Niezbywalny warunek właściwego oddziaływania (także resocjalizacyjny)

- prawidłowo dokonane rozpoznanie diagnostyczne

Klasyczna definicja diagnozy:

Wieloetapowe poznanie jakiegoś stanu rzeczy (przejawy, mechanizmy warunkujące ich pojawianie się, poziom rozwoju, konsekwencje rozwojowe) i przewidywanie jego tendencji rozwojowych (prognozowanie) dokonywanie na podstawie znajomości ogólnych prawidłowości metodologicznych i teoretycznych.

W naukach praktycznych:

Pojęcie „proces diagnozowania” jest rozszerzone, obejmuje także projektowanie działania interwencyjnego i weryfikację dokonanych ustaleń w zakresie poznania i związanego z nim działania.

Diagnoza

zawsze jest prowadzona:

-przez kogoś

- dla kogoś

- po coś

- z określonego punktu widzenia

Wyznacza to najogólniej strukturę i zasady prowadzenia postępowania diagnostycznego

Przedmiot diagnozy

Może stanowić:

- określona sfera działania ludzkiego (diagnoza fragmentaryczna),

- człowiek traktowany jako całość (diagnoza całościowa, holistyczna)

- kontekst sytuacyjno-środowiskowych uwarunkowań funkcjonowania jednostki ludzkiej (diagnoza społeczna, środowiskowa)

Cel diagnozy

Wyznacza przyjęta pespektywa postrzegania przedmiotu diagnozy (np. diagnoza sytuacji szkolnej, diagnoza rodziny, diagnoza opiekuńcza, wychowawcza, resocjalizacyjna itp.) a także jej charakter (diagnoza poznawcza czy decyzyjna)

Sposób poznania

• zależy też od przyjętej perspektywy teoretyczno-metodologicznej poznanie humanistyczne czy przyrodnicze bądź potoczne - nieokreślone czy naukowe - ściśle zaprogramowane;

• poznanie intuicyjne, dokonujące się w relacji i poprzez relację diagnostyczną czy poznanie naukowe, w którym ważniejsze są wystandaryzowane i psychometryczne zweryfikowane techniki i narzędzia pomiaru określonych zjawisk.

Stanowisko diagnosty eksperta właściwe strategii metodologicznej, obiektywnej, ilościowej, psychometrycznej:

• dokonuje jedynie wyboru i posługuje się określonymi technikami służącymi do oceny pewnych zjawisk sprowadza proces diagnozy do mechanicznego zestawienia uzyskanych danych, których zakres nie wykracza poza obowiązujący teoretycznie schemat poznania danego zjawiska.

Postawa diagnosty badacza:

• twórczo dostosowuje metody i techniki poznania do specyfiki sytuacji diagnostycznej, wyznacza konieczność indywidualnej konceptualizacji problemu diagnozy, a nawet tworzenie nowych procedur, metod, technik i narzędzi, ciągłą kontrolą przydatności zaprojektowanej strategii diagnostycznej, jej trafności i rzetelności w aspekcie analizowanego problemu a także twórcze dokonywanie interpretacji uzyskanych danych (ilościowych i jakościowych) według schematu poznania tworzonego indywidualnie dla doświadczonego przez jednostkę problemu.

Warunki diagnozy resocjalizacyjnej:

Przyjęcie określonych założeń:

• teoretycznych - ogólnych: koncepcja człowieka, jego rozwoju i zaburzeń rozwojowych;

• szczegółowych: (koncepcja zjawiska np. niedostosowania społecznego) określających obszary i zakres dokonywanego rozpoznania adekwatnych doń założeń metodologicznych (sposoby, reguły i zasady poznania);

• metodycznych (działanie resocjalizacyjne), które w efekcie musza podlegać weryfikacji (sprawdzanie obrazu diagnostycznego i przyjętych założeń metodycznych przez Obra dokonujących się zmian)

Miejsce diagnozy na potrzeby resocjalizacji

Diagnostyka

• jest pojęciem określającym dyscyplinę naukowa, której przedmiotem są czynności rozpoznania i różnicowania poddanych ocenie zjawisk i stanów rzeczy.

