Wstęp do językoznawstwa 1

1. Jan Baudouin de Courtenay (1845 - 1929)- pół Polak, pół Francuz, prekursor językoznawstwa nowożytnego.

2. Ferdinand de Saussure (1857 - 1913)- Szwajcar, działał w Genewie , twórca strukturalizmu językoznawstwa.

3. Znak językowy składa się z:

• Formy dźwiękowej

• Treści (znaczenia)

4. Semiotyka - ogólnie termin znaków, zajmuje się teorią znaków.

5. Semiologia - ogólna teoria znaków.

6.

Znaki

Symptomy Sygnały właściwe

Apele Sygnały Semantyczne

Obrazy Sygnały arbitralne

Jednoklasowe Dwuklasowe

Bezfonemowe Fonemowe

7. Typy badań językoznawczych (działy)

1. Językoznawstwo ogólne (teoretyczne) - obejmuje teorię języka, dzieje językoznawstwa, Lingwistyka -charakterystyka kierunków i metod badawczych. Synonim językoznawstwa.

2. Językoznawstwo synchroniczne - odnosi się do teraźniejszości. Bada język w danym momencie jego rozwoju. Jest to językoznawstwo opisowe bo opisuje aktualny stan języka.

3. Językoznawstwo diachroniczne - odnosi się do przeszłości. Bada język z punktu widzenia jego ewolucji, bada zmiany jakim podlega język.

• Porównawcze - jeśli języki nie są spokrewnione

• Historyczno - porównawcze - jeśli języki są spokrewnione

4. Językoznawstwo typologiczne - bada się języki świata, bez względu na spokrewnienie.

5. Językoznawstwo wewnętrzne - język jako system znaków.

6. Językoznawstwo zewnętrzne - związki języka z innymi elementami rzeczywistości.

7. Językoznawstwo stosowane - w węższym sensie: nauka o możliwościach i sposobach wykorzystywania językoznawstwa w różnych dziedzinach, do badań o nauczaniu języków obcych, polityki językowej, kulturze języka. Zalicza się tu logopedia. Opracowywania alfabetów, badania nad afazją (częściowa lub całkowita utrata mowy). Dydaktyka języków obcych - glottodydaktyka.

8. Definicje języka:

Język - system znaków jest kodem.

Tadeusz Milewski:

Językiem nazywamy to co w mowie jest równocześnie:

• Społeczne- język umożliwia porozumiewanie pomiędzy członkami danego społeczeństwa,

• Trwałe- może przetrwać wieki, tysiąclecia,

• Abstrakcyjne- wyrazy i reguły gramatyki nie odnoszą się do poszczególnych zjawisk, ale ich abstrakcyjnych klas.

Maria Szupryszyńska:

Język - system znaków do porozumiewania się ludzi. Można go też określić jako kod.

9. Znak:

Zjawisko zwracające uwagę na coś innego, co znajduje się poza nim. Istotą znaków jest połączenie 2 zjawisk:

• Formy oznaczającej, która nas odsyła. Służy do rozróżnienia znaków.

• Treści oznaczanej, na którą zwraca się nasza uwaga

Znaki, które wzajemnie się warunkują tworzą SYSTEM ZNAKÓW! Jeden bez drugiego istnieć nie może, tworzą one opozycję. System znaków to KOD. Każdy język jest pewnego rodzaju kodem.

Znak - rzecz, cecha, zjawisko połączone z inną cechą, rzeczą, zjawiskiem. Może mieć różną postać i naturalny związek (grzmot - burza). Związek:

• Naturalny - jest pewne co oznaczają.

• Konwencjonalny - można zapomnieć znaczenie.

FORMA DŹWIEKOWA + TREŚĆ = ZNAK JĘZYKOWY

10. Ogólna klasyfikacja kodów:

1. Odnoszące się do samego kanału informacji - droga, przez którą forma znaków przenika od do.

2. Odnoszące się do funkcji, struktury kodów.

LICZBA KANAŁÓW INFORMACJI = LICZBA ZMYSŁÓW

Znaki 2 najważniejszych zmysłów - wzroku i słuchu!

Kod może być realizowany przez różne kanały informacji.

Supkod - różne formy realizacji:

• Wzrokowy przemijający - mowa mimiczna głuchoniemych

• Wzrokowy trwały - pismo

• Główny wokalno-audycyjny - język mówiony.

• Instrumentalno-audycyjny - mowa bębniona murzynów

• Dotykowy - Alfabet Braille'a

11. Funkcje i struktura kodów

1. Symptomy - znaki jedynie dla odbiorcy, który wiąże ją z pewną treścią, znaki niezwrotne - jednostronne np. zaczerwienione policzki dziecka - gorączka - wyprodukowany niecelowo.

2. Sygnały właściwe - tworzą kod dwustronny, celowe znaki zwrotne.

3. Apele - typowy kod to muzyka - nie są semantyczne - oddziaływanie na uczuciowość słuchacza np. taniec

4. Sygnały semantyczne - sygnały motywowane, związek między formą, a treścią.

5. Obraz - Cechy motywowane - uzasadnione - podobieństwo do treści

6. Sygnały arbitralne (dowolne) - niemotywowane, forma nie ma nic wspólnego z treścią.

7. Sygnały jednoklasowe - system zamknięty, nieproduktywny, ilość znaków ograniczona (krzyk małpy).

8. Sygnały dwuklasowe - Znaki proste (wyrazy języka, odpowiadają klasą zjawisk otaczającego świata do ogólnikowej komunikacji) i złożone (wypowiedzi, kombinowane wg zasad występują tylko w języku ludzkim)

9. Sygnał fonemowy - język ludzki

10. Sygnał bezfonemowy - taniec pszczół - informuje gdzie jest miód

Wstęp do językoznawstwa 2

1. Kod ludzki hierarchizuje struktura o 3 stopniach:

• Fonemy - wyrazy, którym odpowiadają pewne zjawiska.

