Terminologia

Przez termin „samobójstwo” rozumiem świadome pozbawienie się życia. Natomiast określenie „zachowanie samobójcze” można interpretować jako takie zachowanie prowadzące do śmierci z wyboru i stanowiące dalszy ciąg rozwijającej się akcji, która w każdym momencie może być zatrzymana przez czynniki zewnętrzne lub wewnętrzne. Schemat dynamiki takiego zachowania przedstawił Płužek. Przedstawia się on następująco:

sytuacja kryzysowa

myśli samobójcze tendencje samobójcze decyzje akt samobójczy

Z powyższego schematu wynika, że psychologowie, lekarze, pedagodzy oraz inne osoby mające bezpośredni kontakt z przyszłym samobójcą powinni być szczególnie wyczuleni na rozpoznanie okoliczności, zwiększających prawdopodobieństwo wystąpienia zachowań samobójczych.

Tematykę samobójstwa podejmują dwie dyscypliny naukowe: suicydologia oraz tanatologia. Suicydologia to nauka o samobójstwach (z języka łacińskiego `suicidium' oznacza samobójstwo), natomiast tanatologia to nauka o śmierci, zarówno naturalnej, jak i samobójczej. a zatem suicydologia zajmuje się teoretycznymi aspektami samobójstw i praktycznymi implikacjami.

Co warto wiedzieć na temat samobójstwa i częstościach ich jego występowania

• w grupie osób starszych częstotliwość targnięcia się na swoje życie wzrasta proporcjonalnie do postępującego wieku,

• samobójstwa występują znacznie częściej w miastach, aniżeli na wsiach. w rejonach silnie zurbanizowanych zdarzają się one przy dużej gęstości zaludnienia oraz w jednorodzinnych gospodarstwach domowych,

• im więcej dzieci jest w rodzinie, tym rzadziej rodzice decydują się na odebranie sobie życia,

• dzieci i młodzież podejmująca próbę samobójczą najczęściej pochodzi z rodzin, gdzie istniała przemoc, zaistniało zjawisko wykorzystywania seksualnego oraz nie nastąpił dostateczny proces wychowawczy,

• statystyki dotyczące nieletnich samobójców są zaniżone - często za przyczynę zgonu uznaje się nieszczęśliwy wypadek,

• dwie trzecie młodzieży, chociaż raz myślało o samobójstwie,

• wśród samobójców można znaleźć wiele osób uzależnionych od alkoholu, narkotyków, środków farmakologicznych (prawie ¼ samobójców pije nałogowo alkohol),

• ponad 60 % ofiar samobójstw uskarżało się na depresję,

• często schizofrenicy - zwłaszcza w pierwszych latach choroby - podejmują próby samobójcze,

• raz nieudana próba samobójcza, jest skutecznie powtarzana,

• często przyczyną samobójstw jest wysokie obciążenie, niemożliwe do zrekompensowania w subiektywnym odczuciu samobójcy.

Cechy samobójstw

Mimo iż samobójstwa wykazują ogromną różnorodność problemów i trudności, można znaleźć pewne podobieństwa. Badania Schneidmana z 1986 roku ukazują cechy wspólne wszystkich samobójstw. Są one następujące:

1. wspólnym celem samobójców jest pragnienie znalezienia rozwiązania problemu.

2. wspólnym zadaniem samobójców jest zmniejszenie świadomości bólu.

3. wspólnym bodźcem do samobójstwa jest jakiś ból psychiczny, który jest do zniesienia.

4. wspólnym stresorem dla samobójstwa jest frustracja jakieś potrzeby psychologicznej.

5. wspólnym stanem emocjonalnym w samobójstwie jest beznadziejność i bezradność.

6. wspólnym stanem kognitywnym w samobójstwie jest ambiwalencja.

7. wspólnym spostrzeżeniem w samobójstwie jest zawężone pole widzenia.

8. wspólną akcją w samobójstwach jest ucieczka

9. wspólną interpersonalną akcją jest komunikowanie zamiaru samobójstwa.

10. wspólną cechą jest zgodność samobójstwa z zaradnością w trudnościach.

