1. Pojęcia: polityka monopolistyczna i pozycja monopolistyczna:

Polityką monopolistyczną - nazywamy działanie przedsiębiorcy zmierzające do tego, żeby zdobyć i umocnić swoją pozycję monopolistyczną.

Pozycja monopolistyczna - przedsiębiorstwo jest w takiej sytuacji, jeśli istnieją przeszkody dla wejścia na dany rynek innych przedsiębiorstw i podjęcia przez nie konkurencji.

35.Jakie czynniki określają pozycje monopolistyczna?

• Pierwszego rodzaju przyczyny mają charakter techniczny. Związane są z właściwościami używanych czynników wytwórczych, produkowanych dóbr lub z innymi technicznymi cechami otoczenia, w którym odbywa się działalność gospodarcza.

• Drugiego rodzaju przyczyny mają charakter instytucjonalny. Są to różnego rodzaju zakazy i nakazy oraz zezwolenia i licencje, które jednym uczestnikom utrudniają lub uniemożliwiają wejście na rynek, a drugim pozwalają na to lub nawet obdarowują ich przywilejem wyłączności

• Trzecie źródło uzyskiwania pozycji monopolistycznej tkwi w samej konkurencji. Nawet jeśli w punkcie wyjścia mamy na jakimś rynku wolną konkurencję (czyli stan bliski naszemu idealnemu modelowi konkurencji doskonałej), to należy oczekiwać, że po pewnym czasie nastąpi zróżnicowanie uczestników tego rynku

2. Dodatnie i ujemne strony monopoli

Monopole są obiektem ostrych sporów. Zarzuca się im wyzysk słabszych uczestników rynku, utrudnianie konkurencji będącej siłą regulującą i stymulującą działalność gospodarczą, wykorzystywanie swego wpływu gospodarczego w sterze polityki itd. I każdy z tych zarzutów można udokumentować licznymi faktami. Równocześnie zwraca się uwagę, że bez przywilejów pozycji monopolistycznej zapewne nie powstałyby w swoim czasie liczne wielkie przedsięwzięcia, takie jak kolejowe linie transkontynentalne, poczta i telegraf, systemy nawadniające itp. Łatwo też stwierdzić, że w życiu politycznym zawsze występują liczni zarówno gorący zwolennicy, jak i przeciwnicy monopoli.

3. Co to jest konkurencja monopolistyczna, przewodnictwo cenowe i oligarchia przemysłowa?

Są rynki i segmenty rynków, gdzie działa bardzo wielu podobnych do siebie drobnych dostawców i odbiorców, z których każdy z osobna dostosowuje się do warunków zewnętrznych. Jest to więc coś zbliżonego do konkurencji doskonałej. Równocześnie jednak wielu z nich stara się wyróżnić i wyrwać spod dyktatu rynku. Różnicują swoje wyroby, próbują oddziaływać na preferencje odbiorców.
Stosują, w miarę swych możliwości, metody polityki monopolistycznej jako narzędzia konkurencji. Dlatego m.in. uzasadnione jest mówienie o konkurencji monopolistycznej.

Mamy więc na przykład zjawisko „przewodnictwa cenowego", kiedy to cena powstaje m.in. pod wpływem świadomych działań niektórych uczestników, podczas gdy inni muszą być naśladowcami tamtych.

oligarchia przemysłowa, najczęściej powiązana z państwową biurokracją i współdziałająca z nią w ograniczaniu konkurencji, i takie kraje, w których konkurencja odgrywa decydującą rolę jako regulator działalności gospodarczej.

4.Omówić rynek kapitałowy

Analizując procesy gospodarcze, musimy mianowicie dokonać istotnego rozróżnienia między zasobami i strumieniami dóbr. W rachunku ekonomicznym ta sama rzecz musi być czasem liczona jako zasób, czyli ilość znajdująca się w procesie produkcji w określonym momencie („dziś”, „na 31 grudnia”), a czasem jako strumień, czyli ilość przepływająca w tym procesie w ciągu określonego odcinka czasu („w ciągu godziny", „dnia", „tygodnia").

