Wykład 1.

Twory polityczne zasługujące na miano państwa:

1)Grecja - polis

-pojęcie wspólnota odnosi się do ogółu obywateli

2)Starożytny Rzym - Civitas (podstawowa wspólnota polityczna)

-status (ustrój) czyli sposób w jakim są urządzone w państwie elementy władzy i administracji

3)W średniowieczu -> region-królestwo. W Polsce Rzeczpospolita

Od 1420 zaczyna się odróżniać tereny miejskie i wiejskie. Powstaje termin gmina, republika odnosi się do miast ( np. republika wenecka)

!!! Georg Jelinek wydał w 1900 roku książkę Pt. ”ogólna nauka o państwie” i uznał że termin „ger stad” odnosi się do organizacji państwa

3 elementy państwa (klasyczna definicja państwa) : LUDNOŚĆ TERYTORIUM WŁADZA

Pojęcie „kraj” głównie dotyczy np. ludzi, zabytków a nie politycznych organów.

Ludność - ogół osób fizycznych, zamieszkujących terytorium danego państwa podlegająca jurysdykcji. Wliczają się w to także cudzoziemcy

Ludność - więź prawna łącząca człowieka z danym państwem. Więź taka daje obywatelowi prawa, lecz narzuca na niego także obowiązki.

NABYCIE OBYWATELSTWA

Terytorium- obszar geograficzny lub przestrzenna sfera ludzkiej działalności na którym rozciąga się suwerenno zwierzchnictwo państwa. Wlicza się w to także przestrzeń morską i powietrzną.

Niepodzielność terytorialna przekłada się także na zakaz zajmowania terytorium innego państwa

Państwa wielkie - pow. 1 mln. km kw.

Państwa średnie - od 100 000 do 1 mln km kw.

Państwa małe - poniżej 100 000 km kw.

Władza (publiczna)- zdolność i możliwość narzucania decyzji i mojej ich egzekwowania.

Istnieją 4 typy organów władzy publicznej:

-organy prawotwórcze (sejm, senat, rady gmin i powiatów, sejmiki wojewódzkie)

-organy administracyjne (władza wykonawcza)

-organy sądowe

-organy kontrolne (NIK)

CECHY PRZYMIOTNE PAŃSTWA

Państwo jest instytucją, wspólnotą naczelną i zespalającą górującą ponad wszystkie inne. Jest też wspólnotą służebną, dla obywateli i tworem naturalnym, wspólnotą konieczną, wspólnotą doskonałą, trwała i złożoną

Wykład 2

Koncepcje genezy państwa:

-państwo jest efektem długich przemian ewolucyjnych

-pierwsze państwa pojawiły się około 6 tys. lat temu ( Egipt Indie)

Istnieje kilka koncepcji pierwotnego powstania państwa:

1.Powstanie państwa na drodze naturalnego rozwoju (Arystoteles 384-322 p.n.e.)

Cały rozwój społeczny zmierza do celu jakim jest państwo. Poszczególny etapy tego rozwoju to: rodzina, gmina wiejska, miasto, miasto-państwo (polis). Państwo najpełniej odpowiada naturalnym potrzebom człowieka jako istoty społecznej. Ustroje dobre to :monarchia arystokracja i politeja. Złe natomiast to: tyrania, oligarchia, demokracja

2.Powstanie państwa na drodze podboju (Ludwik Gumplowicz 1838-1909)

Państwo powstało w wyniku podboju słabszych plemion ( klanów, szczepów) przez mniejsze silniejsze i lepiej zorganizowane plemię. Państwo takie jest formą panowania zwycięzców nad pokonanymi. Instytucje państwowe uchwalają ten podział. Stosunki między państwami cechuje stan wojny. Przyjaźń pojawia się kiedy dwa kraju (lub więcej) mają jednego wroga.