• Wiąże się to z tworzeniem podstaw metodologii postępowania diagnostycznego, wypracowaniem metod technik i narzędzi zbierania informacji i ich analizy, reguł i zasad warunkujących prawidłowy przebieg procesu poznania i jego efektywność (rzetelność, trafność obiektywność) a także reguł etycznego postępowania diagnostycznego

Szczegółowe diagnostyki

• zajmują się problematyką stawiania trafnych i rzetelnych diagnoz na użytek określonych dyscyplin praktycznych, których zakres przedmiotowy wynika bezpośrednio z przedmiotu zainteresowań danej dyscypliny (diagnostyka metodyczna, diagnostyka psychologiczna, diagnostyka resocjalizacyjna)

Diagnozowanie

• Wiąże się z aspektem czynnościowym procesu poznawania, określając charakter i formy działań zmierzających do rozpoznania, co w ogólnym ujęciu oznacza czynność zbierania danych oraz ich ocenę i interpretację (wyjście poza dostarczone informacje).

Diagnoza

• jako stan dokonany stanowi końcowy efekt postępowania diagnostycznego, w którym zawarta jest konkluzja oceniająca wraz z krytycznym opracowaniem danych stanowiących podstawę podejmowania określonych działań interwencyjnych

Diagnostyka

• jest zatem dyscyplina zajmującą się sposobami zbierania danych i ich analizy.

Diagnostyka pedagogiczna

• Dydaktyczno-wychowawcza - jest dyscypliną naukową ujmowaną ogólnie, jako metodologia diagnozy pedagogicznej jest opisem i wyjaśnieniem sposobu rozpoznawania sytuacji dydaktycznej i wychowawczej ucznia w tym zwłaszcza zmian, jakie w nim zachodzą pod wpływem oddziaływania pedagogicznego.

Przedmiot diagnostyki pedagogicznej

• proces jak i warunki uczenia się, warunki wychowania, środowisko szkolne.

Diagnostyka opiekuńcza

• Dział pedagogiki opiekuńczej (wyodrębnionej z pedagogiki społecznej), której przedmiotem jest swoiście i szeroko rozumiana opieka, czyli „ogól oddziaływań podejmowanych przez osoby lub instytucje w celu stwarzanie warunków do zaspokajania potrzeb dzieci i młodzieży”

Diagnostyka specjalna

(diagnostyka odchyleń od normy)

• jest dziedziną naukową zajmującą się sposobami rozpoznawania jednostkowych stanów rzeczy ich tendencji rozwojowych, w tym odchyleń od normy, zaburzeń, chorób, niepełnosprawności na podstawie ich charakterystycznych cech lub symptomów.

Jest działem pedagogiki specjalnej, zajmującym się wychowaniem jednostek odbiegających od normy.

Diagnostyka pedagogiczna środowiska (społeczna)

• jest dziedziną zajmującą się poznawaniem zjawisk edukacyjnych umiejscowionych w szerszym kontekście społecznym.

• ma na celu racjonalizowanie i zwiększanie skuteczności projektowanych oddziaływań terapeutycznych, profilaktycznych, pomocowych i ratowniczych ukierunkowanych na jednostkę i środowisko jej życia, obejmuje diagnozę jednostki, grup społecznych i społeczności lokalnych, jej celem jest rozpoznanie przyczyn niezadowalającego stanu rzeczy w tych obszarach.

Diagnostyka resocjalizacyjna

• jest dyscyplina naukowa zajmującą się stawianiem trafnych i rzetelnych diagnoz na użytek wychowania resocjalizującego osób wadliwie przystosowanych społecznie.

