Podstawy postępowania cywilnego (WDWO)

Spis treści

Wykład organizacyjny (18.02. 2009)

Dr Zbigniew Szczurek

Kodeks postępowania cywilnego

Ustawa o komornikach sądowych i egzekucji

Broniewicz, postępowanie cywilne, wyd. X

Zieliński, postępowanie cywilne - kompendium, wydanie IX lub X

Mądrzak, postępowanie cywilne

KPC dzieli się na V ksiąg:

Postępowanie rozpoznawcze

Postępowanie zabezpieczające

Postępowanie egzekucyjne

Międzynarodowe postępowanie cywilne

Sąd polubowny - arbitraż

Egzamin

Najwięcej będzie z postępowania rozpoznawczego (80%), dwa ostatnie księgi odpadają.

Miej więcej do art. 500 KPC

Zaliczenie z oceną, w formie ustnej

KPC uchwalono w 1965 roku - od tego czasu był nowelizowany ponad 140 razy.

Wykład numer 1 (18.02.2009)

Procedura

- jest to prowadzona w określonych prawem formach działalność organów państwowych lub społecznych oraz występujących przed tymi organami zainteresowanych sposób zmierzająca do realizacji określonych przez prawo celów

Na pojęcie postępowania składają się różnego rodzaju postępowania sadowe i pozasądowe które maja na celu rozpoznanie spraw wynikających z stosunku prawa cywilnego, rodzinnego i prawa pracy.

Sądy rejonowe

Sądy okręgowe

Sądy apelacyjne

Sąd najwyższy nie jest sądem powszechnym.

Postępowanie cywilne nie jest jednolite, ponieważ składa się z różnych postępowań, charakteryzujących się odmiennością podmiotów rozpoznających sprawę.

Np. sprawa zmiany nazwiska jest rozpatrywana w trybie administracyjnym.

Tryb procesu - składa się pozew, są strony. Kończy się wyrokiem.

Tryb nie procesu - nie ma stron, jest wnioskodawca i osoby zainteresowane. Np. wniosek o spadek (dziedziczenie ustawowe). Kończy się postanowieniem.

Postępowanie główne - postępowania wpadkowe (incydentalne)

Sądowe postępowanie cywilne

- postępowanie rozpoznawcze

- postępowanie zabezpieczające

- postępowanie egzekucyjne

- postępowanie w sprawach uznania orzeczeń sądów zagranicznych (art. 1045 KPC)

Stwierdzenie wykonalności sądu zagranicznego - Sąd okręgowy prowadzi rozpoznanie w sprawie wykonywalności wyroku sądu zagranicznego. Sprawę prowadzi trzech sędziów zawodowych

Uznanie wyroku sądu zagranicznego - wyrok uznaje się.

Postępowanie przed sądem polubownym [art. 205 KPC i nast.] -

Wykład numer 2 (25.02.2009)

Proces cywilny

- procesowanie się o prawo; charakteryzuje się dwustronnością (wyjątek - spółka)

* powód i pozwany

* może być wszczęty tylko za pośrednictwem powództwa powoda

* nie może być wszczęty z urzędu

A. W procesie cywilnym wyróżniamy

- pozew - kwalifikowane pismo procesowe w którym zawarte jest powództwo

- powództwo - dochodzenie swoich praw

W doktrynie nie ma zgodności do co definicji procesu.

- jeżeli są wątpliwości co do trybu, to rozpoznaje się w trybie procesu.

- art. 13 par 2 KPC

- jeżeli coś jest nieuregulowane, to na mocy tego artykułu stosuje się przepisy dot. procesu

W ramach trybu procesu wyróżnia się

A. Postępowanie zwykłe (od art. 15 do 422 KPC)

B. Postępowania odrębne (dot. określonych spraw procesowych, art. od 425 do 505.14 KPC)

* sprawy małżeńskie, prawo pracy i ubezpieczenia społeczne, sprawy dzieci, sprawy o naruszenie posiadania

* własność - najsilniejsze prawo

posiadanie - stan faktyczny, władztwo nad rzeczą; nie jest to prawo

powództwa o przywrócenie posiadania są „natychmiast wykonywalne”

* postępowania w sprawach gospodarczych (od art. 479.1 do 481 KPC)

- Postępowanie nakazowe

- Postępowanie upominawcze

- Postępowanie uproszczone

Charakterystyka postępowania nieprocesowego (od art. 506 do 694.8 KPC)

A. W razie wątpliwości co do trybu, rozstrzyga się w trybie procesu

B. Postępowanie nieprocesowe składa się z szeregu różnych postępowań, odpowiadających sprawom uregulowanym regulacjami szczegółowymi

C. w trybie nieprocesu dokonuje się:

- czynności o charakterze rejestracyjnym (księgi wieczyste)

- spis inwentarza po otwarciu testamentu

- rejestry gospodarcze i handlowe

- art. 13 par 2 ma zastosowanie także w trybie nieprocesu

* regulacje terminów

* postępowanie związane z zaskarżaniem orzeczeń

- przepisy stosowane odpowiednio (z uwzględnieniem Odmienności postępowania nieprocesowego)

* zawieszenie postępowania

* kumulacja roszczeń

Cechy postępowania nieprocesowego

- wszczęcie postępowania nie procesowego następuje na wniosek i z urzędu

- nie ma stron (są osoby zainteresowane uczestnictwem i ew. wnioskodawca)