Aby uruchomić jakiś proces produkcji, trzeba przede wszystkim zgromadzić zasób różnych czynników wytwórczych: budynków, urządzeń, materiałów, ludzi. Trzeba więc wydać jednorazowo określoną sumę pieniędzy i włożyć ją, w postaci wymienionych realnych zasobów różnych czynników wytwórczych, w przedsiębiorstwo. To jest kapitał pieniężny zainwestowany w produkcję. Kapitał jest więc agregatem wszystkich czynników, ich łącznym, syntetycznym wyrazem

5.Omówić rynek pracy

Z oczywistych powodów praca jako czynnik wytwórczy budzi szczególne zainteresowanie. nie tylko ekonomistów. Zajmujemy się tu bowiem ludźmi, a nie rzeczami. Niskie wynagrodzenie czy niepełne zatrudnienie kapitału oznacza, że niektóre urządzenia nie będą wykorzystane i że najpewniej mniej się będzie ich produkować i instalować w gospodarce. To samo w odniesieniu do ludzi oznacza ich cierpienia i niezadowolenie. Nie jest to więc tylko problem techniczny i wąsko ekonomiczny, lecz społeczny, polityczny, moralny. Będziemy to brać pod uwagę, choć w tym podręczniku, rzecz jasna, koncentrujemy się na ekonomicznym aspekcie działania rynku pracy. Jak na każdym innym rynku dóbr czy czynników wytwórczych, mamy tu do czynienia z popytem i podażą, czyli ofertą podjęcia pracy najemnej (zarobkowej) i ofertą zatrudnienia (przyjęcia do pracy). Uzgodnienie tych dwóch ofert następuje po porozumieniu co do warunków pracy, w tym co do wysokości płacy.

Pewne szczególne właściwości (w porównaniu z tym, co mówiliśmy dotychczas o sprzedawaniu i kupowaniu dóbr konsumpcyjnych i produkcyjnych) tego aktu kupna-sprzedaży pracy wymagają wyjaśnienia i uzgodnienia. Przede wszystkim, co kupuje przedsiębiorca? Nie człowieka, tak jak to było w epoce niewolnictwa, lecz jego gotowość do wykorzystania zdolności do pracy w określonym czasie (np. osiem godzin dziennie). Tę zdolność do pracy nazywa się często siłą roboczą. Ma to służyć odróżnieniu od terminu: praca, który w takim przypadku znaczy tylko czynność, czyli usługę, jaką świadczy pracownik pracodawcy (przedsiębiorcy). W dalszym ciągu pominiemy te subtelności i będziemy używać terminu praca w szerszym znaczeniu, jak to zresztą robi się w większości literatury ekonomicznej. Mianowicie będzie on stosowany zarówno znaczeniu czynnika wytwórczego, czyli tego, co jest sprzedawane, jak i czynności. Różnica będzie widoczna z kontekstu.

6.Omowić czynniki naturalne, ich cena, renta

Czynniki naturalne, czyli dane przez przyrodę, a więc nie odtwarzalne, także przechodzą z rąk właścicieli do przedsiębiorców w trybie kupna-sprzedaży. W skali globu ich podaż jest doskonale sztywna, co znaczy, że dostępne ilości urodzajnej gleby, kopalin, wód, dziewiczych lasów, dzikiej zwierzyny są dane i nie mogą być zwiększane za pomocą produkcji. Czynniki te są systematycznie zużywane przez ludzkość i ich zasób się kurczy. Analizując więc podaż czynników naturalnych, nie odwołujemy się do kategorii kosztów. Należy jednak zwrócić uwagę, że nie mówimy teraz o kosztach dostępu do czynników naturalnych i kosztach ich ewentualnego ulepszania czy utrzymywania (np. melioracja gruntów). Te ostatnie rozliczamy bowiem zwyczajnie, tak jak omawiane już nakłady kapitału i pracy. Obecnie mówimy o rynku, na którym dokonuje się obrotu tym, co pochodzi od natury.

Dziś czynniki naturalne są własnością osób fizycznych lub prawnych (w tym państwa) i dostęp do nich kosztuje przedsiębiorcę: musi je wynająć (wydzierżawić) lub kupić i zapłacić cenę rynkową.

Co wpływa na wielkość tej ceny?

