Filozofia (gr.phileo+sophia) umiłowanie mądrości. Najwcześniejsi filozofowie-mędrcy, wg tradycji powinno być ich 7. Grecy dzielili filozofię na: fizykę, logikę i etykę rozumiejąc przez nie: fizyka - nauka o bycie. Logika - nauka o poznaniu. Etyka - nauka o wartościach. Z czasem w.w. dziedziny uległy rozbudowaniu tworząc: teorię bytu (ontologię ), teorię poznania (gnoseologię), teorię wartości (aksjologię) z podziałem na etykę i estetykę, krytykę poznania (epistemologię).
Działy filozofii:
I.AKSJOLOGIA (aksios+logos)- nauka o wartościach (moralnych, etycznych, poznawczych) Bada naturę różnego rodzaju wartości, szczególnie etyczno-moralnych i estetycznych. - ich pochodzenie, sposób istnienia, strukturę i hierarchie, zasady stosowania i funkcjonowania, zmienność w czasie i przestrzeni oraz zależność od innych elementów rzeczywistości ludzkiej i pozaludzkiej, zajmuje się też sposobami ich poznawania.
Etyka- nauka o wartościach moralnych, definiuje co dobre a co złe, cel człowieka, czym jest szczęscie
Podział systemów etycznych ze względu na:
1.źródło pochodzenia norm moralnych
e.autonomiczna- źródło norm moralnych tkwi w samym człowieku, np.Kant- ludzki rozum jest powszechnie prawodawczy
e.heteronomiczna- normy moralne wywodzimy z poza siebie: od państwa, społeczeństwa, Boga np.dekalog
2. sposób uzasadniania norm moralnych
Deontologizm- ocenie moralnej podlegają motywy podejmowanych działań i stosowanych norm np.persjonalizm katolicki
Konsekwencjonizm- ocenia konsekwencje, skutki podejmowanych czynów i stosowanych norm np. utylitaryzm- oparty o zasadę użyteczności w myśl której postępowanie jest słuszne tylko wtedy gdy przynosi najwięcej szczęścia dla największej liczby ludzi
Etyka:
Deskryptywna (opisowa)- opis zwyczajów moralnych ( za pomocą ankiet, eksperymentów bada co w danym społ. Uchodzi za moralne ale powstrzymuje się oceny tego)
Preskryptywna (normatywna) - formułowanie zakazów i nakazów moralnych
II.EPISTEMOLOGIA (epistene+logos/wiedza+nauka) bada jakie są źródła ludzkiej wiedzy, jakie posiadamy narzędzia poznawcze, jaki stopień pewności wiedzy jest dla nas osiągalny. Teoria poznania zajmuje się: źródła, rodzaje, ogólne metody poznania, kryteria prawdy
2 drogi dochodzenia prawdy wg Arystotelesa:
Indukcja- rozumowanie od szczegółu do ogółu
Dedukcja- od ogółu do szczegółu
2 podstawowe stanowiska epistemologiczne:
Racjonalizm (ratio-rozum) oparcie się na rozumie, wyzbycie się mistycznych przeczuć, intuicji
Aproiotyzm ( a priori- z góry, przed) - przed doświadczeniem zmysłowym, człowiek posiada pewną wiedzę wrodzoną, tzw. prawdy aprioryczne, które można odkryć nie odwołując się do doświadczenia zmysłowego ( Platon)
Empiryzm- jedynym lub głównym źródłem bądź środkiem poznania jest doświadczenie zmysłowe (zewnętrzne lub wewnętrzne).
Aposterioryzm ( a posteriori- po) po doświadczeniu, wszelka ludzka wiedza wywodzi się z doswiadczenia np. John Lock- ludzki rozum to tabula rasa, czysta, niezapisana tablica, którą zapisujemy w trakcie naszego życia.
!XVIIw spór o metodach- empiryzm racjonalizm
III.ONTOLOGIA ( to ontos on) byt jako taki; bada różnice między rodzajami bytu oraz przysługujące mu atrybuty, nauka o bycie jako takim, której zadaniem jest dociekanie natury wszystkiego, cokolwiek istnieje, czyli "tego, co jest", zarówno w sferze realnej - przedmioty, zdarzenia, fakty - jak też wyabstrahowanej - pojęcia, kategorie, terminy.( teorią bytu, problemami jego natury, sposobami istnienia i przejawienia, stosunkami pomiędzy bytami itp.)
2 stanowiska na gruncie ontologii:
Idealizm- od idea; w jego myśl nie istnieje ławka tylko sama idea ławki
Realizm- od res (rzecz)- racjonalizm przyznaje prawdziwe istnienie rzeczom
Starożytne starcie Platon (byt przypisuje ideom) Arystoteles
Stopy rozwoju filozofii europejskiej:
STAROŻYTNOŚĆ
VII-VI w p n e narodziny filoz. europejskiej
Filozofia jońska- Tales z Miletu, Anaksymander, Anaksymen, często też Heraklit z Efezu, ale niepoprawnie zajmowali się szukaniem arche- praźródła, tworzyli materialistyczną filozofię przyrody
Filozofia pitagorejska- Pitagoras, głównie matematyka, astronomia, geometria
V w p n e Eleaci - Zenon z Elei „ Byt jest a niebytu nie ma”
Atomizm- Demokryt z Abdery
Stara Akademia- Platon
IV - III w p n e Perypatetycy (peripatein-spacerować) założona przez Arystotelesa
Sofiści- Gorgiasz- mędrcy, bardziej nauczycielami niż mędrcami
Cynicy- Antystenes- uzależnienie się od świata poprzez panowanie nad namiętnościami
Sceptycy- (skeptinos-wątpiący) Pyrron, pyrronizm- przekonanie o niemożności poznania prawdy, postulowane powstrzymanie się od sądów
Epikureizm/Hedonizm- Epikur, najwyższym dobrem jest rozkosz, zalecał dążenie do naturalnych przyjemności a powstrzymywanie się od zbędnych
II w p n e -II w n e Nowa Akademia- odrodzenie szkoły platońskiej, do której wkradł się sceptycyzm,
początek Szkoły Stroików (od II p n e do II n e) Zenon z Kition, Chryzyp. Z późniejszego okresu rzymskiego: Marek Aureliusz, Epiktet, Seneka
III- IV w n e -okres przejściowy, Neoplatonizm- odnowiona filozofia Platona, stworzona przez Platona
Patrystyka (łac.patre-ojciec) obejmuje twórczość ojców kościoła pracujących nad filozofią chrześcijańską, nad jej budową na gruncie religii chrześcijańskiej np. Orygenes
ŚREDNIOWIECZE
X-XI w Scholastyka (schola-szkoła) uprawiana wyłącznie na uniwersytetach, św Anzelm XI w, Św.Tomasz z Akwinu, Św.Bonawentura XIII w.
NOWOŻYTNOŚĆ
XV-XVI w czasy przejściowe, humanizm renesansowy, Montaigne
XVII w Wiek wielkich systemów filozoficznych
Racjonalizm jako aprioryzm- Kartezjusz, Spinoza, Leibniz
Apposterioryzm- John Lock
Idealizm- a)immanentny- tkwiący w.., Berkeley. W aktach poznawczych podmiot nie wykracza poza swoją psychikę
b)-transcendentny- będący poza, na zewnątrz
XVIII w Materializm- jedynym tworzywem świata jest materia, Helvetius
Ciąg dalszy empiryzmu- David Hume
Filozofia transcendentalna- Emanuel Kant
XIX w Ewolucjonizm- Karol Darwin
Pozytywizm- Comte
Idealizm niemiecki- Fichte, Schelling, Hegel
Materializm dialektyczny- Marks i Engels
Utylitaryzm- Mill, Bentham
Pragmatyzm w USA
XX w Intuicjonizm- Bergson
Egzystencjalizm- Jean Paul Sartre
Psychoanaliza- Zygmunt Freud, Jung
Narodziny filozofii: Tales z Miletu, Heraklit z Efezu, Demokryt z Abdery
Narodziła się na terenie Jonii, pierwsi zoofile interesowali się przyrodą, światem jako całością- tworzyli kosmologię( kosmos+logos-nauka o świecie) byli pod dużym wrażeniem zmian jakie obserwowali, chcieli w procesie zmiany dostrzec coś stałego, co stanowi podłoże zmiany, pierwotny element- arche- zawsze coś materialnego, poszukiwali odp w obrębie świata
Tales z Miletu- jeden z 7 mędrców, ojciec filozofii, 624-547 p n e, podłożem zmiany jest woda, która zawsze pozostaje sobą;), cały świat wywodzi się z wody, również w wodę się zamieni, zainspirował się zjawiskiem parowania i zamarzania i tym, ze tam gdzie jest woda, tam jest życie. Poszukiwał zasady która wyjaśnia wszystko.