3.Powstanie państwa na drodze umowy społecznej (Tomasz Hobbes i Jan Jakub Russo)

Według Hobbesa poddani zrzekają się swojej naturalnej wolności i powierzają władzy (suwerenowi) kierowanie społeczeństwem, podporządkowując się jego władzy, oczekując w zamian, że władca będzie przestrzegał ustalonych reguł

Według Russo społeczeństwo przystępuje do umowy zrzeszenia, aby uporządkować relacje między jednostkami i grupami. Umowa ta ma zagwarantować zachowanie wolności członków społeczeństwa, a zarazem umożliwić jego rozwój.

4. Powstanie państwa w drodze rozpadu wspólnot (Fryderyk Engels 1820-1895)

Państwo powstało w wyniku rozpadu wspólnoty pierwotnej podziału na antagonistyczne klasy społeczne. Jest też konsekwencją pojawienia się własności prywatnej i dążenia do zapewnienia ochrony przywilejów klasom posiadającym.

5.Koncepcje teistyczne

Państwo i władza pochodzą od istoty nadprzyrodzonej. W państwach starożytnego wschodu uważano, że sam władca jest bóstwem lub jego pochodzi od bogów. Koncepcja ta pojawiła się także u myślicieli chrześcijańskich. Św. Augustyn (354-430) głosił, że państwo pochodzi od Boga. Św. Tomasz z Akwinu (1225-1274) twierdził, że państwo jest dziełem ludzkim ale istota pochodzi od Boga.

Robert Filier - koncepcja psychologiczna

Forhaller - patrymonium (ojcowizna)

Leon …. Koncepcja psychologiczna

Wtórne powstanie państwa (powstanie nowych państw) odbywa się w drodze:

a)Podział państw już istniejących (rozpad ZSRR)

b)Wydzielenie pewnych społeczności i stworzenia państwowości

c)odzyskanie suwerenności przez terytoria zależne lub kolonie

d)Połączenie dwóch lub więcej organizmów państwowych.

Spór o istotę i cel państwowości

1.Państwo jako zło

Anarchiści: Pierce Joseph Proudhon (1809-1865), Michaił Bakunin (1814-1876)

Samo istnienie państwa jest źródłem niesprawiedliwości i wyzysku społecznego. Trzeba je zlikwidować i zastąpić innymi formami organizacji społeczeństwa, opartych na umowach zrzeszenia wolnych obywateli w gminach i federacjach gmin(Proudhon) lub samorządem ludowym (Bakunin)

Marksiści

Państwo podtrzymuje, utrwala podziały klasowe w społeczeństwie. Obumrze wtedy, gdy powstanie społeczeństwo bezklasowe. Etapem przejściowym mam być państwo oparte na dyktaturze proletariatu.

2.Państwo jako boska idea w ziemskiej postaci: Georg Wilhelm Friedrich Hegel (1770-1831)

Państwo jest królestwem wolności rozumianej jako uświadomiona konieczność, jest całością etyczną, czymś więcej niż tylko samą jednostką.

3.Państwo jako dobro

Według Arystotelesa państwo jest wspólnotą dążącą do zapewnienia dobra swoim obywatelom. Dobrem tym jest sprawiedliwość, czyli to, co dla ogółu pożyteczne. Celem państwa jest organizowanie ludziom dobrego życia.

Według Tomasza z Akwinu i Jaquesa Maritaina państwo jest społecznością doskonała w porządku doczesnym, a jego celem jest dobro społeczne. Dobro wspólne jest definiowane jako suma dóbr i warunków umożliwiających pełnię rozwoju osobowego każdemu człowiekowi i całej społeczności

Wykład 3

Naród a państwo

Potoczne definicje pojęcia narodu:

a)zbiorowość wywodząca się ze wspólnego pnia

b)ludzie długo lub stale mieszkający na określonym terytorium

c)ludzie posługujący się wspólnym językiem

2.Antropologiczna koncepcja narodu

a)wspólny język

b)wspólne terytorium (możliwość istnienia diaspory czyli narodu żyjącego rozproszeniu)

c)wspólna kultura narodowa (w tym religia)

d)świadomość narodowa

3.Politologiczna koncepcja narodu

a)uświadomiona wspólnota polityczna

b)żyjąca na zwartym terytorium

c)mająca organizacje typu państwowego

4.Ekonomiczna koncepcja narodu

a)wspólny system ekonomiczny

b)wspólnota życia gospodarczego

5.Grupy etniczne

a)małe społeczności związane z określonym terytorium zespolone silną więzią sąsiedzką

b)społeczności tworzące lokalne skupisko na terytorium innych krajów lub pozostałości grup autotechnicznych