Kultura japońska

Japoński rytuał samobójstwa poprzez rozpłatanie mieczem wnętrzności, nazywany również błędnie harakiri ('hara' znaczy brzuch, 'kiri' to rzeczownik odczasownikowy - cięcie). Według tradycji japońskiej to właśnie w brzuchu mieściła się dusza. Rozcięcie brzucha miało być dowodem niewinności samobójcy, który po śmierci oczyszczany był ze wszelkich zarzutów. Zwyczaj seppuku był praktykowany w Japonii od roku 1170 n.e. Seppuku oficjalne spełniane było na rozkaz cesarza i było karą niehańbiącą, a nawet zmywającą wszelką hańbę. Ta forma seppuku przestała istnieć od czasu przewrotu, tj. od 1868 roku. Seppuku nieoficjalne było i jest ulubioną formą protestu przeciwko rozkazom zwierzchników, wyrazem nieutulonego żalu, najdogodniejszym sposobem zmazania doznanej obelgi. Forma ta praktykowana była jeszcze na początku XX wieku. Jako wyraz żalu po śmierci cesarza Mutsuhito popełnił seppuku słynny zdobywca Port Artur, generał Maresuke Nogi. w roku 1925 zastosowano seppuku jako protest przeciwko zagranicznej polityce rządu. Seppuku było zawsze przywilejem wyższych klas. Dokonywane bywało bardzo uroczyście, w odświętnych szatach, często w obecności zaproszonych gości, zawsze prawie w obecności kaiszaku - sekundanta. Polegało na rozcięciu sobie w pozycji klęczącej brzucha z dołu do góry specjalnym sztyletem; kaiszaku w tym samym czasie miał mieczem uciąć samobójcy głowę, aby skrócić jego męki.

Czynniki zwiększające ryzyko samobójstwa

Na podstawie wieloletnich badań i obserwacji na temat samobójstw wyróżniono osiem czynników zwiększających ryzyko samobójstwo. Ryzyko jest tym większe, im więcej czynników występuje jednocześnie. Do nich zaliczamy:

• Cechy osobowości: niektóre cechy charakteru mogą, w połączeniu np. z depresją, znacznie zwiększać ryzyko popełnienia samobójstwa, chociaż jako takie nie są zagrażające. Są to: wycofanie, perfekcjonizm, słaba kontrola emocji, agresja, brak zaufania, bezwzględność i poczucie beznadziejności.

• Obciążenia rodzinne: wszelkie istotne problemy z dzieciństwa znacznie zwiększają zagrożenie samobójstwem. Ryzyko zwiększają zarówno wydarzenia prowadzące do rozpadu rodziny poprzez śmierć rodzica, rozwód, czy związanie się z nowym partnerem, jak i te związane z jej wadliwym funkcjonowaniem (brak zainteresowania dziećmi, przemoc i napastowanie seksualne). Nie bez znaczenia są także występowanie w rodzinie chorób psychicznych, czy też samobójstwa wśród bliskich.

• Wcześniejsze zachowania samobójcze: jakkolwiek nie można stwierdzić, aby każda osoba, która przeżyła zamach samobójczy próbowała tego z powtórnie, jednak ryzyko jest poważne.

• Stresujące wydarzenia: wydarzenia budzące negatywne emocje, takie jak poczucie odrzucenia, odrzucenia, złość, wstyd, chęć zemsty i odegrania się (nawet poprzez przemoc) mogą zwiększać ryzyko samobójstwa.

• Czynniki społeczne i kulturowe: co prawda nie wyjaśniają one wprost okoliczności samobójstwa, jednak stwierdzono znaczący związek między ich występowaniem, a liczbą zamachów samobójczych. Są to:

• wzrost przemocy przy jednoczesnym spadku zainteresowania ludźmi

• rozpad małżeństw, powtórne małżeństwa i zmiany w strukturze rodziny

• niepewność, poprzez zmiany w zatrudnieniu i dostępie do edukacji

• zmiana ról społecznych mężczyzn i kobiet

• powstawanie coraz większych społeczności przy jednoczesnym osłabianiu więzi między ludźmi.

• Zaburzenia psychiczne: wiele zaburzeń psychicznych może zwiększyć ryzyko samobójstwa. Są to m.in. depresja, stan maniakalno-depresyjny, zaburzenia zachowania i schizofrenia. Osoby planujące samobójstwo zazwyczaj nie rozpoznają swojego stanu emocjonalnego.

• Zachowanie: następujące elementy zachowania mogą świadczyć o zwiększonym ryzyku zamachem samobójczym:

• stosowanie alkoholu, narkotyków i innych środków chemicznych

• pisanie listów samobójczych, wybieranie dla siebie sposobu śmierci

• zmiany w codziennym zachowaniu

• zachowanie wskazujące na odczuwanie odrzucenia, upokorzenia, beznadziejności i izolacji

• zachowanie impulsywne i inne zaburzenia zachowania włączając w to agresywność, złość i wrogość.