Heraklit z Efezu- 540-480 p n e, „panta rei”- wszystko płynie, „nie wchodzi się 2 razy do tej samej rzeki”, podkreślał zmienność wszystkich rzeczy, poszukiwał czegoś, co by ten świat zespalało, znalazł to w ogniu, dzięki temu, ze rozpala się i przygasa, zapewnia harmonię tego świata; jest ona uzyskiwana dzięki odpowiednim proporcjom ognia rozpalającego i przygasającego. „Materialnym ucieleśnieniem logosu jest ogień” (logos- powszechny rozum, immanentne prawo świata, które wszystko scala w jedność, a którego prawa ludzkie powinny być odwzorowaniem
Demokryt z Abdery- 460-350 p n e, przedstawiciel atomistów, wszechświat wypełniony jest niezliczoną liczbą cząstek zwanych atomami, są one dla oka niedostrzegalne, są zbyt małe, różnią się wymiarami i kształtem, poruszają się w próżni. Atomy stanowią byt tego świata a próżnia- niebyt. „Teoria atomistów jest deterministyczna ponieważ wszystko dzieje się z konieczności, a nie przypadkowo, oraz mechanistyczna, ponieważ atomy zmieniają tylko miejsce, nie zmieniają liczby ani jakości.”
Sokrates-pojawia się zainteresowanie człowiekiem, główną dziedziną rozwiązań-etyka; źródła wiedzy o nim są pośrednie bo sam nic nie napisał; 3 źródła:
komedia Arystotelesa „Chmury” przedstawiająca Sokratesa jako włóczęgę, marnego filozofa, zaczepiającego ludzi, wystawiona w 432 r.p.n.e.
pismo Ksenofonda powstałe po r. 384p.n.e.-po śmierci Sokratesa; Ksenofont był żołnierzem, który miał ochotę zabrać głos w sprawie dotyczącej obrony Sokratesa; inf. Czerpał z 2 ręki; jego bohater wygłasza prawdy rozsądne i banalne
dialogi Platona-należał do najbliższego grona uczniów Sokratesa, sam był filozofem; spory dotyczące chronologii dzieł Platona; Sokrates jest człowiekiem poszukującym, nie ma gotowych odp na wszystko
Ur. się w 469 r p.n.e.-399; był synem rzeźbiarza i akuszerki; wcześniej pełnił funkcję urzędnika, w czasie wojny był żołnierzem, aktywność doprowadziła go do zguby; po wojnie peloponezkiej doszło do upadku Cesarstwa Ateńskiego, kapitulacja Aten wobec Sparty i upadek demokracji. Rządy w Atenach sprawowało 30 tyranów, na których czele stał Kritian- bliski znajomy Sokratesa, w r.399 rządy tyranów zostały obalone, powrót demokracji; Sokrates jako osoba niewygodna w nowych okolicznościach trafia do więzienia; zarzucona mu bezbożność i psucie młodzieży; Uczniowie Sokratesa przygotowali mu drogę ucieczki, chcieli go wydobyć z więzienia, on się nie zgodził i przyjął pokornie wyrok śmierci-wypił cykutę (truciznę)
Filozofia:
-za jej przedmiot uważał człowieka, chciał odrzucić spekulacje przyrodnicze
-szczególnym zainteresowaniem były pytania natury etycznej ukierunkowane na zdefiniowanie pojęć etycznych tj. pobożność, cnota, szczęście
-metoda dochodzenia do prawdy-indukcja, czyli rozważanie poszczególnych przypadków prowadzące do definicji ogólnej; na 2 postacie:
Metoda meientyczna (mejotyczna)-sztuka położnicza, metoda pozytywna, polegająca na pomocy, wydobycie wiedzy z człowieka, który tą wiedzę posiada; porównywał swoją pracę do pracy matki-położnej, której rolą jest pomoc kobiecie brzemiennej w wydobyciu potomka na świat, tak Sokrates wydobywa wiedzę z ludzi
Metoda elementarna- negatywna, celem jest zdemaskowanie pozorności wiedzy, stosuje ją wobec tych, którym wydaję się że coś wiedzą często zadając proste pytania na które rozmówca odp tak lub nie do momentu Az sam sobie zaprzeczy
-często nazywana intelektualizmem etycznym
-główna teza: „cnoty można się nauczyć”!!!
-zło pochodzi z nieświadomości, człowiek, który wie co jest dobre wybiera dobro, jak wybiera zło nie wie co to dobro, wiedza to dostateczny warunek cnoty
-cnota po grecku arete- oznacza zespół tych jakości które etycznie uważane są za dobre
Cnotą dla Sokratesa jest mądrość. Teza intelektualizmu etycznego „Cnota jest jedyna”; każda cnota może zostać zdefiniowana jako wiedza o czymś; sprawiedliwość jest wiedzą o tym, co się, komu należy; pobożność jest wiedzą o bogach; odwaga jest wiedzą o tym czego się bać
Sokrates pod koniec życia miał wygłosić zdanie „wiem, że nic nie wiem”. Wyrocznia miała powiedzieć, że nikt nie jest mądrzejszy od Sokratesa-na podstawie tych 2 tez: mądrość-ciągłe poszukiwanie, świadomość własnej niewiedzy.
Sokratejska koncepcja daimonion (duch, bóstwo opiekuńcze)- Sokrates opowiadał, że zawsze towarzyszy mu jego daimonion, który mu zawsze doradza, nigdy nie odradza, miał na mysli coś w rodzaju sumienia; zarzucano mu, że hałduje prywatnym bóstwom, a nie uznaje religii państwowej
Platon- żył w latach 427-347, uczeń Sokratesa; ok. 388 r. założył w Atenach Akademie (1 europejski uniwersytet), mieściła się niedaleko sanktuarium Chynowa Academosa- stąd nazwa; wykładano filozofię i szereg nauk przyrodniczych: matematykę, astronomię, nauki fizyczne, celem Akademii było kształcenie mężów stanu, Platon kierował Akademią i prowadził w niej wykłady; w przeciwieństwie do Sokratesa był bardzo płodny literacko, jego dzieła przetrwały wszystkie. A nawet więcej- to więcej to apokryfy- teksty, które weszły w obieg pod nazwiskiem Platona, ale nie były jego autorstwa; wśród jego dzieł: 36 dialogów, 12 listów, 184 definicje
Kwestia platońska- spory dotyczące chronologii dzieł Platona, której ustalenie umożliwiało oddzielenie poglądów Sokratesa od Platona, przyjmuje się, że im wcześniejsze dialogi tym więcej Sokratesa; podział:
I dialogi Sokratyczne: Eutyfron, Charmides, Krition- wczesne poglądy inspirowane przez Sokratesa
II dialogi pedagogiczne: Protagoras, Gorgiasz, Fidiasz, Faidros, Huta??-krytyka nauki sofistów, zgodna z duchem sokratejskim
III dzieła wieku dojrzałego zawierające wykłady filozofii platońskiej-nauki o ideach: Parmenides, Teajret. Sofista, Polityk
IV dialogi okresu starości- w idealizm platoński włączyły się wątki pitagorejskie np. orficka wiara w wędrówkę dusz: Trimaios, Prawa
Formą literacka wybrana przez niego jest dialog, ponieważ umożliwia on przedstawienie różnych aspektów badanego zjawiska, zagadnienia, ukrycie własnego sądu, platoński styl uważany za szczytowe osiągniecie prozy attyckiej złotego wieku- styl wytworny, pełen metafor, swobodny i często humorystyczny Sokrates występuje w prawie wszystkich dialogach z wyjątkiem „Praw”, we wcześniejszych jako główny bohater nadający kierunek dyskusji, w późniejszych jako postać drugoplanowa
Filozofia paltońska:
1) epistemologia- nauka o poznaniu, teoria poznania, rzeczy zmysłowe są zmienne, a więc jako takie nie mogą być przedmiotem wiedzy, wiedza dotyczy tego co jest, czyli bytów, a więc rzeczy pewnych, stałych, natomiast rzeczy zmysłowe nie są lecz staja się; poznanie prawdziwe musi dotyczyć tego co jest związane z 2 różnymi przedmiotami poznania:
-sfera jawna- poznanie zmysłowe-wszyscy maja do niej dostęp, a więc jest to sfera rzeczy, które jako przedmioty poznania zmysłowego nazywane są sensibilia, są poznawane za pomocą zmysłów, w efekcie uzyskujemy mniemiania;
-sfera niejawna- nadbudowana nad sfera jawną, składaja się na nią inteligibilia- idee rzeczy poznawane intelektualnie, narzędziem poznawczym jest rozum, a skutkiem jest wiedza; dzięki poznaniu intelektualnemu poznajemy oryginały (np. koń jako koń), rzeczy; dzięki poznaniu zmysłowemu poznajemy kopie rzeczy np. konia ciapka, który jest kopią konia jako takiego
Metafora jaskini- przeklęci więźniowie mogą widzieć tylko wewnętrzną ścianę jaskini, widzą cienie, nie widzą rzeczywistości, sądzą, że owe cienie to rzeczywistość.