6.Mniejszośći narodowe

a)nie są rozproszone terytorialnie

b)zachowują odrębność i spójność kulturową

7.Naród czy państwo?

a)pierwszeństwo państwa w perspektywie całej historii ludzkości

b)państwa jako dzieło narodów w Europie

c)Ameryka Północna i Południowa: narody jako konsekwencja powstanie państwa

d)procesy narodotwórcze w Afryce

8.Postawy związane z problematyką państwa

a)ksenofobia- niechęć, strach wobec innych

b)szowinizm- skrajna postać ksenofobii wyrażająca się pogardą, dyskryminacją obcych

c)megalomania narodowa- poczucie wyższości kulturowej i cywilizacyjnej w stosunku do

obcych

d)etnocentryzm- przypisywanie własnej wspólnocie szczególnych właściwośći, ale bez

negowania wartości innych narodów

e)nacjonalizm- ideologia wspierająca dążenie wspólnot etnicznych do uzyskania

niepodległości

f)patriotyzm- postawa zbudowana np. na emocjonalnym d przestrzeni, ludzi, dziedzictwa,

składającego się na pojęcie ojczyzny

g)solidaryzm narodowy- dążenie do umocnienia więzi narodowej i odsuwania na dalszy plan

podziałów wewnętrznych (klasy, warstwy, grupy)

Wykład 4

Państwo i prawo

1.Prawo jako wyraz polityki państwa

2.Sankcje jakim i dysponuje państwo

a)kara

b)egzekucja(wymuszenie na obywatelu zachowania zgodnego z prawem)

c)unieważnienie

3. Gałęzie prawa

a)konstytucyjne g)karne

b)administracyjne h)procesowe cywilne i karne

c)finansowe prywatne

d)cywilne publiczne

e)rodzinne

f)rolne

4.Demokratyczne państwo prawne

a)jednostka jako podmiot praw i wolności

b)państwo jako gwarant praw i wolności (bierze obowiązek realizowania tych praw)

c)trójpodział władzy (Monteskiuszowki)

d)przestrzeganie zasady praworządności

praworządność oznacza, że jest ustawa zasadnicza, ważniejsza od innych. Jest zasada legalizmu, niezawisłości sędziów (wspieranie się na przepisach) i zasad retroakcji (prawo nie działa wstecz. Państwo powstrzymuje się od ingerencji w życie prywatne obywatela. Obywatele ufają państwu. Państwo daje obywatelom prawa i narzuca im pewne obowiązki

5. Przemiany dziejach państwa

Rewolucja

a)polityczna (wiąże się ze zmianą władzy)

b)społeczna (przekształca społeczeństwo

Rewolucja ma się zakończyć zmianą systemu lub zmianą władzy

Przesłanką do niej może być sytuacja kiedy władza traci panowanie nad państwem. Subiektywną przesłanką jest to czy program rewolucji jest zrozumiały dla wszystkich

Fazy rewolucji:

1)Dąży się do zdobycia władzy

2)Dąży się do realizowania programu

Rewolucja może zakończyć się zwycięstwem, klęską lub kompromisem

Historyczne rodzajerewolucji

Reforma- stopniowa zmiana pewnych elementów ustroju bez naruszania jego podstaw

Transformacja- proces przemian od systemu socjalistycznego do demokracji wolnorynkowej ( także z autorytaryzmu do demokracji oraz z monopartyjności do wielopartyjności)

Możliwa jest zmiana elit i wymiana władzy

a)systemowa dotyczy społeczeństwa

b)ustrojowa dotyczy państwa

Przewrót polityczny- zmiana gwałtowna, narusza istniejący porządek prawny. Jest to elitarna forma przemiany ustroju i tylko nieliczni biorą w nim udział (pucz wojskowy)