• diagnoza stanowi tu „rozpoznanie stanu nieprzystosowania społecznego jednostki, jego opis, wyjaśnienie przyczynowe lub teologiczne oraz ocena z punktu widzenia istniejących standardów pedagogicznych i społecznych celem zaprojektowania oddziaływania zapobiegawczego (profilaktycznego) lub korekcyjnego (resocjalizującego)”;

Przedmiotem diagnozy resocjalizacyjnej:

• nieprzystosowanie społeczne - jego symptomy psychospołeczne mechanizmy oraz proste i złożone czynniki biopsychiczne i socjokulturowe, determinujące zjawisko nieprzystosowania.

Przedmiot diagnozy resocjalizacyjnej:

• specyficzny - niedostosowanie społeczne

• niespecyficzny - jednostka traktowana, jako pewne indywiduum, byt złożony i uwikłany w szeroki kontekst społeczno-kulturowy. Analizowany jak system wzajemnie warunkujących się elementów osobowości i czynników umiejscowionych „poza ja” na różnych poziomach systemu społecznego.

Cel diagnozy resocjalizacyjnej

• poszerzony, gdyż nie wystarczy dokonać analizy symptomatologii, struktury i dynamiki zjawiska, ale konieczna jest rekonstrukcja wielomianowego i dynamicznego obrazu człowieka, jego psychicznego i społecznego funkcjonowania, uwikłanego dodatkowo w system społecznych zależności, które zwrotnie nań oddziaływają.

Funkcje diagnozy resocjalizacyjnej

ujmowanie zależnie od sposobu rozumienia pojęcia niedostosowania i procesu diagnostycznego

• Funkcja opisująca

• jako rozpoznanie stopnia odchylenia od normy społecznego funkcjonowania dzieci i młodzieży (a także dorosłych) na podstawie charakterystycznych cech i symptomów niedostosowania społecznego

• formułujemy symptomatologiczną definicję niedostosowania społecznego, tą funkcją staje się poznanie stopnia odchylenia od normy w zakresie przedmiotowych cech i właściwości jednostki (konstatacja faktów) i ich opis.

• Funkcja eksplanacyjna (wyjaśniająca i utylitarna)

• aktywne działanie poznawcze, czyli interpretacja teoretyczna zidentyfikowanych faktów co bezpośrednio jest powiązane jest z działalnością praktyczną, która dzięki dokonanemu rozpoznaniu ma być działaniem efektywnym i skutecznym

(Wyjaśniająca - dlaczego ten stan się pojawił)

W praktycznym diagnozowaniu resocjalizacyjnym formułowana diagnoza zawsze powinna pełnić:

• funkcje opisowe - (jaki jest stan rzeczywistości „co jest i jakie to jest”);

• funkcje eksplanacyjne - wyjaśniające dlaczego identyfikowany stan się pojawił i jakie mechanizmy regulacyjne są za to odpowiedzialne;

• funkcje ewaluacyjne - czy i na ile identyfikowany stan odbiega od powszechnie przyjętych standardów;

• funkcje ekspresyjno-terapeutyczne - pomagające na tym, że sama możliwość ekspresji problemów i lęków jednostki stanowi czynnik terapeutyczny wentylujący i aktywizujący badanie diagnostyczne, jednak w specyficznej sytuacji diagnozy resocjalizacyjnej proces ujawniania może mieć znaczenie „represyjno-traumatyzujące” (zasady etyczne);

• funkcje utylitarno -optymalizyjące - na ile stan istniejący odbiega oda stanu optymalnego i jak doprowadzić do stanu optymalnego;

• funkcje weryfikacyjne - czy zidentyfikowany stan i jego wyjaśnienie jest trafne a podjęte działania skuteczne;

• funkcje prognostyczne - jak będzie się dany stan rozwijał;

Przedmiot diagnozy resocjalizacyjnej

- w ujęciu klinicznym, prakseologicznym, pedagogicznym, socjotechnicznym

Podstawowe cechy i wyznaczniki specyfiki diagnozy resocjalizacyjnej

• jest procesem sprawdzanym w toku działań naprawczych, co wskazuje na cykliczność, cyrkularność (nieskończoność) i dynamizm, jako niezbywalne cechy. Nie stanowi czynności jednorazowej i automatycznej.