Wszyscy ludzie patrząc na cienie rzeczywistości myślą, że to prawdziwe byty, tylko pojedyncze osoby są w stanie dostrzec prawdę. Ową prawda są idee.
2) ontologia- idee pojmowane jako obiektywne istoty pojmowane w pojęciu; idea jest tym, co się nie zmienia, zawsze pozostaje sobą, stanowi jedność w wielości.
Stosunek między rzeczami, a ideami ujmuje enigmatycznie; nazwa idee- prawowzór?? i przyczyna przedmiotów, czasami mówi, że mieszkają one w rzeczach ale częściej że tworzą własny transcendentny świat, w tym świecie idee tworzą swoistą hierarchię na szczycie, której znajduje się idea dobra utożsamiana przez Platona z ideą piekna; nie odróżnia rzeczy etycznych od estetycznych;
2 główne zarzuty do idei: niepotrzebnie podwaja świat, jeżeli pojąć ideę jako ideały to jak w tej hierarchii umieścić ideę rzeczy złych i brzydkich;
Teoria idei jest postępem w stosunku do myśli przedsokratycznej, ponieważ oznacza zerwanie z materializmem poprzez stwierdzenia istnienia niewidzialnego bytu, który jest bardziej rzeczywisty niż świat materialny.
3) psychologia- nauka o duszy; Platon jest autorem doktryny o potrójnej naturze duszy, którą wyraża w alegorii woźnicy przyrównuje ludzką duszę do zaprzęgu złożonego z wozu, 2 koni i woźnicy, 1 koń jest czarny, krnąbrny, próbuje sprowadzić zaprzęg na manowce; 2 biały i posłuszny, a woźnica ma nad tym zaprzęgiem zapanować, koń czarny-oznacza pożądliwość; koń biały- męstwo, woźnica-rozum
4) Natywizm poznawczy- wyraża się w przekonaniu, że poznanie to przypominanie, dusza ludzka przed połączeniem z ciałem miała przebywać w świecie idei, czyli zna ten świat doskonale, w chwili połączenia z ciałem zapomina o nim, żyjąc doskonale stopniowo go sobie przypomina
koncepcja anamnezy- wędrówka dusz, każda dusza ma ileś kolejnych żyć i może sobie zasłużyć na wcielenie w jakąś określoną formę bytu w między czasie przebywa w świecie idealnym
5) Kwestia stworzenia świata- kosmogonia- kosmos + genus- nauka o powstaniu świata; materia chaotyczna nieuporządkowana; demiurg, czyli stwórca, wieczny model wprowadza porządek w chaotyczną materię, jest przyczyną sprawczą świata, a idee to przyczyny, wzorce, świat powstał, ale nie z niego (ex nihil) musiała być materia, która dałaby się kształtować.
Arystoteles
Urodził się w 384 r. p.n.e. w miejscowości Stagira na Płw. Chelcydyckim, zmarł w 322 w Atenach, jego ojciec był lekarzem stąd miał pociąg do wiedzy empiryczną. W wieku 14 lat wstąpił do Ateńskiej Akademii, w której przebywał 20 lat, początkowo jako student a później jako profesor. Pod wpływem Platona poznał duch idealistyczny. Później w jego działalności można zauważyć synkretyzm, empiryzm, idealizm. Początkowo wierny uczeń Platona, zgadzał się z jego idealizmem, później od tego odszedł poszukując w filozofii złotego środka. W 335 r. p.n.e. otwiera swoją szkołę Gimnasion Likeiom „Liceum” - szkoła parypetetycka. W szkole Arystotelesa gł. źródłem jest świat realny, z jego historią i przebiegiem (w opozycji do idealnego świata platońskiego).
Klasyfikacja nauk wg Arystotelesa:
Nauki teoretyczne - przedmiotem nauki są „rzeczy, które nie mogą być inne niż są”, nauki te nie można zmieniać, mają charakter nieoznaczony, można je zgłębiać: matematyka, fizyka, metafizyka (filozofia I)
Nauki praktyczne - przedmiotem nauki są „rzeczy, które mogą być inne niż są”, nauki można zmieniać, mają charakter poznawczy, celem nauk praktycznych jest działanie „praktis”: medycyna, etyka, ekonomia, polityka.
Nauki wytwórcze - obejmują dzieła zewnętrzne wobec wytwarzającego (produkcja, wytwarzanie): budownictwo, architektura, rzemieślnictwo
W podziale nie znalazło się miejsca dla logiki, ponieważ Arystoteles uważa, że „nie jest nauką, ale narzędziem stosowanym we wszystkich naukach i mającym za zadanie wykrywanie prawidłowych form wnioskowania”. Występują 2 sposoby wnioskowania: indukcja i dedukcja
Indukcja - od szczegółu do ogółu; jest przydatna w pierwszych stadiach nauki, w wyższych-uciec się do dedukcji
a) dialektyczna (niezupełna) - badane są tylko niektóre poszczególne przypadki; rozumowanie zawodne
b) apodyktyczna (zupełna) - bada się wszystkie poszczególne przypadki
Dedukcja - Od ogółu do szczegółu; jest rozumowaniem niezawodnym, gdzie na podstawie przesłanek (aksjomaty, definicje, uzasadnienia udowodnione) otrzymuje się 1 wniosek o b. ogólnym i obiektywnym znaczeniu
Sylogizm - z 2 przesłanek uzyskujemy 1 wniosek
Funkcja logiki - budowanie i umiejętne tworzenie poprawnych definicji
Reguła poprawnego definiowania: def poprzez najbliższy rodzaj i różnicę gatunkową. Szukanie podobieństw wśród rodzaju i różnic w charakterze gatunkowym. To co łączy Arystotelesa, logikę z metafizyką to 10 kategorii bytu, za pomocą których można całkowicie opisać świat: substancji, ilości, jakości, stanu, miejsca, czasu, położenia, stosunku, działania, doznania. Kategorie te mają status obiektywny, ponieważ cokolwiek istnieje w świecie rzeczywistym wg Arystotelesa musi podpadać pod chociaż 1 z tych kategorii. Arys. Znalazł tylko 1 wyjątek - materia.
Metafizyka - „to co przed fizyką”, pojęcie pojawiło się w średniowieczu od porządku książek stojących na półce. Dla Aryto. Nosiła nazwę Filozofia Pierwsza. Zajmowała się badaniem „bytu jako takiego” i przypisywanych mu istot.
„Byt jako taki” - byt wzięty jako byt; to co łączy wszystko (może być materialny lub niematerialny)
Atrybut - cecha, przypadłość. Atrybut istotny - dla którego byt niebyły sobą, coś nie byłoby czymś czym jest (materia - rozciągłość). W najb. Podstawowych zasadach bytu - przedmiot nauki.
Arystoteles wyznaczył 4 zasady bytu:
- materia (gr. Hyle) - forma (gr. Morphe) - hylemorfizm(pogląd Aryto. Na substancje)
- przyczyna sprawcza, czyli źródła ruchu
- przyczyna celowa - tok, czynniki, które zmieniają ruch
Arystoteles wyróżnił 3 definicje materii:
Materia - pierwotny substrat każdej rzeczy, z której powstaje ona w sposób nieprzypadkowy. Materia w tym rozumieniu jest najbliższa rozumowaniu potocznemu
To co nie będąc określonym bytem aktualnym jest tylko bytem potencjalnym
Nie jest ani określoną rzeczą, ani ilością, ani żadną rzeczą lub inną kategorią określającą byt. W tym rozumieniu nie podlega kategoryzacji.
Forma - najprościej to kształt; jednakowa we wszystkich jednostkach danego gatunku. Jedn. Te różnią się materią (składają się z formy i materii), tym samym materia różnicuje formę.
Materia w procesie różnicującym przyjmuje formę, tak więc tkwi w niej możliwość przyjęcia takiej lub innej formy. Możliwość tą Arystoteles nazywa potencją.
Potencja - aktualność
Proces powstawania można zapisać jako pochodzenie pewnej potencji w aktualność. Jest to proces aktualizacji, w wyniku którego powstaje rzeczywistość. Materia tkwi w potencji, ale zmierza do formy znajdującej się w aktualności. Ta sama rzecz może być zarówno formą jak i materią. Nasionko-sosna, sosna-deska
Entelechia - pełna, najdoskonalsza realizacja formy, ostateczny wynik procesu aktualizacji, nieraz nieosiągalny.
Ruch - rozumieniu Arystotelesa są to wszelkie zmiany:
- ilościowe - ubytek i przyrost
- jakościowe - zmiana jakości, np. ciepły-zimny
- przestrzenny - zmiana miejsca (potoczne zmiany ruchu)
Przyczyna sprawcza - może być często tożsama z przyczyną formalną (forma sprawcza), może być także zewnętrzna wobec rzeczy (powstanie pomnika - umysł ludzki)
Przyczyna celowa - „causa finalis”, jest kategorią teleologiczną (celową), a nie sprawczą (Newton). Właśnie kategoria teologiczna obowiązywała aż do Newtona (strumień spada na ziemie, bo taki jest jego cel)
Pierwszy poruszyciel - wiąże się z arystoteleską kosmologią (świat jest wieczny albo powstał z jakiejś materii). Dla Arysto. Świat jest wieczny, Platon - powstał z jakiejś materii.
