Ad.1 Podmiotowy zakres finansów publicznych wg art.9 ustawy z dn.
27.08.2009r.
Sektor finansów publicznych tworzą:
1. organy władzy publicznej, w tym organy administracji rządowej, organy kontroli
państwowej i ochrony prawa, sądy i trybunały
2. jednostki samorządu terytorialnego oraz ich związki
3 jednostki budżetowe
4. samorządowe zakłady budżetowe
5. agencje wykonawcze
6. instytucje gospodarki budżetowej
7. państwowe fundusze celowe
8. ZUS i zarządzane przez niego fundusze, KRUS i zarządzane przez niego fundusze
9. NFZ
10. samodzielne publiczne zakłady opieki zdrowotnej
11. uczelnie publiczne
12.Polska akademia nauk i tworzone przez nią jednostki organizacyjne
13.inne państwowe i samorządowe osoby prawne utworzone na podstawie odrębnych ustaw
w celu wykonywania zadań publicznych z wyłączeniem przedsiębiorstw, instytutów
badawczych, banków i spółek prawa handlowego.
Ad.2 Formy organizacyjno- prawne jednostek sektora finansów
publicznych
1. JEDNOSTKA BUDŻETOWA- jednostka organizacyjna sektora finansów publicznych
nieposiadająca osobowości prawnej, które pokrywają swe wydatki bezpośrednio z budżetu,
a pobrane dochody odprowadzają na rachunek odpowiednio dochodów budżetu państwa
albo budżetu jednostek samorządu terytorialnego. Przykład- Urząd statystyczny, sąd,
DPS,NIK, Prokuratura, Jednostka Wojskowa.
Zasada działania:
- działa na podstawie statutu określającego w szczególności jej nazwę, siedzibę i przedmiot
działalności,
-podstawą gospodarki finansowej jest plan dochodów i wydatków,
• jest powiązana z budżetem metodą brutto,
• poddana jest ostrym rygorom w zakresie wydatkowania środków budżetowych, co osiąga
się przez niewielkie możliwości zmian w podziałach klasyfikacji budżetowej,
• tworzone są przez: ministrów, kierowników urzędów centralnych, wojewodów i organy
stanowiące jednostek samorządu terytorialnego,
• dochody uzyskiwane np. z tytułu opłat za udostępnienie dokumentacji przetargowej;
spadków, zapisów i darowizn w postaci pieniężnej, odszkodowań i wpłat za utracone lub
uszkodzone mienie, mogą gromadzić na wydzielonym rachunku dochodów własnych,
• mogą tworzyć gospodarstwa pomocnicze,
• mogą gromadzić środki w ramach funduszu motywacyjnego,
• nie posiadają osobowości prawnej,
• posiadają rachunek bieżący dochodów i wydatków,
• nie są wyodrębnione organizacyjne,
• nie oprowadza podatków i nie korzysta z kredytów
• organ likwidujący jednostkę podejmuje decyzje o dalszym losie jej mienia.
2. SAMORZĄDOWY ZAKŁAD BUDŻETOWY- jednostki organizacyjne sektora
finansów publicznych, które odpłatnie wykonują wyodrębnione zadania i pokrywają koszty
swojej działalności z przychodów własnych.