- w I instancji rozpoznaje sąd rejonowy (w składzie jednoosobowym, wyjątki art. 509 KPC)

- sprawy w tym postępowaniu rozpoznawane są na posiedzeniach niejawnych, lub posiedzeniach jawnych nie będących rozprawami

- orzeczenia co do istoty sprawy zapadają w formie postanowień

- regulacja kosztów postępowania

* zazwyczaj ponosi je wnioskodawca

- zapadłe orzeczenie może ulec zmianie, wobec zmiany sytuacji faktycznej

* pojawienie się nowego spadkobiercy, uchylenie decyzji o uznaniu za zmarłego

W świetle prawa polskiego oba tryby są równorzędne

- z mocy ustaw szczególnych są rozpoznawane różne sprawy w trybie nieprocesowym

- KPC wymienia sprawy regulowane w trybie nieprocesowym:

* za uznanie za zmarłego, o ubezwłasnowolnienie

* prawo rodzinne, opiekuńcze i kuratela

* o zawarcie związku małżeńskiego przez pełnomocnika

* sprawy o zasiedzenie

* sprawy z zakresu prawa spadkowego

* złożenie do depozytu sądowego (art. 692 - 693.22 KPC)

* postępowania rejestrowe

- liczne postępowania nieprocesowe są regulowane poza KPC

* przepisy o aktach stanu cywilnego

sprostowanie akt (np. zmiana płci)

* prawo geodezyjne

rozgraniczenie nieruchomości

* o odtworzeniu świadectw i dyplomów

dekret z 1946 roku

* zobowiązanie osoby uzależnionej do poddania się leczeniu odwykowemu

* postępowanie w sprawach nieletnich (UPN)

* o przyjęcie do szpitala psychiatrycznego osoby, bez jej zgody lub jej przedstawiciela ustawowego

ustawa o ochronie zdrowia psychicznego

Funkcje postępowania cywilnego

- ustalenie i urzeczywistnienie norm prawnych indywidualno - konkretnych z zakresu prawa pracy, cywilnego, rodzinnego

- wydawanie zwolnień od obowiązku przedstawienia zaświadczenia o możliwości zawarcia związku małżeńskiego

- możliwość zawarcia związku małżeńskiego przez kobiety mające 16 lat

- możliwość zawarcia małżeństwa przez pełnomocnika

- prowadzenie działalności dokumentacyjno - rejestrowej

- dokonywanie innych czynności określonych w ustawach

* zabezpieczenie dowodów (art. 310 - 315 KPC)

Wykład numer 3 i 4 (18.03.2009 - 25.03.2009)

W ramach postępowania cywilnego są prowadzone tzw. postępowania pomocnicze.

Postępowania pomocnicze

- postępowanie o odtworzenie zaginionych/zniszczonych akt (art. 716-729 KPC)

- postępowanie o zwolnienie od kosztów sądowych (art. 98 - 118 ustawy o kosztach sądowych)

- postępowanie o oznaczenie przez SN sądu właściwego miejscowo do rozpoznania sprawy (art. 45 KPC)

- mediacje (art. 183.1 - 183.15 KPC)

* sprawy rodzinne

* inne

- postępowanie pojednawcze (art. 184-186 KPC)

- zabezpieczenie dowodów

- postępowanie rekwizycyjne [pomoc sądowa] (art. 235,238,239 KPC)

- postępowanie zabezpieczające

* w zasadzie postępowanie cywilne powinno poprzedzać złożenie wniosku o zabezpieczenie powództwa

* zabezpieczenie takie polega np. na zabezpieczeniu majątku dłużnika (art. 730 i nast. KPC)

Normy procesowe

Normy procesowe cywilne nie regulują bezpośrednio stosunków społecznych, ale służą głównie do urzeczywistnienia norm określających treści stosunku.

Podział norm procesowych

- normy stricte procesowe

* uprawnienia sędziego, adwokata et cetera

* są to zazwyczaj normy ius cogens [bezwzględnie obowiązujące]

- normy kompetencyjne

* są to zazwyczaj normy ius dispositivum [względnie obowiązujące]

* właściwość sądu

* właściwość rzeczowa (art. 16 - 17 KPC)

Wspólne pojęcia dla PC materialnego i PC procesowego

Osoba fizyczna - (art. 8, 16, 25 KC i art. 64,65 KPC)

Osoba prawna -

Instytucja zamieszkania - (art. 25 KC i art. 27 par. 2 KPC)

Instytucja pełnomocnictwa - (art. 98 - 108 KC i art. 86,97 KPC)

Terminy - (art. KC i 164 -166 KPC)

* oblicza się terminy tak samo jak w KC

Niektóre oświadczenia woli będą wywierać skutki nie tylko w sferze procesowej, np. uznanie powództwa

Normy o charakterze materialnym w KPC

- powództwo przeciwegzekucyjne (art. 840 - 842 KPC)

- np. zabezpieczenie się dłużnika przed ponowną spłatą już spłaconego raz długu

Stosowanie norm procesowych

- terytorialny zasięg obowiązywania pokrywa się z terytorium danego państwa

- sąd może w zasadzie stosować tylko krajowe prawo procesowe [zasada lex fonium]

- prawo prywatne międzynarodowe określa, jakie prawo materialne ma zastosowanie (np. sądy niemieckie orzekają przy użyciu polskiego prawa materialnego)