- w świecie odbywa się ciągła zmiana, szeroko rozumiany ruch. Każdy ruch musi mieć własną przyczynę, ten zaś własną przyczynę.
- ponieważ niemożliwy jest regres w nieskończoność, trzeba zatem przyjąć jakąś przyczynę ruchu - tzw. pierwszego poruszyciela.
- Pierwszy poruszyciel znajduje się poza ciągiem przyczynowo-skutkowym i jednocześnie jest nieruchomy.
- Ponieważ jest nieruchomy to każdy ruch to przejście z potencji do aktu wobec czego on sam musi być czystą aktualnością.
- Porusza się zatem na zasadzie przyczyny celowej, tzn. na zasadzie przyciągania.
- Narzuca się tutaj pojęcie Boga- właśnie to uzasadnienie Arystot. Posłużyło św. Tomaszowi z Akwinu do uzasadnienia dowodu istnienia Boga.
Nurt chrześcijański
Filozofia średniowiecza obejmuje systemy od renesansu karolińskiego (koniec VIII w) do XIV wieku.
Św. Augustyn (354-430), jeden z ojców filozofii należącej do nurtu patrystyki (ojcowie kościoła). Zajmowali się oni stworzeniem filozofii chrześcijańskiej na bazie religii chrześcijańskiej, religia nie posiadająca aparatury pojęciowej, zwrot ku platonizmowi, siatka pojęciowa od Platona. Św. Augustyn na początku był zwolennikiem manicheizmu, doktryny Manesa, który żył w III wieku w Persji. Doktryna czerpie z wyobrażeń buddyzmu i zoroastryzmu (nauka mędrca babilońskiego Zoroastra zwanego Zaratrustą - na świecie istnieją 2 odwieczne potęgi: światłość, czyli dobro uosabiane przez boga Orminda i ciemność - bóg Aryman, dualizm dobra i zła, doktryna nie do przyjęcia na gruncie monoteistycznego chrześcijaństwa, wyjaśniała obecność zła na świecie, zanim powstał świat moce ciemności wdarły się w światło i wtedy dusza-boska substancja światła została uwięziona w materii, czyli ciele, które zasługuje na potępienie, celem duszy jest wyzwolić się z owych więzów).
Z czasem Augustyn zainteresował się neoplatonizmem-doktryna Plotyna, mędrca aleksandryjskiego z III wieku, nawiązująca do Platona-doktryna mistyczna, w myśl, której wszystkie rodzaje bytu są emanacjami jedni = absolutu ( emanacja = wpływ)
1. emanacja jedni NOUS (umysł kosmiczny)
2. emanacja jedni PSYCHE (dusza świata)
3. emanacja jedni PHISIS (przyroda)
4. emanacja jedni HYLE (materia)
Wg Platona człowiek skupia w sobie 3 warstwy bytu oddzielające jednię od materii, może się on wznieść ponad swój poziom w rodzaju medytacji i osiągnąć ENOSIS, czyli zjednoczenie z absolutem. Augustyna pociągała koncepcja (Plotyna) zła jako braku dobra (PRIVATIO BONI), prywacja.
Klasyczny problem teodycei ( theost+olike), termin wprowadzony później przez Leibniza, obrona bożej sprawiedliwości. Jeżeli w świecie istnieje zło ( a że istnieje nikt nie ma wątpliwości) to mamy następującą alternatywę: albo Bóg nie jest wszechmocny, ponieważ nie chciał świata bez zła, ale nie mógł takiego uczynić, albo nie jest wszechmocny, bo mógł, ale nie chciał. 2 główne atrybuty Boga: wszechmoc i wszechdobro nie są do pogodzenia z faktem obecności na świecie zła.
Privatio boni - zło jako brak dobra rozwiązuje problem teodycei, w myśl tego ujęcia zło jest niebytem (czymś czego nie ma). Nie można stworzyć niebytu, więc pytanie o siłę sprawczą jest bez sensu. Koncepcja ta pozwoliła Augustynowi dostrzec racjonalność chrześcijaństwa, ponownie zaczął czytać Nowy Testament i w 387 roku podczas tzw. nocy mediolańskiej nawrócił się i został ochrzczony.
Myśl Augustyna:
Centralną kategorią jest Bóg, podstawą budowania filozofii jest Pismo Św., zdefiniowanie Boga zatrzymuje się na Księdze Wyjścia, gdzie Bóg przekazuje swoje imię Mojżeszowi (Jestem, który jestem) - sformułowanie to wskazuje na byt wieczny i niezmienny, Trójca Św. To jedność 3 osób boskich w jednej wspólnej istocie; kolejne zatrzymanie w Biblii: początek Ewangelii św. Jana: na początku było słowo, a słowo było u Boga, a Bogiem było słowo. Słowo oznacza samowiedzę boską, pełnię idei na wzór których Bóg stworzył świat - stwarzał kosmogonię, świat powstał z niczego ( nihilo), ponadto Bóg stwarza wyrzekając słowa. Akt kreacji to jeden prosty akt, czyli 6 dni stworzenia z Genesis (Księga Rodzaju) to tylko metafora, ponieważ Bóg nie działa w czasie; „świat jest brzemienny racjami zarodkowymi” tzn., że w akcie kreacji powstały nie tylko te byty, które od razu się ujawniały, ale też wszystkie te, które kiedykolwiek miały zaistnieć.
Epistemologia - teoria poznania, która prowadzi Augustyna do zbudowania dowodu istnienia Boga, punktem wyjścia jest definicja człowieka jako duszy posługującej się ciałem, wskazuje na wyższość duszy nad ciałem, jest transcendencją; ponieważ substancja niższa, czyli ciało nie może na substancję wyższą, czyli duszę, a więc wrażenia zmysłowe muszą żyć aktami duszy.
Jak powstają wrażenia zmysłowe?
Ciało doznaje działań wywieranych na jego narządy zmysłu przez inne ciała, w odpowiedzi na co dusza natęża swoją witalną uwagę na zmiany zachodzące w ciele i z własnej substancji wytwarza obraz duchowy, czyli wrażenie zmysłowe. Funkcja poznania zmysłowego sprowadza się do powiadamiania duszy o zmianach zachodzących w ciele, wyższym rodzajem poznania jest poznanie intelektualne, dzięki któremu poznajemy prawdę, która jest konieczna, czyli wieczna i niezmienna. Prawda taka nie może się wywodzić ani z rzeczy, bo są przypadkowe ani też umysłu, który także jest przygodny, Augustyn wyprowadza wniosek, iż w aktach poznawczych umysł pozostaje w kontakcie z tym co wieczne i niezmienne, czyli Bogiem - nosi nazwę iluminacji, czyli oświecenia. Istnienie niezmiennych prawd w zmiennych umysłach dowodzi istnienia Boga.
Etyka - prawdy moralne są również przypadkiem bożej iluminacji i składają się na prawo naturalne, w których świadomość człowieka nazywa się sumieniem, odbiorcą moralnej iluminacji jest wola, której 4 cnoty kardynalne to roztropność, umiarkowanie, sprawiedliwość i męstwo. Na mocy tejże woli, która jest wolna, możliwy był upadek, czyli grzech rozumiany jako bunt ciała przeciwko duszy, zwrot jego ku materii do podniesienia się z tego stanu nie wystarcza wolna wola, potrzebna jest łaska, którą to łaską zostają obdarzeni tylko wybrani - predestynacja - odgórne przeznaczenie jednych do zbawienia, innych do potępienia. Człowiek nie może zasłużyć na zbawienie uczynkami tylko zostaje przez Boga odgórnie przeznaczony (gdzieś co przeszło do protestantyzmu)
Św. Anzelm (1033-1109) - uważany za ojca scholastyki, najważniejsza definicja relacja rozumu i wiary - wiara poszukująca zrozumienia, czyli wiarę daje się uzgodnić z rozumem i dowodzić w sposób racjonalny prawd objawionych. Tam jednak gdzie następuje rozbieżność trzeba uznać autorytet wiary. Wiara ma priorytet nad rozumem. Jest twórcą ontologicznego dowodu istnienia Boga.