• Kontakt z zamachem samobójczym innej osoby: kategoria ta jest dość obszerna. Uwzględnia zarówno osoby, które znalazły ofiarę samobójstwa i zostały włączone w sprawę przez policję, jak i te, które miały styczność z samobójcą w obrębie własnej rodziny, grupy przyjaciół, uczniów lub znajomych. Ryzyko obejmuje także sympatyków gwiazd show-businessu, które popełniły samobójstwo, czy wręcz wszystkich, którzy dowiedzieli się o czyjejś śmierci samobójczej z mediów

Jak można zrozumieć samobójstwo?

Próba samobójcza jest swoistym apelem o pomoc. z danych Światowej Organizacji Zdrowia i Międzynarodowego Stowarzyszenia Zapobiegania Samobójstwom wynika, iż każdego dnia co najmniej 1000 osób odbiera sobie życie, a 10000 osób usiłuje popełnić samobójstwo. Obecnie fakt zachowania autodestrukcyjnego należy uznać za poważny problem społeczny. w Polsce od 1976 r. utrzymuje się wysoka liczba zamachów samobójczych. Na 1 zgon samobójczy kobiet, przypada 3,5 zgonów mężczyzn. Aby zapobiec owym czynom należałoby wcześnie rozpoznać obszary zagrożenia i przyjść z pomocą ludziom potrzebującym pomocy, wsparci w sytuacji kryzysowej. Zachowanie się człowieka jest wypadkową działania wielu bodźców wewnętrznych jak i zewnętrznych. Można je podzielić na: Biologiczne, psychologiczne i społeczne. Pod uwagę należy więc wziąć uwarunkowania genetyczne. w opinii E. Ringela - światowej sławy psychiatry - samobójstwo nie jest reakcją nagłą, lecz jest procesem długotrwałego gromadzenia się urazów, wiodących do zmian osobowości człowieka. Samobójstwo jest szczytową fazą rozwoju nerwicowego. Do najczęstszych przyczyn psychologicznych wpływających na anormalne zachowanie osoby należy zaliczyć przeżycia frustracyjne, konflikty, brak poczucia bezpieczeństwa, stresy. Powodują one chęć ucieczki od życia. Decydujący wpływ na podjęcie decyzji o samobójstwie wywierają zaburzone stosunki rodzinne w dzieciństwie, ponieważ one określają późniejszy rozwój człowieka i jego postawy wobec życia. Do motywów wpływających na czyn samobójczy można zaliczyć: niezaspokojoną potrzebę bezpieczeństwa (ujawnia się w poczuciu strachu, bólu), miłości, szacunku, samorealizacji. Każde samobójstwo stanowi działanie o niesłychanym stopniu agresywności. Jeżeli chodzi o samobójstwo - zwłaszcza ludzi młodych - jest ono wołaniem o pomoc z równoczesnym dramatycznym wyzwaniem rzuconym najbliższemu otoczeniu.

Jak spojrzeć na samobójstwo: ujęcie psychologiczne i socjologiczne.

Samobójstwo to zjawisko, na które można podejść w dwojaki sposób: psychologiczny oraz socjologiczny. Jeżeli chodzi o podejście psychologiczne, należy tu zwrócić uwagę, że samobójstwo jest najczęściej poprzedzone stanem ciężkiej depresji. Próba popełnienia samobójstwa jest najczęściej poprzedzona stanem ciężkiej depresji. Nie wszystkie rodzaje depresji wiążą się jednak z chęcią popełnienia samobójstwa. Samobójstwo popełnia się zazwyczaj pod wpływem impulsu w pierwszej, ostrej fazie depresji albo po przejściu w fazę utajoną.

Samobójstwa popełnianie w pierwszej fazie depresji pourazowej charakteryzują się zwykle brakiem planowania i są często nieskuteczne. Są to zwykle poważne próby samobójcze i nie wiążą się z próbami zwrócenia na siebie uwagi. Samobójstwa te są zwykle popełnianie w przeciągu kilku tygodni po doznanym urazie psychicznym, spowodowany zwykle przez jakieś traumatyczne przeżycie, np. wypadek, utratę zdrowia, pracy, domu, bliskiej osoby.