* Polska zawiera różne umowy międzynarodowe i konwencje, na podstawie których polski sąd może orzekać na podstawie prawa materialnego obcego

* sąd polski może odmówić wykonania odezwy sądu innego państwa, jeżeli wykonanie to naruszyłoby podstawowe zasady prawa polskiego (art. 1032 par. 1 KPC)

* stosowanie w czasie - stosuje się to prawo, które obowiązuje w czasie dokonywania czynności procesowych [zasada aktualności]

* zasada lex retro non agit nie obowiązuje w przypadku, gdy prawo wcześniejsze jest korzystniejsze

* jeżeli w trakcie sprawy zmieniono przepisy, to w konkretnym przypadku są stosowane stare przepisy aż do zakończenia sprawy

Jurysdykcja krajowa

- stwierdzenie, że sprawa może być rozpatrywana przez sąd konkretnego państwa; władza państwa do stosowania prawa i realizacji porządku prawnego na swoim terytorium

* oznaczenie zakresu kompetencji sądu danego państwa w sprawach cywilnych

- łącznik - element łączący sprawę z sądem konkretnego państwa, może mieć charakter podmiotowy lub przedmiotowy,

* przedmiotowy - wszelkie spory dot. nieruchomości w Polsce mogą się toczyć tylko przed sądem polskim [jest to jednocześnie jurysdykcja wyłączna]

* podmiotowy - sprawy rozwodowe [można sprawę toczyć przed różnymi sądami]

- rodzaje jurysdykcji

* jurysdykcja wyłączna [tylko sąd konkretnego państwa może orzekać]

* jurysdykcja fakultatywna [mogą orzekać sądy dwóch lub więcej państw]

- jurysdykcja może wynikać z ustawy, umowy stron, umowy międzynarodowej

- jurysdykcja krajowa jest pojęciem szerszym i nadrzędnym względem pojęcia właściwości sądu

- zakres jurysdykcji krajowej może być szerszy niż zakres funkcjonowania sądownictwa danego państwa, i może wykraczać poza jego terytorium, obejmując podmioty prawa związane z miejscem zamieszkania lub obywatelstwem innego państwa

- zakres jurysdykcji krajowej może być węższy, jeżeli weźmiemy pod uwagę immunitety dyplomatyczne

- państwo samo określa w granicach swej suwerennej władzy zakres kompetencji swoich organów sądowych

- normy dot. jurysdykcji krajowej są częścią systemu prawa krajowego

* tzw. konflikty jurysdykcyjne (który sąd ma rozpoznawać)

* często problemy jurysdykcyjne są regulowane w umowach dwustronnych między państwami

* uznanie wyroku sądu zagranicznego sprawia, że powoduje non na terenie RP skutki prawne

* stwierdzenie wykonalności wyroku sądu zagranicznego

- art. 1145 -1153 KPC

- jeżeli sąd ustali brak jurysdykcji, to oddala pozew/wniosek (art. 1099 KPC)

- w sprawach małżeńskich/rozwodowych łącznikami są

* obywatelstwo, miejsce zamieszkania , znajdowanie się przedmiotu sporu na terenie Polski

Zwolnienie spod jurysdykcji krajowej

- immunitet dyplomatyczny i sądowy [powoduje to wyłom w suwerenności państwa]

- państwo jako podmiot prawa międzynarodowego publicznego ma immunitet

* od immunitetu państwa należy odróżnić immunitet sądowy osób eksterytorialnych, to jest osób zwolnionych spod władzy państwa, na terytorium którego się znajdują (wobec takich osób bezskuteczna jest egzekucja, jak i pozew cywilny; art. 1111 KPC)

- ograniczony immunitet

* konsulowie, pracownicy ambasad i konsulatów

* korzystają tylko w zakresie wykonywanych obowiązków

Przesłanki procesowe

Dopuszczalność drogi sądowej jest bezwzględną przesłanką procesową, brak tej przesłanki powoduje, że pozew zostaje odrzucony/sprawa zostaje umorzona.

Niedopuszczalność drogi sądowej może być bezwzględna i względna

- bezwzględna niedopuszczalność

* gdy sprawa nie podlega rozpatrzeniu przez sąd powszechny, nie ma charakteru sprawy cywilnej

- względna niedopuszczalność

* gdy sprawa w znaczeniu prawa materialnego może zostać rozpoznana przez sąd powszechny lub polubowny, zależy od woli zainteresowanych podmiotów

- czasowa niedopuszczalność

* zachodzi, gdy określona sprawa cywilna może być załatwiona przez sąd powszechny, po obligatoryjnym przeprowadzeniu postępowania przed innym organem

np. postępowanie reklamacyjne, postępowanie w ZUS-ie

- pierwotna niedopuszczalność

* czy zachodziła w chwili wszczęcia postępowania

- następcza niedopuszczalność

* czy powstała w toku postępowania

- sprawy powinny być rozpatrywane we właściwym trybie procesu lub nieprocesu

* właściwy tryb postępowania rozpoznawczego stanowi jedynie względną przesłankę procesową (w razie naruszenia tej przesłanki, nie zachodzi nieważność postępowania)

* jeżeli sąd stwierdzi rozpoznawanie we niewłaściwym trybie, dalsze prowadzenie sprawy powinno się odbywać we właściwym trybie

* sygnatura I C oznacza zazwyczaj tryb procesu

* sygnatura Ns oznacza zazwyczaj tryb nieprocesu

- czynności dokonane w niewłaściwym trybie pozostają mocy, ale każda ze stron może żądać powtórzenia czynności dokonanych bez ich udziału (art. 201 par. 2 KPC)