Charakterystyka zakładu budżetowego:
• podstawą gospodarki finansowej jest roczny plan finansowy, obejmujący przychody w tym
dotacje z budżetu państwa lub budżetu jednostki JST, wydatki na wynagrodzenia i składki
naliczane od wynagrodzeń, wydatki inwestycyjne, wydatki stanowiące koszty działalności
oraz stan środków obrotowych i rozliczenia z budżetem,
• może otrzymywać dotacje przedmiotową w wysokości nie większej niż 50% jego
wydatków (nie dotyczy to dotacji inwestycyjnych)
• nowo utworzonemu zakładowi może być przyznana jednorazowa dotacja z budżetu na
pierwsze wyposażenie w środki obrotowe,
• ma prawo do zatrzymania na rok następny pewnej części wygospodarowanych środków,
• przedmiotem rozliczenia z budżetem państwa jest wynik działalności -budżetowanie netto
• ma większą niż jednostka budżetowa swobodę finansową w zakresie bieżącej działalności
gospodarczej, ponieważ w planie finansowym można dokonywać zmian w ciągu roku w
przypadku realizowania wyższych od planowanych dochodów i wydatków - pod
warunkiem, ze nie spowoduje to zmniejszenia wpłat do budżetu, ani zwiększenia dotacji z
budżetu,
gospodarstwa pomocnicze - tworzone przy jednostkach budżetowych poprzez
wyodrębnienie organizacyjne i finansowe części jej działalności podstawowej lub ubocznej,
celem powołania gospodarstw jest łagodzenie rygorów budżetowych obowiązujących
jednostkę budżetową, kiedy część działalności można oprzeć na zasadzie samofinansowania
(wprowadzenie opłat, komercjalizacja działalności). Podstawą gospodarki finansowej jest
plan finansowy obejmujący przychody własne, dotacje z budżetu, wydatki na
wynagrodzenia. Gospodarstwa wpłacają do budżetu połowę osiągniętego zysku
(warsztaty szkolne, stołówki, hotele pracownicze, zakłady produkcyjne przy zakładach
karnych).
rachunek dochodów własnych - tworzony z następujących środków:
•opłat za udostępnienie dokumentacji przetargowej Np. Gospodarka mieszkaniowa,
utrzymanie zieleni, zaopatrzenie w wodę, org ruchu drogowego.
3. PAŃSTWOWY FUNDUSZ CELOWY- są stworzone do finansowania takich zadań
należących do organów publicznych (państwowych lub samorządowych), które mogłyby
być finansowane z budżetu, lecz z pewnych względów uznano, iż dla ich realizacji należy
stworzyć odrębne budżety. Fundusze celowe charakteryzuje celowe przeznaczenie
gromadzonych w nich dochodów. Są tworzone na podstawie odrębnych ustaw (ustawa
powołuje konkretny fundusz). Przychody funduszy pochodzą z dochodów publicznych.
Fundusze celowe dzielą się na państwowe lub samorządowe (odpowiednio: gminne,
powiatowe lub wojewódzkie). Jako ważna cechę można także podać nieokreślony czas ich
funkcjonowania, który jest jednak zazwyczaj dłuższy jak rok. Przykład: PFRON, NFOZ,
FUS, Fundusz ochrony środowiska i gospodarki wodnej, f emerytury pomostowej.
4. INSTYTUCJA GOSPODARKI BUDŻETOWEJ- jednostka sektora finansów
publicznych tworzona w celu realizacji zadań publicznych która:
- odpłatnie wykonuje wyodrębnione zadania
- pokrywa koszty swojej działalności oraz zobowiązania z uzyskiwanych przychodów
Instytucja gospodarki budżetowej może otrzymywać dotacje z budżetu państwa na
realizację zadań publicznych. Podstawą działania gospodarki finansowej instytucji
gospodarki budżetowej jest roczny plan finansowy obejmujący przychody z prowadzonej
działalności, dotacje z budżetu państwa, zestawienie kosztów, środki na wydatki majątkowe,
wynik finansowy, stan należności i zobowiązań na początek i koniec okresu, stan środków
pieniężnych na początek i koniec roku. Instytucja gospodarki budżetowej działa na
podstawie statutu. Może być tworzona przez ministra lub szefa kancelarii Prezesa RM za
zgodą RM oraz szczególne organy TK, IPN, Sąd Najwyższy, Sądy Administracyjne.