Inny zupełnie charakter mają samobójstwa popełnianie przez osoby w stanie manii. Stan ten cechuje się silnym, wewnętrznym odrzucaniem negatywnych uczuć, wynikających często z niemożności poradzenia sobie ze skutkami pierwotnej depresji reaktywnej. Dotyczy to zwłaszcza osób, które czują się współwinne zdarzeń, które wywołały u nich uraz psychiczny, np. utrata bliskich w wypadku samochodowym, który się samemu spowodowało. Osoby z utajoną depresją zachowują się zupełnie normalnie i mogą nawet wyglądać na zadowolone z życia. Jednocześnie odczuwają bardzo silną nienawiść do siebie samych. Osoby takie planują starannie akt samobójstwa (jego czas, miejsce i sposób). Bardzo często po pierwszym nieudanym akcie udają pełen powrót do zdrowia psychicznego, po czym, w najmniej oczekiwanym przez innych momencie, dokonują drugiej próby samobójczej. Depresja maniakalna jest prawdopodobnie przyczyną ponad połowy wszystkich "skutecznych" samobójstw.

Natomiast podchodząc do tego poważnego problemu od strony socjologicznej, należy przywołać osobę Emila Durkheima. Ten znany klasyk socjologicznej analizy zachowań samobójczych twierdził, że samobójstwa są zjawiskiem determinowanym cechami grup społecznych, z których samobójcy się wywodzą i typem społeczeństwa, w którym żyją; a nie są efektem indywidualnych skłonności jednostki. Emil Durkheim wyróżnił cztery typy samobójstw:

1. egoistyczne - wynikające z nadmiernego, indywidualnego modelu więzi społecznej (ludzie samotni w tłumie);

2. altruistyczne - wypływające z nadmiernej identyfikacji jednostki z obowiązującymi normami społecznymi;

3. anomiczne - są one skutkiem „rozluźnieniem” istniejącego porządku społecznego, politycznego lub ekonomicznego;

4. fatalistyczne - związane z całościowym ograniczeniem sfery wolności jednostek, z pozbawieniem jednostek oddziaływania na swoje losy.

A zatem z punktu widzenia socjologicznego zachowania autodestrukcyjne są wskaźnikiem dezintegracji społeczeństwa, a nie - jak kiedyś przypuszczano - osobowości samobójcy.

Dlaczego osoby młode odbierają sobie życie?

Brak odpowiednich badań uniemożliwia jasne określenie czynników sprzyjających samobójstwu. Musimy zatem przyjąć, że decydują tu zarówno cechy indywidualne, jak i pewne współczynniki ryzyka związane z wcześniejszymi przeżyciami i otoczeniem. w zależności od tego, jak układa się życie danej osoby, próg odporności na działania samobójcze może zostać przekroczony, lub nie. Cechy samobójstwa ludzi młodych różnią je znacznie od samobójstwa osoby dorosłej. Może mieć ono podłoże romantyczne i idealistyczne, bądź być efektem impulsu, porywu gniewu, lub irytacji. Autoagresja może być wynikiem niskiej samooceny, ale także powstać z chęci zemsty.

Istnieją dwie główne teorie wyjaśniające zjawisko samobójstwa. Pierwsza z nich to model depresyjny, uznawany przez medycynę. Zgodnie z tą teorią skłonność do samobójstwa jest rodzajem choroby i jako taka powinna być leczona. z kolei model stresowy wskazuje na kontekst społeczny i w nim szuka wyjaśnienia działań samobójczych. Teoria ta zakłada, że zagrożenie samobójstwem można minimalizować poprzez poprawę relacji z otoczeniem. Naukowcy zgadzają się, że w obecnych czasach młody człowiek narażony jest na wiele większe i bardziej różnorodne stresy, niż jego równolatkowie z poprzednich pokoleń. Obciążenia te są wywołane problemami z dostosowaniem się do nowoczesnego społeczeństwa i związanym z tym wymogiem posiadania wysokich kwalifikacji, czy zerwaniem więzi w obrębie rodziny i najbliższego otoczenia. Nie bez znaczenia dla wzrostu zachowań samobójczych jest także dostępność środków umożliwiających odebranie sobie życia; takich jak lekarstwa, samochody, broń.

Istnieją także inne klasyfikacje, które dowodzą, że samobójstwo może być wynikiem:

1. zemsta - złość i wrogość, połączona z pragnieniem wzbudzenia w innych poczucia winy, a także z typową dla młodych impulsywnością

2. izolacja - osoba odizolowana społecznie, która czuje się niezdolna, aby dopasować się do społeczności. Uważa, że nikogo nie obchodzi i nikt nie będzie po niej płakał.

3. beznadziejność - poczucie uwięzienia w sytuacji, nad którą człowiek nie ma kontroli i z której nie może uciec (dotyczy to np. nastolatek w ciąży, młodych ludzi z rodzin w których dochodzi do przemocy, gdzie rodzice są alkoholikami lub się rozwodzą).

4. niepowodzenie - często wyolbrzymione i mające niewiele wspólnego z rzeczywistą sytuacją.

