1. PODSTAWOWE POJĘCIA Z RYNKU FUNDUSZY INWESTYCYJNYCH

Fundusz inwestycyjny - osoba prawna, działająca na podstawie ustawy o funduszach inwestycyjnych. Wyłącznym przedmiotem działalności funduszu jest inwestowanie środków powierzonych przez inwestorów (uczestników) w określone papiery wartościowe, instrumenty rynku pieniężnego i inne prawa majątkowe w taki sposób, by osiągnąć cel inwestycyjny. W zamian za powierzone środki inwestorzy otrzymują określoną liczbę udziałów w funduszu - mogą to być jednostki uczestnictwa (w funduszach otwartych i specjalistycznych otwartych), bądź certyfikaty inwestycyjne (w funduszach zamkniętych). Fundusz prowadzi działalność ze szczególnym uwzględnieniem interesu uczestników, przestrzegając zasad ograniczania ryzyka inwestycyjnego.

Fundusz określa się często mianem instytucji wspólnego inwestowania, ponieważ ideą jego funkcjonowania jest gromadzenie odrębnych i rozproszonych kapitałów inwestorów indywidualnych, firm i instytucji, w celu stworzenia jednego dużego portfela inwestycyjnego. Jest to więc taka instytucja, która gromadzi w jednym miejscu pieniądze wielu inwestorów, których wpłaty tworzą pulę środków, które są inwestowane w różnego rodzaju instrumenty finansowe. Funduszami zarządza towarzystwo funduszy inwestycyjnych, które jest wyspecjalizowaną instytucją finansową zatrudniającą doradców inwestycyjnych - specjalistów posiadających licencje Komisji Nadzoru Finansowego. Zadaniem tych osób jest podejmowanie decyzji inwestycyjnych, polegających na doborze instrumentów finansowych do portfela funduszu w taki sposób, aby jak najlepiej zrealizować cel inwestycyjny funduszu. Towarzystwo funduszy inwestycyjnych zarządza funduszami inwestycyjnymi; nie ma jednak bezpośredniego dostępu do środków w nich zgromadzonych. Środki te oraz nabywane przez fundusz instrumenty finansowe przechowuje i kontroluje specjalny podmiot - bank depozytariusz.

Jednostka uczestnictwa funduszu - oznacza jednakowe prawo majątkowe uczestnika do udziału w aktywach funduszu otwartego i specjalistycznego otwartego. Jednostki uczestnictwa nie są papierami wartościowymi i nie mogą być zbywane na rzecz osób trzecich. Wyjątkiem jest odkupienie jednostek przez fundusz na żądanie uczestnika tego funduszu, któremu przysługują jednostki. Ponadto jednostki uczestnictwa podlegają dziedziczeniu, jak też mogą być przedmiotem zabezpieczenia zobowiązań.

Towarzystwo funduszy inwestycyjnych (TFI) - osoba prawna (spółka akcyjna), będąca najważniejszym organem funduszu inwestycyjnego, której podstawowym celem jest tworzenie funduszy, zarządzanie nimi i reprezentowanie ich wobec osób trzecich.

Towarzystwo funduszy inwestycyjnych jest odrębną od funduszu inwestycyjnego osobą prawną, co zapewnia wysoki poziom bezpieczeństwa środków powierzonych przez inwestorów funduszowi.

Towarzystwo może zarządzać funduszami inwestycyjnymi, charakteryzującymi się różnym sposobem inwestowania pieniędzy, a tym samym różnym poziomem ryzyka. Prowadzenie działalności przez towarzystwo funduszy inwestycyjnych wymaga zezwolenia organu nadzoru, którym od 19 września 2006 r. jest Komisja Nadzoru Finansowego (wcześniej Komisja Papierów Wartościowych i Giełd).

Ustawa o funduszach inwestycyjnych - podstawowy akt prawny regulujący działalność funduszy inwestycyjnych. Ustawa, uchwalona 27 maja 2004 r., określa zasady tworzenia i działania funduszy inwestycyjnych na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej. Ustawa ustala zasady zarządzania funduszami inwestycyjnymi, obowiązki informacyjne funduszy, zasady nabywania i zbywania jednostek uczestnictwa i certyfikatów inwestycyjnych, opisuje możliwości łączenia, przekształcania, rozwiązywania i likwidowania funduszy. Reguluje też zasady prowadzenia na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej działalności przez fundusze zagraniczne i spółki zarządzające.

USTAWA z dnia 27 maja 2004 r. o funduszach inwestycyjnych Dz. U. z dnia 28 czerwca 2004 r. Nr 146, poz. 1546 z póź. zm.

2. PODZIAŁ FUNDUSZY INWESTYCYJNYCH

Fundusze inwestycyjne można klasyfikować w oparciu o różnorodne kryteria. W praktyce najczęściej stosuje się kryteria o charakterze prawnym i ekonomicznym.

2.1. Kryterium prawne

Źródłem tego kryterium jest ustawa z dnia 27 maja 2004 roku o funduszach inwestycyjnych, która wyróżnia trzy podstawowe typy funduszy inwestycyjnych, scharakteryzowanych poniżej.

Fundusze inwestycyjne otwarte (FIO) - są zdecydowanie najbardziej popularnym typem funduszy inwestycyjnych w Polsce. Fundusze otwarte cechują się zmieniającą się liczbą uczestników i jednostek uczestnictwa. Mogą zbywać nieograniczoną liczbę jednostek uczestnictwa i są zobowiązane do ich odkupienia na każde żądanie uczestnika. Charakteryzują się również dostępnością dla potencjalnie nieograniczonej liczby inwestorów oraz dla wszelkiego rodzaju uczestników (osoby fizyczne, prawne i instytucje nie posiadające osobowości prawnej). Muszą zachowywać wysoką płynność zgromadzonych środków. Jednostki uczestnictwa funduszu są wyceniane codziennie (w dni robocze), ponieważ większość instrumentów finansowych wchodzących w skład portfela inwestycyjnego funduszu jest wyceniana codziennie (np. akcje, obligacje). Fundusze inwestycyjne otwarte prowadzą działalność zgodnie z prawem wspólnotowym regulującym zasady zbiorowego inwestowania w papiery wartościowe, co pozwala im, zgodnie z zasadą paszportu europejskiego, na prowadzenie działalności także na terytorium innych państw Unii Europejskiej.

Specjalistyczne fundusze inwestycyjne otwarte (SFIO) - to szczególna forma funduszu otwartego. Statut funduszu specjalistycznego może ograniczyć krąg uczestników oraz wprowadzać dodatkowe warunki, w jakich uczestnik może żądać odkupienia jednostek uczestnictwa, a w szczególności określać termin, w jakim odkupienie to może nastąpić. Spośród działających w Polsce funduszy specjalistycznych część adresowana jest wyłącznie do osób prawnych, inne natomiast przeznaczone są dla uczestników pracowniczych programów emerytalnych lub osób, które deklarują długoterminowe oszczędzanie.

Fundusze inwestycyjne zamknięte (FIZ) - charakteryzują się ograniczonym dostępem inwestorów (możliwość przystąpienia istnieje wyłącznie w okresie subskrypcji tytułów uczestnictwa lub poprzez nabycie certyfikatów w obrocie na rynku wtórnym) oraz ograniczoną możliwością „wyjścia”.

FIZ emitują certyfikaty inwestycyjne - są to papiery wartościowe, których liczba - w odróżnieniu od liczby jednostek uczestnictwa funduszy otwartych - jest stała i może się zmieniać tylko w przypadku nowych emisji, bądź okresowego odkupu walorów od uczestników. Certyfikaty inwestycyjne mogą być przedmiotem obrotu na rynku regulowanym np. na Giełdzie Papierów Wartościowych, jak też mogą być przeznaczone jedynie dla indywidualnych, spełniających określone kryteria inwestorów. Uczestnikiem FIZ emitującego publiczne certyfikaty można zostać na dwa sposoby. W wyniku nabycia certyfikatów na rynku pierwotnym w drodze zapisów podczas publicznej subskrypcji lub poprzez nabycie certyfikatów w obrocie na rynku wtórnym (GPW lub MTS-CeTO). W obu przypadkach wymagane jest posiadanie rachunku papierów wartościowych.

Fundusze zamknięte mogą dokonywać lokat w mniej płynne aktywa i nie muszą utrzymywać płynnych rezerw, co podnosi potencjalną efektywność zarządzania portfelem. W porównaniu z funduszami otwartymi katalog lokat funduszu zamkniętego jest znacznie rozszerzony, gdyż oprócz papierów wartościowych obejmuje również udziały w spółkach z ograniczoną odpowiedzialnością, waluty i transakcje terminowe, które mogą być zawierane nawet w celach spekulacyjnych. Fundusz zamknięty może również w szerszym zakresie korzystać z kredytów i pożyczek bankowych.