Wykład 5

Typologia państw

1.Kryteria klasyfikacji

a)stosunki społeczno ekonomiczne

b)stosunki polityczne

c)status publiczny jednostek

2. Typy państwa

a)niewolnicze

b)feudalne

c)kapitalistyczne

d)socjalistyczne

3.Odmiany państwa kapitalistycznego

a)Wczesno kapitalistyczne

- wolna konkurencja

- wolność gospodarowania

-neutralność wobec konfliktów społecznych

b)Państwo liberalno demokratyczne

-aktywność w sferze gospodarczej i kulturowej

-interwencjonizm

-stabilizacji demokracji politycznej

c)Państwo faszystowskie

-krytyka liberalizmu ekonomicznego i politycznego

-kontrola gospodarki przy zachowaniu własności prywatnej

-monopartyjność

-totalitaryzm

d)państwa trzeciego świata

-Indie, Egipt, Algieria połączenie kapitalizmu z feudalizmem

-czarna Afryka system plemienny, niestabilna sytuacja polityczna

Forma państwa

Sposób sprawowania władzy i organizacja życia społeczno politycznego

1.Forma rządów: struktura organów władzy, sposób powoływania głowy państwa, relacje między organami władzy

Podział klasyczny

Podział współczesny

SYSTEMY RZĄDÓW

A)PARLAMENTARNO GABINETOWY

-głowa państwa powołuje szefa rządu

-rząd musi uzyskać votum zaufania parlamentu

-możliwe jest odwołanie rządu lub poszczególnych ministrów

B)KLASYCZNY (PREZYDENCKI)

-prezydent jest jednocześnie szefem rządu

-prezydent nie może skrócić kadencji parlamentu

-parlament nie może odwołać żądnego przedstawiciela władzy wykonawczej z przyczyn politycznych

C)KANCLERSKI

-odmiana parlamentarno-gabinetowego

-silniejsza pozycja szefa rządu

-solidarna odpowiedzialność rządu

-konstruktywne votum nieufności

-ministra Mozę odwołać tylko prezydent na wniosek kanclerza

D)PÓŁPREZYDENCKI(MIESZANY)

-prezydent powołuje rząd, ale rząd musi mieć poparcie parlamentu i jest przezeń kontrolowany

-prezydent może przewodniczyć posiedzeniom rządu

-prezydent nie ponosi odpowiedzialności politycznej

Wykład 6

E)PREZYDENCKI WSCHODNI

-prezydent stoi poza innymi organami władzy

-prezydent powołuje i odwołuje rząd niezależnie opinii parlamentu

-votum nieufności wobec rządu może skutkować odwołaniem gabinetu przez prezydenta lub odwołaniem parlamentu

-prezydent może wydawać dekrety

F)PARLAMENTARNO KOMITETOWY

-parlament najwyższym organem władzy

-rząd ma charakter kolegialny

-rząd jest wybierany bezpośrednio przez parlament

-głowa państwa nie może rozwiązać parlamentu przed końcem kadencji

2.Reżim polityczny: ogól metod sprawowania władzy

A)DEMOKRATYCZNY

-wolne wybory

-pluralizm polityczny

-kontrola społeczna

-wolność i prawa człowieka

-wolność słowa

B)TOTALITARNY

-rządy dyktatorskie jednostki lub grupy

-indoktrynacja

-cenzura

-interes podporządkowany interesom państwa

-terror

-brak pluralizmu

C)AUTORYTARNY

-dyktatura nietotalitarna

-brak warunków do aktywności obywateli

-eksponowanie dyscypliny i autorytetu

-reżim charakterystyczny dla państw słabo rozwiniętych

3. Ustrój terytorialny państwa

Państwo

Funkcje współczesnego państwa

A)wewnętrzne

-prawodawcza

-porządkowa

-administracyjna

-gospodarsko-organizatorska

-socjalna

B) zewnętrzna

-działalność na arenie międzynarodowej

WYKŁAD 7

O pojęciu „polityka”

Polityka obejmuje te wymiary życia wspólnoty w których poprzez dyskurs publiczny dochodzi do wybrania zasad i sposobów załatwiania spraw publicznych. (Arystoteles)