Po stronie popytu znaczenie ma produkcyjność danego czynnika, po stronie zaś podaży nie ma żadnej takiej podstawy jak koszt odtworzenia. Po obu stronach znaczenie mają oczywiście warunki konkurencyjności rynku. W przypadku czynników naturalnych konkurencja jest znacznie bardziej ograniczona niż na rynkach innych czynników czy dóbr konsumpcyjnych. Nie tylko łączna podaż tych czynników w skali światowej jest sztywna. Większość ich rodzajów ma bowiem swoje unikatowe, dane z zewnątrz gospodarki właściwości naturalne. Jeśli znajdują się one w rękach poszczególnych pojedynczych właścicieli, to ci ostatni mają pozycję monopolistyczną. Tak jest z właścicielami gruntów nadających się wyłącznie do pewnych upraw, z właścicielami terenów roponośnych itd.

Mamy tu więc do czynienia z przypadkiem, kiedy przychód właściciela ze sprzedaży lub wynajmu danego czynnika ma charakter wyłącznie renty, czyli tego, co poprzednio nazwaliśmy rentą producenta, to jest nadwyżką ponad jego koszty. Różnica jest tylko taka, że obecnie nie ma kosztów, nie jest to więc nadwyżka, tylko cały przychód. Jeśli nabywcy danego czynnika naturalnego są liczni i konkurują między sobą, to należy oczekiwać, że zapłacą właścicielowi-monopoliście najwyższą cenę, jaką będą mogli ponieść, biorąc pod uwagę produkcyjność tego czynnika. Renta będzie więc wysoka. Zdarza się, że dany czynnik jest absolutnie niezbędny do wytwarzania jakichś dóbr i wtedy jego monopolistyczny właściciel może niezmiernie wyśrubować cenę, wpływając pośrednio na wysoką cenę dóbr, które są wytwarzane za pomocą tego czynnika wytwórczego.

7.Proporcje podziału dochodów , od czego zależą /2 czynniki/

Ile kto dostanie (czyli proporcje podziału), zależy od wielu czynników.

Po pierwsze, od tego. jakie było pierwotne wyposażenie w czynniki wytwórcze.

Po drugie, od efektywności wykorzystania czynników wytwórczych. Po trzecie, od warunków instytucjonalnych.

• To, jak zasoby czynników wytwórczych są podzielone między członków społeczeństwa, ma źródła w przeszłości. W jednych krajach mamy większe, a w innych mniejsze zróżnicowanie majątkowe i to wpływa oczywiście w sposób istotny na podział dochodów. Ponadto istnieje też dynamiczny związek między wynikami, czyli dochodami z dzisiejszej działalności gospodarczej, a przyszłym wyposażeniem w czynniki wytwórcze. Otrzymujący wielkie dochody mogą szybko powiększać swoje wyposażenie. Ci, którzy mają bardzo małe dochody, często ubożeją ich wyposażenie maleje.

• Warunki instytucjonalne to przede wszystkim charakter rynku (czy i w jakim stopniu jest on konkurencyjny) oraz działanie państwa w gospodarce.

42.Schemat obiegu dochodów

(1) Płace, renty, procenty i dywidendy, jakie otrzymują właściciele za czynniki wytwórcze użytkowane przez przedsiębiorców.

(2) Są to dochody gospodarstw domowych.

(3) Z nich potrącane są podatki.

(4) Część dochodów netto jest oszczędzana i lokowana na rynkach finansowych.

(5) Pozostały dochód jest wypłacany za nabywane dobra.

(6) Przedsiębiorstwa korzystają z tworzonych na rynkach finansowych funduszy inwestycyjnych.

(7) Utargi (przychody) przedsiębiorstw z tytułu sprzedaży dóbr.

(8) Podatki płacone przez przedsiębiorstwa.

(9) Płatności rządu za zakupione dobra.

(10) Transfery do gospodarstw domowych (stypendia, zasiłki dla bezrobotnych itp.).

(11) Subsydia dla przedsiębiorstw.

(12) Pożyczki zaciągane przez rząd na pokrycie deficytu budżetowego.