Rodzaje dowodów istnienia Boga:
1.ontologiczny - jest dowodem a priori jako jedyny z 3, niezależnie od doświadczenia, tworzony wyłącznie przy pomocy rozumu, czyli bazuje na pojęciu/definicji Boga jako istoty najdoskonalszej
krok 1 definicja, potem istota najdoskonalsza to Bóg, oznacza podmiot wszystkich doskonałości
krok 2: założenie że istnienie jest doskonałością, Bóg koniecznie istnieje, u Anzelma ta definicja jest następująca: Bóg jest tym ponad co nic większego nie może być pomyślane
2. kosmologiczny - nawiązuje do doświadczenia a posteriori, w jego założeniu pojawia się istnienie świata zmysłowego i bazuje na pojęciach konieczność - możliwość oraz przyczyna - skutek
3. fizykoteologiczny - a posteriori, bazuje na harmonii i porządku świata, który prowadzi odkrycia inteligencji stwórczej, która to jest autorem tego porządku, lubiana przez myślicieli oświecenia
Myśl grecka u starożytnych
W 539 roku rzymski cesarz Justynian zarządził zamknięcie szkól filozoficznych w Atenach i o zapoczątkowało okrężny ruch myśli starożytnej przez Syrię, Persje, Egipt, Maroko, z powrotem do Europy - Hiszpanii; filozofia starożytnych trafiła w ręce myślicieli arabskich, którzy puścili w obieg mieszankę Arystotelesa i Platona, w średniowieczu trzeba było ich rozdzielać. 3 autorzy: Al. Farabi, Awerroes, Awicenna, Awerroes szczególnie ważny, był komentatorem Arystotelesa, który był filozofem z dużej litery.
Filozofowie arabscy przybyli do Europy w VII wieku-pojawienie się islamu ze świętą księgą Koranem - pojawia się potrzeba wyjaśnienia/zrelacjonowania Koran, teologowie arabscy zauważyli szybko niebezpieczeństwo w tym tkwiące z tej przyczyny doprowadzili o oddzielenia filozofii od teologii. W XII wieku arystotelizm na dobre gości na uniwersytetach europejskich, zwłaszcza hiszpańskie Toledo było ośrodkiem popularyzacji arystotelizmu.
Połowa XIII wieku - złoty wiek scholastyki, powstały kompletne syntezy teologiczne św. Tomasza, św. Bonawentury i wielu innych.
Św. Tomasz z Akwinu (1225-1274) - dokonał reformy tomistycznej, arystotelesowska, która polegała na tym, że teologia została zobiektywizowana tzn. wykładana była jak każda inna nauka czy sztuka wypierając wcześniejszą formę wyznaniową.
1 definicja: Bóg = istnienie
Tomizm uważany za końcowy etap rozumienia Arystotelesa ( Tomasz twierdził, ze rozumiał go lepiej niż on sam), wszystkim terminom Arystotelesa nadaje nowe znaczenie.
Źródłem inspiracji był św. Augustyn, zaczerpnął od niego:
definicję człowieka jako duszy posługującej się ciałem
doktrynę bożej iluminacji
koncepcję racji zarodkowych tkwiących w materii
Jego pojmowanie relacji teologii i filozofii jest scholastyczne, pojmuje filozofię jako służebnicę teologii, która zostaje oparta na racjonalnych dowodach prawd objawionych i zawiera niewielką dziedzinę prawd niedowodliwych.
Pojęcie Boga u św. Tomasza
Forma wyjściowa od Augustyna - ten, który jest, a którego najgłębszym znaczeniem jest akt, w Bogu nie ma niczego z możności, którego istota jest związana z istnieniem; istotą jakiejś rzeczy jest to, czym rzecz jest, a istnienie określa, że ta rzecz jest, w Bogu istota jest tożsama z istnieniem.
Doktryna niewyrażalności Boga (teologia negatywna) - byt taki jest dla nas całkowicie niewyrażalny, ponieważ nasze doświadczenie doktryny rzeczy, które posiadają istnienie, a nie które są swym istnieniem. Sam sobie niepoznawalny może zostać poznany w sposób pośredni poprzez rozważnie stworzeń i drogą taką ukazał Arystoteles, a pierwsze z rzeczy, które poznaje w ten sposób to, że Bóg jest całkowicie niepodobny do swych stworzeń, po drugie musi istnieć, aby być ich przyczyną.
Św. Tomasz jest autorem 5 dróg (dowodów) na istnienie Boga:
z ruchu - krok pierwszy - każdy ruch posiada przyczynę, krok 2 - przyczyna ruchu musi być czymś innym niż byt w ruchu, jeżeli wydaje się, ze jakaś rzecz porusza się sama, to jakaś jej część porusza resztę, poruszyciel zakłada poruszającego, itd., a że niemożliwy jest regres w nieskończoność to musi istnieć pierwsza przyczyna, czyli Bóg
z przyczyny i skutku - chodzi o przyczynę sprawczą, krok pierwszy nie może być przyczyną samego siebie, bo jako przyczyna musiałoby być wcześniejsze od siebie jako skutku, każda przyczyna sprawcza zakłada inną itd., niemożliwy jest regres w nieskończoność, czyli musi istnieć pierwsza przyczyna sprawcza, czyli Bóg
z możliwości i konieczności - wszystkie byty tego świata są przygodne, tzn. mogą być lub nie być, krok 2 - skoro jednak w ogóle coś jest to musi istnieć byt konieczny, który ma rację istnienia w sobie samym, a któremu tamte zawdzięczają swoje istnienie
Droga 2 i 3 to formy dowodu kosmologicznego
ze stopnia doskonałości - krok 1 - istnieją różne stopnie prawdy, dobra i piękna,
krok 2 - aby orzekać w stopniu wyższym lub niższym trzeba przyjąć kres porównywania, czyli prawdę, dobro i piękno w stopniu absolutnym, podmiot tożsamy z Bogiem
z celowości świata ( dowód fizykoteologiczny) - ciała naturalne działają ze względu
na cel, ponieważ same jednak pozbawione są poznania musi istnieć by rozumny, który je do tego celu kieruje
Hierarchia bytów u św. Tomasza:
- Bóg na czele, byt całkowicie prosty, istota jest tożsama z istnieniem, wyznacza stopień doskonałości i złożenia
- Aniołowie; istota + istnienie, I rodzaj złożenia, otrzymali istnienie od Boga. Św. Tomasz nazywany doktorem Anielskim, bo się o nich rozpisywał.
- człowiek; istota i istnienie oraz forma i materia (dusza + ciało)
- zwierzęta
- rośliny
- świat nieorganiczny
Filozofia nowożytna
Specyfika filozofii nowożytnej w odróżnieniu od starożytnej obejmuje 2 okresy:
XV i XVI wiek wyznaczony głównie przez renesansowy ruch naukowy
XVII wielkie systemy naukowe
- zmienił się stosunek do filozofii( ja tam cały czas i niezmiennie ją pierdole). w średniowieczu miała być służebnicą teologii (czyli dziwką). Teraz zaczyna się coraz bardziej usamodzielniać. Antropocentryzm stopniowo wypiera teocentryzm średniowieczny. (Po mojemu to będzie tak: dziwce znudziło się że ją jada w wyższej sprawie, mówi dość i chce jednego ale szczerego.)
- zmieniła się forma wypowiedzi, z komentarzy do dzieł Arystotelesa i Platona do samodzielnych rozpraw i traktatów filozoficznych. (dziwka nie wspomina czego ją nauczyli wapniaki tylko idzie na żywioł)
- ośrodki uprawiania filozofii- myśliciele nie związani z pracą akademicką (chce być bzykana nie tylko w jedwabnej pościeli ale i na sianie. Nie tylko przez wykształciuchów ale i plebs)
- język; wcześniej łacina, potem swoje języki rodzime. Choć nie do końca łacina została wyparta. (no cóż, najpierw bez języczka, potem z, później ślimak, następnie ślimak winniczek, w niektórych krajach ślimak tygrysi i rytuał jego karmienia, ale bez siania sepsy nadal popularne)
Na nowożytny światopogląd wpłynęła rewolucja naukowa i reformacja. Na rewolucję naukową składa się postęp w astronomii i fizyce (heliocentryzm kopernikowski, który wyparł geocentryzm w 1543. dzieło „o obrocie ciał niebieskich”). 1609 Kepler (a może Kofler) -prawa ruchu planet potwierdzają hipotezę Kopernika, wszystko posiada potwierdzenie w fizyce Newtona, publikuje princypia i 3 zasady dynamiki.
Konsekwencje- podważenie chrześcijańskich pretensji do głoszenia jedynej prawdy religijnej, zmiana obrazu świata na mechanicyzm. Świat postrzegany jest jako zegar czyli zamknięty układ ruchów i sił, który wyjaśniamy odwołując się do przyczynowości sprawczej. Teologiczne ujęcie Arystotelesa zostaje zastąpione przez mechanicyzm Newtona, zamiast pytać po co ? to pytamy dlaczego? (to takie pojebane)
Reformacja- miła na celu reforme doktryny kościoła rzymskiego. 1517 zapoczątkowana przez Marcina Lutra w Witenberdze, pociągnęła kolejne, Kalwina we Francji, Knoxa w Szkocji (i Rydzyka w Mocherlandzie)- żądali zmiany liturgii i języków Biblii zrozumiałych dla wiernych, zakaz sprzedaży odpustów, odrzucali kult Najświętszej Marii Panny, prymat papieża, doktryny o przemianie chleba i wina.