5. strata - uważana za najpoważniejszą przyczynę samobójstw. Obiekt straty może być realny (osoba, która umiera lub odchodzi, związek), symboliczny (poczucie własnej wartości, cel w życiu), bądź wyimaginowany.

6. depresja - wpływa na zachowanie, emocje, sposób myślenia, czy nawet na stan fizyczny i może wynikać z przyczyn biologiczno-genetycznych, lub psychologicznych. Uważa się, że jest on najważniejszą przyczyną samobójstw wśród ludzi młodych. Wahania nastroju są na tyle dla nich powszechne w okresie dojrzewania, że wręcz uważa się je typowe dla tego okresu życia. Jeżeli jednak stan ten przedłuża się do dwóch tygodni i obserwujemy pewne typowe elementy, możemy podejrzewać, że mamy do czynienia z depresją

Sygnały ostrzegawcze

Niezwykle trudno jest przewidzieć zamach samobójczy; odróżnić grożenie samobójstwem od chęci pozbawienia się życia. Jednak ok. 80% młodych samobójców sygnalizowało swe myśli i uczucia przed śmiercią. Chociaż nie jest możliwe zapobiec każdemu samobójstwu, to jest możliwe rozpoznanie charakterystycznych zmian w zachowaniu i stwierdzenie zagrożenia. Wówczas istnieje możliwość pomocy.
Im więcej sygnałów ostrzegawczych występuje jednocześnie, im więcej stresów i obciążeń w życiu młodego człowieka, tym większe jest ryzyko samobójstwa. Warto obserwować zmiany tych czynników w czasie, aby móc zorientować się w tendencji i odpowiednio reagować. Ważne jest, aby traktować przypadek każdego człowieka jako szczególny i unikać porównań jednej osoby z innymi.

Sygnały zagrożenia samobójstwem

Niepokojące zachowanie zauważyć można zarówno w szkole, jak i w domu. Warto zwrócić uwagę, że wiele z nich może być łatwo zaklasyfikowane jako przejawy młodzieńczego buntu, czy przejściowe dziwactwa. Niestety, aby pomóc młodemu człowiekowi konieczne jest głębsze zainteresowanie jego sytuacją. Inaczej opisane poniżej znaki nie zostaną po prostu zauważone.

Zachowanie w szkole

Młody człowiek traci zainteresowanie szkołą. Nie ma znaczenia, co w niej wcześniej lubił, a czego nie; stopnie są coraz gorsze, przybywa nieobecności. Metody zachęcenia lub przymuszenia go do nauki nie dają rezultatów, jest senny i rozkojarzony, łatwo go rozdrażnić. Tematyka śmierci lub samobójstwa zaczyna się pojawiać w jego pracach pisemnych i plastycznych.

Relacje interpersonalne

Osoba zagrożona samobójstwem stara się odizolować od innych. Zrywa przyjaźnie, wycofuje się z grup rówieśników. Rozdaje swoje najcenniejsze rzeczy. Nie chce, aby ktokolwiek ją dotykał.

Zachowanie w domu

Trudno nie zauważyć zmiany w wyglądzie. Młody człowiek traci zainteresowanie tym, co na siebie zakłada i jak wygląda. Gwałtownie zmienia się masa ciała. Pojawiają się blizny i inne ślady samookaleczeń. Zmieniają się godziny snu. Mogą się zdarzyć ucieczki z domu.

Inne sygnały w zachowaniu

Osoba zagrożona samobójstwem zaczyna "igrać z nieszczęściem". Postępuje nierozważnie i prowokuje nieszczęśliwe wypadki. Cechy osobowości i nastrój zmieniają się jak w kalejdoskopie. Po przedłużonym okresie depresji następuje nagła poprawa nastroju, mamy do czynienia z zachowaniami kompulsywnymi, mimo zaniku poczucia humoru może wystąpić kompulsywna wesołość. Zwrócić uwagę mogą także jawne symptomy choroby psychicznej, jak np. halucynacje.

Wypowiedzi

W wypowiedziach możemy znaleźć bezpośrednie ("Chciałbym umrzeć", "Trzeba skończyć z tym wszystkim") i pośrednie ("Nikogo nie obchodzi, czy ja żyję czy nie", "Czy to bardzo boli kiedy się umiera?") odniesienia do depresji i samobójstwa.