8.Czym zajmuje się mikroekonomia a czym makroekonomia

Mikroekonomia jest dziedziną ekonomii zajmującą się badaniem zachowania indywidualnych konsumentów, przedsiębiorstw i rynków. Jest to nauka zajmująca się szczegółową analizą podejmowanych przez jednostki decyzji dotyczących zakupu i sprzedaży towarów

Makroekonomia - dziedzina ekonomii posługująca się wielkościami agregatowymi (zbiorczymi, dotyczącymi całej gospodarki) do badania prawidłowości występujących w gospodarce jako całości.

9.Najwazniejsze problemy , którymi nie zajmuje się mikroekonomia /4/

1. Na świecie występuje rażące nierówności pod względem własności, dochodów i wpływów między grupami uczestników życia gospodarczego, regionami, krajami. Szczególnie ważne są tu dwa zjawiska.
Pierwsze polega na tym, że takie nierówności powodują konflikty społeczne i polityczne, co m.in. może grozić zakłóceniem sprawnego działania mechanizmu gospodarczego, nie mówiąc o skutkach pozaekonomicznych.

Drugim jest kumulatywny charakter tych procesów polegający na tym, że potęguje się rozwój i bogacenie się w jednych częściach świata podczas gdy w innych narasta ubóstwo i zacofanie.

2. Bezrobocie. Może ono zresztą dotyczyć nie tylko ludzi (jak to się potocznie rozumie), ale także innych czynników wytwórczych. Jest to jednak przede wszystkim wielki problem społeczny. Bezrobocie oznacza cierpienia ludzi i konflikty między nimi. Z ekonomicznego punktu widzenia bezrobocie może dezorganizować gospodarkę i oddalać ją od optimum.

3. Fluktuacje działalności gospodarczej, to znaczy powtarzające się załamania (kryzysy), a co najmniej falowanie procesu wzrostu gospodarczego. Zdarzające się głębokie kryzysy i długotrwałe recesje bardzo silnie wpływają na gospodarkę świata i poszczególnych krajów oraz na inne przejawy życia ludzi i społeczeństw.
4. Inflacja, czyli rozregulowanie mechanizmu równoważenia rynków, przy którym pieniądz zmniejsza swoją siłę nabywczą. Wielkości ekonomiczne (np. produkcja czy konsumpcja) w wyrażeniu nominalnym rosną w porównaniu z realnym. Inflacja podrywa zaufanie do pieniądza, zniechęca do oszczędzania i inwestowania, zuboża wielu uczestników życia gospodarczego.

10.Aktywność gospodarcza i jej miary

Porównując działalność danej gospodarki w różnych okresach lub gospodarkę w różnych krajach, używamy syntetycznego określenia aktywność gospodarcza, która może osiągać wyższy lub niższy poziom, która wzrasta lub maleje. Są dwie miary tej wielkości:

a)wynik aktywności, czyli wielkość wytworzonego produktu łącznego
(,,krajowego”, ,,narodowego”),

b)nakład, czyli zatrudnienie czynników wytwórczych. W tym drugim przypadku bierzemy pod uwagę nie tylko absolutną wielkość użytych czynników, lecz również stopień ich wykorzystania (np. czy wszystkie dostępne czynniki są zatrudnione, czy część jest bezrobotna).

11.Pojęcie PKB

Produkt Krajowy Brutto (PKB, ang. GDP - Gross Domestic Product) - pojęcie ekonomiczne, oznaczające jeden z podstawowych mierników dochodu narodowego stosowanych w rachunkach narodowych. PKB opisuje zagregowaną wartość dóbr i usług finalnych wytworzonych na terenie danego kraju w określonej jednostce czasu (najczęściej w ciągu roku).

12.Omówić sposoby liczenia produktu krajowego

Produkt krajowy możemy liczyć na kilka sposobów.

1. Liczymy po prostu wielkość produkcji dóbr rzeczowych i usług wszystkich dziedzin działalności gospodarczej. W każdym konkretnym przypadku musimy jednak wyłączyć produkt poprzednich stadiów przetwarzania. Liczymy więc tylko wartość dodaną. Jest to różnica między wartością wytworzonego przez nas dobra a wartością zużytych do tego czynników. Tę wartość określają oczywiście ceny, jakie otrzymujemy za nasze produkty i jakie płacimy za użyte czynniki. sumę wyrazów, z których każdy jest iloczynem ilości danego dobra i jego ceny.
2. Sumujemy wydatki wszystkich uczestników życia gospodarczego na za-
kup dóbr. Bierzemy tu więc pod uwagę osobiste wydatki konsumpcyjne, prywatne inwestycje w majątek trwały i przyrost zapasów, rządowe zakupy dóbr rzeczowych i usług.