W przypadku funduszy zamkniętych wyceny certyfikatów inwestycyjnych dokonywane są rzadziej niż w przypadku funduszy otwartych - co tydzień, co miesiąc lub co kwartał, choć zdarzają się również fundusze wyceniane codziennie.

2.2. Kryterium ekonomiczne

- Podział funduszy według prowadzonej polityki inwestycyjnej

1. Fundusze bezpieczne

Fundusze gotówkowe oraz rynku pieniężnego - lokują posiadane środki w krótkoterminowe instrumenty dłużne: bony skarbowe i pieniężne, bankowe papiery wartościowe (certyfikaty depozytowe, bony oszczędnościowe, etc.), krótkoterminowe weksle komercyjne, lokaty bankowe oraz instrumenty o podobnym charakterze. W portfelu funduszy gotówkowych mogą znaleźć się instrumenty dłużne lub lokaty bankowe o nieco dłuższym terminie zapadalności, natomiast w funduszach rynku pieniężnego zakres dopuszczalnych lokat jest ograniczony wyłącznie do instrumentów dłużnych o najkrótszym terminie zapadalności. Z tego względu nieco wyższym ryzykiem oraz potencjalną dochodowością charakteryzują się fundusze gotówkowe. Oba typy funduszy zaliczają się jednak do najbezpieczniejszych typów funduszy inwestycyjnych, w których ryzyko utraty kapitału nawet w bardzo krótkim okresie jest praktycznie znikome.

Fundusze dłużne (obligacji) - inwestują zebrane od inwestorów środki pieniężne w średnio- i długoterminowe dłużne papiery wartościowe - przede wszystkim w obligacje skarbowe, obligacje komunalne oraz obligacje przedsiębiorstw (papiery komercyjne). Choć fundusze obligacji zaliczane są generalnie do produktów bezpiecznych, część z nich może w krótkim lub nawet średnim okresie przynieść stratę. Dotyczy to przede wszystkim sytuacji, w której rosną stopy procentowe, co powoduje spadek cen niektórych rodzajów obligacji (zwłaszcza o stałym oprocentowaniu i długich terminach do wykupu), a tym samym spadek wycen tytułów uczestnictwa.

2. Fundusze mieszane (hybrydowe)

Fundusze zrównoważone - inwestują 40-60 proc. środków w papiery własnościowe (akcje), a pozostałą część portfela w papiery dłużne (głównie obligacje). Ich potencjalny zysk i ryzyko są tym większe, im większy udział w portfelu mają instrumenty ryzykowne.

Fundusze stabilnego wzrostu - inwestują do 40 proc. aktywów w akcje i instrumenty o podobnym charakterze, zaś pozostałą część aktywów lokują w papiery dłużne. Stopy zwrotu funduszy stabilnego wzrostu są zwykle niższe niż funduszy zrównoważonych, cechuje je jednak niższy poziom ryzyka utraty kapitału.

Fundusze z ochroną kapitału - podstawową zasadą polityki inwestycyjnej jest tu zabezpieczenie przed spadkiem wartości jednostki uczestnictwa poniżej określonego poziomu poprzez alokowanie portfela inwestycyjnego w udziałowe papiery wartościowe, instrumenty pochodne oraz papiery wartościowe o stałym dochodzie (przy czym poziom zabezpieczenia może być stały lub ulegać zmianom, zgodnie z zasadami określonymi w prospekcie informacyjnym funduszu).

Fundusze aktywnej alokacji. W odróżnieniu od funduszy zrównoważonych i stabilnego wzrostu udział akcji i obligacji w funduszach aktywnej alokacji nie jest określony na stałym poziomie, lecz może zmieniać się w szerokich przedziałach (od 0 do 100 proc.). Na potencjalne zyski oraz ryzyko inwestycyjne funduszy aktywnej alokacji wpływ ma koniunktura panująca na rynku giełdowym. Dobrze zarządzane fundusze mogą osiągać wyższe zyski niż zrównoważone w przypadku wzrostów na giełdzie i notować mniejsze straty niż fundusze stabilnego wzrostu w przypadku dekoniunktury.

3. Fundusze agresywne

Fundusze akcji - inwestują przede wszystkim w akcje oraz inne udziałowe papiery wartościowe (prawa do akcji, kwity depozytowe), celem funduszy akcyjnych jest osiąganie jak najwyższego zysku przy jednoczesnym stosunkowo wysokim poziomie ryzyka inwestycyjnego. W okresach korzystnej koniunktury na rynku akcji fundusze te osiągają bardzo wysokie stopy zwrotu, jednak podczas bessy ich jednostki uczestnictwa mogą znacznie obniżyć swoją wartość. Z uwagi na wysokie ryzyko utraty kapitału, zwłaszcza w krótkim okresie, inwestorom zaleca się jak najdłuższy horyzont inwestycyjny (nawet kilkanaście lub kilkadziesiąt lat). Są adresowane do inwestorów cechujących się wysoką skłonnością do ryzyka.

2.3. Zasięg geograficzny inwestycji

1. Fundusze rynku krajowego.

Fundusze inwestycyjne o zasięgu krajowym dokonują lokat w papiery wartościowe, instrumenty rynku finansowego oraz inne prawa majątkowe na lokalnym rynku finansowym. W przypadku funduszy zarejestrowanych w Polsce są to fundusze, które inwestują w krajowe akcje, obligacje, papiery wartościowe emitowane przez Skarb Państwa, etc. Przyjmują one wpłaty zazwyczaj wyłącznie w złotych (w walucie krajowej), w tej samej walucie wyceniają tytuły uczestnictwa, w związku z czym uczestnicy tych funduszy nie są narażeni na ryzyko kursowe. Zdecydowana większość zarejestrowanych w naszym kraju funduszy inwestycyjnych to fundusze inwestujące na rynku krajowym.

2. Fundusze inwestujące na rynkach zagranicznych

Są to podmioty, które dokonują lokat w aktywa finansowe i niefinansowe poza granicami macierzystego kraju. Możemy tutaj wyróżnić:

Fundusze globalne - inwestują zarówno na rynku lokalnym, jak i na rynkach zagranicznych - przykładem tego rodzaju funduszy w Polsce są z jednej strony podmioty inwestujące w akcje spółek tzw. „nowej Europy”, czyli państw które 1 maja 2004 r. stały się członkami Unii Europejskiej, z drugiej zaś fundusze nieruchomości, które nabywają nieruchomości w Polsce oraz w innych krajach Europy Centralnej;

Fundusze międzynarodowe - dokonują lokat wyłącznie na rynkach zagranicznych. Wśród tych ostatnich można spotkać fundusze posiadające określoną specjalizację geograficzną oraz fundusze bez określonego zasięgu geograficznego. Specjalizacja geograficzna ma najczęściej charakter regionalny - fundusze lokują wówczas aktywa w walory emitentów pochodzących z określonego kraju lub regionu świata (najczęściej charakteryzującego się dużym potencjałem wzrostu - przykładem mogą być fundusze inwestujące w akcje firm z krajów regionu Pacyfiku czy też fundusze rynku europejskiego, fundusz rynku amerykańskiego).

2.4. Gwarancja ochrony kapitału

1. Fundusze bez gwarancji ochrony kapitału nie oferują inwestorom żadnej gwarancji zwrotu określonej kwoty, ale w przypadku dobrej koniunktury na rynku kapitałowym zapewniają wyższy dochód, niż fundusze z ochroną kapitału.

2. Fundusze z ochroną kapitału

Fundusze z ochroną kapitału adresowane są do inwestorów cechujących się wysoką awersją do ryzyka (osób bardzo wrażliwych na wahania wycen tytułów uczestnictwa i nie akceptujących najmniejszych nawet strat), którzy nie chcą równocześnie rezygnować z możliwości, jakie udostępnia inwestorom współczesny rynek finansowy. Fundusze z ochroną kapitału możemy podzielić na:

• fundusze z pełną ochroną kapitału - zapewniają uczestnikowi wypłatę co najmniej takiej samej kwoty, jaką ulokował on w momencie rozpoczęcia inwestycji (nie uwzględniając opłaty manipulacyjnej). Innymi słowy stopa zwrotu z tytułu uczestnictwa nie może być niższa niż zero procent. Fundusz taki nie naraża uczestnika na nominalne straty (stopa zwrotu nie może być ujemna), choć realna wartość inwestycji na koniec okresu rozliczeniowego może być, z uwagi na inflację, niższa od wartości inwestycji na początku okresu.

• fundusze z częściową ochroną kapitału - zapewniają ochronę kapitału w okresie rozliczeniowym na poziomie niższym niż 100 procent (np. 90 procent - zobowiązują się do wypłaty co najmniej 90 procent zainwestowanych na początku tego okresu środków). Uczestnik takiego funduszu musi się zatem liczyć z pewną, stosunkowo niewielką jednak stratą. Formuła ta w odróżnieniu od poprzedniej umożliwia jednak wyższy poziom udziału w potencjalnych zyskach.