- sąd odwoławczy bierze pod uwagę niewłaściwość trybu/miejscowości tylko pod warunkiem wniesienia zaskarżenia tego faktu

- sprawa musi odbywać się w sądzie właściwym miejscowo

* sąd przekazuje sprawę właściwemu miejscowo sądowi

* niewłaściwość miejscowa jest przesłanką nieważności względnej

* przekazanie jest jednorazowe, nie kumuluje się; może zostać dokonane tylko raz

- zazwyczaj odbywa się w trybie nieprocesu, ale można zastosować tryb procesu

* podział majątku wspólnego po rozwodzie

Wykład numer 5 i 6 (01.04.2009 - 08.04.2009)

Postępowanie cywilne a postępowanie karne

1. Związek obydwóch postępowań może mieć charakter faktyczny i prawny.

A. Jedno przestępstwo - skutki karne i cywilne

- fałszywe zeznania świadka mogą mieć wpływ na postępowanie cywilne

- w postępowaniu karnym mogą być rozpoznawane sprawy cywilne

* tzw. powództwa adhezyjne [przydatkowe] - zasądzenie odszkodowania + odrębna sprawa karna

* odszkodowanie za niesłuszne skazanie/aresztowanie - postępowanie tylko w oparciu o przepisy KPK (art. 552)

2. Roszczenia i szkoda w świetle KPC

A. Artykuł 12 KPC

- roszczenia majątkowe wynikające z przestępstwa mogą być dochodzone w postępowaniu cywilnym albo w wypadkach przewidzianych przez ustawę w postępowaniu karnym

B. Powództwo adhezyjne

- mogą być dochodzone tylko roszczenia majątkowe

- może być wniesione przez samą osobę poszkodowaną, jak też i przez prokuratora (art. 54 KPK)

- może być złożone najpóźniej do momentu rozpoczęcia rozprawy głównej

- sąd karny może odmówić przyjęcia powództwa adhezyjnego, albo zostawić je bez rozpoznania, jeżeli :

* okaże się, że proces o to samo roszczenie toczy się już w postępowaniu cywilnym

* okaże się, że o tym roszczeniu prawomocnie orzeczono w innym postępowaniu

* sąd karny stwierdzi, że roszczenie powoda cywilnego nie ma bezpośredniego związku z przedmiotem oskarżenia (art. 65 KPK)

Wpływ postępowania karnego na cywilne

- zasada respektowania rozstrzygnięć podjętych w poszczególnych sprawach

- znaczenie ma związanie sądu w sprawie cywilnej wyrokiem karnym, którego moc wiążąca oznacza, że ustalenia faktyczne wyroku karnego obowiązują sąd cywilny, i nie mogą być w postępowaniu cywilnym obalane albo pominięte

- ustalenia sądu karnego są niewystarczające do wydania wyroku cywilnego - potrzebne jest dalsze postępowanie

- ustalenia wydanego w postępowaniu karnym prawomocnego wyroku skazującego co do popełnienia przestępstwa wiążą sąd w postępowaniu cywilnym (art. 11 zd. 1 KPC)

* zgodnie z art. 59 KK, wyrok skazujący to także taki, w którym sąd odstąpił od wykonania kary

- sądu cywilnego nie wiążą ustalenia dot. okoliczności pobocznych zawarte w wyroku karnym

- jeżeli postępowania cywilne karne i cywilne toczą się jednocześnie:

* sąd cywilny może zawiesić postępowanie (art. 177 par. 1 pkt. 4 KPC)

* art. 180 par. 1 pkt. 4 KPC - gdy rozstrzygnięcie sprawy zależy od wyniku innego postępowania - z chwilą uprawomocnienia się orzeczenia kończącego to postępowanie ; sąd może jednak i przedtem, stosownie do okoliczności, podając dalsze postępowanie

- art. 403 par. 2 KPC - można żądać wznowienia sprawy, jeżeli wykryto istotne okoliczności lub środki dowodowe, na które strona wcześniej nie mogła się powołać

Wpływ postępowania cywilnego na orzeczenia karne (art. 365 par. 1 KPC)

- par. 2 artykułu 365 KPC

* KPK określa, w jakim zakresie orzeczenia sądu cywilnego nie wiążą sądu w postępowaniu karnym

- wiążące są tylko orzeczenia kształtujące prawo lub stosunek prawny

* prawa stanu [istnienie lub nieistnienie małżeństwa, potwierdzenie ojcostwa]

Zasady postępowania cywilnego

Zasady są dyrektywami sprawności tego postępowania, zapewniającymi wypełnienie jego funkcji przez rozpatrywanie spraw których postępowanie dotyczy.