• Wyrazy

• Wypowiedzenia

2. Podział znaków:

1. Symptomy - krzyk niemowlęcia - nieświadomy

2. Apele - krzyk starszego niemowlęcia - świadomy

3. Obrazy - dźwiękonaśladowcza

4. Arbitralne Sygnały Jednoklasowe - pojedyncze wyrazy

5. Dwuklasowe bezfonemowe - nie występują w rozwoju DZIECKA!!

6. Dzwuklasowe fonemowe - 2-3 lata dziecko buduje już zdania by zakomunikować zdarzenia.

3. Język jako system znaków:

• Forma oznaczająca - signifiant

• Treść oznaczona - signifie

Ferdinand de Saussure - „Kurs językoznawstwa ogólnego” - istotą znaku językowego jest połączenie formy oznaczającej i treści oznaczanej.

Język dzielił na:

• Langue - język rozumiany jako twór abstrakcyjny i społeczny - wszystko co jest w danym języku - słownictwo + gramatyka (partia szachów)

• Parole - konkretne użycie języka, tekst mówiony i pisany - jest to proces indywidualny i zrealizowany.

• Langage - mowa - zdolność ludzi do posługiwania się językiem.

Odróżnił język jako abstrakcyjny społecznie wytworzony system znaków od mówienia.

Język to system znaków służący do wyrażania myśli - definicja semiotyczna.

4. Człowiek jako istota mówiąca:

• Ogólnie rozpatrywany z punktu widzenia biologii

• Szczegółowo - zoologii

• Typ - kręgowiec

• Gromada - ssaków

• Rząd - naczelny

• Podrząd - małpy wąskonose

• Rodzina - Człowiekowatych

Różnice między nami, a małpami:

Aparat ruchu, wielkość mózgu, posługiwanie się narzędziami, posługiwanie się mową, tworzenie kultur, zdolność do abstrakcyjnego myślenia, zdolność do analizy i syntezy, zdolność rekapitulacji, świadomy wybór, zdolność do wyższych uczuć.

Istota człowiekowata pojawiła się ok. 3 700 000 lat temu - Australopitek.

Neandertalczyk - 250 000 - 40 000 lat temu: uprawiał myślistwo, znal ogień, chował ciała zmarłych, okrywał się przed zimnem, miał prosty system języka.

Homo sapiens - 15 000 - 20 000 lat temu.

Język ze słownictwem wielowyrazowym i gramatyką powstał ok. 10 - 15 tys. Lat temu. W neolicie rozwinęło się myślistwo, a dzięki temu język.

5. Cechy językoznawstwa współczesnego:

• Uznanie prymatu języka mówionego nad pisanym

• Odrzucenie opisu od narzuconej normy

• Uznanie prymatu opisu synchronicznego nad diachronicznym

• Propagowanie ścisłości opisu

• Stosowanie metod strukturalnych

Rozumienie gramatyki:

• Morfologii i składni

• Fonetyki, morfologii i składni

• Całość języka, również leksyka

6. Funkcje języka:

Karl Buhler (1879 - 1963) - „Teoria języka. Funkcja przedstawieniowa języka.” - niemiecki filozof i psycholog. Zajmował się psychologią myślenia. Wyróżnił 3 funkcje języka:

• Symboliczną

• Ekspresywną

• Impresywną

Roman Jakobson - Schemat komunikacji językowej:

Kontekst

Komunikat

Nadawca Odbiorca

Kontakt

Kod

Jakobson doszedł do wniosku, że 3 funkcje to za mało. Każdy element komunikacji językowej determinuje konkretną funkcję. Nadawca kieruje komunikat do odbiorcy. Komunikat musi być dopasowany do kontekstu - musi coś oznaczać. Kontekst musi być zrozumiały dla odbiorcy. Niezbędny jest kod wspólny dla nadawcy (kodujący) i odbiorcy (dekodujący). Musi istnieć kontakt - fizyczny kanał i psychiczny związek. Każdy z 6 czynników determinuje inną funkcję języka. Główna funkcja to funkcja poznawcza!!:

• Poznawcza (oznaczająca, denotatywna) - odsyła do określonych przedmiotów i zjawisk.

• Emotywna(Ekspresywna) - informuje o postawie mówiącego (Nadawcy) wobec tego o czym mówi. Mówi o stanie psychicznym mówiącego. Najbardziej emotywne są wykrzykniki.

• Konatywna - orientacja na odbiorcę. Czysta ekspresja gramatyczna, forma wołacza i wykrzyknika. Oddziaływanie na zachowanie odbiorcy. Funkcja imperatywu.

• Fatyczna - rozpoczęcie, przedłużenie, podtrzymanie kontaktu.

• Metajęzykowa - sprawdzanie kodów. Koncentrowanie się na języku jako systemie. Np. przy nauce języka obcego.

• Poetycka - Skupienie się na komunikacie dla niego samego . Skupienie się na samym tekście, jego właściwościach fonetycznych, leksykalne. Dominuje w zakresie sztuki słowa - w innych jest podrzędna.

Jakobson: „ Funkcja ta, przez wysunięcie wyczuwalności znaku pogłębia podstawową dychotomię: znak - przedmiot. Najwyraźniej funkcja ta przejawia się w tekstach literackich.”

Wstęp do językoznawstwa 3

1. Akty mowy - wypowiedzenie językowe przez konkretnego użytkownika języka w konkretnym celu i w konkretnej sytuacji.

Cele:

• Lokucja - realizacja wypowiedzi językowej zgodnie z zasadami obowiązującymi w języku.