Jakość kontaktu diagnostycznego w resocjalizacji.

Diagnoza na potrzeby resocjalizacji.

• Należy do tzw. trudnych z punktu widzenia możliwości osiągania jej celów;

• Proces diagnostyczny, stanowiący złożony ciąg czynności o różnym charakterze odbywa się w sytuacji swoistej niepewności, której doświadczają obie strony relacji diagnostycznej;

Do najczęściej wymienianych dyspozycji diagnosty należą:

• Wiedza merytoryczna

• Umiejętności jej wykorzystania

• Podstawowe zdolności dokonywania obserwacji i prowadzenia rozmowy

Problemy diagnosty:

1. Czynniki podmiotowe - dotyczą charakterystyki diagnosty wykształcenie, wiedza, doświadczenie, zdolności, kompetencje, cechy osobowości;

2. Czynniki przedmiotowe - dotyczące zebranego materiału diagnostycznego;

3. Proces diagnostyczny dokonuje się w specyficznego rodzaju warunkach;

4. Różni się od zwykłego kontaktu interpersonalnego;

5. Ma z nim wiele elementów wspólnych;

6. Szczególny rodzaj interakcji między diagnostą a badanym, w której mniejsze znaczenie ma treść i rezultat, bardziej zaś istotne są warunki jej przebiegu;

Wyznaczniki relacji diagnostycznej:

• Aranżacja przestrzeni (odległość i pozycja przestrzenna uczestników interakcji)

• Uwzględnienie wielu kryteriów (np. bliskości kontaktu, treści rozmowy, płeć, wiek, specyficzne wymogi określonej sytuacji, cechy osobowe partnerów relacji).

Warunki relacji diagnostycznej:

• Sposób zindywidualizowany (doświadczenie, wrażliwość, wiedza diagnosty) treści przekazu, a szczególnie, w jaki sposób formułuje komunikaty werbalne (komunikacja werbalna);

Podstawowe techniki diagnostyczne:

• Rozmowa i wywiad

• Stosowanie innych technik

Kontakt diagnostyczny:

Regulowany ścisłymi zasadami determinującymi ich efektywność, a wyznaczanymi przez etyczną odpowiedzialność (efektami stanowiącymi podstawę podejmowania decyzji interwencyjnych)

Prawidłowy kontakt diagnostyczny

Sytuacja, w której spełnione są warunki pozwalające na otwarte i szczere wyrażanie myśli, uczuć i eksplorację treści ważnych dla rozpoznania diagnostycznego.

Zaburzenie kontaktu:

• Jeśli warunki nie są spełnione;

• Prawdopodobieństwo błędnej diagnozy problemu badanego (uzyskanie niepełnych lub błędnych informacji stanowiących jej podstawę;

• Postać kontaktu pozornego, definiowanego, jako sposób komunikowania się diagnosty z osobą badaną, który przy spełnieniu formalnych zasad poprawności nie pozwala na pełne, otwarte i szczere poruszanie ważnych kwestii.

Problemy, które wyznaczają charakter relacji między diagnostą a badanym:

• Są związane z cechami i specyfiką relacji oraz osobowością diagnosty i zakresem ujawnienia własnej osoby w kontakcie diagnostycznym;

Główne dylematy poznania:

• Postawa autorytarna, arbitralna, paternalistyczna

• Sprawowanie władzy nad podmiotem poznania

• Przedmiotowe traktowanie poznawanego obiektu

• Wadliwa komunikacja - zasada 3PPP

• Pocieszyć (wentylowanie, podtrzymanie, współczucie, litość)

• Pouczyć (radzenie z perspektywy profesjonalisty eksperta)

• Przymusić (podsuwanie gotowych rozwiązań i określenie warunków pomocy)

Forma reakcji diagnosty:

• Podejście psychoanalityczne:

Zakłada pełna anonimowość diagnosty, czyli jego względną osobistą bierność, która zależy od stopnia zahamowania badanego w kontakcie diagnostycznym;

• Podejście humanistyczne:

lub egzystencjalno - fenomenologiczne, inaczej strukturalizuje sytuację diagnostyczną, zakładając współuczestniczenie w procesie diagnozy obu jej podmiotów.

