Wykład 9

CZYNNIKI OKREŚLAJĄCE PODAŻ PIENIĄDZA.

Jeżeli pominiemy różnice między depozytami na żądanie, oszczędnościowymi oraz terminowymi i potraktujemy je jako jednorodną grupę, to przy tym uproszczeniu podaż pieniądza można zdefiniować jako sumę gotówki (CU) oraz depozytów (D).

M = CU + D

Chcąc wyznaczyć wielkość podaży pieniądza musimy wiedzieć od czego zależy wielkość gotówki i depozytów. O tych wielkościach decydują : ludność, banki i bank centralny. Ludność wpływa na podaż pieniądza poprzez podział posiadanych pieniędzy na gotówkę i depozyty. Banki oddziaływują na nią poprzez określenie stosunków swoich rezerw do posiadanych depozytów. Natomiast bank centralny wpływa na podaż pieniędzy poprzez bazę monetarną.

• Wpływ na zasób pieniądza :

1. wpływ ludności - wskaźnik “cu” (gotówka, depozyty) jest to wskaźnik będący stosunkiem rezerw gotówkowych społeczeństwa do depozytów które posiada.

Stosunek ten rośnie gdy zwiększa się udział konsumpcji w PNB, ponieważ popyt na gotówkę jest bardziej związany z konsumpcją, natomiast depozyty bardziej zależą od PNB. Stosunek gotówki do depozytów zmienia się sezonowo np. w okresie przedświątecznym.

2. wpływ banków - wskaźnik “r” (rezerwowy - depozyty); stosunek rezerw do depozytów powstaje w wyniku decyzji banków.

RE - rezerwy bankowe; rezerwy banków składają się z gotówki (tzw. pogotowia kasowego) oraz z depozytów jakie banki trzymają w banku centralnym. Banki trzymają rezerwy aby móc zaspokoić popyt swoich klientów na gotówkę oraz realizację ich czeków. Stosunek rezerw do depozytów jest mniejszy od jedności, ponieważ banki trzymają w postaci aktywów nie tylko rezerwy, ale także papiery wartościowe i pożyczki. Stosunek ten zależy od :

• poziomu rezerw obowiązkowych,

• rynkowej stopy procentowej,

• stopy dyskontowej,

• stopnia niepewności banku co do dopływów i odpływów depozytów w danym okresie.

Stosunek rezerw do depozytów jest funkcją r = f( i, i_o, r_R, σ)

, gdzie i - stopa procentowa

i_o - stopa dyskontowa

r_R - poziom rezerw obowiązkowych

σ - stopień niepewności

Banki są zobowiązane do utrzymania w banku centralnym rezerw obowiązkowych, których nie mogą wykorzystać do udzielania pożyczek. Wysokość rezerw obowiązkowych ustala bank centralny podając jaki procent depozytów (różny dla różnych rodzajów depozytów) banki muszą przechowywać w banku centralnym. Procent nazywa się wskaźnikiem rezerw obowiązkowych. Banki utrzymują rezerwy aby móc zaspokoić popyt swoich klientów na gotówkę i spłatę ich czeków. Rezerwy jednak nie przynoszą dochodu, ponieważ bank centralny w zasadzie nie za nie odsetek. Zmniejszając swoje rezerwy bank może zainwestować w aktywa przynoszące procent np. udzielić pożyczki lub kupić papiery wartościowe. Im wyższa jest rynkowa stopa procentowa, tym większe straty ponosi bank utrzymując niedochodowe rezerwy. Bank może je ograniczyć wyłącznie do rezerwy obowiązkowej, często jednak utrzymuje również rezerwy nadwyżkowe, czyli rezerwy trzymane powyżej poziomu rezerw obowiązkowych.

Rezerwy (RE) są to rezerwy obowiązkowe + rezerwy nadwyżkowe

Jeżeli bank nadmiernie redukował swoje rezerwy nadwyżkowe, może je uzupełnić zaciągając pożyczkę w banku centralnym, który za jej udzielenie pobiera tzw. stopę dyskontową (jest to stopa po jakiej bank centralny udziela pożyczek bankom komercyjnym),. Jeżeli stopa dyskontowa jest wysoka, wówczas banki utrzymują wysokie rezerwy nadwyżkowe aby nie narażać się na konieczność zaciągania drogiego kredytu w banku centralnym.