3. RYZYKO ZWIĄZANE Z INWESTYCJĄ W FUNDUSZE INWESTYCYJNE

Ryzyko inwestycyjne - wszelkiego rodzaju inwestycje na rynku finansowym obarczone są ryzykiem inwestycyjnym definiowanym najczęściej jako możliwość utraty określonej części zainwestowanego kapitału. Fundusze inwestycyjne lokujące pozyskane od inwestorów środki pieniężne w instrumenty finansowe również cechuje określone ryzyko.

Ryzyko przekłada się na wahania wartości tytułów uczestnictwa, a tym samym wahania wartości inwestycji. Im wyższe ryzyko, tym większe możliwe wahania wartości inwestycji, ale jednocześnie większe szanse na wysoki zysk. Generalnie poziom ryzyka inwestycyjnego w przypadku funduszy jest zdeterminowany dwoma czynnikami: typem funduszu oraz realizowaną strategią inwestycyjną.

W krótkich okresach czasu najbardziej na wahania wartości jednostek uczestnictwa narażone są fundusze akcyjne, a w drugiej kolejności fundusze zrównoważone. Najmniejsze ryzyko wahań towarzyszy funduszom dłużnym oraz pieniężnym. Z drugiej jednak strony, możliwości potencjalnych zysków są dla dwóch ostatnich grup najmniejsze, natomiast dla funduszy akcyjnych - największe.

Ryzyko trendu giełdowego dotyczy w szczególności funduszy akcji, mieszanych oraz dłużnych.

• ryzyko w funduszach akcji i w funduszach mieszanych. Bieżąca wartość jednostki uczestnictwa funduszu jest określana na podstawie wyceny wszystkich lokat funduszu, a te z kolei są wyceniane na podstawie ich wartości giełdowej, tak często jak odbywają się sesje giełdowe. Giełdowa wycena aktywów funduszu może oznaczać ujemne rentowności w okresach słabej koniunktury giełdowej. Dotyczy to w szczególności funduszy akcji i funduszy mieszanych. W czasie bessy, gdy popyt na akcje jest dużo niższy niż ich podaż, wszystkie akcje, również spółek osiągających wysokie zyski z prowadzonej działalności, tracą na wartości.
  Będąc uczestnikiem funduszu akcji, należy pamiętać, że każdy fundusz akcji ma na celu pomnażanie naszych aktywów w długim horyzoncie czasowym (wieloletnim). Wycena giełdowa spółek i wartość jednostki uczestnictwa funduszu akcji będzie się przybliżać do wyceny fundamentalnej spółek. Będzie to oznaczało, że wartość jednostki uczestnictwa będzie wtedy rosnąć - w przypadku zakończenia bessy, lub spadać przy zakończeniu okresu hossy.

• ryzyko w funduszach dłużnych Ryzyko trendu giełdowego dotyczy nie tylko funduszy lokujących aktywa w akcje. Ponosimy je także w funduszach dłużnych. Na wycenę jednostki uczestnictwa wpływają dwa czynniki: wycena rynkowa lokat oraz przychody uzyskiwane z tych lokat. W przypadku obligacji najważniejsze są przychody z lokat wypłacane okresowo przez emitenta. Jednak na bieżącą wartość jednostki uczestnictwa ma także wpływ wycena rynkowa obligacji. Mogą wystąpić sytuacje, w których dochodzi do wahań w popycie i podaży obligacji na rynku. W okresie hossy stopa zwrotu może być wyższa od przychodów uzyskiwanych z lokat. W czasie bessy wycena obligacji może spadać. Wtedy zmiana wartości jednostki uczestnictwa może być niższa od stopy odsetek od obligacji stanowiących lokaty funduszu.

Ryzyko zmiany stóp procentowych - Podniesienie poziomu stóp procentowych przez Radę Polityki Pieniężnej zwiększa koszt finansowania rozwoju przedsiębiorstw za pomocą kredytu bankowego i tym samym ogranicza zyski przedsiębiorstw. Wzrost stóp procentowych będzie oddziaływał negatywnie na fundusze akcji, a proces odwrotny - obniżenie stóp - powinien być czynnikiem oddziałującym pozytywnie.

W przypadku funduszy dłużnych tendencja jest odwrotna. Większość lokat takich funduszy zwykle stanowią obligacje długoterminowe. Rynkowe notowania tych obligacji - a tym samym wyniki funduszy - poprawiają się w czasie trwania cyklu obniżek stóp procentowych (bo nowo emitowane obligacje mają coraz niższe oprocentowania i inwestorzy chętniej kupują na giełdzie wcześniej wyemitowane obligacje długoterminowe). 

Ryzyko walutowe - Są na nie narażeni inwestorzy lokujący oszczędności w funduszach inwestujących za granicą. Wartość majątku takich funduszy często jest wyrażona w walutach obcych. Osiągnięte przez dany fundusz zyski w dolarze, czy euro należy skorygować o zmianę kursu waluty wobec złotego w okresie inwestycji. Przykładowo: uczestnik zainwestował w fundusz europejskich obligacji 1000 zł. Kurs złotego wobec euro wynosił 5 zł (inwestycja była więc warta 200 euro). Po pewnym czasie inwestor zainkasował 220 euro (zysk 10 proc. licząc w euro). Niestety kurs złotego wobec euro zmienił się w tym czasie z 5 do 4 zł. Inwestor otrzymał więc tylko 880 zł.

Indywidualna skłonność do ryzyka - subiektywna, różna dla każdego inwestora, tolerancja dla krótkookresowego spadku wartości inwestycji. Im większy dyskomfort wywołują u inwestora przejściowe straty, tym niższa jest jego indywidualna skłonność do ponoszenia ryzyka. W przypadku najbardziej konserwatywnych inwestorów zalecane jest lokowanie oszczędności w bezpieczne kategorie funduszy inwestycyjnych. Inwestorzy, dla których priorytetem jest wyższy długoterminowy zysk i są w stanie w tym celu zaakceptować przejściowe straty, powinni przynajmniej część oszczędności zainwestować w fundusze mieszane lub akcyjne.

Znając własną skłonność do ryzyka możemy określić, jakiego rodzaju produkty finansowe (w tym fundusze inwestycyjne) powinniśmy brać pod uwagę konstruując swój portfel inwestycyjny. Pomaga w tym np. prospekt informacyjny funduszu inwestycyjnego, który wskazuje profil inwestora, do którego adresowany jest dany fundusz.

Horyzont inwestycyjny - to zakładana przez inwestora długość trwania danej inwestycji. Długość horyzontu inwestycyjnego wpływa na zalecenia dotyczące inwestycji. Przy długim - kilku i kilkunastoletnim - horyzoncie inwestycyjnym zaleca się większy udział funduszy z udziałem akcji. Przy inwestycji krótkoterminowej zalecane są fundusze bezpieczne.

Informacja o zalecanym horyzoncie inwestycyjnym znajduje się w prospekcie informacyjnym każdego funduszu otwartego. Horyzont ten nie jest sztywno określony - to raczej sugestia dotycząca tego, na jak długo powinniśmy ulokować kapitał w funduszu, aby osiągnąć swój cel inwestycyjny.

4. INFORMACJE PUBLIKOWANE PRZEZ FUNDUSZE

Zgodnie z ustawą o funduszach inwestycyjnych obowiązkowymi publikacjami otwartych funduszy inwestycyjnych, są:

Statut i Prospekt informacyjny funduszu

Prospekt informacyjny stanowi najpełniejsze źródło informacji o funduszu inwestycyjnym. Znajdują się w nim informacje o funduszu inwestycyjnym, towarzystwie funduszy inwestycyjnych, depozytariuszu, podmiotach obsługujących fundusz oraz przede wszystkim dane, które w ocenie TFI są niezbędne do właściwej oceny ryzyka inwestowania w fundusz (m. in. realizacji przyjętej polityki inwestycyjnej, historycznych wynikach finansowych funduszu). Informuje o miejscach, w których jest udostępniony prospekt, roczne i półroczne sprawozdania finansowe funduszu.

Załącznikiem do prospektu informacyjnego funduszu jest jego statut, podstawowy dokument regulujący prawa i obowiązki uczestnika oraz określający organizację i sposób działania funduszu inwestycyjnego, sporządzony w formie aktu notarialnego. Zawiera przede wszystkim informacje o:

• celu inwestycyjnym funduszu,

• zasadach polityki inwestycyjnej,

• zasadach wypłacania dochodów uczestnikom,

• kosztach obciążających uczestnika.

Prospekty informacyjne dostępne są w siedzibie towarzystwa zarządzającego funduszem, u dystrybutorów oraz na stronach internetowych TFI, a także mogą być doręczane uczestnikom na każde ich żądanie.