Nabywa osobowość prawną z chwilą wpisania do KRS. Przykład- zakład inwestycji
organizacji traktatu północnoatlantyckiego
5. AGENCJAWYKONAWCZA- państwowa osoba prawna tworzona na podstawie
odrębnej ustawy w celu realizacji zadań państwa. Prowadzi gospodarkę finansową opartą na
rocznym planie finansowym, obejmującym:
- przychody z prowadzonej działalności
- dotacje z budżetu państwa
- zestawienie kosztów
- wynik finansowym
- itd
Przykład AriMR, Agencja mienia wojskowego, Agencja rynku rolnego,
Ad. 3 Definicja i zakres przedmiotowy finansów publicznych wg ustawy z
dn. 27.08.2009
Finanse publiczne obejmują procesy związane z gromadzeniem środków publicznych oraz ich
rozdysponowaniem, w szczególności:
· gromadzenie dochodów i przychodów publicznych
· wydatkowanie środków publicznych
· finansowanie potrzeb pożyczkowych budżetu państwa
· zaciąganie zobowiązań angażujących środki publiczne
· zarządzanie środkami publicznymi
· zarządzanie długiem publicznymi
· rozliczenie z budżetem UE
Ad. 4 Różnice między finansami publicznymi a finansami prywatnymi:
Skala - w tym przypadku to wyrażenie w % PKB
PRZYMUSOWOŚĆ -władza publiczna zapewnia sobie przymusowość, zapewnienie sobie
dochodów a w finansach prywatnych jest odwrotnie.
Cele - finanse prywatne: cel ma charakter indywidualny
publiczne: mają realizować cele zbiorowe, społeczne (interes publiczny)
Regulacja: prywatne - podstawowym regulatorem jest rynek który decyduje o tym, że ktoś jest
biedny lub bogaty publiczne - regulatorem jest prawo finansowe
Struktura organizacyjna: prywatne - nieskończona liczba podmiotów publiczne - podmioty są
policzalne (władza, instytucje). Struktura org finansów publicznych jest silnie sformalizowana.
Kontrola: publiczne - kontrola bardziej sformalizowana. Ocena finansów pub ma charakter
polityczny. Prywatne - indywidualne kryteria kontroli, każdy sam odczuwa skutki swoich decyzji finansowych. Między finansami publicznymi a prywatnymi istnieją podobieństwa: jedne i drugie wymagają sporządzenia budżetu kierowania jego wykonaniem i kontrolowaniem wykorzystania środków finansowych.
Ad.5 Istota funkcji fiskalnej jako najważniejszej funkcji finansów publicznych:
Istota tej funkcji sprowadza się do tego, że finanse publiczne są narzędziem do alokacji zasobów w gospodarce rynkowej. Alokacji zasobów dokonuje się w związku z dwojakiego rodzaju zadaniami przypisywanymi państwu a są nimi: zadania publiczne, zadania społeczne. Pojęcie alokacji zasobów oznacza, że organy publiczne za pomocą przepływów pieniężnych w postaci dochodów i wydatków publicznych mogą wpływać na alokację zasobów w gospodarce tj. Alokację czynników wytwórczych i wytwarzanych dóbr materialnych dążąc do ich optymalnego wykorzystania. Funkcja ta nie odnosi się wyłącznie do aspektu związanego z pozyskiwanie środków. Stara się ona wskazać również źródła skąd można pozyskać te środki w taki sposób, aby nie były one uciążliwe a nawet szkodliwe dla samego źródła tych dochodów czy też dla podmiotu dysponującego tymi dochodami. Przykładem takiej sytuacji może być zdarzenie obciążenia podatkami przedsiębiorstw czy ludności, Działanie takie zmniejsza możliwość konsumowania, oszczędzania oraz inwestowania przez te
podmioty, daje natomiast finansową podstawę do alokacji omawianych zasobów przez państwo lub samorząd terytorialny w związku z przypisywanymi im zadaniami. Często celem jest nie tylko gromadzenie tych środków, lecz również podjęcie interwencji państwa mającej doprowadzić do podjęcia wyznaczonego przez państwo zachowania lub jego zmiany przez podmiot obarczony ciężarem świadczeń pieniężnych.