Zasady dotyczące wycinkowych zagadnień postępowania cywilnego

Zasady naczelne

A. Zasady naczelne postępowania

B. Zasady naczelne wymiaru sprawiedliwości

- wynikają z konstytucji

- zależą ściśle od systemu prawnego danego państwa

- centralne idee poglądów prawnych zawarte w systemie postępowania

- ustawa o ustroju sądów powszechnych

- ustawa o sądzie najwyższym

- KPC

Prawo do sądu

Zasada nadzoru judykacyjnego SN

Zasada instancyjności

Zasada zaskarżalności orzeczeń sądów I instancji

Zasada jawności postępowania (podlega ograniczeniom)

Zasada prawdy materialnej (obiektywnej)

Zasada prawdy formalnej (art. 3, 233 KPC)

Zasada kontradyktoryjności (odpowiedzi)

Zasada dyspozycyjności (swoboda decyzji stron)

Zasada równouprawnienia stron (równe traktowanie stron)

Zasada bezpośredniości (wiąże się z zasadą prawdy)

Zasada koncentracji materiału sądowego

Zasada ustności (ustne składanie zeznań)

Zasada pisemności (forma pisemna ma przyśpieszyć czynności)

Zasada formalizmu postępowania (wszystkie dowody powinny zostać wykazane na początku postępowania; później mogą zostać niedopuszczone)

Inicjatywa organów procesowych (uprawnienia sędziego)

Zasada swobodnej oceny dowodów

Zasada prawdy

art. 3 KPC, który podkreśla, że strony i uczestnicy postępowania zobowiązani są dawać wyjaśnienia zgodne z prawdą i bez zatajenia czegokolwiek, oraz przedstawiać dowody

Art. 212 KPC - przewodniczący przed rozpoczęciem postępowania, powinien za pomocą pytań kierowanych do stron (nie pełnomocników) ustalić, co jest dokładnie źródłem sporu; co jest sporne, a co jest niesporne między stronami.

Art. 6 KPC - sąd powinien przeciwdziałać przewlekaniu sprawy i dążyć do tego, by sprawę rozstrzygnąć już na pierwszym posiedzeniu

Art. 217 par. 2 KPC - sąd pominie środki dowodowe, jeżeli okoliczności sporne zostały już dostatecznie wyjaśnione lub jeżeli powołuje dowody jedynie dla zwłoki

Art. 50 - 60 KPC -reguluje, kiedy prokurator może brać udział w postępowaniu cywilnym

Gwarancje represyjne - polegają na stworzeniu odpowiednich warunków kontroli orzeczeń sądowych

Zasada kontradyktoryjności

„ten kto twierdzi, musi to udowodnić” (art. 6 KC)

- strony mogą prowadzić spór przed sądem

- jest przeciwieństwem zasady inkwizycyjności

* organ sądzący i oskarżający jest ten sam

- w USA zasada ta jest mniej akcentowana (sędzia jest mało aktywny w procesie; wysłuchuje wszystkich daje wiarę jednej z stron)

- art. 232 KPC

- zasada ta nie pozbawia sądu możliwości wydania orzeczenia na podstawie faktów powszechnie znanych, lub na faktach znanych sądowi z urzędu (art. 228 KPC)

Zasada dyspozycyjności i rozporządzalności

W zakresie dysponowania prawami podmiotowymi powód może wnieść powództwo, zmienić treść powództwa a nawet je wycofać.

Wycofując powództwo można się zrzec roszczeń, albo cofnąć bez zrzekania się.

Pozwany może uznać powództwo (art. 213 par. 2 KPC), może zawrzeć ugodę przed sądem (art. 777 KPC - ugoda sądowa jest tytułem egzekucyjnym)

Zasada równouprawnienia (równości stron i uczestników postępowania)

Wynika z wielu przepisów

Art. 5, 212, 327 KPC

Strony powinny być równo traktowane pod każdym względem (pod względem przedstawiania roszczeń, twierdzeń, ochrony interesów)

W PRL-u istniały PJU (państw. jedn. uspoł.) które łamały tą zasadę (posiadały liczne przywileje)

Zasada konieczności wysłuchania obu stron

W trybie nieprocesu sąd z urzędu musi każdej stronie zapewnić udział w postępowaniu

- np. udział w postępowaniu spadkowym

Sąd ma obowiązek udzielić stronom i uczestnikom występującym bez pomocy adwokata lub radcy prawnego niezbędnych pouczeń dot. postępowania (art. 5 KPC)

- np. sąd może zwolnić osobę z kosztów sądowych

- sąd może przydzielić adwokata lub radcę prawnego z urzędu

Zeznaje się w obecności wszystkich zainteresowanych

Jawność wobec stron i uczestników postępowania (jawność wewnętrzna)

Jawność wobec osób postronnych (jawność zewnętrzna; czyli obecność publiczności na rozprawie o charakterze jawnym)

Art. 9 zd. 2 KPC - strona może żądać wglądu w akta, odpisów dokumentów

- sąd z urzędu lub na wniosek strony może zarządzić niejawność rozprawy ze względu na:

* tajemnicę państwową

* ochronę dobrych obyczajów

posiedzenie niejawne - nie każda rozprawa jest posiedzeniem; posiedzenie jest nieoficjalne, biorą w niej udział tylko sędziowie

rozprawa przy drzwiach zamkniętych - oficjalna rozprawa bez publiki

Zasada swobodnej oceny dowodów

gwarantuje samodzielność sądów

gwarantuje zgodność rozstrzygnięcia z ustaleniami faktycznymi (art. 233 KPC)

sąd ocenia wiarygodność i moc dowodów według własnego przekonania na podstawie wszechstronnego rozważenia zebranego materiału

Sędzia musi się kierować logicznym rozumowaniem a nie arytmetyką dowodową

- elementy obiektywne (dowody, fakty, dokumenty) i subiektywne (własna ocena)

Kontrola oceny sędziego poprzez apelację

Zasada instancyjności

całe postępowanie sądowe w danej sprawie jest podzielone na dwa lub więcej stadium postępowania przeprowadzanych kolejno przed różnymi sądami