3. wpływ banku centralnego - poprzez bazę monetarną (H). Baza monetarna powstaje jako decyzja banku centralnego i składa się z gotówki (CU) oraz rezerw (RE), czyli depozytów jakie banki trzymają w banku centralnym. Gotówka jest w posiadaniu ludności natomiast depozyty rezerw są dla banku centralnego zobowiązaniem (długiem) wobec banków. Baza monetarna jest nazywana pieniądzem dużej mocy, ponieważ jej zwiększenie przynosi wielokrotnie większy wzrost podaży pieniądza w gospodarce.

• Wyznaczanie zrównoważonego zasobu pieniądza.

Zrównoważony zasób pieniądza jest to zasób pieniądza, dla którego popyt na bazę monetarną (Hd) równy jest podaży bazy monetarnej (H).

Popyt na bazę monetarną zależy od tego, jak społeczeństwo chce podzielić swoje pieniądze między gotówkę a depozyty oraz od tego jaką część swoich depozytów banki trzymają w postaci rezerw. Natomiast podaż bazy monetarnej jest określona przez bank centralny na pewnym poziomie.

(

= H_d )

Nachylenie linii popytu na bazę monetarną jest mniejsze niż 1, ponieważ r<1 tzn. banki utrzymują także inne aktywa, a nie tylko rezerwy w swoim banku. Wzrost podaży bazy monetarnej przesuwa linię podaży
o
. Przy początkowym poziomie zasobu pieniądza podaż bazy monetarnej przewyższa popyt. Podaż pieniądza wzrasta do punktu E', a nowa równowaga zasobu pieniądza ustala się w punkcie M**. Zrównoważony zasób pieniądza wynika z warunku : podaż bazy monetarnej = popytowi na bazę monetarną (
= H_d ).

MNOŻNIK PIENIĄDZA informuje nas o tym o ile zmieni się zasób pieniądza, jeżeli bank centralny zmieni bazę monetarną.

• Zrównoważony zasób pieniądza gwarantuje, że :

1. społeczeństwo i banki mają wybrane przez siebie zestawy portfelowe (cu , r);

2. popyt na bazę monetarną jest równy podaży.

Bank centralny nie może dokładnie kontrolować podaży pieniądza, a powodem tego są trudności w prognozowaniu mnożnika pieniądza. Zależy on bowiem od czynników, na które Bank Centralny ma ograniczony wpływ np. stosunek gotówki do depozytów czy rezerw do depozytów. Bank Centralny może kontrolować podaż pieniądza poprzez określenie poziomu bazy monetarnej; w tym celu posługuje się następującymi urządzeniami :

1. operacjami otwartego rynku,

2. polityką dyskontową,

3. wskaźnikami rezerw obowiązkowych.

Ad 1) Operacje otwartego rynku

To kupowanie i sprzedaż rządowych papierów wartościowych przez Bank Centralny. Jest to najważniejsze narzędzie polityki monetarnej.

Operacje otwartego rynku wywołują następujące efekty :

1. zmianę rezerw bankowych,

2. zmianę ceny - zmianę dochodu od papierów wartościowych oraz zmianę oczekiwań.

Bank Centralny kupuje rządowe papiery wartościowe - zwiększa bazę monetarną i dzięki procesowi kreacji pieniądza dochodzi do przyrostu podaży pieniądza. W wyniku zakupu i późniejszej sprzedaży obligacji rządowych przez Bank Centralny rosną rezerwy bankowe, co prowadzi, poprzez kreację kredytów, do wielokrotnie większego niż przyrost rezerw zwiększenia podaży pieniądza.

Występują 2 podstawowe typy operacji otwartego rynku :

1. Zakupy lub sprzedaż bez warunku odkupu, oznacza to, że Bank Centralny kupuje papier wartościowy, nie zobowiązuje się go odsprzedać w późniejszym terminie; sprzedaje i nabywca nie jest zobowiązany do odsprzedaży tego papieru Bankowi Centralnemu w późniejszym terminie.

2. Zakupy lub sprzedaż z warunkiem odkupu. Przy zakupach z warunkiem odkupu Bank Centralny kupuje papiery wartościowe, a ich sprzedawca zobowiązuje się je odkupić od Banku Centralnego po ustalonej cenie w określonym czasie.

Przy sprzedaży z warunkiem odkupu Bank Centralny sprzedaje papiery wartościowe i zobowiązuje się je odkupić od nabywcy po ustalonej cenie, ponieważ terminy odkupu są zazwyczaj bardzo krótkie. Ten typ operacji tylko chwilowo zmienia rezerwy bankowe.