Sprawozdanie finansowe funduszu

Fundusze zobowiązane są do publikowania sprawozdań półrocznych oraz rocznych, w których szczegółowo informują o wynikach inwestycyjnych i publikują skład portfela inwestycyjnego. Najważniejszymi elementami sprawozdań finansowych są: podstawowe informacje o funduszu i towarzystwie, zestawienie lokat funduszu, bilans, rachunek wyniku z operacji funduszu, oświadczenie zarządu, depozytariusza i opinia biegłego rewidenta.

Na stronach internetowych towarzystw funduszy inwestycyjnych powinny być publikowane prospekty informacyjne wszystkich funduszy inwestycyjnych otwartych zarządzanych przez dane towarzystwo oraz ich skróty, jak też półroczne sprawozdania finansowe tych funduszy.
Fundusz inwestycyjny otwarty ma również obowiązek publikowania rocznych sprawozdań finansowych oraz ich udostępniania w miejscach zbywania jednostek uczestnictwa i na żądanie.

Wycena jednostek uczestnictwa FIO

Dokonywana jest codziennie (w dni robocze) na podstawie bieżących notowań instrumentów finansowych wchodzących w skład portfela funduszu.

Cenę jednostki, czyli inaczej wartość aktywów netto przypadającą na jednostkę uczestnictwa, fundusz otwarty ustala z częstotliwością określoną w statucie, nie rzadziej jednak niż w każdym dniu, w którym zbywa lub odkupuje jednostki. Jednostki są zbywane i odkupywane po cenie wynikającej z podzielenia wartości aktywów netto funduszu przez liczbę jednostek ustaloną na podstawie rejestru uczestników funduszu w danym dniu wyceny.

Jeśli inwestycje funduszu są trafione i wartość aktywów rośnie, rośnie również wartość pojedynczej jednostki. Okresowo wartość jednostki uczestnictwa może również spadać. W mniejszym stopniu ryzyko to związane jest z funduszami pieniężnymi oraz dłużnymi, natomiast w przypadku funduszy akcyjnych takie okresowe spadki są zupełnie naturalne, ponieważ wartość jednostki jest w dużym stopniu skorelowana z koniunkturą na rynku giełdowym.

Rynek funduszy inwestycyjnych oferuje obecnie bardzo wiele możliwości zasięgnięcia informacji o wycenach funduszy. Znaleźć je można przede wszystkim w prasie - zarówno tej ogólnopolskiej, jak też w niektórych dziennikach lokalnych. Notowania funduszy są oczywiście obecne także w specjalistycznych dziennikach zajmujących się tematyką finansową.

Innym źródłem informacji o wycenach funduszy jest Internet. Najbardziej aktualne i najobszerniejsze dane zamieszczone są na stronach internetowych towarzystw funduszy inwestycyjnych.

Często spotykaną usługą oferowaną przez TFI jest możliwość zamówienia wyceny interesujących nas funduszy, które możemy otrzymywać na pocztę e-mailową lub przez SMS. Poza tym notowania funduszy publikowane są na stronach internetowych największych portali ogólnotematycznych, wortali finansowych, niektórych dystrybutorów oraz portali związanych z ww. tytułami prasowymi.

Inne źródła informacji o wycenach funduszy to:

• agencje informacyjne i serwisy finansowe, krajowe i zagraniczne,

• telefoniczne serwisy informacyjne towarzystw funduszy inwestycyjnych (infolinie),

• Telegazeta TVP S.A.,

• placówki dystrybutorów funduszy (w zakresie oferowanych produktów).

Informacje o miejscach, w których publikowane są dane o wycenie jednostek, fundusz zamieszcza w prospekcie informacyjnym.

Korzystając z ww. źródeł musimy zazwyczaj przebrnąć przez szereg rozmaitych danych. Najczęściej publikowane są:

• cena nabycia jednostki - cena po której inwestor nabywa jednostki uczestnictwa funduszy, zwykle jest to wartość jednostki uczestnictwa powiększona o opłatę manipulacyjną, pobieraną przez fundusz przy nabywaniu jednostki jeżeli opłata taka jest pobierana;

• cena odkupienia jednostki -cena po jakiej fundusz odkupuje jednostki od uczestnika. Właśnie w oparciu o tę wielkość możemy obliczyć wartość naszej inwestycji w funduszu.

• cena brutto jednostki uczestnictwa - jest to wartość jednostki uczestnictwa powiększona o opłatę manipulacyjną

• cena netto jednostki - jest to wartość jednostki uczestnictwa nie uwzględniająca opłaty manipulacyjnej

Poza ceną nabycia i ceną odkupienia jednostki w informacjach o wycenie można znaleźć dane dotyczące daty wyceny, walucie wyceny, zmianie wartości jednostki w określonym czasie.

Znając wartość jednostki uczestnictwa funduszu inwestycyjnego możemy bez problemu wyznaczyć aktualną wartość naszej inwestycji w dany fundusz - mnożymy cenę jednostki uczestnictwa tego funduszu przez liczbę posiadanych przez nas jednostek funduszu i otrzymujemy wartość naszej inwestycji. W ten sposób możemy na bieżąco monitorować inwestycje w fundusz inwestycyjny otwarty (pamiętać należy że przy umarzaniu jednostek uczestnictwa od osiągniętego przez nas zysku, tak jak przy wszystkich inwestycjach kapitałowych, obliczony zostanie i pobrany podatek od zysków kapitałowych).

5. INSTYTUCJE ZWIĄZANE Z DZIAŁALNOŚCIĄ FUNDUSZY INWESTYCYJNYCH I NADZORUJĄCE DZIAŁALNOŚĆ FUNDUSZY

Agent Transferowy - wykonuje szereg czynności o charakterze techniczno-rozliczeniowym niezbędnych do prawidłowego funkcjonowania funduszu. Prowadzi rejestr członków funduszu, który zawiera: podstawowe dane osobowe uczestników funduszu, dane o wpłatach do funduszu, dane o wypłatach, dane o aktualnym stanie środków na rachunkach. Zadaniem agenta transferowego jest również nadzorowanie prawidłowego przebiegu transakcji dokonywanych przez uczestników. Funkcję agenta może pełnić bank, w praktyce jednak najczęściej funkcje te pełni odrębny podmiot, który jest wyspecjalizowany w obsłudze funduszy zarządzanych przez różne TFI.

Bank Depozytariusz - bank wybrany przez Towarzystwo Funduszy Inwestycyjnych i zaakceptowany przez Komisję Nadzoru Finansowego spełniający wymogi stawiane przez ustawę o funduszach inwestycyjnych, który podpisał z Towarzystwem Funduszy Inwestycyjnych umowę o prowadzenie rejestru aktywów funduszu.

Depozytariusz prowadzi rejestr wszystkich aktywów funduszu, przechowuje je, nadzoruje prawidłowe zarządzanie funduszem inwestycyjnym, kontroluje terminowe rozliczanie transakcji uczestników funduszu. Bank Depozytariusz jest zobowiązany do zapewnienia, aby fundusz wykonywał swoje obowiązki zgodnie z obowiązującym prawem oraz statutem. Depozytariuszem może być tylko bank krajowy, oddział zagranicznej instytucji kredytowej posiadający siedzibę na terytorium Rzeczpospolitej Polskiej o minimalnych funduszach własnych na poziomie 100 000 000 zł lub Krajowy Depozyt Papierów Wartościowych S.A.

Dystrybutor jednostek uczestnictwa - podmiot uprawniony do pośredniczenia w zbywaniu i odkupywaniu jednostek uczestnictwa. Jednostki mogą być zbywane bezpośrednio przez fundusz lub za pośrednictwem towarzystwa funduszy inwestycyjnych, domów maklerskich oraz za zezwoleniem Komisji Nadzoru Finansowego poprzez inne podmioty takie jak banki, placówki pośredników finansowych oraz ich doradcy finansowi, multiagencje, agenci transferowi, jak też za pośrednictwem osób fizycznych (które nie mogą jednak przyjmować żadnych wpłat w związku z nabyciem jednostek uczestnictwa ani pośredniczyć w przekazywaniu środków pochodzących z umorzenia jednostek uczestnictwa; przyjmują jedynie zlecenia). TFI ponosi odpowiedzialność przed uczestnikami funduszu za działania podmiotów zajmujących się dystrybucją. Każdy zainteresowany zakupem jednostek uczestnictwa może to zrobić właśnie u dystrybutora. Fundusze inwestycyjne są dostępne w szerokiej sieci dystrybucji w całej Polsce. Informacja o wszystkich podmiotach, które mogą sprzedawać jednostki funduszu znajduje się w jego prospekcie informacyjnym (w przypadku funduszy zamkniętych - w prospekcie emisyjnym). Lista placówek, sprzedających fundusze, zwykle jest zamieszczona na stronie internetowej każdego TFI. Aktualna lista wszystkich podmiotów posiadających zgodę Komisji Nadzoru Finansowego na prowadzenie dystrybucji jednostek uczestnictwa funduszy otwartych i specjalistycznych otwartych znajduje się na stronie internetowej KNF (www.knf.gov.pl). Szczególną popularność w sprzedaży funduszy zdobywa obecnie Internet. Internet umożliwia nie tylko składanie zleceń nabycia jednostek uczestnictwa, ale także m.in. monitorowanie wartości jednostek na rejestrach, składanie zleceń konwersji i odkupienia jednostek oraz uzyskanie historycznych informacji o składanych zleceniach, dyspozycjach i innych przeprowadzanych operacjach (np. pełnomocnictwach, blokadach).