Profilaktyka

Profilaktyka samobójstw jest bardzo istotna. w kontakcie z potencjalnym samobójcą należy zwrócić szczególną uwagę na:

• regularne grożenie czynem suicydalnym - celowe lub uboczne („przy okazji”),

• nieskuteczna próba samobójcza w biografii podopiecznego,

• występowanie w najbliższym otoczeniu lub rodzinie przypadków samobójstw,

• wyrażenie przez podopiecznego skonkretyzowania wyobrażeń o tym, jak chce odebrać sobie życie,

• zrywanie kontaktów społecznych, żegnanie się z rodziną i krewnymi,

• negatywny stosunek do spraw socjalnych,

• zniszczona struktura rodzimy samobójcy,

• równoczesne występowanie konfliktów egzystencjalnych takich jak na przykład: utrata pracy, zawód miłosny, kłopoty ze zdrowiem.

Interwencja kryzysowa

W przypadku, gdy samobójstwo chce popełnić młoda osoba należy działać szybko i we właściwy sposób. Wszystkie groźby samobójcze należy traktować poważnie. Sposób widzenia świata przez młodą osobę będzie zaburzony. w takim przypadku młody zamachowiec na swoje życie może potrzebować pomocy specjalisty w tej dziedzinie. Należy zwrócić uwagę na fakt, że większość samobójstw wynika z impulsywnego charakteru, a zatem należy w sposób prawidłowy rozmawiać z taką osobą. w wielu przypadkach myśli samobójcze wynikają z zaburzeń relacji interpersonalnych. Interwencja powinna opierać się na następujących założeniach:

1. afirmacja naszego rozmówcy w sposób dowolny, tak aby poczuł się dowartościowany i  wart „zachodu”;

2. afirmacja problemu: rozpoznanie stosunku naszego rozmówcy do problemu, nie wolno lekceważyć tego problemu, także dewaluować;

3. negowanie samobójstwa jako rozwiązania z sytuacji, poszukiwanie innych punktów widzenia, należy bezwzględnie unikać moralizatorskiego i pouczającego tonu.

Interwencja kryzysowa w sytuacjach związanych z samobójstwem

Celem interwencji kryzysowej w przypadku presuicydalnego oraz próby samobójczej jest utrzymanie pragnienia osoby przy życiu. Polega ona na:

• nawiązaniu kontaktu emocjonalnego z terapeutą, co stanowi przełamanie zawężonych relacji z innymi ludźmi;

• odreagowania agresji;

• przezwyciężaniu bierności poprzez wyodrębnianie problemów możliwych do rozwiązania i wspomaganie w ich rozwiązaniu;

• pobudzenie fantazji, planów na dalsze życie, rozmyślań.

Życie rodziców po samobójstwie dziecka

Wiele par (75-90%), które straciły dziecko, przeżywa poważne problemy małżeńskie. Właśnie w tym momencie, gdy powinni pomagać sobie nawzajem, być dla siebie wsparciem, oni oddalają się od siebie, zaczynają siebie unikać. Szacuje się, że 50-75% wszystkich małżeństw rozwodzi się po śmierci dziecka.

Śmierć dziecka - niezależnie od tego, w jakim było ono wieku - pozostawia jego bliskich w stanie szoku i niedowierzania. Jeżeli śmierć dziecka przychodzi nagle, wstrząs ten może trwać wiele miesięcy. Często objawia się on stanem odrętwienia emocjonalnego, zamrożeniem. Rodzice i bliscy mogą pozostać w tym stanie, przedłużając w nieskończoność stan żałoby i opóźniając lub uniemożliwiając powrót do normalnego życia.
To jeszcze bardziej pogłębia ich poczucie winy. Bo każdy rodzic, niezależnie od przyczyn śmierci dziecka, czuje się winny jego odejścia. Zawsze będzie się zastanawiał, czy zrobił absolutnie wszystko, by uratować dziecko, czy na pewno niczego nie zaniedbał. Czy może było coś, co można było zrobić, a czego rodzic nie zauważył.

Rodzice będą całymi godzinami analizowali najdrobniejsze fakty związane ze śmiercią dziecka, jakby od tego zależała ich możliwość poskładania wszystkiego w całość i zrozumienia czegokolwiek, znalezienia jakiegoś sensu w tej tragedii. Rodzice czują się winni, że oni żyją, podczas gdy ich dziecko jest martwe. Cel egzystencji rodziców zostaje zakwestionowany. Nie widzą oni sensu dalszego życia po śmierci dziecka, wydaje im się ono nic nie warte, zupełnie bez znaczenia. Nie wierzą, że kiedykolwiek jeszcze będą mogli cieszyć się i śmiać. w przypadku rodziców, których dziecko samo odebrało sobie życie, poczucie winy jest gigantyczne. Wyrzucają sobie każde, najdrobniejsze uchybienie względem dziecka. Każda, drobna nawet sprzeczka, urasta do rangi ogromnego problemu, który mógł stanowić jedną z przyczyn, dla której ich dziecko nie chciało już żyć. Rodzice wspominają każdy szczegół zachowania dziecka, każdy gest, każdą zmianę tonu głosu, obwiniając siebie samych, a potem siebie nawzajem, że coś przeoczyli, że nie zauważyli, jak bardzo cierpi ich dziecko.