Konsekwencje- pojawienie się kościołów protestanckich z coraz liczniej pojawiającymi się sektami i kontrreformacja.
Okres wielkich systemów filozoficznych XVII w.
Leibniz, Kartezjusz, Spinoza tworzyli systemy czyli kompletne systemy filozoficzne obejmujące wszystkie dziedziny nauki.
Kartezjański dualizm psychofizyczny i jego następstwa:
- naukowiec to ktoś kto bada ciało w ruchu
- filozof to ktoś kto zajmuje się człowiekiem jako pewnym bytem w świecie i zadaje pytanie czy daje się ów byt opisać całkowicie w kategoriach materii czyli geometrycznej rozciągłości i ruchu.
Odpowiedz Kartezjusza: jeśli chodzi o ciało jest to maszyna, której działanie wyjaśniamy odwołując się do przyczynowości sprawczej. Człowiek jednak posiada umysł przekraczający ów świat materialny, świat rozpada się na świat substancji rozciągłej czyli materialnej i substancji myślącej.
Jak możliwe jest ich wzajemne na siebie oddziaływanie??? (na pewno tak was to interesuje jak i mnie)
Np. monizm substancjalny zaproponowany przez Benedykta de Spinoza: zlepił 2 substancje stwierdzając że istnieje tylko jedna boska, ogarniająca cały świat, posiadająca nieskończoną liczbę atrybutów, z których to myślenie i rozciągłość nam już znane. Dusze i ciało nazywa MODI- czyli modyfikacje, odmiany tej substancji boskiej; problem współdziałanie wyeliminowany, skutkiem tego jest panteizm od pan-wszystko, teos -Bóg. Pogląd utożsamiający Boga z naturą/światem, pogląd heretycki. Spinoza wykluczony z gminy żydowskiej do której należał (biedactwo, może sobie jeszcze pejsy obciął z rozpaczy), ponieważ tak pojmowany Bóg nie jest ani osobowy ani transcendentny
Okazjonaliści- przedstawiciel Mallebranche
Interakcja miedzy 2 heterogenicznymi substancjami jest niemożliwa to co spostrzegamy jako współdziałanie to na pozór; umysł i ciało w istocie to 2 zegary i ilekroć zachodzi zmiana w zegarze duszy czy umysłu tylekroć Bóg powoduje zmianę w zegarze ciała.
Zarzucano mu: dlaczego Bóg którego ujmujemy jako byt doskonały miałby stwarzać na tyle niedoskonałe dzieło, że ciągle musiałby je poprawiać; jeżeli uznaje się niemożliwość interakcji między substancją duchową a cielesną to w jaki sposób Bóg który jest substancją duchową miałby być do takiego działania zdolny.
Pluralizm substancjalny- rozwiązanie Leibniza. Przeciwstawia się Kartezjuszowi- istnieją nie 2 substancje a jest ich nieskończona liczba. Posługując się terminem monady na określenie tych substancji, to atomy natury, z których zbudowane jest wszystko, wypełniają cały wszechświat i miedzy innymi składają się na ciała i umysły. Monady nie mogą się ze sobą kontaktować czyli nie ma możliwości wzajemnego oddziaływania monad dusz i monad ciał, chyba że odwołamy się do harmonii przeciwstawnej czyli wprzód ustanowione-w akcie kreacji Bóg zestroił te 2 zegary duszy i ciała w ten sposób, że każdy chodzi sam a wygląda jakby chodziły razem.(tania ściema) Dokonał tego dzięki zharmonizowaniu przyczyn celowych i sprawczych. Dusze działają wedle praw przyczyn celowych, ciała wedle praw przyczyn sprawczych i jeśli jedne zostały zharmonizowane z drugimi otrzymujemy pozór współdziałania.
Filozofia Hobbesa- materialistyczna głosząca istnienie jednej substancji- materialnej- odrzuca duchowość umysłu, rozpatruje to w kategoriach materii. Konsekwencją jest ateizm - zwykle odrzucenie Boga.
Spór o metodach- na gruncie epistemologii, dotyczący źródeł ludzkiej wiedzy:
- racjonalizm i empiryzm stanowiska przeciwstawne. Wiązało się to z intensywnym rozwojem nauk empirycznych z drugiej strony z przekonaniem o pewności i niezawodności matematyki (racjonaliści postawili na matme a empiryści na nauki przyrodnicze)
- racjonalizm kontynentalny ( Niemcy, Francja, Holandia gł.) przybiera formę aprioryzmu, przekonania o wrodzoności wiedzy a dokładnie istnieniu tzw prawd wrodzonych, z którymi człowiek przychodzi na świat, musi je tylko odkryć. Na ich podstawie może wydedukować całą wiedzie o świecie nie odwołując się do doświadczeń.(jak na razie to nie mogę wydedukowac o co tu k*** chodzi) Chce się upodobnić filozofię do matematyki i budować ją w oparciu o metodę dedukcyjną. (czyli dziwka z makijażem)
- empiryzm (gł W. Brytania) począwszy od J. Locke'a po Davida Huma; postęp w nauce zależny jest od przeprowadzonych eksperymentów i uwzględnienia danych. Matematyka dostarcza modeli wiedzy jasnej i pewnej ale nie uczy nasz niczego o świecie, tym co jest nam dostępne nie jest pewność ale różne stopnie prawdopodobieństwa; od solidności podejścia zależy jakie prawdopodobieństwo uzyskamy; posługuje się metodą indukcyjną. Twórca brytyjskiego empiryzmu był J. Locke który przyrównał ludzki umysł do niezapisanej tablicy, odrzucił idee wrodzone. „ nie ma niczego w intelekcie czego nie byłoby później w umysłach”
David Hume- (Szkot) dzieli wszystkie percepcje umysłu na idee i impresje, różnią się stopniem wyrazistości/ siły. Impresje czyli wrażenia są silniejsze, bardziej wyraźne. Idee czyli myśli są mniej wyraźne i słabsze. „wszystkie nasze idee wywodzą się z impresji”
Kartezjusz ( Rene Descartes) 1596-1650 główne dzieła:
- rozprawa o metodzie
- medytacje o pierwszej dziwce, wrrrrrrróć o pierwszej filozofii
- prawidła kierowania umysłem
Szybko zyskał na popularności, w 1649 r zaproszony do Szwecji na dwór królowej Krystyny- po roku umarł na skutek ataku wysokiej gorączki, której powodem były prawdopodobnie warunki panujące u królowej ale może też został otruty bo przyczynił się do przejścia protestanckiej królowej na katolicyzm.(tak to jest jak człowiekowi tylko dupy w głowie)
Celem było wprowadzenie niezawodnego, uporządkowanego systemu filozofii. Umysł przechodzi od prawd oczywistych do kolejnych implikowanych przez te pierwsze- chodzi o dedukcję. Kartezjusz sądził, że ponieważ istnieje tylko wiedza pewna i niezawodna, jednak może tylko istnieć metoda naukowa. Dwie drogi które prowadzą do wiedzy. Sposób pewny to intuicje i dedukcje (intuicja- nie jest to jakieś pozaracjonalne poznanie a często intelektualna działalność, widzenie tak jasne i wyraźne, że nie pozostawia miejsca do wątpliwości). Kartezjusz chciał zbudować wiedzę od nowa- zburzyć wszystkie fałszywe podstawy. I krokiem jego metody jest wątpienie metodyczne, które nakazuje odrzucić wszystko to w co tylko da się wątpić.
W co w ogóle mogę wątpić???? (czy to kiedykolwiek zalicze) odp. w świadectwo zmysłów, ponieważ często zdarza się że zmysły nas zwodzą; na tym etapem pod znakiem ? pozostaje istnienie świata zewnętrznego (strasznie ważny moment); wątpić można jeszcze w prawdy matematyki ponieważ bywa iż tu się myle; „wątpić mogę we wszystko z wyjątkiem tego że wątpie ” a skoro wątpie to myslę a skoro myślę to jestem… COGITO ERGO SUM
Cogito staje się fundamentem pod budowę nowej nauki.
„kim zatem jestem ja sam” odp (zjebem) „jestem substancją myślącą”; myślenie ujmowane jest bardzo szeroko jako wątpienie, wyobrażenie siebie, czucie- wszystkie działania duszy.
„mam jasną i wyraźną ideę swego ciała od którego ja jako substancja myśląca nie zależę” Kartezjański dualizm psychologiczny otrzymany tą drogą.
Aby odrzucić twierdzenia matematyki jako fałszywe Kartezjusz stawia hipotezę wg której istnieje wszechobecny duch, który zwozi nas nawet wtedy kiedy twierdzenia jawią się nam z bezpośrednią rzeczywistością. Musi w dalszym ciągu dowieść istnienie Boga, który nie może być zwodzicielem. Kartezjusz nie może posłużyć się dowodami tomasowskimi (od świata do Boga) tu jest myślenie odwrotne.