Ad. 6 Funkcje pozafiskalne finansów publicznych wg Musgrave'a :
R. Masgrawe wyodrębnił funkcje pozafiskalne: alokacyjną redystrybucyjną
stabilizacyjną
Funkcja alokacyjna - polega na oddziaływaniu na proces rozmieszczenia czynników produkcji oraz strukturę produkcji. Mechanizm rynkowy również wpływa na f alokacji. Państwo poprzez wydatki publiczne może zmienić kapitał, alokację. Mogą stworzyć specjalne strefy ekonomiczne czyli z jednej strony ulgi podatkowe a z drugiej alokację dóbr.
Funkcja redystrybucyjna - polega na kształtowaniu dochodów podmiotów, na ich korekcie
względem podziału który nastąpił na podstawie kryterium ekonomicznego. Podział pierwotny - decydującą rolę odgrywają czynniki ekonom. Nie każdy podmiot może mieć możliwość
przystąpienia do tego podziału. Korekty dokonuje się w oparciu o kryterium społeczne i polityczne. Redystrybucja czyli wtórny podział. Wtórny podział PKB odbywa się poprzez finanse publiczne. Możemy o tej funkcji mówić w 3 aspektach:
aspekt makroekonomiczny - mówimy jak powstał PKB i jak jest dzielony
aspekt makrospołeczny - pojawiają się specyficzne grupy społ które istnieją dzięki finansom pub : emeryci, renciści, zasiłkobiorcy. Aspekt jednostkowy - f redystrybucji odbywa się zawsze czyimś kosztem (podatników) na czyjąś korzyść. Redystrybucja dokonywana jest za pomocą dwóch instrumentów: bezpośredniej redystrybucji - zasiłki, renty pośredniej - podatki.
Funkcja stabilizacyjna - polega na wykorzystywaniu dochodów i wydatków publicznych do
oddziaływania na sytuację gosp kraju: poziom zatrudnienia, stały wzrost gospodarczy. Finanse pub są wykorzystywane do łagodzenia przebiegów cyklów koniunkturalnych. Poprzez instrumenty polityki finansowej państwo powinno wpływać na stabilizację.
-polityka pieniężno-kredytowa (monetarna) wykorzystuje narzędzia systemów bankowych
-polityka fiskalna (budżetowa) wykorzystuje finanse publiczne (podatki, wydatki) do
stabilizowania gospodarki.
Wśród funkcji pozafiskalnych wyróżniamy: f polityczne i f kontrolne (ewidencyjne) na ich podstawie można odnieść pewne związki co dzieje się w gospodarce.
Ad. 7 Pojęcie i rodzaje środków publicznych
Środki publiczne to szczególna kategoria środków finansowych występujących w obrocie
gospodarczym. Środki publiczne mogą być przeznaczone na wyłącznie na: sfinansowanie
wydatków publicznych, sfinansowanie rozchodów budżetu państwa lub budżetów jednostek
samorządu terytorialnego. Środkami publicznymi są:
· dochody publiczne
· środki pochodzące z budżetu UE oraz niepodlegające zwrotowi środki z pomocy udzielonej
przez państwa członkowskie
· środki pochodzące ze źródeł zagranicznych niepodlegające zwrotowi czyli nieeuropejskie
Cechą tych 3 środków jest bezzwrotność. Pieniądze dostajemy na konkretny cel.
· przychody budżetu państwa i budżetów jednostek samorządu terytorialnego oraz innych
jednostek sektora finansów publicznych pochodzące: ze sprzedaży papierów
wartościowych, z prywatyzacji majątku Skarbu Państwa, sprzedaży majątku samorządu
terytorialnego, ze spłat pożyczek i kredytów udzielonych ze środków publicznych, z
otrzymanych pożyczek i kredytów, z innych operacji finansowych
· przychody jednostek sektora finansów publicznych pochodzących z prowadzonej przez nie
działalności oraz pochodzące z innych żródeł.