W II RP były trzy instancje - sąd okręgowy, apelacyjny, SN (obowiązywał ten podział do 1950 r.)

od 1950 r. sąd powiatowy - rewizja do sądu woj.; do SN można było złożyć rewizję nadzwyczajną (mógł ją złożyć minister sprawiedliwości, prokurator generalny i I prezes SN)

od roku 1996 (nowelą do KPC) obowiązuje system III instancyjny - sąd rejonowy, okręgowy, SN

Od 2002 roku - mamy dwie instancje, SN może odmówić rozpoznania kasacji, która jest od teraz środkiem nadzwyczajnym (przymus adwokacki)

Instytucja zażalenia - od postanowień, nie od wyroków; rozpatrywane są przez 1 lub 3 sędziów

Sprzeciw wobec wyroku

skarga na czynność komornika

wznowienie postępowania - ujawnienie nowych dowodów/faktów po wydaniu orzeczenia może prowadzić do wznowienia postępowania

Zasada bezpośredniości i ustności

ułatwia ocenę wiarygodności dowodów - zeznania składa się ustnie, bezpośrednio przed składem orzekającym

Zasada umiarkowanego formalizmu

Zasada koncentracji materiału

Wykład numer 7 i 8 (22.04.2009 - 29.04.2009)

1. Przesłanki materialne

A. Materialno-prawne

- są to okoliczności, które w świetle przepisów prawa materialnego stanowią materialno-prawne warunki poszukiwania ochrony prawnej na drodze sądowej

- możemy je podzielić na

* dodatnie (warunkują one możność udzielenia ochrony prawnej przez sąd)

* ujemne (wyłączają możliwość udzielenia ochrony prawnej)

2. Przesłanki procesowe

A. Opowiadając się za szerszym ujęciem zagadnienia należy przyjąć, że przesłankami procesowymi w sądowym postępowaniu cywilnym możemy nazywać wszystkie te warunki, wymagania lub okoliczności przewidziane przez ustawę procesową (KPC) których istnienie/nieistnienie ma zasadniczy wpływ na prawidłowość czynności procesowych oraz całego postępowania, niejednokrotnie uzależnia jego ważność

B. Bezwzględne dodatnie przesłanki procesowe

- dopuszczalność drogi sądowej (czy sprawa podlega rozpoznaniu w drodze sądowej)

- jurysdykcja krajowa

- zdolność sądowa stron (możność bycia stroną w postępowaniu)

- należyte umocowanie pełnomocnika strony (o ile strona działa przez pełnomocnika)

B. Bezwzględne ujemne przesłanki procesowe [przeszkody procesowe]

- nie może toczyć się postępowanie, jeżeli już toczy się postępowanie pomiędzy tymi stronami o to samo roszczenie

- powaga rzeczy osądzonych [zakaz wnoszenia ponownie sprawy rozpatrzonej negatywnie]

- brak odpowiedniego składu sędziowskiego i/lub ławniczego

- udział w rozpoznaniu sprawy sędziego wyłączonego z mocy ustawy

- pozbawienie strony możności obrony swych praw

- niewłaściwość sądu rejonowego w sprawie należącej do właściwości sądu okręgowego

3. Sądy w Polsce (zarys)

A. W postępowaniu cywilnym orzekają sądy powszechne (rejonowe, okręgowe i apelacyjne) i SN

- sądy tworzy, znosi i ustala ich obszary robocze minister sprawiedliwości na podstawie ustawy „Prawo o ustroju sądów powszechnych”

- minister sprawiedliwości może tworzyć w sądach rejonowych

* sądy rodzinne, pracy, i sądy gospodarcze [są to wydziały sądów rejonowych, nie samodzielne sądy; mają tylko taką „samodzielną” nazwę]

- na czele każdego sądu stoi prezes, na czele wydziału - szef wydziału

B. Sąd Najwyższy

- izba cywilna

- pracy i ubezpieczeń społecznych

- wojskowa

- spraw administracyjnych

C. Orzekanie w składzie jednoosobowym

- wyjątki (skład trzyosobowy + prokurator)

* ubezwłasnowolnienie

* uznanie wyroku obcego państwa

* apelacje w II instancji

* szczególna zawiłość sprawy (art. 47 par. 4 KPC)

D. Referendarze sądowi

- może wykonywać czynności wskazane w ustawie i w zakresie powierzonych mu czynności ma kompetencje sędziego

* sprawy wieczysto-księgowe

* sprawy rejestrowe

* koszty postępowania

E. Wyłączenie sędziego (Art. 49 KPC)

- ta instytucja została stworzona dla zapewnienia praworządnego i obiektywnego orzekania;

- przesłanki

* uznanie, że sędzia jest nieodpowiedni dla orzekania w danej sprawie

bliski stosunek sędziego do sprawy lub strony

ten sam sędzia nie może sadzić w I i II instancji tej samej sprawy

* podejrzenie o stronniczość

* wyłączenia dokonuje się na wniosek własny sędziego lub na wniosek strony; chodzi o sytuację, w które między stronom a sędziom może zachodzić stosunek, który mógłby wywołać wątpliwości co do bezstronności sędziego