Badania naukowe wykazały, że wychodzenie ze stanu żałoby po śmierci dziecka może trwać latami, a często nigdy nie dochodzi do całkowitego powrotu do normalnego życia. Jedno jest pewne: tego rodzaju bólu nie da się uniknąć, ani przeżyć go w przyspieszonym tempie lub w łagodniejszej formie. Każdy rodzic przeżywa swoją żałobę w inny sposób. Każdy cierpi inaczej, każdemu wydaje się, że to jego cierpienie jest najstraszliwsze, że to jego najbardziej boli serce i dusza po odejściu dziecka. Stanowi to jedną z przyczyn rozpadu znacznej liczby małżeństw, które utraciły dzieci. Małżonkowie zamykają się każde w swoim cierpieniu, zapominając, że druga osoba też cierpi i że ma prawo cierpieć inaczej. Ich zdolności rozumienia drugiego człowieka zanikają - zajęci swoim własnym bólem odwracają się od świata i od swojej żony lub męża, skazując i jego/ją i siebie na samotność w chwili, gdy tak bardzo potrzeba ciepła kogoś bliskiego. Zamknięcie się w swoim własnym bólu, bez zwracania uwagi na drugą osobę, brak zrozumienia dla odmienności cierpienia współmałżonka, powodują że małżonkowie, zamiast dawać sobie ciepło i oparcie zaczynają oddalać się od siebie, co prowadzi do rozpadu związku. w naszym kręgu kulturowym uważa się, że rodzice są całkowicie odpowiedzialni za swoje dzieci. Tej odpowiedzialności się od nich oczekuje i jeśli coś niedobrego przydarzy się dziecku - niezależnie od tego, czy śmierć dziecka była wynikiem wypadku, czy innych okoliczności - to rodzice są winni. Wydaje się nam, że rodzice powinni byli otoczyć dziecko staranniejszą opieką, aby nie dopuścić do nieszczęścia.
Terapia

Potencjalny samobójca, a tym bardziej człowiek, który ma już za sobą targnięcia się na własne życie wymaga intensywnej opieki psychosocjalnej i psychoterapeutycznej. Program terapeutyczny opiera się na:

1. Nawiązaniu do zasadniczych problemów podopiecznego (to one spowodowały powstanie i nasilenie tendencji samobójczych).

2. Rozładowaniu emocji, odreagowanie, pokonanie negatywnych uczuć

3. Bazowaniu na zdrowych elementach osobowości i czynnikach wzmacniających chęć życia (w przenośni można powiedzieć, że nie cały człowiek chce umrzeć, lecz tylko pewne jego płaszczyzny).

4. Szukaniu pomocy w materiałach o depresji (oba te zaburzenia mają wiele wspólnego i należy posługiwać się podobnymi instrumentami terapeutycznymi)

5. Ustaleniu w jaki sposób podopieczny może nawiązać kontakt z terapeutą w chwili zagrożenia.

6. Rozmowie na temat śmierci, jej celu i znaczeniu oraz konsekwencjach dla samobójcy i jego rodziny.

7. Odwołaniu się do kwestii wiary samobójcy.

8. Sprawdzeniu jak chciało otoczenie samobójcy mu pomóc, jaki wywierało na niego wpływ i jakie kroki poczyniło.

9. Pomóc w wyważonej, obiektywnej ocenie rzeczywistości.

10. Przeprowadzeniu rozmowy na temat sensu życia i śmierci oraz przede wszystkim samobójstwa.

DZIAŁANIE TERAPEUTYCZNE MUSI BYĆ PRZEPROWADZONE PRZEZ PROFESJONALISTĘ. DRUGIEJ SZANSY NA URATOWANIE PODOPIECZNEGO OD ŚMIERCI MOŻEMY NIE OTRZYMAĆ.