• Illokucja - realizacja zamierzonego celu (prośba, powiadomienie, zapytanie etc.)

• Per lokucja - realizacja zamierzonego celu pozajęzykowego (np. złożenie przysięgi)

2. Historia językoznawstwa:

Język w naszej postaci istnieje nie dłużej niż 10 000 lat (zasady gramatyczne + wyrazy). Człowiek interesował się językiem odkąd pojawiła się filozofia w starożytnej GRECJI. Powstało kilka odmian języka greckiego oparte na dialektach. Grekom przypada sumienne badanie tekstów i struktura literatury. Są twórcami zasad klasycznej gramatyki europejskiej. Zajmowali się glottogonią - genezą języka. Uważali, że głoski to rezultat naśladowania elementów przyrody. Zastanawiali się czy istnieje logiczna więź między tym co wyrazy znaczą, a ich brzmieniem.

Herodot, Demokryt, Pitagoras (?)

Heraklit i Platon uważali, że istnieje korelacja między rozumem, a strukturą języka.

Arystoteles (384 - 322 p.n.e) - twórca podstaw klasycznej gramatyki europejskiej. Twórca podstaw składni.

Szkoła Aleksandryjska - zastanawiali się nad cechami języka. Gramatyka stala się oddzielną dyscypliną. Pojawili się leksykografowie(pisali słowniki), glosatorzy (objaśnienia do tekstów), retorzy (doskonalenie sztuki oratorskiej), scholiaści (komentowanie tekstów). Nie wniosła ona jednak niczego nowego do teorii języka, miała zastosowanie praktyczne.

Dionysios Trak, Dyskolos - zajmowali się gramatyką, ale niczego nowego nie wnieśli.

Gramatyka Indyjska :

Była na znacznie wyższym poziomie. System kastowy w Indiach - normowany język. Językoznawstwo to było opisowe.

Panini (IV e. p. n. e) - opisywanie gramatyki sanskrytu (język ukształtowany w sposób doskonały) i tekstów wedyjskich. Stworzył definicje 4 tys. Formuł. Rozumiał, że język to system.

Bloomfield o sanskrycie: „ Jeden z największych pomników inteligencji ludzkiej”.

Gramatyka rzymska:

Varro (116 - 27 p.n.e)- „De lingua Latina” - jego gramatyka była wzorem dla wielu pokoleń średniowiecznych.

Donatus (IV w.) - „Ars Grammatica” - jego gramatyka królowała przez całe Średniowiecze.

Tomasz z Akwinu (1225 - 1274)- zastanawiał się nad gramatyką i funkcją języka. Języka jako dar Boski. Symbol scholastycznego myślenia.

Arabowie:

Intelektualny wkład w gramatykę języka. Układali słowniki by dobrze wymawiać wyrazy Koranu. Rozwijały się studia nad językiem Koranu.

Chiny:

Leksykografia - układali słowniki po kilkadziesiąt tysięcy wyrazów.

Żydzi:

Dostrzegli podobieństwo hebrajskiego, arabskiego i aramejskiego. Są to języki semitohemickie.

Ksiądz Dmebołecki (XVI w.) - Polak, dowodził, że Adam i Ewa oraz Jezus Chrystus mówili po Polsku.

Gramatyka Prot- Royal:

Wiek XVII - Klasztor pod Paryżem. Uczeni bracia zajmowali się głównie filozofią i logiką. Stworzyli gramatykę uniwersalną czyli ogólną, opartą na logice. Starali się dostrzec ogólne zasady gramatyczne w językach świata. Uważali, że jest możliwe zbudowanie ogólnej teorii języka odpowiadającej wszystkim językom świata. „Norma gramatyczna powinna maksymalnie zbliżać się do logiki.” W wieku XVII istniało przekonanie, że najstarszym językiem Świata jest hebrajski.

William Jones (1746 - 1794) - Brytyjczyk, przebywając w Indiach dostrzegł podobieństwo między sanskrytem, greką, łaciną, gockim i celtyckim - musiały więc pochodzić od jednego języka -indoeuropejskiego.

Językoznawstwo historyczno- porównawcze - istnienie prajęzyka - wiek XIX PREKURSORZY:

• Bopp (1791 - 1867) - wydał książkę o systemie koniugacyjnym sanskrytu w porównaniu do greki etc. Stał się twórcą porównawczego językoznawstwa na językach: Zen, Ormiański, Grecki, Łacina, Litewski, SCS, Gocki, Niemiecki.

• Rask (1787 - 1832) - praca o języku islandzkim.

• Grimm (1785 - 1863) - praca o języku germańskim.

Schleicher, Paul - młodogramatycy.

Wstęp do językoznawstwa 4

August Schleicher (1821-1868) - Komparatysta językowy, zajmował się rekonstrukcją języka praindoeuropejskiego. Naturalizm: „Język rodzi się, żyje jakiś czas i ustępuje miejsca nowemu językowi”. Po pojawieniu się teorii ewolucji Darwina uznano, że ewolucji trzeba doszukiwać się we wszystkich dziedzinach życia. Schleicher doszukiwał się ewolucji w języku. Stanbaumm teorie Język ma drzewo genealogiczne, ma praprzodka i spokrewnione ze sobą potomstwo.

Definicja Schleichera: „Język to myśl wyrażona w dźwiękach, znaczenie wyrazu leży w rdzeniu. Język jest organizmem biologicznym.”

Curtius - badacz związków języka greckiego.