Idee (pojęcia) wg pochodzenia dzielimy na:
Wrodzone -z którymi się rodzimy, wg Kartezjusza taką ideą jest „ja sam”
Nabyte-te które pochodzą od świata zew. np. idea wtórna
Urobione-sam je wytworzyłem np. idea syreny, połączenia
Podział wg treści Poza tym mamy idee:
Mnie samego innych ludzi
Idee Boga idee pierwotne aniołów idee wtórne
Idee rzeczy droga dojścia zwierzęta
Dowody Kartezjańskie
Jeżeli doskonałość którejkolwiek z moich idei przewyższa moją doskonałość to ja sam nie mogę być jej przyczyną . Musi więc istnieć doskonalsza przyczyna owej idei poza mną, opiera się to na orbitralnym założeniu, że skutek jest wyznaczony przez własności swej przyczyny tzn. w przyczynie musi być co najmniej tyle doskonałości co w skutku. Każda z pierwszych idei należy zbadać czy w którejś z nich nie tkwi doskonałość większa niż w nim.
Idea „mnie samego” może pochodzić ode mnie ponieważ nie ma w niej więcej doskonałości niż we mnie, więc mogą być jej przyczyna.
Idea rzeczy, również może pochodzić ode mnie. Pozostaje do zbadania idea Boga.
Przez Boga rozumię pewną substancję nieskończoną, niezależną o najwyższym rozumie i mocy, którą stworzyła mnie samego i wszystko inne co istnieje, jeśli istnieje (ważna bo na tym etapie nie wiem o istnieniu świata zew.)
Budowa poszczególnych członków:
Substancja-pojęcie substancji może pochodzić ode mnie, bo sam nią jestem
Nieskończoność- pojęcie to nie może pochodzić ode mnie bo sam jestem skończony, nie dochodzimy do tego pojęcia przez skończoną negację nieskończoności
Niezależność- też nie może
Podsumowanie
Idea Boga posiada doskonałość znaczenia przekraczającą myślącego tę idę podmiotu. Musi więc pochodzić z zew. Od istoty przynajmniej tak doskonałej jak owa idea
Dowód istnienia psychologicznego
Bóg jest definiowany nie może być zbawicielem tym samym niejako zostaje przywrócony do istnienia świta zew.
Immanuel Kant (1724-1804)
Niemieckie oświecenie
Całe życie spędzone w Królewcu. Dwa etapy myślenia:
Do 1770-przedkrytyczny wykładał tradycyjną metafizykę
Po1770-praca nad własnym systemem, krytyczny okres
Wydane dzieła :”Krytyka czystego rozumu” „Krytyka władzy sądzenia” „Uzasadnienie metafizyki moralności” „Religia w obrębie samego rozumu”
Rozum czysty czyli spekulatywny którego przedmiotem jest nauka a rozum praktyczny, którego przedmiot to moralność.
Problem krytyki czystego rozumu
Myślą przewodnią jest tu status metafizyki sformułowany jako pytanie czy…?i jak…? możliwa jest metafizyka jako nauka. Pyta I.K. czy metafizyka daje poznanie ruchu, wolności czy duszy
Źródło problemu: brak pewnej metody, stąd konieczność podjęcia badań krytycznych a krytyka rozumu ma za zadanie udzielić odp. Co może poznać rozum niezależnie od wielkiego doświadczenia. Badanie to nazywa się transcendentne w opozycji do empirycznego. Dzięki niemu odkrywamy obecne w ludzkim podmiocie warunki poznania przedmiotu.
Te warunki to nie empiryczne formalne elementy czystej świadomości. Pojmuje je inaczej niż XVII wieczni racjonaliści, nie tylko wrodzone w umyśle idee wrodzone ale jako poznanie choć nie wywodzące się z doświadczenia to podczas doświadczenia jest możliwe np. twierdzenie matematyki
Jak możliwa jest wiedza a prion?
Kantowski podział sądów
Analityczne(wyjaśniające) takie których orzeczenie zawarte jest w podmiocie a jako takie nie rozszerzają naszej wiedzy o podmiocie np. wszystkie ciała są rozciągłe
Syntetyczne (rozszerzające ) których orzeczenie dodaje naszej wiedzy o podmiocie . Mogą być one np.
A prion-nie wywodzące się z doświadczenia każde zdarzenie ma przyczynę
A posteroni- wywodzące się z doświadczenia np. wszystkie ciała są ciężkie z takich sądów syntetycznych syntetycznych a priori miała składać się metafizyka
Jak możliwe są te sądy?
Przewrót kopernikowski
Przewrót Kanta którego dokonał na gruncie epistemologii, wcześniej przyjmowano że w aktach poznawczych umysł musi dostosować się do przedmiotu i tylko to umożliwia poznanie. Ponieważ to uniemożliwiło poszerzenie poznania, wobec tego Kant proponuje hipotezę odwrotną, że to rzeczy muszą się dostosować do umysłu aby było poznanie. Konkretnie dostosowują się do a priorycznych warunków poznania obecnych podmiocie. Hipoteza Kantowska jest analogiczna
Do hipotezy heliocentrycznej Kopernika.
Nauka Kanta
1.Estetyka transcendentalna
Na poznanie naukowe wg Kanta składa się zarówno poznanie zmysłów jak i intelektualne
Sensibilia- rzeczy zmysłowe pobudzone do odbierania zmysłowości w poznaniu zmysłowym, poznajemy fenomeny(czyli zjawiska) czyli sposób w jaki jawią się ludzie przedmiotowi rzeczy same w sobie. Środek dzięki któremu nasze poznanie może odnosić się do przedmiotów nazywa I.K. naocznością. Materia poznania zmysłowego są wrażenia wytworzone przez obecność przed. Zmysłowego. Forma wznoszona jest natomiast przez podmiot są z formy zmysłowe naoczności : czas i przestrzeń. Czyli jest to element a aprioryczny.
I.K. odróżnia między zmysłem zew. (służy do obserwowania rzeczy znajdujących się po za nami) a wew. (służy do obserwowania rzeczy i stanów psych. obserwowanych tylko w czasie)
2.Logika transcendentalne
Poznanie intelektualne którego przedmiotem są inteligibilie- rzeczy poznawane intelektem
A priorytyczne kategorie:
I.triada ilości jedność ilość ogół
II.triada jakości realność przeczenie ograniczenie
III.triada stosunku subst+cecha przyczyna skutek stosunek wspólnot
IVtriada moralności możliwość możliwość niemożliwość istnienie i nieistnienie konieczność konieczność przypadkowość
Funkcją kategorii jest syntezowanie różnorodności danych doświadczeń. Nie należy przenosić zasad poznania zmysłowego z rzeczy zmysłowych na ponad zmysłowe takie jak Bóg wolność czy dusza
Metafizyka w klasycznym typie jest możliwa jako nauka za pomocą spekulatywnego rozumu nie można rozstrzygać problemów metafizycznych a więc istnienie Boga, nieśmiertelnej duszy czy kwestii wolności. Są to idee wolno logicznej sprzeczności ale nie stanowią przedmiotu nauki.
Rozum Praktyczny
Jego strefą jest moralność. Jego celem jest wybór doktryny zgodnie z moralnym prawem którego ów rozum jest źródłem. Kant mówi o tym rozumie że jest on powszechnie prawodawczy.
Jest to etyka autonomiczna a poza tym to etyka obowiązku czyli że taka zgodnie z którą postępowanie moralne jest możliwe wtedy i tylko w tedy gdy jest podejmowane z obowiązku
Obowiązek człowieka to imperatyw kategoryczny.
Imperatyw kategoryczny- sformułowany przez Kanta na drodze oczekiwań na pytanie czym jest prawo moralne. 3 wersje:
postępuj zawsze tak byś mógł zarazem chcieć by Twoja maksyma stała się powszechnym prawem.
Maksyma - zasada prawa moralnego świadomie przyjęta przez jednostkę. Jest subiektywna zasada woli.
postępuj zawsze tak by społeczeństwa tak w Twej osobie jak w tez osobie każdego innego używał zawsze zarazem jako celu. Nigdy tylko jako środka - zabranianie traktowania ludzi w sposób instrumentalny.
Fryderyk Nietzsche 1844-1900 - urodził się w paryskiej Saksonii, ojciec był pastorem luterańskim, ale umarł gdy Fryderyk miał 5 lat. W latach szkolnych odczuwał podziw dla greckiego (Platon, Ajschylos) - narodziny dramatu. W okresie studiów zetknął się z filozofią Schopenhauera (głównie ateizm). Po ukończeniu studiów objął katedrę filozofii w Bazylei. Został profesorem uniwersytetu bez tytułu doktora.
Kompozytor niemiecki Ryszard Wagner jest dla niego bardzo ważną osobą - szansa na odrodzenie kultury niemieckiej.
