Czynność prawna :
jest to konwencjonalna czynność podmiotu prawa, której można przypisać skutki prawne, a tymi skutkami jest powstanie, ustanie lub zmiana stosunku prawnego lub prawa,
jest to oświadczenie woli, które samo lub razem z innymi elementami wywołuje skutki prawne, które należy przypisać działającemu ( istnienie domniemanie, iż oświadczenie woli obejmuje zamiar działającego a ocena jest jednak zewnętrzna ).
Pomiędzy działającym czyli dokonującym czynności prawnych a rzeczywistym stanem rzeczy może być rozbieżności. Ustawodawca stara się chronić dokonującego czynności prawnej i prawa innych osób. W razie rozbieżności pomiędzy wyobrażeniem dokonującego czynności prawnych a rzeczywistym stanem prawnym mamy do czynienia z wadami oświadczeń woli.
Wady oświadczeń woli dzielimy na :
Prawnie relewantne (prawnie istotne gdzie ustawodawca łączy określone skutki prawne)
Prawnie nierelewantne ( prawnie obojętne)
Inne elementy :
wpisy konstytutywne ( prawotwórcze ) np. wpisy w księgach wieczystych, do rejestru przedsiębiorców,
wydanie rzeczy np. używanie.
Teoria przypisywalności czynności prawnej - mówi o tym co odbiorca może odczytać z działaniem innego podmiotu.
Czynności prawne dzielimy na :
jednostronne ( jeden podmiot składający oświadczenie woli ),
dwustronne ( dwa podmioty składające zgodne oświadczenie woli ),
wielostronne.
Skutki wadliwości czynności prawnej :
Nieważność - przez nieważność rozumiemy brak jakichkolwiek zamierzonych skutków prawnych czyli niedokonane czynności prawnych a dzieje się to z tego powodu, iż ustawodawca nie używa pojęcia (nie zna) „naturalnej niezdolności do czynności prawnych”. (Istnieje pojęcie normatywnej niezdolności - czyli albo brak odpowiedniego wieku lub też ubezwłasnowolnienie).
Wzruszalność czynności prawnych - polega na możliwości uchylenia się od skutków prawnych. To uchylenie możliwe jest na piśmie. Może jednak - zgodnie z orzecznictwem - nastąpić w piśmie procesowym a więc skierowanym do Sądu.
Bezskuteczność zawieszona - np. osoba ograniczona do czynności prawnych dokona czynności np. zobowiązujących tj. zawrze umowę - to skuteczność tej czynności uzależniona jest od potwierdzenia przez przedstawiciela ustawowego. Do czasu takiego potwierdzenia czynność taka jest ani nie ważna ani nie jest ważna czyli obciążona jest wadą bezskuteczności zawieszonej.
Bezskuteczność względna - czynność jest ważna i skuteczna inter pertnes czyli między stronami ale brak jest jej skuteczności względem osób trzecich np. „roszczenia paujańskie” (art. 527 § 1 kc „Gdy wskutek czynności prawnej dłużnika dokonanej z pokrzywdzeniem wierzycieli osoba trzecia uzyskała korzyść majątkową, każdy z wierzycieli może żądać uznania tej czynności za bezskuteczną w stosunku do niego, jeżeli dłużnik działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli, a osoba trzecia o tym wiedziała lub przy zachowaniu należytej staranności mogła się dowiedzieć. § 2. Czynność prawna dłużnika jest dokonana z pokrzywdzeniem wierzycieli, jeżeli wskutek tej czynności dłużnik stał się niewypłacalny albo stał się niewypłacalny w wyższym stopniu, niż był przed dokonaniem czynności. § 3. Jeżeli wskutek czynności prawnej dłużnika dokonanej z pokrzywdzeniem wierzycieli uzyskała korzyść majątkową osoba będąca w bliskim z nim stosunku, domniemywa się, że osoba ta wiedziała, iż dłużnik działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli. § 4. Jeżeli wskutek czynności prawnej dłużnika dokonanej z pokrzywdzeniem wierzycieli korzyść majątkową uzyskał przedsiębiorca pozostający z dłużnikiem w stałych stosunkach gospodarczych, domniemywa się, że było mu wiadome, iż dłużnik działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli.”). Roszczenia te polegają na możliwości wystąpienia do Sądu przez pokrzywdzonego wierzyciela o uznaniu za bezskuteczną czynności prawnej która powoduje niewypłacalność bądź zwiększenie niewypłacalności dłużnika czyli tzw. ucieczkę z majątkiem przez dłużnika. Roszczenia paujańskie można wystąpić przeciwko osobie działającej w złej wierze. Domniemanie złej wiary istnieje przy osobach bliskich.
Do wad oświadczeń woli prawnie relewantnych zaliczamy :
Brak świadomości lub swobody
Nie ważne jest oświadczenie woli złożone w stanie wyłączającym świadome lub i swobodne podjęcie i wyrażenie woli np. choroba psychiczna, uwiąd starczy, działanie na głodzie narkotykowym. Nie jest istotna przyczyna braku świadomości lub woli. Oświadczenie woli jest nieważne a czynności prawna jest dokonana co oznacza, że ustawodawca nie przyjął tzw. naturalnej niezdolności do czynności prawnej. Brak świadomości i swobody musi być wyłączony i nie wystarczy ograniczenie go nawet w znacznym stopniu.