Statystyki

ROK	OGÓŁEM	MĘŻCZYŹNI	KOBIETY
2003	4634	3890	744
2002	5100	4215	885
2001	4971	4184	787
2000	4947	4090	857
1999	4695	3967	728
1998	5502	4591	911
1997	5614	4622	992
1996	5334	4392	942
1995	5485	4465	1020
1994	5538	4541	997
1993	5569	4519	1050
1992	5453	4426	1027
1991	4159	3388	771

LICZBA ZAMACHÓW SAMOBÓJCZYCH ZAKOŃCZONYCH ZGONEM

W 2002 roku odnotowano 5928 zamachów samobójczych, z których 5100 zakończyło się zgonem

UWAGA! CYFRY W NAWIASACH OZNACZAJĄ MĘŻCZYZN.

Do zamachów samobójczych najczęściej dochodzi w mieszkaniu - 2212 (1612) oraz w pomieszczeniach zabudowań gospodarczych - 1065 (934). Następne w kolejności miejsce to piwnice i strychy - 829 (707) a także obszar parku i lasu - 562 (517).

sposób popełnienia zamachu:
otrucie gazem 29 (20)
zażycie trucizny 30 (22)
zażycie środków nasennych 211 (79)
uszkodzenie układu krwionośnego 89 (60)
inne samookaleczenie 110 (90)
rzucenie się z wysokości 421 (274)
utopienie się 143 (70)
powieszenie się 4524 (3885)
rzucenie się pod pojazd 121 (88)
zastrzelenie się 64 (64)
inny sposób 186 (124)

nie zawsze można ustalić przyczynę zamachu - tak było w 2761 (2357) zdarzeniach. 
ustalone przyczyny zamachów (źródłem jednego zamachu może być więcej niż jedna przyczyna):
w 1017 (654) zamachach przyczyna była choroba psychiczna
w 623 (522) - nieporozumienia rodzinne
w 368 (284) - przewlekła choroba
w 458 (380) - warunki ekonomiczne
w 241 (199) - zawód miłosny
w 158 (141) - nagła utrata źródeł utrzymania
w 89 (65) - śmierć bliskiej osoby
w 51 (28) - problemy szkolne
w 25 (20) - trwałe kalectwo
w 6 (5) - chory na AIDS
w 6 (0) niepożądana ciąża

stan cywilny osób podejmujących zamachy samobójcze:
kawaler, panna - 1855 (1577)
żonaty, zamężna - 2633 (2168)
konkubinat - 184 (144)
wdowiec, wdowa - 448 (242)
rozwiedziony (a) - 302 (257)
separacja - 63 (57)
pozostałe zamachy - 443 (331)

wykształcenie osób podejmujących zamachy:
podstawowe niepełne - 215 (144)
podstawowe - 1302 (1049)
zasadnicze zawodowe - 1243 (1101)
średnie - 458 (319)
wyższe - 100 (60)
brak informacji o wykształceniu - 2610 (2103)

stan świadomości (jeden zamach może być uwzględniony w kilku pozycjach) : 
815 (595) - trzeźwi
1069 (960) - pod wpływem alkoholu
80 (51) - pod wpływem substancji psychotropowych
41 (27) - pod wpływem innych środków
3953 (3162) - nie ustalono

źródło utrzymania osób podejmujących zamachy samobójcze:

praca 1289 (1096)
na utrzymaniu innej osoby 984 (744)
renta, emerytura alimenty 1394 (1024)
zasiłek dla bezrobotnych 118 (97)
bez stałego źródła utrzymania 674 (633)
brak danych 1469 (1182)

wiek	Liczba zamachów	W tym zakończone zgonem
4 lat i mniej	1	0
5-9	1	1
10-14	55	37
15-19	396	266
20-24	508	386
25-29	460	357
30-34	400	330
35-39	485	408
40-44	710	629
45-49	766	685
50-54	687	634
55-59	372	339
60-64	303	284
65-69	294	279
70-74	214	206
75-79	108	99
80-84	57	54
85 i więcej	64	61
Wiek nieustalony	47	45

Wiek osób podejmujących zamachy samobójcze

Bibliografia

1. „Wspólne tematy” 2/2002, str. 23-28

2. „Wspólne tematy” 3/2002, str. 23-27

3. „Wspólne tematy” 2/2000, str. 3-14

4. „Tematy” 7-8/1997, str. 29-33

5. „Wybrane zagadnienia interwencji kryzysowej. Poradnik dla pracowników socjalnych” Wanda Badura-Madej, str. 175-191

6. „Magazyn Pielęgniarki i Położnej” 1/2003, str. 26-27

7. „Na temat” 12/2001, str. 6-8

8. „Psychologia kliniczna w praktyce pedagogicznej” S. Maria Bogumiła Pacyna,
   str. 204-228

9. http://www.samobojcy.prv.pl

11

---