Ad. 8 Źródła dochodów publicznych (Art 5)
Dochody publiczne - można wyróżnić 2 rodzaje:
daniny publiczne do których zalicz się : podatki, składki, opłaty, wpłaty z zysku przedsiębiorstw państwowych i jednoosobowych spółek Skarbu Państwa oraz inne świadczenia wynikające z odrębnych ustaw
pozostałe - wpływy ze sprzedaży wyrobów i usług świadczonych przez jsfp, dochodu z mienia jsfp do których zalicza się: wpływy z umów najmu, dzierżawy i innych umów o podobnym charakterze, odsetki od środków na rachunkach bankowych, odsetki od udzielonych pożyczek i od posiadania papierów wartościowych, dywidendy z tyt posiadanych praw majątkowych; spadki, zapisy, darowizny w postaci pieniężnej na rzecz jsfp, należne odszkodowania jsfp, kwoty uzyskane z tyt udzielonych poręczeń i gwarancji, dochody ze sprzedaży majątku, rzeczy i praw i inne.
Ad.9 Istota i rodzaje danin publicznych
Daniny publiczne są klasycznym ciężarem nakładanym na gosp domowe i przedsiębiorstwa. Ich główną cechą jest to, że podmiot ponoszący ciężar daniny pub nie otrzymuje w zamian za to żadnego świadczenia (korzyści). Typową daniną pub są: podatki, opłaty lokalne.
Podatek to pieniężne, przymusowe, ogólne, nieodpłatne i bezzwrotne świadczenie na rzecz państwa lub innych związków publicznoprawnych (np. samorządów). Podatki dzielą się na:
majątkowe i od praw majątkowych od przychodów od dochodów od wydatków
Szczególnym rodzajem danin są opłaty. Opłata jest to świadczenie pieniężne o charakterze
przymusowym, bezzwrotnym, odpłatnym, jednostronnie ustalane i pobierane przez władze pub z tytułu określonych czynności urzędowych oraz usług jednostek sektora publicznego. Można wyróżnić 2 rodzaje opłat: - opłaty związane z czynnościami organów władz pub oraz - opłaty z tytułu usług wytwarzanych prze jednostki sektora pub. Znaczenie danin jest bardzo ważne, gdyż to one stanowią największą część dochodów budżetowych.
Ad. 10 Rodzaje wydatków publicznych
Wydatki pub związane są z realizacją redystrybucji definitywnej (wydatkiem jest np. zapłata za rzeczy bądż usługi świadczone na rzecz jednostek należących do sektora finansów pub, wypłata wynagrodzeń itp.). Mogą być ponoszone na cele i wysokości ustalonych w ustawie budżetowej, uchwale budżetowej jst i w planie finansowym jsfp.
Wydatki pub powinny być dokonywane:
-w sposób celowy i oszczędny z zachowaniem zasady uzyskiwania najlepszych efektów z danych nakładów; -w sposób umożliwiający terminową realizację zadań;
-w wysokości i terminach wynikających z wcześniej zaciągniętych zobowiązań.
Rodzaje wydatków pub
Kryterium podziału wydatków pub jest cel wydatkowania środków.
Wydatki: - na gospodarkę narodową -na cele socjalne i kulturalne -na administrację
-wymiar sprawiedliwości -na policję i obronę narodową -na obsługę długów publicznych.
Wydatki: Inwestycyjne (kapitałowe): na zakup i montaż środków trwałych, ich odtwarzanie, roboty budowlane itp. wydatki na remonty kapitałowe.
Bieżące: wydatki na prowadzenie, utrzymanie i eksploatację istniejących urządzeń oraz związane z bieżącym funkcjonowaniem, na remonty bieżące.