- sędziego wyłącza 3 sędziów na posiedzeniu niejawnym

- strona zgłaszająca wniosek o wyłączenie powinna uprawdopodobnić (nie udowodnić!) przyczynę wyłączenia; sędzia, który ma być wyłączony, składa w tej sprawie wyjaśnienie przed sądem (art. 52 KPC)

- skarga o wznowienie postępowania, w przypadku nie wyłączenia się sędziego

* (art. 401 pkt. 1 KPC) Można żądać wznowienia postępowania z powodu nieważności

1. Jeżeli w składzie sądu uczestniczyła osoba nieuprawniona albo jeżeli orzekał sędzia wyłączony z mocy ustawy, a strona przed uprawomocnieniem się wyroku nie mogła domagać się wyłączenia

4. Właściwość sądów

- zakres spraw przekazanych sądowi mocą ustawy do rozpoznania i rozstrzygnięcia w postępowaniu cywilnym

A. Właściwość wyłączna

B. Właściwość umowna

C. Właściwość delegacyjna

- gdy nie można ustalić sądu właściwego, za właściwy uznaje się sąd w Warszawie

Właściwość rzeczowa (art. 16 KPC)

- wyznacza zakres spraw ze względu na przedmiot , czyli jakie w I instancji są rozpoznawane sprawy przez sądu rejonowe, a jakie przez okręgowe (art. 17 KPC)

- art. 18 par. 2 KPC

Właściwość miejscowa

- zakres spraw jakie rozpoznają poszczególne sądy

- zazwyczaj dla 6-7 gmin tworzy się sąd rejonowy

Właściwość ogólna

- powództwo powinno być wytoczone w sądzie właściwym dla pozwanego

* ostatnie, znane miejsce pobytu w Polsce jest właściwie dla wniesienia pozwu

Właściwość przemienna

- gdy na podstawie przepisów ustawy przysługuje wybór właściwości ogólnej lub innego sądu

* ułatwienie w dochodzeniu niektórych roszczeń stronie powodowej

* np. sprawy alimentacyjne

* art. 32 do 37 KPC ; art. 461 KPC - przywilej dla pracownika

Właściwość wyłączna

- nie wchodzą w grę inne właściwości; właściwy jest jeden i tylko jeden sąd

* powództwa o własność

* sprawy spadkowe

* powództwo wynikające ze stosunku małżeństwa

* powództwo wynikające ze stosunku spółdzielczego

Podmioty postępowania cywilnego

- podmiotem jest też sąd orzekający

- występują dwie równorzędne, równouprawnione strony

* strona czynna i bierna (pozywająca i pozywana)

* powód i pozwany

- mogą stroną być też organizacje niebędące osobami prawnymi

- pomiędzy stronami muszą wystąpić różnice interesów

- postępowanie, kiedy nie ma drugiej strony, ulega umorzeniu

* jeżeli w toku procesu strona umrze

* kiedy procesujące się spółki łączą się

- strony to nie to samo co podmioty

* strony są dwie, a po każdej ze stron może występować więcej niż jeden podmiot [współuczestnictwo]

* każda ze stron powinna posiadać zdolność sądową i procesową, a w konkretnym sporze legitymację procesową

* legitymacje procesową wyprowadza się z prawa materialnego

- zdolność sądowa i procesowa

* zdolność prawna - od urodzenia = zdolność sądowa (zdolność występowania w procesie jako strona)

* zdolność do czynności prawnej - od 18 lat może być podmiotem praw i obowiązków = zdolność procesowa (osoby fizyczne posiadające pełną zdolność do czynności prawnej)

- legitymację procesową mają kurator, opiekun, opiekunowie ustawowi (rodzice) za osoby nie posiadające pełnej zdolności do czynności prawnej

Współuczestnictwo

- kilka podmiotów może być po jednej stronie

- połączenie kilku roszczeń w jednym procesie

- współuczestnictwo czynne lub bierne

* po stronie pozywającej lub pozwanej

- materialne i formalne

* formalne - polega na tym, że roszczenie współuczestników jest oparte na takiej samej podstawie, a roszczeń jest wiele

* materialne - polega na tym, że roszczenie współuczestników jest oparte na tej samej podstawie (roszczenie jest jedno)

- jednolite i konieczne

* jednolite - dotyczy rozstrzygnięcia (wyrok jednolity, jednakowy dla wszystkich podmiotów określonej strony)

* konieczne - dotyczy udziału w postępowaniu (konieczny jest udział określonych podmiotów w postępowaniu)

Interwencja

- główna

* polega na tym, że osoba trzecia zgłasza się do sądu z roszczeniem przeciwko osobom które pomiędzy sobą prowadzą już proces

- uboczna

* osoba trzecia zgłasza interes prawny polegający na tym, że ma ona interes w tym, by postępowanie wygrała konkretna strona

* interwencję uboczną można zgłosić do końca postępowania w I instancji

Dopozwanie

* sąd może dopozwać osobę, by wzięła ona udział w postępowaniu

- przypozwanie

* polega na tym, że za pośrednictwem sądu strona informuje osobę o tym, że może ona wystąpić z interwencją uboczną

Przypozwanie

- jest powiązane z interwencją uboczną

- polega na tym, że strona w toczącym się procesie może za pośrednictwem sądu zawiadomić osobę trzecią o toczącym się procesie, i wezwać ją do wzięcia udziału w procesie w charakterze interwenienta ubocznego (art. 84 KPC)

- można dokonać go na piśmie procesowym do dnia zamknięcia postępowania w I instancji