Młodogramatycy (lata 70 XIX w) - wystąpili przeciwko Schleicherowi i Curtiusowi. Ich koncepcja metodologii miała być nowością. Sformułowali tezę o bezwyjątkowości praw głosowych (absolutna konwencja przebiegu) - jeśli w jakimś języku lub dialekcie zachodzi zmiana fonetyczna, to zachodzi ona u wszystkich użytkowników tego języka lub dialektu i we wszystkich wyrazach, w których występują warunki do takiej zmiany. Wyjątki powstają później na drodze analogii poprzez świadome kojarzenie - formy językowe zmieniają się w sposób nieumotywowany fonetycznie, poprzez podobieństwo do innych form.

H. Paul - teoretyk, młodogramatyk. Przeciwstawiał się uprawianiu językoznawstwa synchronicznego. Wg Paula opisywanie języka wprost to tylko gramatyka. Kładł nacisk na językoznawstwo psychologiczne. „Zasady historii języka”.

Młodogramatycy: Paul, Leskien, Brugmann („Zarys porównawczej gramatyki w językach indoeuropejskich”), Delbruck, Osthoff - zajmowali się dialektyką.

Schuchardt (1842-1928) - krytykował młodogramatyków za środek ciężkości teorii. Tracą oni całość językowego rozwoju. Podkreślał znaczenie geograficzne i rolę jednostki w zmianach językowych.

Jean Baudouin de Courtenay i Ferdinand de Saussure byli uczniami młodogramatyków.

1. Szkoła Kazańska - Uniwersytet w Kazanie. Założyciele. J.B. de Courtenay(1845-1929) i Kruszewski(1851-1887). Założenia:

• Potrzeba rozróżnienia języka zbiorowości od języka jednostki.

• Podstawowe myśli nowoczesnej lingwistyki.

• Synchroniczna potrzeba opisywania języka odróżniana od diachronii.

• Język jako obszar sprężonych tendencji warunkujących jego rozwój.

• Koncepcja fonemu.

Zarzuty: Brak systematycznego układu koncepcji. Koncepcje te uporządkował de Saussure tworząc strukturalizm.

2. Szkoła Petersburska - założyciel Lew. W. Szczerba (1880-1944)-uczeń J.B. de Courtenay. Szczerba badał dialekt wschodnio-dolnołużycki, poglądy teoretyczne (m.in. J.B de Courtenay) wykorzystywał w analizie praktycznej.

Slaviści - prekursorzy:

Josef Dobrovsky (1753-1829) - prekursor Salvistyki, teolog. Porównywał Biblę Czeską i SCS . Doskonale znał hebrajski, aramejski, grekę i łacinę. Porównując teksty zajął się językoznawstwem. Napisał pierwszą prawdziwą gramatykę SCS: „ Institutiones linquae, slavicae dialecti veteris”. Pisał również o etymologii słowiańskiej. Napisał gramatykę i historię języka Czeskiego, która stała się podstawą do odrodzenia języka Czeskiego. Autor słownika Czesko - Niemieckiego.

Jernej Kopitar (1780-1844) - Słowak „Gramatyka języka słowiańskiego (1808)”, edycje tekstów SCS.

Samuel Bogumił Linde (1771 - 1847) - autor językowego słownika polskiego tom I-VI - zawiera mnóstwo cytatów, słownictwa, odpowiedniki słowiańskiego: języka Cerkiewnosłowianskiego, słoweńskiego, Chorwackiego, dolno i górnołużyckiego.

Aleksander Wostokow (1781-1864) - Niemiec - dzieło: „Rozważania o Słowiańskim Języku” - odkrył, że jusy SCS były samogłoskami nosowymi, a jery oznaczały w SCS przykrótkie samogłoski.

Józef Mroziński (1784-1838) - generał, napisał dzieło o walkach pod Sarragossą. Twórca: „Pierwsze zasady gramatyki języka Polskiego”. Wg Jacobsona był prekursorem, gdyż systemowo widział fleksje.

Vuk Karadzicz (1787-1864) - napisał: „Gramatykę języka serbskiego” i „Pieśni ludowe”, które stanowią podstawę serbskiej poetyki.

Paweł Szafarik (1795-1861) - Słowak - historyk. Dzieła: „Historia języka i literatur Słowiańskich”, „Starożytości Słowiańskie”, „Słowiańskie etnografie”.

Franz Miklosich (1813 - 1891) - napisał: „Naukowa gramatyka języków słowiańskich”, „Słownik etymologii języków słowiańskich”, „Słownik staro-słoweńsko-grecko-łaciński”. Uważał, że SCS jest oparty na języku słoweńskim.

Kontynuatorzy:

• Leskien (1840-1916) - językoznawca niemiecki, profesor języków słowiańskich na uniwersytecie w Lipsku, jeden z twórców szkoły młodogramatycznej. Wybitny badacz języka staro-cerkiewno-słowiańskiego, autor gramatyki tego języka.

• Jatrastar Jagicz - Chorwat, profesor, zajmował się zabytkami SCS.

• V. Vondrack (1924-1979) - druga po Miklosichu naukowa gramatyka.