Wydatki: Osobowe: na wypłaty dla pracowników (wynagrodzenia, premie, świadczenia)
Rzeczowe: na zakup przedmiotów i urządzeń (komputery, materiały biurowe)
Wydatki: Odpłatne: związane z wzajemnym Swiadczeniem ze strony adresata wydatku (np. zakupy materiałów, zapłata za pracę
Nieodpłatne: mają charakter jednostronny, nie są związane z wzajemnym świadczeniem na rzecz państwa czy samorządu (np. stypendia, zasiłki)
Wydatki:
Stałe: zdeterminowane czynnikami historycznymi, obowiązującym ustawodawstwem i kosztami obsługi długu zagranicznego.
Zmienne: swobodnie kształtowane w planowaniu budżetowym i polityce fiskalnej.
Wydatki: Administracyjne i Redystrybucyjne
Wydatki: Naturalne: na administrację, bezpieczeństwo wew, obronę narodową.
Aktywne: służą korektom podziału dochodu narodowego w celu powiększenia jego
sprawiedliwości oraz pobudzania rozwoju gospodarczego.
Ad. 11 Pojęcie i rodzaj rozchodów publicznych
Rozchody publiczne - są to spłaty otrzymanych pożyczek i kredytów, wykup papierów
wartościowych i inne operacje finansowe oraz uszielone przez jst pożyczki. Wyodrębnienie takie pozwala na zachowanie większej przejrzystości budżetu, a przede wszystkim umożliwia
wyodrębnienie instrumentów finansowo-prawnych, które w praktyce są istotne dla każdego budżetu jednostek samorządowych (nadwyżka, deficyt oraz przychody zwrotne).
Rodzaje rozchodów budżetowych (publicznych): spłata wcześniej zaciągniętych kredytów i pożyczek wykup papierów wartościowych wypłaty pożyczek ze środków publicznych.
Ad.12 Deficyt i nadwyżka sektora finansów publicznych
Deficyt sektora finansów pub - ujemna różnica między dochodami pub a wydatkami pub,
ustalona dla okresu rozliczeniowego który wynosi zazwyczaj 1 rok. Dochody i wydatki pub oraz nadwyżkę lub deficyt sektora finansów pub ustala się po wyeliminowaniu przepływów finansowych pomiędzy jednostkami tego sektora. Deficyt sektora finansów pub w Polsce został uregulowany w art 7 ustawy o finansach pub
Nadwyżka sektora finansów pub - dodatnia różnica między dochodami pub a wydatkami
pub, ustalona dla okresu rozliczeniowego (zazwyczaj 1 rok). Dochody i wydatki pub oraz
nadwyżkę lub deficyt sektora finansów pub ustala się po wyeliminowaniu przepływów finansowych pomiędzy jednostkami tego sektora (Art 7).
Nadwyżka budżetu - to dodatnia różnica między dochodami a wydatkami budżetu. Wystąpienie nadwyżki oznacza, że część dochodów budżetowych nie jest wykorzystana na finansowanie wydatków w danym roku budżetowym. Stanowi ona źródło pokrycia deficytu w kolejnych latach budżetowych.
Ad. 13 Pojęcie i funkcja budżetu państwa
Budżet państwa- zestawienie dochodów i wydatków oraz rozchodów i przychodów państwa w pewnym okresie- najważniejszy plan finansowy państwa. Wymaga autoryzacji politycznej
parlamentu. Podstawą tworzenia budżetu jest ustawa przyjmowana przez parlament, który
upoważnia rząd do realizacji określonych wydatków i dochodów. celem sporządzenia budżetu jest racjonalizacja wydatków. Budżet państwa jest ustalany w formie ustawy budżetowej uchwalanej na okres roku zwanego rokiem budżetowym.