- osoba, która otrzymała przypozwanie, nie jest zobowiązana do wzięcia udziału w procesie

* nie wzięcie udziału w procesie może mieć negatywne skutki przy dochodzeniu ewentualnych roszczeń dla osoby powiadamianej

Następstwo procesowe

1. Jest to przekształcenie strony procesowej, polegające na zamianie podmiotu, który był stroną, innym podmiotem [zmiana strony]

2. Następca procesowy jest związany czynnościami, których dokonał jego poprzednik

3. Następstwo procesowe może wynikać z

- następstwa prawnego

* mortis causa (przyczyna śmierci)

śmierć osoby, likwidacja osoby prawnej

* Inter vivos (między żyjącymi)

- następstwa nieprawnego

Dopozwanie

1. Przekształcenie strony pozwanej przez zmianę, rozszerzenie kręgu osób po stronie pozwanej lub uzupełnienie legitymacji procesowej

2. Osoba wezwana ma obowiązek wziąć udział w procesie

- np. wszyscy współwłaściciele nieruchomości muszą brać udział w procesie; sąd dopozywa pozostałych współwłaścicieli (art. 194 KPC i nast.)

Wykład numer 9 (06.05.2009)

Postępowanie nieprocesowe

- uczestnikami są zainteresowani

* uczestnikiem może być każdy, kogo praw dotyczy wynik postępowania

- uczestnicy mogą sprzeciwić się włączeniu do postępowania innej osoby poprzez wykazanie, że nie ma ona interesu prawnego w uczestnictwie w postępowaniu

- sąd musi ustalić, czy wszyscy uczestnicy postępowania są zainteresowanymi

- przysługuje zażalenie na postanowienie sądu o niedopuszczeniu w charakterze zainteresowanego

Pełnomocnicy procesowi

- umocowanie do działania w cudzym imieniu (art. 86 - 88 KPC)

- pełnomocnik w postępowaniu cywilnym ma inne umocowania niż pełnomocnik w myśl przepisów kodeksu cywilnego

- pełnomocnictwo

* szczególne

określa się zakres możliwości

ograniczenie do konkretnej sprawy, w konkretnej instancji

* ogólne

umocowanie do podejmowania wszystkich decyzji

- pełnomocnictwa udziela się na piśmie

* udziela się adwokatowi lub radcy prawnemu, ew. innej osobie

- adwokat, radca prawny lub rzecznik patentowy mogą sami uwierzytelnić odpisy swojego pełnomocnictwa (art. 89 KPC)

- pełnomocnik ma prawo do działania w imieniu mocodawcy [umocowanie zewnętrzne]

- stosunek prawny wewnętrzny łączący pełnomocnika z mocodawcą to umowa zlecenia

* wtedy pełnomocnik ma obowiązek działania

* może odpowiedzieć za niestaranne działanie

- artykuł 87 KPC reguluje, kto może być pełnomocnikiem

- pełnomocnictwo wygasa

* przez śmierć pełnomocnika, względnie mocodawcy

* poprzez osiągnięcie celu

* wypowiedzenie pełnomocnictwa przez mocodawcę

* wypowiedzenie pełnomocnictwa przez pełnomocnika (wyjątkowo)

- art. 379 par. 2 KPC [nienależyte umocowanie]

Prokurator (art. 57 KPC i nast.)

1. Udział prokuratora w sądowym postępowaniu cywilnym wyraża się w trzech formach

- możliwość wytoczenia powództwa

- wstąpienia do toczącego się postępowania

- możliwość zaskarżenia orzeczeń, nawet tych prawomocnych

Sąd nie zasądza kosztów za udział prokuratora w postępowaniu

Organizacje społeczne

- art. 8, 61, 462 KPC ustalają zasady udziału organizacji społecznych w postępowaniu

- organizacje takie nie mogą prowadzić działalności gospodarczej

- członkowie zarządu reprezentują organizację

Zagadnienia egzaminacyjne

1. Jakie organy w Polsce rozpoznają sprawy cywilne

2. Czy sąd może z urzędu podejmować czynności w celu uzupełnienia materiału dowodowego

3. Czy i kiedy, sąd może udzielić stronom i uczestnikom postępowania występującym w sprawie bez adwokata/radcy prawnego pouczeń co do czynności procesowych

4. Na czym polega zasada jawności i szybkości postępowania

5. Na czym polega zasada prawdy i kontradyktoryjności

6. Na czym polega zasada pisemności i ustności

7. Jaki wpływ na postępowanie cywilne mają wyroki karne

8. Na czym polega właściwość rzeczowa, miejscowa, przemienna, wyłączna i instancyjna

9. Skład sądu

10. Wyłączenie sędziego

11. Czy prokurator może występować w sprawach cywilnych

12. Czy i kiedy organizacje społeczne mogą wytaczać powództwa na rzecz obywateli

13. Stosowanie norm prawa procesowego miejscu i czasie

14. Jurysdykcja krajowa sądów polskich

15. Przesłanki procesowe

16. Dochodzenie roszczeń wynikających z przestępstwa

17. Co to jest współuczestnictwo procesowe

18. Współuczestnictwo formalne i materialne

19. Współuczestnictwo jednolite i konieczne

20. Interwencja główna i uboczna

21. Przypozwanie i dopozwanie

22. Pełnomocnictwo procesowe

sala 4024, od 13.15

17

Opracował Mateusz Zieliński, grupa 208. Rok akademicki 2008/2009

---