3. Sumujemy dochody wszystkich uczestników: płace pracowników najemnych, dochody ludzi pracujących we własnych firmach, zyski spółek, odsetki od kapitału i inne. Te wielkości liczone przed opodatkowaniem zawierają też dochody państwa.

Jeśli dokonaliśmy poprawnych i kompletnych rachunków, to trzy powyższe wielkości powinny być identyczne. Otrzymujemy w ten sposób wspomniany wcześniej produkt krajowy brutto (PKB).

13.Pojęcie dochodu narodowego - PKN

Jest to suma dochodów wynikających z wytwarzania dóbr (konsumpcyjnych i pewnej części dóbr inwestycyjnych), które w danym roku powiększyły „bogactwo narodu". Wielkość ta nie odpowiada jednak PKB. Jest mniejsza i stanowi równowartość produktu krajowego netto.

14.Różnice miedzy PKN a PKB

Pierwszy to taki, który został wytworzony w danym kraju niezależnie od tego, czy z pomocą krajowych, czy zagranicznych czynników wytwórczych. Drugi to produkt wytworzony przez nasze czynniki wytwórcze, niezależnie od tego, czy u nas, czy zagranicą.

15.Co to jest etatyzm i liberalizm

Etatyzm jako doktryna popiera ingerencję państwa w prywatną działalność gospodarczą i duży udział budżetu państwa w produkcie krajowym, najczęściej też preferuje utrzymywanie znacznego sektora własności państwowej i ograniczanie, a co najmniej kontrolowanie, kontaktów gospodarczych z zagranicą. Popiera także dość swobodnie prowadzoną politykę fiskalną i dąży do ograniczenia samodzielności banku centralnego.

W opozycji do etatyzmu liberalna doktryna gospodarcza preferuje minimalizację ingerencji państwa i udziału budżetu w produkcie krajowym, jest przeciwna utrzymywaniu przedsiębiorstw państwowych, sprzyja konkurencji i otwarciu na świat. Za rzecz podstawową uważa zapewnienie niezależności banku centralnego i prowadzenie rygorystycznej polityki pieniężnej.

16.Funkcje wykonywane w gospodarce przez państwo- z czego wynika podział na 2 grupy?

Rozpatrzmy kilka najważniejszych funkcji wykonywanych przez państwo w gospodarce. Można je podzielić na dwie grupy. Do pierwszej należą te, co do których niemal powszechnie panuje przekonanie, że płyną z nich pożytki ekonomiczne i społeczne. Druga grupa wywołuje ostre spory. W istocie rzeczy stosunek do tego drugiego rodzaju działalności państwa odróżnia etatystów od liberałów.

W grupie pierwszej można wyodrębnić cztery funkcje państwa związane z wytwarzaniem i dystrybucją dóbr publicznych. Są to: ochrona ładu, ochrona zdrowia i środowiska człowieka, organizacja systemu pieniężnego oraz gospodarowanie innymi dobrami publicznymi.

Przejdźmy teraz do omówienia drugiej grupy działań podejmowanych przez państwo w gospodarce. Można tu wyróżnić cztery ich rodzaje: prowadzenie polityki stabilizacyjnej, pobudzanie koniunktury, protekcjonizm wobec wybranych podmiotów, gałęzi czy regionów, utrzymywanie sektora państwowego w gospodarce. Te funkcje państwa są bardzo różnie oceniane przez poszczególne orientacje polityczne i ekonomiczne, aż do skrajnego stwierdzenia, że państwo w ogóle powinno się ich wyrzec.

17.Pieniądz co to jest i z czego wynika jego istota?

Pieniądz, jest zjawiskiem gospodarczym, które wyodrębniło się w wyniku rozwoju wymiany rynkowej. Wymiana początkowo miała charakter bezpośredni (towar za towar), z czasem dopiero pojawił się pieniądz pełnowartościowy (np. kruszcowy) i pieniądz papierowy.