Komisja Nadzoru Finansowego (KNF) - organ administracji nadzorujący rynek finansowy, w tym fundusze inwestycyjne. Do zadań KNF poza sprawowaniem nadzoru nad rynkiem finansowym, należy podejmowanie działań służących prawidłowemu funkcjonowaniu rynku finansowego, podejmowanie działań mających na celu rozwój rynku finansowego i jego konkurencyjności, podejmowanie działań edukacyjnych i informacyjnych w zakresie funkcjonowania rynku finansowego, udział w przygotowywaniu projektów aktów prawnych w zakresie nadzoru nad rynkiem finansowym, stwarzanie możliwości polubownego i pojednawczego rozstrzygania sporów między uczestnikami rynku finansowego. W skład KNF wchodzą Przewodniczący, dwóch Zastępców Przewodniczącego i czterech członków, którymi są: minister właściwy do spraw instytucji finansowych albo jego przedstawiciel, minister właściwy do spraw zabezpieczenia społecznego albo jego przedstawiciel; Prezes Narodowego Banku Polskiego albo delegowany przez niego Wiceprezes Narodowego Banku Polskiego oraz przedstawiciel Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej;

KNF udziela zezwolenia na działalność każdego zarejestrowanego w Polsce Towarzystwa Funduszy Inwestycyjnych, wydaje zgodę na działalność każdego funduszu, zatwierdza zmiany statutu funduszu (w tym dotyczące zmian polityki inwestycyjnej).

6. KOSZTY INWESTOWANIA W FUNDUSZE

Opłata manipulacyjna

Opłata manipulacyjna (zwana również dystrybucyjną lub prowizją) jest pobierana przez towarzystwo funduszy inwestycyjnych najczęściej przy nabywaniu oraz umarzaniu jednostek uczestnictwa i certyfikatów inwestycyjnych przez inwestorów. Służy pokryciu wynagrodzenia dystrybutorów funduszy.

Jest potrącana z kwoty przeznaczonej na zakup jednostek. Im bezpieczniejszy fundusz i im więcej pieniędzy klient lokuje, tym mniejsza procentowo jest opłata. Im dłużej trwa inwestycja w fundusz, tym opłata dystrybucyjna ma mniejsze znaczenie dla ostatecznego zysku inwestora.

Stawki opłat manipulacyjnych zależą od trzech czynników: wielkości środków przeznaczonych na zakup jednostek uczestnictwa, długości inwestycji, sposobu dokonywania wpłat.

Najczęściej spotykanymi rodzajami opłat w funduszach otwartych są: opłaty pobierane przy zbywaniu jednostek, przy odkupywaniu jednostek oraz przy konwersji środków między funduszami tego samego towarzystwa (zwykle gdy przenosimy oszczędności z funduszu o niższej stawce opłaty manipulacyjnej do funduszu pobierającego wyższe opłaty).

Dokładne informacje na temat wszystkich rodzajów opłat są zamieszczone w Tabeli Opłat, dostępnej w sieci sprzedaży oraz na stronach internetowych TFI.

Opłata za zarządzanie i tzw. koszty limitowane

Opłata za zarządzanie jest wynagrodzeniem dla towarzystwa za zarządzanie funduszem. Jest ona naliczana rocznie, ale pobierana codziennie przez fundusz. Liczona jest od wartości aktywów netto w danym dniu wyceny, przez co bezpośrednio wpływa na wycenę jednostek uczestnictwa.

Opłata za zarządzanie zawiera tzw. koszty limitowane, czyli te, które nie są bezpośrednio związane z zarządzaniem funduszem, ale które trzeba ponieść, by fundusz mógł funkcjonować (np. opłaty na rzecz banku depozytariusza czy agenta transferowego). Wyniki inwestycyjne funduszy, które są publikowane w prasie, uwzględniają już opłatę za zarządzanie i koszty limitowane. Wysokość opłaty za zarządzanie można sprawdzić w prospekcie informacyjnym funduszu i jego statucie, dostępnym w siedzibie Towarzystwa, będącego organem funduszu albo na jego stronach internetowych.

Podatek od zysków kapitałowych

Podatek od zysków kapitałowych zwany podatkiem Belki odnosi się do wszystkich form oszczędzania i inwestowania. Obciążone są nim zyski z wszelkich lokat - bankowych, w obligacje, na giełdzie, a także w funduszach inwestycyjnych. Obecnie stawka podatku wynosi 19 proc. od osiągniętego zysku.

Jeśli więc klient włoży do funduszu 1000 zł, a wartość umarzanych jednostek uczestnictwa wzrośnie do 1100 zł, to podatek wyniesie 19 zł. Tzw. podatek Belki jest potrącany nie w cyklu rocznym, jak podatek dochodowy PIT, ale dopiero po zakończeniu inwestycji. Podatek odprowadza instytucja finansowa (bank, fundusz). Klient nie musi też uwzględniać tych dochodów w zeznaniu podatkowym PIT.

Obliczenia podatku dokonuje się odrębnie dla każdej wpłaty dokonanej na nabycie jednostek uczestnictwa. W zależności od zapisów w prospekcie funduszu w pierwszej kolejności mogą być odkupywane (w ramach tego samego konta w rejestrze):

• jednostki nabyte najwcześniej, zgodnie z zasadą FIFO (first in, first out),

• jednostki nabyte jako ostatnie, zgodnie z zasadą LIFO (last in, first out),

• jednostki nabyte po najwyższej cenie, zgodnie z zasadą HIFO (highest in, first out).

Ze względów podatkowych pierwsze rozwiązanie jest najmniej korzystne dla klienta, gdyż zysk uzyskany przez uczestnika jest wówczas najwyższy (oczywiście zakładając, iż wyceny funduszy przez okres inwestycji rosły). Znacznie lepsza jest metoda LIFO, gdyż zysk, od którego obliczany jest podatek jest wówczas najmniejszy (założenie jw.). Korzystna jest także metoda HIFO, w przypadku której, niezależnie od koniunktury na rynku, odkupując jednostki nabyte w różnym czasie, po różnych cenach, zysk podlegający opodatkowaniu jest najniższy. Większość towarzystw sama określa metodę rozliczania jednostek (znaleźć ją można w prospekcie informacyjnym funduszu, w punkcie „Obowiązki podatkowe uczestników funduszu”), niektóre natomiast dają uczestnikom możliwość samodzielnego wyboru tej metody.

7. ZALETY FUNDUSZY INWESTYCYJNYCH

Liczne zalety funduszy inwestycyjnych sprawiły, że od wielu lat stanowią one jedną z najczęściej wybieranych form oszczędzania na świecie, a ich popularność stale się zwiększa. Wśród podstawowych zalet funduszy inwestycyjnych należy wymienić:

Wysokie dochody, konkurencyjne względem innych lokat

Podstawowym zadaniem funduszu inwestycyjnego jest pomnażanie oszczędności powierzonych przez uczestników. W tym celu fundusze dokonują takiego doboru lokat finansowych, które umożliwiają wypracowanie jak najwyższego zysku przy założonym poziomie ryzyka. Fundusze inwestycyjne są więc narzędziem, które daje uczestnikom możliwość uzyskiwania dochodów właściwych dla poszczególnych segmentów rynku finansowego, ale jednocześnie uwalnia ich od konieczności przeprowadzania analiz i podejmowania szczegółowych, samodzielnych decyzji inwestycyjnych.

Bezpieczeństwo

Rygorystyczne regulacje, jakim podlegają fundusze inwestycyjne, sprawiają, że jest to jedna z najbezpieczniejszych form lokowania oszczędności - ryzyko upadłości funduszu nie występuje. Aktywa funduszu inwestycyjnego przechowuje depozytariusz, którym może być tylko bank dysponujący wysokimi kapitałami własnymi (lub Krajowy Depozyt Papierów Wartościowych). Nawet bankructwo tego banku nie pociąga jednak za sobą strat dla inwestorów, ponieważ przechowywane aktywa funduszu inwestycyjnego są wyłączone z masy upadłościowej depozytariusza. Towarzystwa funduszy inwestycyjnych nie mają ponadto bezpośredniego dostępu do środków ulokowanych w funduszach, którymi zarządzają. Towarzystwa mogą dysponować tymi środkami jedynie zgodnie z przepisami prawa i statutem funduszu. Są też poddane stałemu nadzorowi Komisji Nadzoru Finansowego i muszą przestrzegać określonych obowiązków informacyjnych, takich jak publikacja statutu oraz rocznych i półrocznych sprawozdań finansowych zarządzanych funduszy.