Ujęcie współczesne

a)samodzielna działalność kierownicza

b)sztuka wyboru celów i podejmowania decyzji w skali państwa

c)zorganizowana działalność mająca na celu zdobycie i utrzymanie władzy

d)sfera realizacji potrzeb i interesów społecznych

e)sztuka rozstrzygania konfliktów

f)legalne stosowanie przymusu

g)roztropna troska o dobro wspólne (Jan Paweł II)

Zakres pojęciapolityka

Podmioty polityki

1.Człowiek jako jedyny podmiot polityki (zoon politicon)

2Klasyfikacje podmiotów

a)wg Kryterium liczebności

-indywidualne

-zbiorowe

b)wg Kryterium funkcji

-podmioty decyzji

-podmioty wpływu

c)wg Kryterium zasięgu działania

-lokalne

-regionalne

-ogólnokrajowe

-międzynarodowe

-globalne

Władza jako podstawowy podmiot polityki

Władza to zdolność do narzucania i egzekwowania decyzji

Typy władzy życiu społecznym

a)publiczna

b)polityczna

c)państwowa

Legitymizacja

a)przez tradycje

b

0charyzme

c)prawo

PODZIAŁ WŁADZY WEDŁUG Johna Locka (1632-1704)

SFERY DZIAŁĄNIA PAŃSTWA

a)stanowienie prawa

b)wykonywanie prawa

c)obrona wspólnoty

WŁADZA PAŃSTWOWA

a)prawodawcza

b)wykonawcza

c)federacyjna

PODZIAŁ WŁADZY WEDŁUG CHARLESA LOUISA MONTESQUIWU

Ustawodawcza wykonawcza sądownicza

Wykład 8

Cztery rodzaje funkcji władzy państwowej:

a)integracyjna -integrowanie społeczeństwo na wspólny cel

b)dystrybucyjna- rozdzielanie dóbr

c)ochrona- ochrona przed zagrożeniem z zewnątrz

d)strukturotwórcza -obywatele mają wpływ na funkcjonowanie państwa

Patologie władzy państwowej

a)alienacja

b)centralizacja i koncentracja uprawnień

c)oligarchia

d)korupcja

e)partykularyzm

f)nepotyzm

kryterium	Rodzaj ideologii
1.stosunek do zmian społecznych	1a-zachowawcze 1b-reformistyczne 1c-rewolucyjne
2.stosunek do kwestii narodowej	2a-nacjonalistyczne 2b-internacjonalistyczne
3.Stosunek do własności przekonań i poglądów	3a-totalitarne 3b- demokratyczne
4.Punkt wyjścia: stan aktualny czy ideał	4a-realistyczne 4b-utopijne

GŁÓWNE IDEOLOGIE

Tradycyjne Nowoczesne

-liberalizm -neokonserwatyzm

-konserwatyzm -komunitaryzm

-socjalizm - feminizm

-komunizm -ekologizm

-chrześcijańska demokracja -pacyfizm

-nacjonalizm

-faszyzm

Kultura polityczna - całokształt indywidualnych postaw politycznych członków danego społeczeństwa. Postawy te są wyrazem uznawanych wartości, odnoszących się przede wszystkim do systemu władzy państwowej. Od kultury politycznej danego społeczeństwa zależy stopień i charakter jego zaangażowania w politykę, gdyż to właśnie kultura polityczna reguluje stosunki między rządzącymi a rządzonymi.

Elementy kultury politycznej (Powell, Almond)

Na kulturę polityczna składają się cztery elementy:

Element pierwszy - poznawczy - to wiedza na temat procesów i faktów politycznych. Może być ona zgodna z rzeczywistym stanem rzeczy, ale często opiera się także na stereotypach. Zarówno jeden, jak i drugi rodzaj wiedzy może służyć jako motywacja do podjęcia aktywności politycznej. Historia zna wiele przypadków prześladowań mniejszości etnicznych i religijnych, wynikających z negatywnych stereotypów i uprzedzeń.