Dziś pieniądzem jest gotówka w postaci papierowych znaków pieniężnych i bilonu, ale powszechnie występuje, a nawet przeważa, obrót bezgotówkowy. Jego podstawą jest wierzytelność firmy lub osoby fizycznej (zobowiązanie).

Formy współczesnego pieniądza podlegają niezwykle szybkim innowacjom, jednak istotą pieniądza pozostaje fakt, że jest on dobrem o najwyższym stopniu płynności, dzięki czemu spełnia funkcję pośrednika w procesie wymiany innych dóbr. a także inne funkcje.

18Popyt na pieniądz

Ludzie doceniają wagę pieniądza jako dobra płynnego i są skłonni ponosić koszty związane z utrzymywaniem jego zasobów do swojej dyspozycji.

Kosztem alternatywnym utrzymywania zasobu pieniądza są utracone odsetki (bądź zysk), które można osiągnąć, lokując go na wysoko oprocentowanych rachunkach terminowych lub inwestując bezpośrednio w działalność gospodarczą.

Są trzy główne motywy utrzymywania zasobów pieniądza: motyw transakcyjny, przezornościowy i spekulacyjny. Określają one popyt na pieniądz

19.Podaż pieniądza, kreacja pieniądza

Ogólny zasób dobra płynnego występującego w różnych postaciach, oferowany w danym momencie przedsiębiorstwom i gospodarstwom domowym, nazywany jest podażą pieniądza.

Kreacja pieniądza przez bank centralny następuje przez rozszerzenie akcji kredytowej tego banku i dokonywanie przez niego zakupu walut obcych. Operacje te powodują zwiększenie środków na rachunkach klientów banku centralnego (to znaczy banków komercyjnych i rządu).

20Pieniądz kruszcowy

Pieniądz kruszcowy, początkowo ,,odważany”, przekształcił się w pieniądz „bity” w postaci monet (np. z. brązu, srebra, złotą). Istniały systemy mono- metaliczne. w których jednostką pieniężną była określona wagowo ilość jednego metalu szlachetnego, lub bimetaliczne. gdzie jednostką pieniężną były jednocześnie monety srebrne i złote.

Pieniądz kruszcowy jest pieniądzem pełnowartościowym w odróżnieniu od znanych dzisiaj pieniędzy papierowych lub monety zdawkowej. Te bowiem reprezentują tylko pewną siłę nabywczą, podczas gdy tamten sam był wart tyle, ile wart był kruszec, z którego został zrobiony.

Ilość pieniądza kruszcowego w danym kraju uzależniona była od krajowych zapasów złota, od możliwości ewentualnego jego wydobycia oraz od importu z zagranicy. Każdy, kto posiadał np. złoto, mógł pójść do mennicy i za odpowiednią opłatą wybić monety

21.System waluty złotej

Ten nowoczesny, światowy system pieniężny pod nazwą gold coin standard ukształtował się w drugiej połowie XIX wieku. System waluty złotej został po raz pierwszy wprowadzony ustawowo w Wielkiej Brytanii w 1816 roku, we Francji i Niemczech w latach siedemdziesiątych XIX wieku, podobnie w Stanach Zjednoczonych. Pod koniec XIX wieku system waluty złotej był już systemem międzynarodowym. W klasycznej formie funkcjonował do 1914 roku.

W tym systemie jednostka monetarna danego kraju miała ściśle ustaloną
wartość w złocie (parytet złota). Na przykład l dolar USA przed pierwszą wojną światową był wart około l,5 grama złota. W obiegu znajdowały się banknoty oraz monety złote. Istniała swoboda wybijania z kruszcu monet złotych na rachunek prywatny przez mennicę państwową oraz nieograniczona wymienialność banknotów na monety złote bądź złoto.

22.Pieniądz wymienialny

Określenie „wymienialny” mówi o relacji danej waluty do innych walut. Niema tu zagwarantowanej wymienialności na złoto. Nie ma też automatycznego powiązania ilości pieniądza z zapasem złota. Tym samym kursy walut(to znaczy ich wzajemne relacje wymienne) nie są ustalone według parytetu złota, lecz kształtują się w zależności od popytu i podaży na waluty. Kursy mogą więc być różne w czasie, na różnych rynkach i w zależności od przepisów różnych krajów. Ogólnie biorąc, typowe dla tego systemu pieniężnego są płynne kursy walutowe.