Zabezpieczenie przed ryzykiem defraudacji nie oznacza jednak, że lokowanie oszczędności w funduszu inwestycyjnym jest całkowicie wolne od ryzyka. Ryzyko charakterystyczne dla danego funduszu zależy od przyjętej strategii inwestycyjnej oraz rodzaju dokonywanych lokat. Czynniki ryzyka są szczegółowo opisane w prospekcie informacyjnym każdego funduszu.

Powierzenie oszczędności specjalistom

Środki pieniężne zgromadzone przez fundusz inwestycyjny powierzane są specjalistom, którzy realizują zapisany w statucie cel inwestycyjny funduszu. Specjaliści ci, dysponując rozległą wiedzą o rynku finansowym, poprzedzają wybór lokat analizą zmieniających się warunków gospodarczych, sytuacji poszczególnych spółek i indywidualnej charakterystyki nabywanych papierów wartościowych. W zależności od wyników tej analizy fundusz może dokonywać różnego rodzaju lokat, ukierunkowanych na realizację zamierzonego celu inwestycyjnego, zgodnych z ustawą i statutem funduszu.

Dywersyfikacja ryzyka  

Jedną z najważniejszych zasad działalności funduszy inwestycyjnych jest ograniczanie ryzyka, które polega na różnicowaniu dokonywanych lokat. Dzięki temu specyficzne ryzyko związane z danym papierem wartościowym ma niewielki wpływ na całkowite ryzyko, jakim obarczone są inwestycje funduszu. Straty ponoszone na poszczególnych papierach wartościowych są równoważone zyskami, jakie przynoszą inne lokaty. Z punktu widzenia przeciętnego inwestora zaleta dywersyfikacji polega więc na tym, że oszczędzając nawet niewielkie kwoty może on ograniczyć ryzyko w takim samym stopniu, jaki jest dostępny dla dużych i zasobnych inwestorów instytucjonalnych.

Możliwość oszczędzania niewielkich kwot i umiarkowane koszty

Ważną cechą większości funduszy inwestycyjnych jest możliwość rozpoczęcia oszczędzania nawet od niewielkiej kwoty. W przypadku wielu działających w Polsce otwartych funduszy inwestycyjnych minimalna pierwsza wpłata wynosi 50 lub 100 zł, zaś kolejne wpłaty mogą być nawet niższe. Fundusze ponoszą natomiast koszty operacyjne, które obejmują między innymi wynagrodzenie towarzystwa za zarządzanie funduszem. Najczęściej są one ograniczone procentowym limitem wyrażonym w skali rocznej. Koszty operacyjne naliczane są systematycznie w ciągu roku, a ich wpływ uwidacznia się wolniejszym wzrostem wartości jednostki uczestnictwa. Zasada przejrzystości kosztów jest jedną z podstawowych zalet funduszy inwestycyjnych, stanowiącą o ich dużej atrakcyjności w porównaniu z innymi alternatywnymi formami lokowania oszczędności.

Szybki dostęp do oszczędności

Jednym z podstawowych atutów funduszy inwestycyjnych jest wysoka płynność powierzonych oszczędności. Uczestnik otwartego funduszu inwestycyjnego może praktycznie w dowolnej chwili zażądać odkupienia jednostek uczestnictwa (od zasady tej istnieją tylko nieliczne, przewidziane prawem wyjątki). Cena, po jakiej fundusz odkupi jednostki, jest równa wartości jednostki według aktualnej wyceny, pomniejszonej o ewentualną opłatę manipulacyjną oraz podatek od zysków kapitałowych. Przy odkupywaniu jednostek opłatę tę pobierają tylko nieliczne fundusze.

Certyfikaty inwestycyjne funduszu zamkniętego mogą zostać sprzedane na rynku wtórnym według aktualnej ceny rynkowej. Cena ta najczęściej różni się od podawanej przez fundusz wyceny aktywów netto na certyfikat inwestycyjny. Jeśli obrót certyfikatami danego funduszu na rynku wtórnym nie jest duży, znalezienie nowego nabywcy może być utrudnione. Tę niedogodność rekompensuje jednak inwestorom większy potencjał zysków, wynikający z możliwości dokonywania przez fundusz zamknięty mniej płynnych, lecz bardziej dochodowych lokat. Niektóre fundusze zamknięte mają ponadto z góry określony termin likwidacji - inwestorzy mają pewność, że w oznaczonym terminie otrzymają kwotę stanowiącą równowartość certyfikatu.

Elastyczność i szerokość oferty

Decydując się na powierzenie środków funduszowi inwestycyjnemu mamy możliwość wyboru określonego produktu z bardzo wielu dostępnych na polskim rynku. Oferta towarzystw funduszy inwestycyjnych już teraz obejmuje około 300 produktów i jest stale poszerzana wraz z rozwojem rynku, potrzebami i preferencjami Klientów.

W zależności od przedmiotu dokonywanych lokat fundusze inwestycyjne można sklasyfikować jako bezpieczne, mieszane i agresywne. W obrębie tej klasyfikacji mieszczą się również fundusze specjalizujące się w wybranych segmentach rynku papierów wartościowych. W Polsce zaliczają się do nich m.in. fundusze inwestujące w określony sektor gospodarki (np. w spółki stosujące innowacyjne technologie), fundusze małych spółek czy fundusze papierów dłużnych przedsiębiorstw. Coraz więcej funduszy specjalizuje się też w inwestycjach zagranicznych. Duża różnorodność funduszy wynika z zapotrzebowania zgłaszanego przez inwestorów, którzy oczekują produktów umożliwiających zaspokojenie indywidualnych potrzeb finansowych.

Dodatkowe usługi

Wychodząc naprzeciw oczekiwaniom Klientów towarzystwa funduszy inwestycyjnych proponują szereg dodatkowych udogodnień, takich jak bezpłatna infolinia, składanie zleceń za pomocą telefonu, faksu lub internetu, dokonywanie konwersji między funduszami, dokonywanie wpłat przelewem bankowym, automatyczne odkupywanie jednostek uczestnictwa, uczestnictwo w premiowanych niższymi opłatami planach systematycznego oszczędzania. Wiele towarzystw stara się też utrzymywać bliski kontakt z uczestnikami, wysyłając regularnie broszury informacyjne i umieszczając materiały edukacyjne na stronach internetowych.

8. PORADNIK UCZESTNIKA FUNDUSZU INWESTYCYJNEGO

8.1. Jaki fundusz wybrać - decyzja odnośnie inwestycji
8.2. Podstawowe zasady inwestowania w fundusze
8.3. Jak zostać klientem funduszu inwestycyjnego?
8.4. Gdzie i jak można kupić jednostki uczestnictwa?
8.5. Co można zrobić z zakupionymi jednostkami uczestnictwa?
8.6. Jak sprawdzić politykę inwestycyjną funduszu?
8.7. Wyniki funduszy - czego możemy oczekiwać?
8.8. Praktyczne wskazówki - dodatkowe umowy

8.1. Jaki fundusz wybrać - decyzja odnośnie inwestycji

Przed podjęciem jakiejkolwiek decyzji inwestycyjnej należy przeanalizować szereg czynników, które będą miały wpływ na to, w jakie instrumenty ulokujemy swoje pieniądze, ile zainwestujemy, czy jednorazowo, czy systematycznie oraz na jaki czas planujemy naszą inwestycję. Do najistotniejszych czynników należy indywidualna skłonność do podjęcia ryzyka oraz długość trwania inwestycji - tzw. horyzont inwestycyjny.

Skłonność do ryzyka jest indywidualną cechą każdego człowieka, która pokazuje w jakim stopniu jesteśmy gotowi ponieść ryzyko, by osiągnąć potencjalnie wyższą stopę zwrotu z inwestycji. Istnieją jednak ogólne czynniki, które wpływają na naszą skłonność do ryzyka. Pierwszym z nich jest wiek - wyższą skłonność do ryzyka wykazują osoby młodsze, wraz z wiekiem rośnie natomiast niechęć do ryzyka. Jedna ze znanych zasad inwestowania mówi, że udział instrumentów ryzykownych w portfelu powinien być równy różnicy pomiędzy liczbą 100, a naszym wiekiem. Drugim czynnikiem jest wiedza na temat określonego instrumentu finansowego - im jest większa, tym łatwiej „oswoić się” z ryzykiem jakie ze sobą niesie.

Znając własną skłonność do ryzyka możemy określić jakiego rodzaju produkty inwestycyjne, w tym także fundusze inwestycyjne, powinniśmy brać pod uwagę konstruując swój portfel inwestycyjny. Pomocny będzie prospekt informacyjny, który wskazuje profil inwestora, do którego adresowany jest dany fundusz.