Charakter kontaktu diagnostycznego zależy także od osobowości diagnosty, powinien refleksyjnie kontrolować własne nastawienie i postawy wobec badanego podmiotu, wynikające z jego właściwości osobowościowych.

Właściwości osobowościowe diagnosty:

1. nawyk oceniania i wartościowania

2. nadmierne poczucie odpowiedzialności

3. tendencja do dominacji i autoprezentacji

4. nastawienie lękowe

Role, jakie pełnia strony relacji diagnostycznej:

• role negatywne, nierównorzędne, nierelacyjne;

• role pozytywne, równorzędne, relacyjne - rola partnera.

Trzy aspekty swoistości kontaktu diagnostycznego:

1. swoistość intymności

2. swoistość celów

3. swoistość związków emocjonalnych

Podstawowe cechy kontaktu diagnostycznego:

1. asymetria ról (pozycja badanego i badacza)

2. asymetria komunikacji (diagnozowany mówi)

3. asymetria funkcji badania (usługa płatna, powinniśmy się kierować zasadami etyki a nie wynagrodzeniem)

Wskaźniki prawidłowego kontaktu diagnostycznego:

• behawioralne

1. brak wyraźnych oznak oporu w relacji diagnostycznej ze strony osoby badanej;

2. adekwatność reakcji emocjonalnych badanego do przekazywanych treści;

3. wiarygodność informacji udzielanych, przewaga wypowiedzi spontanicznych nad udzielanymi na wyraźne żądanie;

• introspekcyjne

1. poczucie autentycznego zainteresowania diagnosty sprawami badanego;

2. poczucie poznawczego i emocjonalnego zrozumienia osoby badanej;

3. zwrotne poczucie akceptacji ze strony diagnosty u badanego;

4. poczucie bezpieczeństwa w relacji u osoby badanej.

Kryteria diagnostyczne pozornego kontaktu diagnostycznego

Bezpośrednie - behawioralne

• nieadekwatność formy wypowiedzi osoby badanej do ich treści

• deprecjacja roli diagnosty w zbieraniu informacji (nadmierna aktywność osoby badanej)

• deprecjacja roli badanego w zbieraniu informacji (nadmierna aktywność diagnosty)

Pośrednie - introspekcyjne

• konwencjonalizm wypowiedzi osoby badanej - „wspólny mianownik” obserwowalny we wszystkich wypowiedziach badanego;

• poczucie znużenia diagnosty w relacji, nie wynikające z kontekstu pozarelacyjnego;

• poczucie rzeczywistości treści wypowiadanych przez badanego - świadomość „dalszego ciągu”;

• poczucie braku logiki w udzielanych przez osobę badaną informacjach.

Czynniki dynamizujące przebieg kontaktu diagnostycznego.

1. Techniki nawiązywania kontaktu:

• Halo efektu (pierwsze pytania i odpowiedzi)

• Dystans psychologiczny

• Rola pierwszych pytań

• Eliminacja czynników utrudniających nawiązanie kontaktu

2. Techniki podtrzymania kontaktu:

• Sygnalizowanie akceptacji, zrozumienia i zainteresowania;

• Rozwinięcie tematu;

• Akceptacja i odzwierciedlenie uczuć;

• Zachowanie milczenia

Czynniki zakłócające przebieg kontaktu diagnostycznego

• Relacje: diagnosta - osoba badana;

• Postępowanie i sposób reagowania diagnosty;

• Cechy osoby badanej;

• Ekologiczny kontekst diagnozy

• Zjawisko oporu.