Element drugi - normatywny - składają się na niego wartości i zasady, które zdaniem członków danego społeczeństwa powinny kształtować sferę polityki.

Element trzeci - oceniający - zawiera opinie i sądy wartościujące na temat instytucji życia politycznego.

Element czwarty - emocjonalny - przejawia się w postawach i zachowaniach prezentowanych na scenie politycznej.

Elementy kultury politycznej (Markiewicz)

W. Markiewicz wskazuje kilka elementów tworzących kulturę polityczną:

świadomość historyczna

zachowania i postawy polityczne

przywództwo polityczne

reguły gry politycznej

zasady pedagogiki politycznej

Typy kultury politycznej

Istnieje ścisła zależność między kulturą polityczną danego społeczeństwa a występującymi w nim formami życia politycznego. Z jednej strony kultura polityczna stwarza grunt i klimat dla funkcjonowania określonych modeli życia politycznego, z drugiej zaś sama jest kształtowana przez rzeczywistość polityczną. Mamy więc do czynienia ze swego rodzaju sprzężeniem zwrotnym. Dwaj wybitni socjologowie amerykańscy, Gabriel Almond i Sidney Verba, wyróżnili trzy typy kultury politycznej.

Typ zaściankowy charakteryzuje się - ich zdaniem - małym zainteresowaniem zagadnieniami politycznymi, a w związku z tym małą aktywnością polityczną. Występuje on w społecznościach znajdujących się na niskim szczeblu rozwoju cywilizacyjnego, gdzie panuje model życia plemiennego, a rytuały magiczne dominują nad innymi formami aktywności publicznej. Wodzowie plemienni łączą w swych rękach funkcje polityczne, religijne i ekonomiczne. Społeczność taka nie jest zainteresowana utrzymywaniem stosunków ze światem zewnętrznym, a model życia plemiennego traktowany jest jako niezmienny.

Typ poddańczy cechuje się uległością rządzonych wobec rządzących. Ludność nie widzi potrzeby angażowania się w politykę, akceptując, iż to zadanie należy do elity władzy. Jednocześnie poszczególni członkowie społeczeństwa - jeśli w ogóle interesują się polityką - mogą mieć wyrobione własne poglądy polityczne, często krytyczne wobec przedstawicieli władzy. Taki rodzaj kultury politycznej jest charakterystyczny dla społeczeństw rządzonych autorytarnie i totalitarnie, bądź dla społeczeństw, które niedawno wyszły z któregoś z tych dwóch systemów i nie są jeszcze mentalnie przygotowane do funkcjonowania w państwie demokratycznym.

Typ uczestniczący oznacza gotowość do współudziału w życiu politycznym, w tym w sprawowaniu władzy. Ten rodzaj kultury jest charakterystyczny dla społeczności o ugruntowanej tradycji demokratycznej. Powyższe trzy typy kultury politycznej Almond i Verba traktowali jako typy idealne. W realnej rzeczywistości mamy do czynienia z kulturą polityczną zawierającą - w mniejszym lub większym stopniu - elementy różnych typów idealnych. Można więc mówić o przewadze pewnego typu kultury politycznej w danym społeczeństwie, a nie o jego wyłączności.

PIERWOTNE (CZYLI NA SKUTEK URODZENIA)

POCHODNE

WSZYSTKIE PRAWNE MOŻLIWOŚĆI ZMIANY OBYWATELSTWA

PRAWO KRWI

PRAWO ZIEMI

Suwerenność (cecha przymiotna którą państwo może utracić)

Przymus (mieszkańcy muszą dostosować się do władzy)

feudalna

burżuazyjna

socjalistyczna

oświatowe

socjalne

gospodarcze

administracyjne

polityczne

Reformy

Forma rządów

(kto?)

Reżim polityczny (jak?)

Ustrój terytorialny

monarchia

republika

demokratyczna

inne

ograniczona

nieograniczona

Złożony (oprócz sądów i rządów kadencyjnych każda część ma swoje rządy)

-unia personalna

-unia realna

-federacja

-konfederacja

unitarne

stosunki

Instytucje idee i wartości

Interesy

---