Osobom o niskiej skłonności do ryzyka polecane są fundusze bezpieczne: rynku pieniężnego i gotówkowe, dłużne oraz z pełną ochroną kapitału. Takie fundusze częściej wybierają osoby dojrzałe, zwłaszcza te, które mają niewielką wiedzę na temat produktów inwestycyjnych.

Fundusze charakteryzujące się umiarkowanym poziomem ryzyka, a więc mieszane (zrównoważone, stabilnego wzrostu, aktywnej alokacji) adresowane są do inwestorów cechujących się średnią skłonnością do podejmowania ryzyka, w średnim wieku, posiadające pewien zasób wiadomości na temat inwestowania.

Dla inwestorów o najwyższej skłonności do ryzyka przeznaczone są fundusze akcyjne (agresywne). W dłuższym okresie - kilkunastu, a nawet kilkudziesięciu lat osiągane przez nie stopy zwrotu będą wyższe niż produktów bezpiecznych. Funduszami akcyjnymi zainteresowani są przede wszystkim ludzie młodzi. Zwykle odradza się tego typu produkty osobom w wieku przedemerytalnym i emerytalnym z uwagi na wysokie ryzyko utraty w krótkim okresie czasu istotnej części wypracowanego przez kilkadziesiąt lat pracy kapitału.

8.2. Podstawowe zasady inwestowania w fundusze

Aby inwestycja w fundusz przyniosła jak najwyższe zyski przy możliwie niskim ryzyku warto przestrzegać kilku reguł:

Określić cel inwestycji i horyzont inwestycyjny. Sposób inwestowania powinien odzwierciedlać możliwości i sytuację finansową danego inwestora. Ze względu na duże wahania i nieprzewidywalność rynku giełdowego nie należy inwestować w fundusze akcji oszczędności całego życia, ani pieniędzy, które w każdym momencie mogą być potrzebne na „czarną godzinę”. Takie oszczędności najlepiej ulokować w funduszu gwarantującym choćby niewielki, ale pewny zysk i dającym możliwość wycofania pieniędzy w każdej chwili. Na inwestycję w fundusz akcji warto przeznaczyć te nadwyżki finansowe, które nie będą potrzebne przez kilka najbliższych lat.

"Nie wkładać wszystkich jajek do jednego koszyka." Bezpieczniej jest nie przeznaczać wszystkich posiadanych pieniędzy na zakup jednostek uczestnictwa jednego tylko funduszu. Najlepiej podzielić swe oszczędności na dwie lub trzy części i ulokować je w różnych funduszach (lub część w funduszu, a część w banku). Jeśli jedna z inwestycji z jakichś przyczyn nie przyniesie zadowalających efektów, będzie można powetować sobie straty pozostałymi. Jest to podstawowa zasada tzw. dywersyfikacji portfela inwestycyjnego.

Inwestować systematycznie. Inwestując oszczędności na rynku kapitałowym - a więc m.in. w fundusze akcji lub mieszane - trzeba brać pod uwagę jego zmienność. Najlepiej nie inwestować wszystkich pieniędzy w jednym momencie, ale wpłacać mniejsze kwoty co jakiś czas. Taka strategia pozwala zminimalizować ryzyko zakupu jednostek uczestnictwa w złym momencie (na tzw. „górce” giełdowej). Warto przemyśleć uczestnictwo w tzw. planie systematycznego oszczędzania. Takie plany oferuje większość towarzystw funduszy inwestycyjnych. W zamian za deklarację systematycznych wpłat do funduszu klient otrzymuje znaczne zniżki w opłatach manipulacyjnych, a w niektórych przypadkach w ogóle jest z nich zwalniany.

8.3. Jak zostać klientem funduszu inwestycyjnego?

Przedstawimy, jak przystąpić do najbardziej popularnego rodzaju funduszu, czyli otwartego funduszu inwestycyjnego.

Pierwszym krokiem jest decyzja o podjęciu inwestycji i wybór funduszu, w który chcesz zainwestować środki. Przestrzegając powyżej opisanych zasad, z uwzględnieniem między innymi celu inwestycji, jej horyzontu czasowego, indywidualnej skłonności do ryzyka, kwoty inwestowanych środków, należy wybrać taki produkt, który najlepiej zaspokoi indywidualne potrzeby, możliwości i oczekiwania. Kolejne czynności procesu inwestowania w otwarte fundusze inwestycyjne opisane zostały poniżej.

1. Wybór placówki sprzedającej jednostki uczestnictwa.

Wachlarz podmiotów sprzedających jednostki uczestnictwa funduszy inwestycyjnych jest bardzo szeroki i obejmuje w chwili obecnej około 100 instytucji finansowych dysponujących w całym kraju w sumie kilkoma tysiącami placówek i punktów obsługi klienta (POK) oraz „armią” przedstawicieli (agentów) finansowych. Sprzedażą jednostek uczestnictwa zajmują się m.in. banki, domy i biura maklerskie, firmy doradztwa finansowego, TFI; jednostki uczestnictwa można również nabywać przez internet.

2. Zlecenie nabycia jednostek uczestnictwa.

Odbywa się to w następujący sposób:

• Przedstawiasz w POK dokument potwierdzający tożsamość - może to być dowód osobisty lub paszport;

• Określasz w zleceniu fundusz (fundusze), których jednostki chcesz nabyć oraz deklarujesz wysokość wpłaty. Pamiętaj, iż jednostki uczestnictwa są Ci sprzedawane (i odkupywane) po cenie, która może się zmieniać (wynika ona z podzielenia wartości aktywów netto funduszu przez liczbę wszystkich jednostek należących do uczestników w danym dniu wyceny). Przy zakupie jednostek, a czasami także przy ich odkupywaniu, zazwyczaj pobierane są opłaty manipulacyjne (dystrybucyjne).

3. Wpłata środków pieniężnych (gotówką lub przelewem) na rachunek nabyć funduszu prowadzony przez depozytariusza. Duże znaczenie ma tutaj opis przelewu, dlatego zapoznaj się z informacjami podawanymi na ten temat przez poszczególne TFI. Dzięki prawidłowemu opisowi przelewu (przede wszystkim podanie danych identyfikujących Cię jako uczestnika funduszu), Twoje zlecenie zostanie sprawnie zrealizowane i jednostki wpisane na rejestr. Uwaga: nie wszędzie możliwa jest wpłata gotówkowa - jeśli chcesz wpłacić gotówkę, upewnij się bezpośrednio w TFI, w których placówkach możesz tego dokonać. Warto w tym miejscu pamiętać, iż zgodnie z ustawą o funduszach inwestycyjnych przedstawiciel finansowy będący osobą fizyczną, nie może przyjmować od nas wpłat na nabycie jednostek uczestnictwa lub tytułów uczestnictwa oraz otrzymywać i przekazywać wypłat z tytułu ich odkupienia.

4. Otwarcie rejestru w funduszu - po przyjęciu zlecenia i dokonaniu przez Ciebie wpłaty, Agent Transferowy otworzy Ci rejestr oraz dokona wpisu jednostek funduszu. Zgodnie z obowiązującym prawem nie może to nastąpić później niż w ciągu siedmiu dni od daty otrzymania Twojego zlecenia oraz dokonania wpłaty (precyzyjnie termin ten określa statut funduszu), choć w praktyce trwa to krócej. Moment wpisania do rejestru uczestników funduszu liczby jednostek nabytych za dokonaną wpłatę jest równoznaczny z momentem zbycia jednostek przez fundusz.

5. Potwierdzenie nabycia jednostek - po nabyciu jednostek fundusz sporządza i doręcza Ci potwierdzenie nabycia jednostek zawierające Twoje dane, określenie funduszu zbywającego jednostki, liczbę i wartość nabytych przez Ciebie jednostek oraz datę ich nabycia. Wartość swojej inwestycji będziesz mógł sobie policzyć, mnożąc liczbę zakupionych jednostek przez ich aktualną cenę odkupienia.

8.4. Gdzie i jak można kupić jednostki uczestnictwa?

Jednostki uczestnictwa funduszy inwestycyjnych są dostępne w szerokiej sieci dystrybucji w całej Polsce. Głównymi kanałami dystrybucji są:

• placówki bankowe,

• punkty obsługi klienta podmiotów prowadzących działalność maklerską (domów i biur maklerskich),

• placówki pośredników finansowych oraz ich doradcy finansowi,

• multiagencje,

• spółki dystrybucyjne,

• agenci transferowi,

• towarzystwa funduszy inwestycyjnych.

Informacja o wszystkich podmiotach, które mogą sprzedawać jednostki danego funduszu znajduje się w jego prospekcie informacyjnym. Lista placówek, sprzedających fundusze, zwykle jest zamieszczona na stronie internetowej każdego TFI.

Aktualna lista wszystkich podmiotów posiadających zgodę Komisji Nadzoru Finansowego na prowadzenie dystrybucji jednostek uczestnictwa funduszy otwartych i specjalistycznych otwartych znajduje się na stronie internetowej KNF (www.knf.gov.pl)

Fundusze inwestycyjne, podobnie jak wszelkie inne usługi finansowe, sprzedawane są obecnie zarówno w sposób tradycyjny, jak też za pośrednictwem nowoczesnych kanałów dystrybucji.