23.Pieniądz reglamentowany

Są różne stopnie dyrektywnej ingerencji państwa w system pieniężny. Ingerencja ta może nawet doprowadzić do faktycznego zlikwidowania pieniądza jako dobra płynnego. Rozpatrzmy trzy przykładowe przypadki.

• Pieniądz reglamentowany w gospodarce kapitalistycznej. Ogólne reguły działania przedsiębiorstw i gospodarstw domowych pozostają tu podobne jak w poprzednich systemach, z tym że zakres swobody wyboru tych podmiotów gospodarczych jest w sposób istotny ograniczony, głównie właśnie w odniesieniu do pieniądza. W skrajnym przypadku waluta krajowa ma zamknięty obieg i nie może być wywożona za granicę. Równocześnie prywatnym podmiotom zabronione jest posiadanie walut zagranicznych. Dla przedsiębiorstw i dla obywateli waluta jest więc całkowicie niewymienialna.

• Pieniądz reglamentowany w gospodarce centralnie kierowanej. Przepisy wyłączające wymienialność pieniądza są w niej podobne do tych, o których mówiliśmy wyżej. Zasadnicza różnica polega jednak na tym, że także w kontaktach między jednostkami gospodarczymi wewnątrz kraju działanie pieniądza jest w większości wyłączone. W takiej gospodarce niekapitalistycznej pozostaje tylko cień pieniądza, który działa w sferze bieżącego zaopatrzenia w niektóre dobra codziennego użytku (i oczywiście na czarnym rynku).

• Pieniądz nie w pełni wymienialny, najczęściej stosowany w gospodarce nie w pełni kapitalistycznej. Tu jesteśmy jakby w pół drogi między systemem pieniądza wymienialnego a tym, co powiedzieliśmy powyżej, omawiając pierwszy przypadek waluty reglamentowanej. Przy tym czasami może to być droga ku walucie wymienialnej lub, przeciwnie, ku centralnemu kierowaniu gospodarką

24.Światowy system pieniądza kierowanego

Pierwszą taką udaną próbą było powołanie systemu z Bretton Woods, określanego tak od nazwy miejscowości w Stanach Zjednoczonych, gdzie w 1945 roku zawarto układy o współdziałaniu i gdzie powołano Międzynarodowy Fundusz Walutowy. Była to organizacja ustalająca reguły postępowania uczestników(w szczególności w kwestii kursów walutowych) i udostępniająca środki finansowe krajom członkowskim, które znalazły się w trudnej sytuacji płatniczej.

W systemie tym przyjęto zasadę pełnej swobodnej wymienialności walut krajów uczestniczących. Jednocześnie zobowiązano je do interwencji dla utrzymania uzgodnionych kursów. W przypadku gdy na rynkach walutowych następowało odejście waluty jakiegoś kraju od uzgodnionego kursu o więcej niż ustalony przedział, taki kraj miał obowiązek interweniować w obronie kursu.

Po pewnym czasie nowa sytuacja wymusiła modyfikację tego systemu. W 1971 roku nastąpiło zawieszenie wymienialności dolara na złoto. MFW pozostał jednak jako organizacja regulująca światowy system pieniężny. Wprowadzono wówczas całkiem nową jednostkę pieniężną. SDR (Special Drawing Rights— specjalne prawa ciągnienia). Pieniądz ten nie miał postaci rzeczowej i służył wyłącznie do rozliczeń i transferów między bankami centralnymi krajów uczestniczących w systemie.

Równocześnie w Europie podjęto działania w kierunku stworzenia regionalnego systemu kierowania pieniądzem. Po wielu krokach przejściowych (np. tzw. wąż walutowy, czyli system powiązanych zmian kursów walut krajów uczestniczących w nim, czy lokalny pieniądz ponadnarodowy ECU) powstała Europejska Unia Monetarna (traktat z Maastricht), powołująca Europejski Bank Centralny i jedną wspólną walutę euro. W założeniu nie ma to być sprzeczne ze wspólnym działaniem z dolarem w ramach MFW. Europejski system walutowy stanowi bowiem element składowy omawianego systemu światowego.

---