Czynniki wyznaczające profesjonalizm diagnosty

• Osobowość i cechy diagnosty

• Kompetencje, zdolności i umiejętności profesjonalne diagnosty

Niedostosowanie społeczne

Szeroki zakres treściowy pojęcia - „niedostosowanie społeczne”

• Nieprzystosowanie

• Demoralizacja

• Wykolejenie społeczne itp.

Stanowisko Cekiery:

1. nieprzystosowanie społeczne w kontekście zdrowia psychicznego;

2. szczegółowa enumeratywa objawów nieprzystosowania - swoisty - indukcyjny sposób jego charakterystyki.

Objawy nieprzystosowania:

• napady krzyku, płaczu lub złości

• uczulenie fizyczne i psychiczne na określone bodźce

• nadpobudliwość emocjonalna

• brak apetytu lub żarłoczność

• lęki, poczucie zagrożenia

• poczucie depresji, apatii, izolacji

• ucieczka w chorobę

• kradzieże

• kłamstwa, oszustwa

• agresja w stosunku do osób i zwierząt

• alkoholizm

• zaniedbanie w nauce negatywna postawa wobec szkoły

• lekceważenie obowiązków w domu i szkole

Niedostosowany społeczne wg Konopnickiego

1. to osobnik, który jest na ogół rzadko lubiany przez innych, ponieważ jego zachowania nie można przewidzieć, dlatego inni ludzie go unikają;

2. nie ma on zaufania do innych, jest podejrzliwy i niezrozumiały dla innych, z trudnością nawiązuje kontakty i przyjaźnie, co powoduje, że czuje się wyobcowany w grupie;

3. nie mogący w sposób normalny zaspokoić swoich potrzeb, czyni to w sposób okrężny, najczęściej dla otoczenia nieprzyjemny, a nawet czasem wręcz antyspołeczny;

4. osoba, która cierpi w jakiś sposób na skutek wytworzonej przez siebie i środowisko sytuacji;

Bezuczuciowcy, psychopaci, skrajni aspołecznicy

to wszystkie inne - przestępcze czy wykolejone jednostki, które nie cierpią w jakiś sposób na skutek wykorzystanej przez siebie i środowisko sytuacji.

Niedostosowany społecznie wg Lipkowskiego:

1. to zaburzenie charakterologiczne o niejednolitych cechach spowodowanych niekorzystnymi warunkami, a wyrażające się wzmożonymi trudnościami w dostosowaniu do normalnych warunków społecznych i realizacji zadań życiowych jednostki.

Prawidłowy rozwój osobowości:

Umiejętność dostosowania się w tych zakresach stanowi spełnienia, natomiast niespełnienie ich, powoduje zaburzony ich rozwój, nazywany społecznym niedostosowaniem.

Społecznie niedostosowany:

To jednostka niedostosowana do warunków, ludzi, norm obowiązujących i własnych celów oraz wartości, wykazuje tym samym niedorozwój osobowości.

Kryteria niedostosowania społecznego:

• socjologiczne

• psychologiczne

• oba kryteria razem

Psychologowie akcentują bardziej aspekty osobowościowo - charakterologiczne.

Socjologowie zaś wysuwają na pierwszy plan niedostosowanie się do wzorców, wartości oraz norm moralnych i prawnych obowiązujących w społeczeństwie.

Klasyfikacja definicji niedostosowania społecznego wg Pytki:

• objawowe symptomatologiczne

• teoretyczne

• operacyjne

• utylitarne

Na niedostosowanie społeczne jednostki:

1. wskazują te jej zachowania, które są nieadekwatnymi, powtarzającymi się uporczywie reakcjami na wymogi i nakazy zawarte w przypisanych jej rolach społecznych;

2. ta nieadekwatność reagowania na przepisy i nakazy ról społecznych ujawnia się w łamaniu norm społecznych, obyczajowych i lekceważeniu przez jednostkę powszechnie uznanych norm społecznych;

3. zachowania o takim charakterze, (jako sprzeczne z uznanymi standardami społecznymi) podlegają kontroli i sankcjom za ich łamanie.

- 11 -

---