ roszczenie wygasa.

Skutkiem cofnięcia pozwu jest: brak skutków pozwu, jakie ustawa wiąże z wytoczeniem powództwa (art. 203 § 2); umorzenie postępowania (art. 355 § 1 kpc); ewentualne żądanie pozwanego co do zwrotu kosztów przez powoda (art. 203 § 2 i 3).

DORĘCZENIE POZWU POZWANEMU I JEGO SKUTKI

Wnoszony do sądu pozew podlega badaniu co do spełnienia warunków formalnych. Jeżeli nie ma podstaw do odrzucenia pozwu dokonuje się dekretacji pozwu, polegającej na wyznaczeniu rozprawy z jednoczesnym zarządzeniem doręczenia pozwu pozwanemu. Równocześnie z doręczeniem pozwu pozwanemu i wezwaniu go na rozprawę, poucza się pozwanego o okolicznościach wskazanych w art. 206 § 2 kpc:

  1)   czynnościach procesowych, które może lub powinien podjąć, jeśli nie uznaje żądania pozwu w całości lub w części, w szczególności o możliwości lub obowiązku wniesienia odpowiedzi na pozew, w tym o obowiązujących w tym zakresie wymaganiach, co do terminu i formy, lub przedstawienia swoich wniosków, twierdzeń i dowodów na rozprawie,

  2)   skutkach niepodjęcia takich czynności, w szczególności o możliwości wydania przez sąd wyroku zaocznego i warunkach jego wykonalności oraz obciążenia pozwanego kosztami postępowania,

  3)   możliwości ustanowienia przez pozwanego pełnomocnika procesowego i braku obowiązkowego zastępstwa przez adwokata lub radcę prawnego.

Gdyby się okazało, że doręczenie pozwu pozwanemu jest niemożliwe z powodu braku znajomości miejsca pobytu pozwanego możliwe jest ustanowienie kuratora.

Skutki doręczenia pozwu

Doręczenie jest czynnością procesową, powodującą dwa rodzaje skutków: materialnoprawne i procesowe.

Skutki materialnoprawne:

- należy je łączyć ze skutkami prawnymi oświadczenia woli złożonego pozwanemu przez powoda z chwila jego doręczenia, w szczególności;

1. wezwanie do spełnienia świadczenia z zobowiązania bezterminowego - od chwili doręczenia pozwu datuje się wymagalność świadczenia,

2. pozwany dowiaduje się o wytoczeniu powództwa - powstanie u pozwanego ciężaru zawiadomienia innej osoby o dochodzeniu roszczenia.

Skutki procesowe:

- utrwalenie jurysdykcji krajowej w wypadkach, w których zależy ona od posiadania przez pozwanego miejsca pobytu lub zamieszkania w Polsce w chwili doręczenia pozwu,

- powstanie zawisłości sprawy - zgodnie z art. 192 kpc z chwila doręczenia pozwu nie można wszcząć między tymi samymi stronami nowego postępowania o to samo roszczenie. Zawiłość sprawy służy realizacji zasady ne bis in idem (nie można dwa razy procesować się o to samo).

- z chwila doręczenia pozwu pozwany może wytoczyć p-ko powodowi powództwo wzajemne,

- zbycie w toku sprawy rzeczy objętych sporem nie ma wpływu na dalszy bieg sprawy, z tym, że nabywca może wejść do procesu w miejsce zbywcy za zezwoleniem strony przeciwnej.

Pozwany może ustosunkować się do powództwa w trojaki sposób:

1. podjąć obronę p-ko powództwu;

2. uznać powództwo;

3. zachować się biernie.

Ad 1

Obrona p-ko powództwu może nastąpić poprzez zgłoszenie zarzutów, zaprzeczenie twierdzeniom powoda.

Zarzut- jest to twierdzenie pozwanego o istnieniu okoliczności faktycznej niesprzeczne z twierdzeniami powoda, mogący mieć charakter procesowy lub merytoryczny.

Zarzutu procesowe to np. zarzut istnienia braków formalnych w wytoczeniu powództwa, zarzuty, których uwzględnienie powodowałoby odrzucenie pozwu np. niedopuszczalność drogi sądowej, zarzut niewłaściwego określenia przez powoda wartości przedmiotu sprawy.

Zarzuty merytoryczne dotyczą istoty sprawy a ich nieuwzględnienie uzasadniałoby oddalenie powództwa, np. zarzut przedawnienia, zarzut wykonania zobowiązania, zarzut zrzeczenia się roszczenia (niektórych roszczeń nie można się zrzec, np. prawa do urlopu).

Złożenie zarzutu procesowego nie wyklucza złożenia zarzutu merytorycznego.

Składanie zaprzeczenia- to składanie oświadczeń sprzecznych z twierdzeniami powoda.

Może to być negowanie - czyli, że wszystko jest nieprawdą lub też może to być negacja umotywowana, czyli np., prawdą jest, że pożyczyłam ale nie 100 zł a 50 zł.

Ad 2.

Uznanie powództwa to złożenie przez pozwanego oświadczenia, że powództwo jest uzasadnione. Uznanie powództwa następuje w sytuacji, gdy pozwany nie dysponuje ani zarzutami formalnymi, ani materialnoprawnym, które mogą poddać w wątpliwość roszczenia powoda. Na mocy art. 213 § 2 kpc Sąd jest związany uznaniem powództwa, chyba że uznanie jest sprzeczne z prawem lub zasadami współżycia społecznego albo zmierza do obejścia prawa.

W konsekwencji procesowej sąd wydaje wyrok bez przeprowadzenia postępowania dowodowego. Wyrok ma rygor natychmiastowej wykonalności.