Wstęp do językoznawstwa 5

Grupy językowe na Świecie (250-300 rodzin językowych):

1. Indyjska

• Wedyjski

• Sanskryt (klasyczny i wedyjski)

• Hindi

• Urdu

• Cygański

• Syngaleski

2. Irańska

• Perski (Iran)

• Afgański (Afganistan i Pakistan)

• Tadżycki (Tadżykistan)

• Kurdyjski (Kurdystan)

• Osetyjski (Gruzja)

3. Tocharskie (wymarłe - Azja Środkowa i Turkistan Chiński)

4. Anatolijskie (wymarłe-Azja Mniejsza II t.p.n.e. )

• Hetycki

• Luwijskie

5. Tracko-ormiańskie

• Dialekty Trackie (Bałkany)

• Dialekty Frygijskie (Azja Mniejsza)

6. Greckie

• Teksty linearne typu B (poematy Homera)

• Macedoński

• Dialekty Starogreckie

• Nowogrecki

• Teksty linearne typu A

7. Albański (dialekty dako-myzeńskie)

8. Dialekty Ilirów i Mesapiów

9. Italski (rejon Adriatyku)

• A - latyńskie:

• Łacina

• Zachodnio-romańskie

• Francuski

• Prowansalski

• Retoromański

• Portugalski

• Hiszpański (dialekt Żydów sefardyjskich - Ladino)

• Kataloński

• Włoski

• Wschodnio-romańskie

• Rumuński

• Mołdawski

• Dialekty Dalmatyńskie nad Adriatykiem (wymarłe)

• B-latyńskie:

• Dialekty Osko - Umbryjskie (język wenetyjski)

10. Celtycki (Europa: Śląsk, Czechy, UK)

• Irlandzki

• Szkocki

• Walijski

• Kornwalijski

• Bretoński

11. Germański

• Zachodniogermański

• Flamandzki

• Niderlandzki

• Niemiecki

• Fryzyjski (Holandia i Niemcy)

• Angielski

• Afrikaans

• Jidisz (Żydzi Askenazyjscy)

• Języki mieszane np. angielsko-malajski

• Północnogermańskie (Nordyjskie lub Skandynawskie)

• Norweski

• Islandzki (Staronorweski)

• Duński (język literacki w Norwegii)

• Szwedzki

• Farerski (Wyspy Owcze)

• Wschodniogermańskie (Wymarłe)

• Gocki

• Dialekty Burgundów i Wandalów

12. Słowiański

• Zachodniosłowiańskie

• Lechickie

• Połabski (wymarły)

• Dialekty Pomorskie

• Mekembersko - Pomorskie

• Polski

• Łużycka

• Górnołużycka

• Dolnołużycka (okolice Chociebuża)

• Czesko - Słowacka

• Czeski

• Słowacki

• Wschodniosłowiańskie

• Rosyjski

• Białoruski

• Ukraiński

• Południowosłowiańskie

• SCS (pierwszy literacki)

• Starosłowiański

• Bułgarsko-Macedoński

• Słoweański

• Serbski

• Chorwacki

• Serbsko-Chorwacki

• Bośniacki

• Czarnogórski

• Mikro języki Słowiańskie

• Kaszubski

• Rusiński

• Łemkowski

• Rezjański (dialekt mniejszości Słowiańskiej we Włoszech)

• Gradziszczański (Język Chorwatów w Austrii)

• Laski

13. Bałtycki

• Litewski

• Łotewski

• Staropruski

• Jaćwieński

Wstęp do językoznawstwa 5

Wilhelm von Humboldt (1767 - 1835) - Niemiec, największy teoretyk językoznawstwa XIX w. Ojciec językoznawstwa ogólnego - bada istotę zjawisk językowych z różnych języków świata, i typologicznego (ze szczególnym nastawienie porównywania języków niespokrewnionych). Badał język Kawi z Jawy. Nie wysuwał na pierwszy plan diachronii, a synchronie. Badał język i jego rolę w życiu człowieka. Zestawiał języki pod względem analitycznym. Akcentował więź języka z myśleniem. Centralne miejsce - struktura języka, a mentalność narodu. Język jako emanacja ducha danego narodu, zewnętrzny wyraz formy wewnętrznej przez którą manifestuje się ogląd na świat. Mentalność, kultura narodu pozostaje w związku rozwoju jego języka.

Wilhelm Wundt (1832 - 1920) - twórca „psychologii narodu uzależnionej od struktury języka”

Narodziny nowej lingwistyki: Szkoła Kazańska, Moskiewska, Genewska.

1. Szkoła Kazańska - idee rozwijane przez M. Kruszewskiego (zasłużył się w fonologii i morfonologii) i J.B. de Courtenay. Akcentowano potrzebę odróżnienia języka zbiorowości od jednostki. Rozróżnianie diachronii od synchronii. Język jako obszar specyficznych tendencji warunkujących jego rozwój.. Pierwsza koncepcja fonemu. Brak systematycznego wykładu koncepcji. Dorobek szkoly i jej publikacji znali m.in. de Saussure i szkoła Praska.

2. Szkoła moskiewska - Fortunatow - postulował oddzielenie diachronii od synchronii, a także oddzielenie zjawisk językowych od psychologicznych.

3. Szkoła Genewska - F. de Saussure - praca o systemie samogłoskowym - prekursor lingwistyki strukturalnej. Badanie faktów językowych w systemie, oddzielenie synchronii od diachronii, podkreślenie społecznej funkcji języka. Język jest systemem, służy porozumiewaniu się ludzi. Metodologicznie nie dopuszcza się historycznych kryteriów do opisu języka.

4. Strukturalizm - poszukiwanie inwariantów (rozróżnienie tego co relewantne-istotne od tego co irrelewantne-nieistotne). Świat jest systemem, a nie chaotycznym zbiorem elementów. Należy badać strukturę systemu czyli stosunki między elementami, aby dojść do głębokiej wiedzy. Zadaniem strukturalistów nie jest wykrywanie nowych faktów, a znajdowanie dla starych faktów objaśnienia. Zajmowali się ustalaniem zasad metajęzyka.

Wstęp do językoznawstwa 6

1. Szkoła Praska - Praskie Koło Językowe założył Mathesius w 1926 r. zajmowano się fonologią, morfonologią, estetyczną funkcją języka. Językoznawstwo praskie jest językoznawstwem funkcjonalnym. Wszystko co istnieje w językoznawstwie istnieje po to by spełniać określoną funkcję. Doszli do wniosku, że synchronia jest najważniejsza, a diachronia jako ewolucja całego systemu językowego. Oddzielono fonetykę od fonologii.