Operacje otwartego rynku mogą być dynamiczne, gdy ich celem jest trwała zmiana rezerw bankowych i wówczas Bank Centralny dokonuje zakupu lub sprzedaży bez warunku odkupu oraz defensywne, gdy ich celem jest utrzymanie bieżącego poziomu rezerw bankowych. W tej sytuacji, aby przeciwdziałać chwilowym wahaniom poziomu rezerw bankowych Bank Centralny dokonuje zakupu lub sprzedaży z warunkiem odkupu.

(np. w okresie 24-26 XII gwałtownie wzrasta zapotrzebowanie na gotówkę, ludzie dokonują wypłat, spadek depozytów redukuje rezerwy bankowe, w celu utrzymania ich na stałym poziomie Bank Centralny kupuje papiery wartościowe z datą odkupu 1 I, kiedy to do banków wpływają nowe depozyty)

Inną z metod kontroli są interwencje na rynku walutowym - kupowanie obcych walut lub złota zwiększa bazę monetarną; Bank Centralny płaci czekiem, banki otrzymują więcej rezerw i to powoduje, że rośnie baza monetarna, ponieważ operacje interwencyjne po stałych kursach walutowych noszą groźbę inflacji, Bank Centralny stosuje tzw. ”sterylizację” - jest to odmiana operacji otwartego rynku z jednej strony BC powiększa bazę monetarną poprzez zakup obcych walut, z drugiej strony w tym samym czasie sprzedaje rządowe papiery wartościowe na otwartym rynku. Efektem netto tego działania ma być nie zmieniona baza monetarna.

Ad 2) Polityka dyskontowa

Bank Centralny może udzielić bankom pożyczek, które zwiększają ich rezerwy, a tym samym bazę monetarną. Banki, uzyskawszy przyrost rezerw, mogą wykorzystać go do kreacji kredytu. W efekcie nastąpi wielokrotnie większy niż zwiększenie rezerw przyrost podaży pieniądza. Bank Centralny może również w sposób pośredni wpływać na podaż pieniądza poprzez mnożnik. W tym celu manipuluje stopą dyskontową. Gdy stopa dyskontowa rośnie, skłania to banki do utrzymania większych rezerw nadwyżkowych, aby uchronić się od zaciągania drogiej pożyczki w BC. Zwiększone rezerwy nadwyżkowe podnoszą stosunek rezerw do depozytów, co wpływa na zmniejszenie mnożnika pieniądza.

Im mniejszy mnożnik pieniądza, tym mniejsza podaż pieniądza przy danej bazie monetarnej.

Ad 3) Wskaźnik rezerw obowiązkowych

Jest narzędziem pośrednim. Jego wzrost zmusza początkowo banki do przeznaczenia części rezerw nadwyżkowych na rezerwę obowiązkową. Zmniejszenie rezerw nadwyżkowych ogranicza możliwość udzielania pożyczek. Banki muszą zatem swoje rezerwy nadwyżkowe odbudować. W efekcie rosną całe rezerwy, a tym samym stosunek rezerw do depozytów, co obniża mnożnik pieniądza. Mniejsza podaż pieniądza może być wykreowana przy tej samej bazie monetarnej.

Bank Centralny stara się utrzymać wskaźnik rezerw obowiązkowych na mniej więcej stałym poziomie, gdyż działa to stabilizująco na mnożnik i dzięki temu ułatwia kontrolę podaży pieniądza poprzez operacje otwartego rynku, które wpływają na bazę monetarną.

• Jeżeli Bank Centralny chce zwiększyć podaż pieniądza, to prowadzi ekspansywną politykę monetarną polegającą na :

- kupowaniu rządowych papierów wartościowych,

• obniżaniu stopy dyskontowej,

• zwiększaniu sumy udzielanych bankom pożyczek,

• obniżaniu wskaźnika rezerw obowiązkowych.

• Jeżeli BC chce zmniejszyć podaż pieniądza, to prowadzi restrykcyjną politykę monetarną polegającą na :

• sprzedaży rządowych papierów wartościowych,

• podnoszeniu stopy dyskontowej,

• zmniejszeniu sumy udzielanych bankom pożyczek,

• podnoszeniu wskaźnika rezerw obowiązkowych.

podaż pieniądza

zasób gotówki

zasoby depozytów

E

E'

H_d

M*

M**

[M]

(zasób pieniądza)

(podaż bazy monetarnej)

[H]

(baza monetarna)

(popyt na bazę monetarną)

m

MNOŻNIK PIENIĄDZA

---