Tradycyjna sprzedaż funduszy prowadzona jest przede wszystkim w sieci dystrybucji (placówkach, oddziałach, punktach obsługi klienta).

Jednostki uczestnictwa nabyć można jednak również telefonicznie lub za pomocą faxu a nawet bankomatu. Szczególną popularność w sprzedaży jednostek uczestnictwa zdobywa Internet. Umożliwia on przy tym nie tylko składanie zleceń nabycia jednostek uczestnictwa, ale także m.in. monitorowanie wartości jednostek na rejestrach, składanie zleceń konwersji i odkupienia jednostek oraz uzyskanie historycznych informacji o składanych zleceniach, dyspozycjach i innych przeprowadzanych operacjach (np. pełnomocnictwach, blokadach). Niektóre z towarzystw funduszy inwestycyjnych oferują również usługę polegającą na wysyłaniu najnowszych informacji o wycenie tytułów uczestnictwa bezpośrednio na telefon komórkowy lub na pocztę e-mail.

Poza ww. korzyściami inwestowanie przez Internet może przynieść również wymierne korzyści finansowe. W przypadku niektórych TFI, nabycie jednostek za pośrednictwem Internetu „premiowane” jest niższą niż standardowa stawką opłaty manipulacyjnej.

Kolejnym plusem może być też szeroka oferta produktowa - niektórzy z „internetowych dystrybutorów” sprzedają nawet kilkadziesiąt funduszy, tworząc coś w rodzaju „funduszowego supermarketu”.

8.5. Co można zrobić z zakupionymi jednostkami uczestnictwa?

Uczestnik każdego funduszu inwestycyjnego otwartego może w każdej chwili zadysponować posiadanymi jednostkami uczestnictwa, aby to zrobić składa on zlecenie. Do najczęściej spotykanych zleceń należą:

Odkupienie jednostek - wskazana przez uczestnika funduszu liczba jednostek uczestnictwa zostaje zamieniona na pieniądze (po obowiązującej aktualnie wartości jednostki) i przesłana mu na wskazane w umowie konto. Odkupienie jednostek następuje w chwili wpisania do rejestru uczestników funduszu liczby odkupionych jednostek i kwoty należnej uczestnikowi z tego tytułu.

Konwersja (zamiana) jednostek - polega na przeniesieniu środków z jednego funduszu do innego funduszu zarządzanego przez to samo TFI. W ten sposób klient może bezgotówkowo przenieść się np. z funduszu rynku pieniężnego do funduszu obligacji. Przeniesienie środków z funduszu z niższą opłatą manipulacyjną do funduszu pobierającego wyższą opłatę manipulacyjną, wiąże się zazwyczaj z koniecznością poniesienia opłaty, która jest najczęściej równa różnicy pomiędzy stawkami obu funduszy. Przy każdym odkupieniu jednostek uczestnictwa, a więc także w przypadku konwersji jednostek powstaje obowiązek zapłacenia podatku od dotychczas osiągniętego zysku (podatek w wysokości 19 proc. zysku odprowadza do Urzędu Skarbowego Towarzystwo, a konwertowana do nowego funduszu kwota jest pomniejszona o kwotę zapłaconego podatku).

Zamiana jednostek uczestnictwa subfunudszy - polega na jednoczesnym, dokonanym na podstawie jednego zlecenia, odkupieniu przez fundusz jednostek uczestnictwa jednego subfunduszu oraz nabyciu za środki pieniężne uzyskane z tego umorzenia, jednostek uczestnictwa innego subfunduszu wchodzącego w skład tego samego funduszu. Na zasadach określonych w statucie zamiana może być zwolniona z opłaty manipulacyjnej. Różnica pomiędzy zleceniem zamiany a zleceniem konwersji polega na tym, że zamiana jednostek subfunduszy jest zwolniona z podatku od zysków kapitałowych (przenoszenie środków pomiędzy subfunduszami nie wywołuje obowiązku podatkowego), podczas gdy w wyniku konwersji jednostek między funduszami podatek od zysków kapitałowych jest naliczany.

Reinwestycja - polega na możliwości jednorazowego nabycia jednostek uczestnictwa bez konieczności poniesienia opłaty manipulacyjnej w sytuacji, gdy w określonym terminie w przeszłości, wskazanym w statucie funduszu (zazwyczaj jest to 60 lub 90 dni), uczestnik dokonał jednorazowego odkupienia jednostek tego funduszu. Prawo do reinwestycji przysługuje tylko do wysokości kwoty dokonanego wcześniej odkupienia i można je zrealizować zwykle tylko określoną liczbę razy w roku kalendarzowym (określa to statut funduszu).

8.6. Jak sprawdzić politykę inwestycyjną funduszu?

Każdy fundusz musi opublikować tzw. prospekt informacyjny - i umożliwić wszystkim chętnym wgląd do jego treści. Są w nim opisane sposoby lokowania aktywów przez fundusz, wysokość pobieranych przez fundusz opłat, a przede wszystkim modelowy skład portfela. Z lektury takiego prospektu można łatwo się dowiedzieć, czy w ramach swojej grupy fundusz należy do mniej, czy bardziej ryzykownych. Każdy fundusz co pół roku musi też informować o rzeczywistym składzie portfela: czyli publikować dokładne informacje o tym, jakie akcje, obligacje i bony skarbowe miał w portfelu i ile pieniędzy na nie przeznaczył. Informacje te zawierają roczne i półroczne sprawozdania finansowe.

8.7. Wyniki funduszy - czego możemy oczekiwać?

Fundusze inwestycyjne nie gwarantują osiągnięcia celu inwestycyjnego określonego w statucie. Uczestnik funduszu nie ma także zagwarantowanej określonej stopy zwrotu w danym okresie (w kontekście prezentowanych przez fundusz wyników historycznych), w odróżnieniu od np. lokaty bankowej, czy obligacji skarbowej. Pewien wyjątek od tej zasady stanowią fundusze z ochroną kapitału, które zapewniają uczestnikowi minimalną (a czasami określają również maksymalną) stopę zwrotu na koniec okresu rozliczeniowego, bądź gwarantują, iż wartość jednostki nie spadnie poniżej określonego procentu maksymalnej wartości z danego okresu.

W szczególności należy pamiętać, iż dotychczasowe, historyczne rezultaty osiągnięte przez fundusz np. w ostatnich 12 miesiącach (informacje tego rodzaju są często podawane w materiałach reklamowych funduszy) nie stanowią gwarancji osiągnięcia takich samych wyników w przyszłości.

Zmienność wyników inwestycyjnych w czasie zależy przede wszystkim od warunków panujących w tym segmencie rynku finansowego, który jest przedmiotem zainteresowania zarządzających danym funduszem.

Oceniając wyniki funduszy należy bezwzględnie pamiętać o bardzo ważnej zasadzie: wyniki funduszy nie są porównywalne w czasie. Nie można np. porównywać wyników funduszy obligacji w 2005 r. z ich wynikami w 2002 r. ze względu na zupełnie inne warunki, w jakich działały. Można je natomiast odnosić do określonej wartości referencyjnej (tzw. benchmarku). Porównując stopę zwrotu funduszu w danym okresie z wynikiem benchmarku, możemy ocenić, czy zarządzający funduszem efektywnie lokował nasze środki.

Informacje o historycznych stopach zwrotu funduszy oraz benchmarku odnajdziemy w prospekcie informacyjnym.

8.8. Praktyczne wskazówki - dodatkowe umowy

Czy można ustanowić pełnomocnika do rejestru?

Każdy uczestnik funduszu może wyznaczyć pełnomocnika do rejestru, który w określonym zakresie będzie mógł wystawiać zlecenia w zastępstwie właściciela rejestru. Pełnomocnictwo może być pełne, czyli upoważniać do dokonywania wszelkich operacji dotyczących rejestru, rodzajowe (upoważnia tylko do określonego rodzaju czynności, np. składania wyłącznie zleceń nabycia jednostek uczestnictwa) oraz szczegółowe (do dokonania konkretnej operacji, np. odkupienia określonej liczby jednostek uczestnictwa).

Czy jednostki funduszu inwestycyjnego mogą być przedmiotem zastawu bankowego?  

Podobnie jak lokata bankowa, tak i środki zgromadzone w funduszu inwestycyjnym mogą stanowić przedmiot zabezpieczenia , np. zastaw w związku z udzielanym kredytem. W tym celu uczestnik ustanawia na rzecz banku pełnomocnictwo do dysponowania rejestrem w określonym zakresie. Przez cały czas trwania zastawu jednostki uczestnictwa są zablokowane (uczestnik zobowiązuje się wobec banku, że nie będzie ich zbywał).

---