2. Trubieckoj - „Fonologia tak się ma do fonetyki jak nauka o finansach do numizmatyki”. Napisał „Podstawy fonologii”. Przedstawił w niej swoje poglądy :

3. Teoria cech dystynktycznych (ważnych) - Jakobson (1896 - 1982), M. Halle

Dwa warianty kombinatoryczne:

• Główny

• Fonemu - kombinatoryczny

• Korelacje fonologiczne - pary fonemów różnią się od siebie jedną i tą samą cechą np. /b/:/p/ lub /d/:/t/

• Korelacja miękkości /z/:/ź/ lub /n/:/ń/

4. Karzewski - zajmował się intonacją wyrazu (melodia zdania).

• Morfonologia

• Analiza alternacji fonologicznych - wymienność głosek

Np. /k/:/c/ - realizują tę sama bardziej abstrakcyjną jednostkę językową tzn. morfonem

• Składnia funkcjonalna.

5. Vachek - zajmował się językiem pisanym.

Problematyka standaryzacji języka. Język standardowy - skodyfikowana forma języka. Intelektualizacja językowa - rosnąca tendencja językowa do coraz bardziej ścisłego wyrażania się:

1. spójność tekstu

2. rozbudowana składnia

3. terminologia

4. abstrakcyjne słownictwo

Glossemantyka - odłam strukturalizmu.

Neosaussuryzm - szkoła neosausurska.

Prascy uczeni za bardzo odeszli od de Saussure'a.

• Językoznawstwo musi badać strukturę języka

• w opisie językoznawstwa istotna jest dedukcja

• przechodzenie od klasy zjawisk do poszczególnych jednostek

• płaszczyzna treści i płaszczyzna wyrażania

Jen Lew badając język poszukiwał najmniejszych kolas tzw. inwariantów. Elementy należące do tych klas są wariantami np. fonem jest inwariantem w stosunku do anofonu. Najmniejsze elementy niepodzielne nazywa się glossemą. Głównym zadaniem językoznawstwa jest badanie formy wyrażania i formy treści. Glossemantyka - formalizm w językoznawstwie.

6. Strukturalizm amerykański - 2 czynniki u podstaw:

• badanie języków indian na kontynencie amerykańskim

• psychologia behawiorystyczna wykorzystywana w badaniach - wszystkie różnice między ludźmi spowodowane są środowiskiem, bodziec - reakcja. Badania behawiorystyczne powinny wziąć pod uwagę zachowania ludzi, zewnętrzne zachowanie.

• Wszystko w języku jest gramatyczne

• językoznawstwo teksonomiczne - wykrywanie jednostek języka i ich klasyfikacja (taksonomia).

7. Franz Boas (1858 - 1942)- wydał książkę 0 19 językach słowiańskich

Edward Sapir (1884 - 1939)

Benjamin Lee Whorf

8. Hipoteza Whorfa -Sapira: Języki indoeuropejskie mają pojęcie czasu, w języku hopi (hopiów) nie ma kategorii czasu w postaci form gramatycznych

9. Leonard Bloomfield (1887 - 1949) - język należy opisywać w kategoriach bodźców i reakcji.

Harris i Hackett - Kontynuatorzy Bloomfielda.

10. Gramatyka generatywno-transformacyjna: typ teorii językowej, jest antystrukturalistyczna choć wywodzi się ze strukturalizmu. Twórcą jest Noam A. Chomsky (1928).

Massachusetts Institute of Technology (Boston)

Logiczna struktura teorii lingwistycznej (1955)

Struktury syntaktyczne (1957)

11. Gramatyka transformacyjno - generatywna: powstała w USA jako odpowiedź na behawioryzm. To teoria reguł określających, które ciągi elementów języka należą do danego języka tzn. które są poprawne. Język należy rozumieć jako skończony lub nieskończony zbiór zdań. Każde zdanie można wydłużać w nieskończoność. Skończona jest ilość reguł związana z generowaniem zdania i liczba słów. Gramatyka struktur fazowych - Chomsky.

12. Drzewo derywacyjne:

Sentence

NP VP

Det N V np.

The man

Vtr Det N

Det - przedimek, N - rzeczownik, NP - faza nominalna, V - czasownik, hits the

Vtr - czasownik przechodni, Adj. - przymiotnik Adj N

colourfull ball

Wstęp do językoznawstwa 8

Na egzamin:

Prekursorzy filologii słowiańskiej: Josef Dobrovský, Jernej Kopitar, Aleksandr Wostokow, Vuk Karadžić, Józef Mroziński, Samuel Bogumił Linde,

Twórca słowiańskiego językoznawstwa porównawczego: Franz Miklosich.

1. Kuryłowicz (1895 - 1978) - prof. Uniwersytetu we Lwowie, później we Wrocławiu, Krakowie. Strukturalista zbliżony do szkoły praskiej. Indoeuropeista i semitolog. Wykorzystywał zasady metodologiczne glossemantyki. Wyróżniał opozycję: człon konstytutywny i człon określający. Twórca metody rekonstrukcji wewnętrznej - stosuje się ją gdy jakiś język nie ma „dawnych zabytków” językowych (starych tekstów)- na podstawie szczegółowego opisu synchronicznego można odtworzyć cały system. Jest to metoda pareralna do metody historyczno - porównawczej. Twórca teorii laryngalnej - w języku praindoeuropejskim istniała samogłoska j (szwa), odpowiadająca hetyckiemu h. Wywoływała ona rożne zmiany w systemie samogłoskowym. Zapoczątkowało to apofonię indoeuropejską - wymiana samogłosek, które służą wyrównaniu. Podkreślał ścisły związek akcentu z morfologią.