Pozorność
Nie ważne jest oświadczenie woli złożone drugiej stronie za jej zgodą dla pozoru. To jest czynność pozorna czyli symulowana. Jedną z postaci pozorności jest czynność ukryta czyli dysymulowana np. celem podatkowym zamiast coś darować to sprzedajemy. Czynność pozorna jest zawsze nieważna. Czynność dysymulowana może być ważna jeżeli strony zachowały warunki jej ważności.
Błąd
Ustawodawca nie może uwzględniać wszystkich błędów. Dlatego też błędy dzielimy na :
Prawnie relewantne
Prawnie nierelewantne
Aby błąd był prawnie relewantny musi dot. treści czynności prawnych a nie może dot. okoliczności leżących poza treścią. Im umowa szersza w treści tym więcej może być takich błędów tej treści dotyczących.
Czynności prawne należy podzielić na :
takie gdzie oświadczenie woli nie jest składane innej osobie (a więc nie potrzeba ochrony tej osoby i tu zawsze będzie można się uchylić od skutków błędu dotyczącego tej umowy)
takie gdzie oświadczenie woli jest składane innej osobie. W tym przypadku potrzeba jeszcze jednego z trzech pozostałych elementów składowych, a więc :
1. druga strona chociażby bez swojej winy błąd wywołała,
2. o błędzie wiedziała, z łatwością mogła błąd zauważyć.
Dodatkowym elementem jest fakt, aby błąd ten był istotny.
Istotność błędu należy rozpatrywać w dwóch płaszczyznach :
Subiektywnej - musi być przyczyną sprawczą błędu (przyczyną sprawczą czynności pranej czyli złożenia oświadczenia woli)
Obiektywnej - wymagane jest aby żadna osoba działająca rozsądnie nie złożyła takiego oświadczenia woli gdyby nie była w błędzie
Przepisy o błędzie nie wykluczają przepisów o ochronie konsumenta. Czymś innym jest odpowiedzialność sprzedawcy za wady towaru a czymś innym równolegle możliwe do zastosowania podstawy prawne w postaci błędu i uchylenia się od skutków prawnych czynności prawnych. Jedno nie wyklucza drugiego np. jeżeli zgubimy paragon i nie będą chcieli nam uznać reklamacji, a mamy świadka to przed Sądem sprawa jest wygrana, ale nie z uwagi na przepisy o ochronie konsumentów ale z uwagi na przepisy o błędzie ponieważ każdy przypadek zakupu rzeczy wadliwych jest działaniem w błędzie gdyż świadomie nikt wadliwych rzeczy nie kupuje.
Błąd wywołany podstępnie
Ustawodawca w tym przypadku rozszerza możliwości uchylenia się od skutków czynności prawnej dokonanej pod wpływem błędu wywołanego podstępnie.
Podstęp - to umyślne działanie wprowadzające drugą stronę w błąd.
Zgodnie z orzecznictwem SN - działaniem podstępnym będzie także takie umocnienie kogoś w błędzie oraz nie wyprowadzenie z błędu osoby ewidentnie będącej w błędzie.
Przy działaniu podstępnym nie jest ważne czy błąd dotyczył treści czynności prawnej czy okoliczności leżącej poza nią oraz nie jest ważne czy był istotny czy też nie.
Jeżeli ktoś działa na nas podstępnie to zawsze będzie można się uchylić od skutków takich czynności (to jest kara dla działającego podstępnie).
Uchylić się możemy w ciągu roku od wykrycia błędu. Ustawodawca nie przewidział ograniczenia czasowego. Oświadczenie o uchyleniu musi mieć formę pisemną gdyż inne jest nie skuteczne.
Groźba
Jest kolejną i ostatnią już wadą oświadczeń woli. W przypadku bezprawnej groźby również możemy uchylić się od skutków oświadczenia woli w terminie rocznym liczonym od czasu ustania obawy. Nie każda groźba jest prawnie relewantna. Groźba aby była prawnie relewantna (istotna) musi być poważna. Powaga ta ma polegać po pierwsze na tym, że istnieje niebezpieczeństwo jej spełnienia i po drugie na tym, iż grozi poważna szkoda na osobie lub mieniu bądź to osoby od której się oczekuje dokonania czynności prawnej ale także może to być osoba trzecia.
Groźba ta musi być bezprawne czyli zapowiedź bezprawnego działania np. obcięcie uszu, bądź to musi być formą szantażu, wtedy zapowiedziane działanie jest legalne, zgodne z prawem ale bezprawne jest wpływanie na nas gdyż stanowi szantaż.
Elementy prawa i procedury cywilnej - dr Wiktor Serda
wykład 4 w dniu 19.04.2008r.
Strona 4