Dzieło
1881r. „Jutrzenka” - autor wypowiada wojnę „moralności samowyrzeczenia”
„wiedza radosna” - „Bóg umarł”
Idea wiecznych powrotów w myśl której historia jest procesem cyklicznym. Nic nie może się pojawić nowego, wszystko już było. Ta wizja została przekazana historii starożytnego Zaratustra.
„Tako rzecze Zaratustra”
„Poza dobrem i złem”;„Z genealogii moralności” (dotyczą moralności niewolniczej i pana, dotyczą poglądów filozoficznych)
„Ecce homo” - oznaki napięci nerwowego i początek choroby psychicznej (przebywał w klinice psychiatrycznej w Bazylei) 1900 zmarł
FILOZOFIA DZIEJÓW I TEORIA KULTURY
HISTORIOZOFIA -refleksja filozoficzna na dobre zagościła w XIX w (Hegel)
Filozofia historiozofii powstaje w opozycji do historiozofii. Szczególnie krytykuje to, że widział w państwie rozwój nauki i sztuki. Natomiast Nietzsche uważał, że istnieje stała opozycja między państwem, historia i sztuką.
„wszystko co rozumne jest rzeczywiste a o rzeczywiste jest rozumne”(Hegel) - wydała się Nietzschemu refleksja
Niemcy dla niego to „wykształcone filisterstwo” , które sprowadza wszelkie treści kulturowe do wypowiedzi naukowej.
Jego zdaniem główna funkcja kultury jest nakłonienie do działania poprzez wysunięcie postulatów artystycznych.
Rozważając procesy rozwojowe kultury „narodziny” sięga do starożytnej kultury greckiej
Wymienia 2 pierwiastki kulturotwórcze. Nazywa je żywiołami:
apoliński
dionizyjski
ŻYWIOŁ APOLIŃSKI - żywioł epicki reprezentowany przez Homera. Wywodzi się z marzeń sennych. Przejawi się w tworzeniu fikcji, pozoru w formie wizji harmonijnej, obrazowej.
ŻYWIOŁ DIONIZYJSKI - żywioł lirycznej ekspresji, najpełniej wyraża się w lirycznej muzyce ale powoduje silne przeżycia. Przejawia się w upojeniu, wzruszeniu.
Różnią się ze sobą indywidualnością a relacja jednostki do tłumu, reszty swiata
ŻYWIOŁ APOLIŃSKI - obraz samodzielnego bohatera, który wyrasta ponad tłum, czuje się wyalienowany.
ŻYWIOŁ DIONIZYJSKI - zapomnienie podmiotowości, nie odgradza jednostki od reszty świata. Zerwanie z indywidualnością.
Forma instytucji, której sprzyjają żywioły.
ŻYWIOŁ APOLIŃSKI - utrwalanie ustroju państwowego, instytucji społeczno-politycznych. W żywiole tym tkwi dążenie do porządku , sprawiedliwości i trwałego ładu.
ŻYWIOŁ DIONIZYJSKI - żywioł destrukcji, sprzyja węzłom niesformalizowanym o działalności występnej, łamiącej zasady. Przejawia się w rewolucji.
Walka z żywiołami - powstały eposy Homeryckie jako apolińskie oraz dionizyjska muzyka i poezja liryczna zrodzone z pieśni i chóru satyny.
Pogodzenie żywiołów - tragedia grecka, która dla Nietzschego jest ideałem dzieła sztuki w swojej pełnej doskonałości, w którym to bohater tragiczny, dialog i fabuła są przejawami działania apolińskiego. Natomiast komentujący wydarzenia chór to przejaw działania Dionizji.
Pierwiastki te są potrzebne, aby powstało dzieło sztuki (choć się zwalczają).
To co kulturze zagraża o SIŁY SOKRTYCZNE (ponieważ Sokrates dla Nietzschego to tym człowieka teoretycznego). Mógł zrozumieć aby piękno. Sokrates nie rozumie sztuki ponieważ próbuje ja ocenić a pomocą logiki.
Przewaga sil Sokratycznych przyczyniła się do upadku tragedii greckiej - symbol dekadencji całej kultury.
Historia kultury to historia dwóch sił: sokratycznych i pierwiastków.
KRYTYKA CHRZEŚCIJAŃSTWA
Centralne już pojęcie Boga jako najwyższej doskonałości oraz przeciwstawne mu pojęcie skażonej natury ludzkiej.
Wg Nietzschego ob. Te pojęcia SA wrogie wobec życia rządzącego biologicznymi popędami. W „wiedzy radosnej” pojawia się teza „Bóg umarł” (negacja wszystkich wywiezionych spoza człowieka systemu wartości, negacja wszelkich koncepcji obiektywnego ładu moralnego).
Jest to również deklaracja Nihilizmu - zaprzeczenie wyższej racji zjawisk.
Jedynym twórcą wartości okazuje się człowiek.
KATEGORIA WOLI I MOCY
WOLA MOCY - ilość nagromadzonej siły, która drzemie w każdym człowieku i czeka by ja na cos spożytkował. Jest to siła o znaczeniu fatum. Czyni konieczności niemożliwej do usunięcia i stale obecnej do życia jednostki.
Nie jest utożsamiana z pojęciem „woli życia”. Chodzi tutaj o przeżycie oraz o panowanie (dominacja nad innymi).
Wola mocy jest stopniowalna (słaba, silna). Ta stopniowalność pozwala nam odróżnić dwa rodzaje ludzkiego działania:
REAKTYWNE - przystosowanie się do okoliczności i dążenie do pochowania na drodze deprecjonowania silniejszych.
SPONTANICZNA - bezkompromisowa twórczość wyrastająca z nadmiaru mocy. Tej formie Nietzsche przyznał priorytet , zaś wolę mocy uczynił obiektywnym kryterium wartościowania zjawisk.
Zamiast oceny zjawisk zamiast kategorii moralnych (dobro i zło) ocenia się za pomocą kryterium woli mocą. Stąd Nietzsche stawia postulat wykroczenia poza dobro i zło. Ponieważ silna wola wywołuje zjawiska odczuwane jako złe.
NAUKA O MORALNOŚI
Kategoria woli mocy pozwala wyróżnić 2 kategorie psychologiczne i odpowiadające im dwa rodzaje moralności:
pan i niewolnik
moralność dostojna i niewolnicza
Moralność dostojna - rezultat świadomego i spontanicznego systemu norm przez ludzi silnych w Celu potwierdzenia swoich wartości. Operuje przeciwieństwem. Moralność tą tworzą duchowi arystokraci nastawieni na afirmacje życia, egoistyczni i przekonani że inni powinni im służyć.
Moralność niewolnicza - wyrasta ze sprzeciwu wobec moralności dostojnej. Zmierza do zabezpieczenia interesów klas słabych. Z tego powodu głosi pochwałę litości, współczucia i pokory. Np. moralność chrześcijańska - powstaje przeciwstawianiem się dobry i zły. Przy czym złem nazywane jest wszystko o co dotyczy ludzi dostojnych.
tej moralności przejawia się resentyment.
RESENTYMENT - rodzaj aktywności charakterystyczny dla ludzi słabych, wyrażającym się w sprzeciwie (negacji) czegoś co istnieje samodzielnie.
Ponieważ sprzeciw wymaga oparcia na czymś pozytywnym zatem resentyment odnajduje świat inny, nierzeczywisty, urojony jako nieosiągalny ideał np. królestwa niebieskie dla moralności chrześcijańskiej.
Występując przeciwko twórczości resentyment używa własną energie na stłumienie jej samej. Tkwi w nim wewnętrzna sprzeczność wobec której nie może prowadzić do żadnych wielkich wyników. Może podtrzymać życie , czyli zachować energie na minimalnym poziomie i temu służy sztuczny ideał ASCETY
Jest przejawem dekadencji i przejawów przeciętnych nas. Pojęcie to służy pogłębieniu Nietzscheańskiej krytyki kultury.
Nietzsche proponuje terapię- przewartościowanie wartości i informowania nadczłowieka.
Przewartościowanie wartości nie oznacza czegoś nowego, ale nowa hierarchizacje zjawisk taką, która oznaczałaby nadania najwyższej rangi elicie kultury i pozwoliła rozpatrywać resztę ze względu na funkcje służebne.
W efekcie ten program służy uformowaniu nadczłowieka - prawodawcy kierującego się własną, silna wolą mocy, który ma prawo narzucać innym systemy wartości. Pomimo tego, że dla zwolenników moralności jawi się jako nabywanie zła (w przyszłości oskarżono go o NAZIZM)
Nietzsche nigdy nie przyznał nadczłowiekowi władzy politycznej ponieważ jego sfera działania jest sfera kultury
nie posługuje Se pojęciem rasy w takim znaczeniu jak czyni to nazizm, nie utożsamia rasy z właściwościami antropogenicznymi.