2. Kognitywizm - teoria obecna w językoznawstwie. Przedmiot zainteresowania - efekty poznawania świata poznawane w języku. Nie zajmuje się gramatyką ale człowiekiem mówiącym. Chcą odtworzyć obraz istniejący w umysłach ludzi. Językoznawstwo antropologiczne lub kulturowe. Szczególne osiągnięcia w tej dziedzinie: Lakoff, Langaker, Johnson. Badają związki językowe z myśleniem i kulturą. Mówią, że języka nie można opisywać w izolacji. Badają sposoby konceptualizacji świata. Badają jak ludzie przerabiają świat na pojęcia.

3. Metafora - konstrukcje metaforyczne nawiązują do pewnego podobieństwa np. dzwon spódnicy.

4. Metonimia - zastąpienie nazwy przedmiotu lub zjawiska, za pomocą innego przedmiotu lub zjawiska. Jest to odmiana metafory.

5. Koncepcje dotyczące związku struktur pojęciowych z językiem:

1. Kategoria radialna - rozwinęła się z badań nad metaforą i metonimią prowadzonych przez Lakoffa. Jest kategorią złożoną z elementów centralnych i peryferyjnych. Stosowana w kognitywistyce.

KLUCZ

Narzędzie do zamykania

lub otwierania zamka.

Sposób zamknięcia Narzędzie do Środek dostępu Objaśniający Zbiór zasad Narzędzie do

dostępu do czegoś. nakręcania do czegoś. komentarz. określających otwiernia

mechanizmów. procedurę. czegoś.

Znaczenie prototypowe (centralne) to znaczenie typowe, słownikowe.

Znaczenie peryferyjne - odejście od prototypu - włączenie w oparciu o pewne podobieństwo rodzinne. - Rozszerzenie metonimiczne - wg zasady pars pro toto. Podstawa to kształt i funkcje.

Pozostałe rozszerzenia to rozszerzenia metaforyczne. We wszystkich przypadkach relacja otwierania została przeniesiona z dziedziny zjawisk fizycznych w dziedzinę abstrakcji.

2. Model sieciowy - Langaster - Układ węzłów i wzajemnych połączeń. Pozwala uchwycić różnicę pomiędzy polisemią (wieloznaczność mająca jednak jakąś podstawę znaczeniową) i homonimią (krańcowy przypadek polisemii - wyrazy jednobrzmiące bez związku znaczeniowego).

6. Schemat podziału leksemów:

Leksemy

Wyrazy

Autosemantyczne Synsemantyczne

(Pełnosemantyczne) (Niepełnoznaczeniowe - wyrazy

nie mają samodzielnego znaczenia).

Symboliczne Ekspresywne Przyimek, Spójnik, Partykuła

(Wykrzyknik)

Wskazujące Szeregujące

(Zaimek) (liczebniki)

Nazywające

Cechę procesu cechę przedmiotu przedmiot

Lub cechę cechy (Przymiotnik) (Rzeczownik)

(Przysłówek)

Proces

(Czasownik)

Językoznawstwo II

1. Prekursorzy: Dobrovsky, Kopitar, Wostokow, Linde, Mroziński, Szafarzyk, Karadzicz

2. Twórcy nauki: Miklosich (słownik staro-grecko-słowiański), Jagicz (język scs, chorwacki)

3. Jidisz- j. Żydowski -askenazyjscy- j. Germański

4. Ladino - j. Żydowski, z romańskiego z geary hiszpańskiej.

5. Aramejski - j. Żydowski którym posługiwali się w Palestynie.

6. Pod koniec XIX w język Żydów zaczął się odradzać i nawiązywał do hebrajskiego, nazywał się IWRIT!!

ARTYKUŁY!!!

6. Fleksja nominalna - deklinacja, odmiana wyrazów przez przypadki, rodzaje, obejmuje czas, zaimek, cz. liczebników.

7. Fleksja werbalna - koniugacja, odmiana czasowników przez osoby, tryb (oznajmujący, rozkazujący) i strony (bierna,czynna,).

8. Temat fleksyjny - to co zostaje po odrzuceniu końcówki- tylko te co mają odmianę np.: noga, mały, mała, małe

9. Końcówka - zmienia się podczas odmiany, część końcowa wyrazu.

10. Leksykologia - zajmuje się wszystkimi wyrazami.

11. Słowotwórstwo-przedmiot, nauka o powstawaniu wyrazów, zajmuje się wyrazami, które pochodzą od innych wyrazów, np. konik, kurnik, trawnik. Pko, noc - nie zajmuje się nimi słowotwórstwo.

12. Prefix - przedrostek przed wyrazem.

13. Interfix - spójka w środku wyrazu np. wo-DO-ciąg.

14. Sufix - przyrostek dodany po rdzeniu wyrazu.

10. Wyraz pochodny - derywat, tworzy i odciąga się od innych wyrazów, wyraz motywowany, struktury słowotwórcze, formacje słowotwórcze, ma podstawę słowotwórczą np. trawa-trawnik, kura-kurnik, kierować-kierownik.

5. Cechy derywatu: mają strukturę dwudzielną, składają się z tematu słowotwórczego i formantu.

Np.: traw - nik - przyrostek , formant

/

Temat słowotwórczy - przed formantem, temat fleksyjny podatny.

Odrzuca się końcówkę fleksyjną.

Koń - zero morfologiczne - brak końcówki.

Noc - zero morfologiczne.