Uznanie powództwa może wywołać pozytywne skutki dla pozwanego, gdyż;

1. zwrot kosztów należy się pozwanemu pomimo uwzględnienia powództwa, jeżeli nie dał powodów do wytoczenia sprawy i uznał przy pierwszej czynności procesowej żądanie pozwu (art. 101 kpc),

2. w wypadkach szczególnie uzasadnionych sąd może zasądzić od strony przegrywającej tylko część kosztów albo nie obciążać jej w ogóle kosztami (art. 102 kpc)

Spośród materialnoprawnych skutków uznania powództwa najistotniejsze jest, że uznanie powództwa żądania świadczenia przedawnionego jest uznawane za zrzeczenie się korzystania z zarzutu przedawnienia.

Uznanie powództwa o zasądzenie świadczenia niewymagalnego powoduje zawarcie miedzy powodem a pozwanym umowy o natychmiastowej wymagalności świadczenia.

Uznanie powództwa o rozwód oznacza wyrażenie przez pozwanego zgody na rozwód.

Ad 3.

Bierne zachowanie się pozwanego oznacza brak jakiegokolwiek stosunku do powództwa w i konsekwencji może to spowodować zawieszenie postępowania, o ile na rozprawie nie stawi się również powód przy spełnieniu warunków z art. 177 § 1 pkt 5 kpc.( Sąd może zawiesić postępowanie z urzędu: w razie niestawiennictwa obu stron na rozprawie, jeżeli ustawa nie stanowi inaczej, oraz w razie niestawiennictwa powoda, gdy powód nie żądał rozpoznania sprawy w jego nieobecności, a pozwany nie zgłosił wniosku o rozpoznanie sprawy)

Skutkiem biernego zachowania się pozwanego jest możliwość wydania wyroku zaocznego.

ZAWIESZENIE POSTĘPOWANIA

Zawieszenie postępowania następuje gdy pojawia się przemijająca przeszkoda w prowadzeniu postępowania bądź wskazuje się, że ze względów celowościowych należy zawiesić postępowanie, gdyż okazuje się, że toczy się inne postępowanie cywilne, którego wynik ma charakter prejudycjalny.

Zawieszenie postępowania ma 2 źródła:

1. z mocy prawa - sąd nie wydaje tu żadnego orzeczenia, bo zawieszenie następuje ex lege - chodzi tu o sytuacje, gdy w wyniku siły wyższej sąd zaprzestaje wykonywania swoich czynności;

2. z mocy orzeczenia sądowego - następuje:

- z urzędu:

obligatoryjnie, gdy zaistnieje jedna z okoliczności przewidzianych w art. 174 § 1 Kpc: Sąd zawiesza postępowanie z urzędu:1) w razie śmierci strony lub jej przedstawiciela ustawowego, utraty przez nich zdolności procesowej, utraty przez stronę zdolności sądowej lub utraty przez przedstawiciela ustawowego charakteru takiego przedstawiciela;2) jeżeli w składzie organów jednostki organizacyjnej będącej stroną zachodzą braki uniemożliwiające jej działanie;3) jeżeli strona lub jej przedstawiciel ustawowy znajduje się w miejscowości pozbawionej wskutek nadzwyczajnych wydarzeń komunikacji z siedzibą sądu;4) jeżeli ogłoszono upadłość strony, a spór dotyczy przedmiotu wchodzącego w skład masy upadłości.

fakultatywnie, gdy zaistnieje co najmniej jedna z okoliczności wskazanych w art. 177 § 1 Kpc: Sąd może zawiesić postępowanie z urzędu:1) jeżeli rozstrzygnięcie sprawy zależy od wyniku innego toczącego się postępowania cywilnego;2) jeżeli osoba trzecia wystąpiła przeciwko obu stronom z interwencją główną;3) jeżeli rozstrzygnięcie sprawy zależy od uprzedniej decyzji organu administracji państwowej;4) jeżeli ujawni się czyn, którego ustalenie w drodze karnej lub dyscyplinarnej mogłoby wywrzeć wpływ na rozstrzygnięcie sprawy cywilnej;5) w razie niestawiennictwa obu stron na rozprawie, jeżeli ustawa nie stanowi inaczej, oraz w razie niestawiennictwa powoda, gdy powód nie żądał rozpoznania sprawy w jego nieobecności , a pozwany nie zgłosił wniosku o rozpoznanie sprawy;6) jeżeli na skutek braku lub wskazania złego adresu powoda albo niewskazania przez powoda w wyznaczonym terminie adresu pozwanego lub niewykonania przez powoda innych zarządzeń nie można nadać sprawie dalszego biegu.

Podjęcie postępowania zawieszonego z urzędu następuje także z urzędu.

- na wniosek:

obligatoryjnie, w okolicznościach przewidzianych art. 176 Kpc: Sąd zawiesi postępowanie na wniosek spadkobiercy, jeżeli powód dochodzi przeciwko niemu wykonania obowiązku, należącego do długów spadkowych, a spadkobierca nie złożył jeszcze oświadczenia o przyjęciu spadku i termin do złożenia takiego oświadczenia jeszcze nie upłynął..

fakultatywnie - na zgodny wniosek stron (termin umowy).

Po ustaniu przyczyny zawieszenia sąd wydaje postanowienie o podjęciu zawieszonego postępowania. Gdy zawieszenie nastąpiło na wniosek (zgodny wniosek stron) lub z powodu bezczynności stron, z chwilą upływu terminu 3 lat od zawieszenia następuje umorzenie postępowania - (art. 182 § 1 Kpc).

1

---