Prze - czytać - podstawa

/

formant, prefiks, przedrostek

Synchronia językowa - badanie współczesne języka.

Diachroniczne językoznawstwo - badanie etymologiczne, z punktu historycznego pewne wyrazy mogą być traktowane jako pochodne ( z punktu synchronicznego mogą nie być pochodne). np. dar od dać - synchronicznie nie są pochodne.

Parafraza - omówienie derywatu, które pokazuje jego strukturę np. konik to mały koń, kierownik to ten który kieruje. Np. Trawnik to miejsce gdzie jest trawa.

Wyrazy tworzy się od podstawy słowotwórczej!! Do tworzenia derywatu służą formanty (sufiks, prefiks, interfiks).

Wypowiedzenie zdania - „czapka” składni, zdania i połączenia wyrazowe (równoważniki zdań - osobowa forma czasownika).

Zdanie pojedyncze złożone - grupa podmiotów i orzeczeń:

Janek - P czyta - O, do podmiotu przydawka np. mały.

Mogą być dopełnienia i okoliczniki, a w ich obwodzie przydawka.

Struktura orzeczenia: złożone, proste.

Zdania mogą być złożone współrzędnie lub podrzędnie.

Konotacja - właściwość wyrazów polegająca na otwieraniu obok siebie miejsca dla innych wyrazów np. przymiotnik otwiera miejsce rzeczownika. Podstawowy mechanizm połączeń składniowych.

Modalność - wyraża stosunek do rzeczywistości poprzez intonację zdaniową np. rozkaz, oznajmienie. Może być wyrażona leksykalnie przez wyrazy czyli partykuły: tak, nie, na pewno, oczywiście, z pewnością, chyba, prawdopodobnie.

Neologizm - nowe wyrazy:

a) słowotwórcze-wyrazy, które powstają, a nie się upowszechniają np. lotnik miał zastąpić pilota.

b) znaczeniowe - istnieje wyraz ale pojawia się nowe znaczenie tego wyrazu.

c) zapożyczeniowe - każdy wyraz z innego języka, który wchodzi do języka, nie dotyczy upowszechnionych, część zapożyczeń nie przyjmuje się.

Synonimia - wyrazy bliskoznaczne np. włosy - kudły, różne stopnie podobieństwa.

Hiponimia - wyrazy, które łączy coś wspólnego, np. jabłko, śliwka, gruszka to owoce dlatego są to hiponimy, relacja przyporządkowywania. Jest to jednostka leksykalna oznaczająca pojęcie gatunkowe.

Hiperonim - relacja nadrzędności w systemie leksykalnym danego języka, jest nadrzędnikiem hiponimów.Np. Owoc.

Składniki znaczeniowe wyrazu - ANALIZA SEMOWA!!

Rozbicie znaczenia wyrazu na ATOMY ZNACZENIOWE.

KOBIETA	DZIEWCZYNA
Żywotność +	Żywotność +
Osobowość +	Osobowość +
Żeńskość +	Żeńskość +
Dorosłość +	-
Męskość -	Męskość -

SEMY to atomy znaczeniowe, które tworzą razem SEMEM!!

Metoda składnikowa (semowa) - Potrzebna przy opracowywaniu pól semantycznych itd. POLE ZNACZENIOWE - uporządkowany wewnętrznie zbiór leksemów reprezentujący zbiór pojęć związanych jakimś pojęciem nadrzędnym np. intelekt.

Np. pole znaczeniowe kolorów, pole czasowników mówienia, pole znaczeniowe ludzi (syn, córka, kobieta, złodziej, nazwy zawodów). Pola znaczeniowe języka to słownictwo, wyróżnia się Warunkiem przynależności do danego pola jest SEM, wspólny dla wszystkich, który nazywa się ARCHISEMEM!

Klasyfikacja języków świata - 250-350 rodzin językowych - Afryka, powstał człowiek 100 000 lat temu, potem przeniósł się do Azji.

TEORIA NOSTRATYCZNA Slicza Smidicza - udowodnił, że obecnie rodzina języków indoeuropejskich, semito-hemickie, ałtajskie, kartwelskie, uralskie, drawidyjskie mają wspólnego przodka.

TYPOLOGIA JĘZYKOWA:

- nie jest znana dokładna liczba języków - ok. 4-5 tysięcy

- o przewadze samogłosek

-z punktu widzenia morfologii:

7. afiskalne:

• fleksyjne: np. j.polski, słowiańskie bez bułgarskiego

• aglutynacyjne - dołączają przed lub po rdzeniach afiksy. Każdy afiks pełni tylko jedną funkcję np. turecki (postpozycyjny), fiński, suahili (prepozycyjny), węgierski, polinezyjski.

8. alternacyjne - języki semickie, podstawowym środkiem wyrażania internacji gramatycznej jest wymiana samogłosek (hebrajski, arabski) np.

g - t - l -zabijać

gutila -został zabity

gutalu -jest zabijany

9. izolujące - chiński, występują morfemy semantyczne pełne (wyrazy i pierwiastki - rdzenie) i syntaktyczne (wyrazy puste, nie mają znaczenia a jedynie funkcję gramatyczną, wyrażają stosunki między wyrazami pełnymi + szyk wyrazów).

Np. Wo men sy cung kuo zen - ja dużo być środek państwo człowiek (czyt. Jesteśmy chińczykami).

LIGA JĘZYKOWA - języki niespokrewnione, ale sąsiadujące ze sobą, wpływają na siebie tworząc wspólne cechy np. postpozycyjny rodzajnik, brak bezokolicznika. Bałkańska Liga: Grecki, Rumuński, Turecki, Bułgarski, Arumuński (język pasterzy), Macedoński, Albański, gwary Serbskie.

---