Funkcje budżetu państwa: 1. Funkcje ekonomiczne: - redystrybucyjna- rozdziela
- skarbowa- przejmuje podatki, cła i inne opłaty
- alokacyjna- rozmieszcza dobra i usługi w gospodarce
- bodźcowa przez redystrybucję dochodu budżet stymuluje działalność podmiotów
gospodarczych
2 Funkcje polityczne:
- planowości- jest planem finansowym państwa, do którego wykonania zobowiązana jest
administracja
- kontrolna- umożliwienie kontroli nad władzą wykonawczą co do prawidłowego
wykonania budżetu
- polityczna- umożliwienie kontroli władzy wykonawczej przez władze ustawodawczą
Ad. 14 Budżetowa zasada powszechności Polega na objęciu budżetem państwa działalności finansowej wszystkich jednostek państwowych, niezależnie od formy, w jakiej rozliczają się one z budżetem. Wszystkie jednostki państwowe mają wchodzić do budżetu całością swoich dochodów i wydatków tj. Aby były budżetowane brutto.
Ad. 15 Zasada równowagi- ujęcie klasyczne , jej ewolucja (dopuszczalność deficytu i długu
publicznego) Zasada równowagi w ujęciu tradycyjnym to konieczność wzajemnego dostosowania ogólnej kwoty dochodów budżetowych do ogólnej kwoty wydatków budżetowych. Na równowagę budżetową wpływają wszystkie operacje dochodowe i wydatkowe budżetu. Równowaga budżetowa nie występuje prawie nigdy. Najczęściej mamy do czynienia z odchyleniami od stanu równowagi. Różnicę między dochodami a wydatkami budżetowymi ustalonymi dla okresu rozliczeniowego nazywa się wynikiem (saldem) budżetowym. Dodatni wynik finansowy stanowi nadwyżkę budżetową, ujemny jest deficytem budżetowym. Deficyt związany jest z okresem rocznym i dotyczy zobowiązań zaciąganych w formie przychodów w ramach danej gospodarki budżetowej. Skutkiem deficytu jest powiększanie się długu pub, którego obsługa pochłania dochody sektora pub. Dług pub tworzą przede wszystkim skumulowane deficyty budżetowe planowane w budżecie
państwa i w budżetach jst. Dług pub dotyczy okresu wieloletniego i powstaje poprzez
nawarstwienie się w ciągu tego okresu różnych zobowiązań finansowych. Wzrost lub obniżenie rozmiarów długu pub związane jest bezpośrednio z wielkością deficytu budż planowanego w ustawie budż a następnie wykonywanego. Wydatki finansowane poprzez zwiększenie długu pub ograniczają możliwości rozwoju gospodarki zmniejszając rozmiary inwestycji. Wysoki poziom deficytu ma ujemny wpływ na obciążenia podatkowe, poziom inflacji, stopy procentowe, bilans obrotów bieżących kraju, kursy walut, a w konsekwencji na aktywność gospodarczą oraz możliwość wydatków pub w przyszłości W Polsce dopuszczalne granice długu pub wyznacza Konstytucja. Przekroczenie kolejnych progów 50, 55 i 60% PKB wymaga podjęcia kroków mających na celu zredukowanie poziomu długu. Największy dopuszczalny deficyt budżetowy to 3% PKB danego kraju.
Ad. 16 Budżetowa zasada jedności- w ujęciu formalnym i ujęciu materialnym
· zasada jedności - oznacza, że istnieje tylko jeden dokument na całość dochodów i wydatków
państwa (jedno zestawienie zwane budżetem). W ramach tej zasady rozróżnia się jedność
formalną i materialną. Jedność formalna osiągana jest poprzez budowę zbiorczego budżetu
państwa, obejmującego budżet władz centralnych i terenowych, co powinno zapewnić
lepszą kontrolę i większą przejrzystość wydatków budżetowych. Jedność materialna
natomiast głosi, że dochody tworzące fundusz budżetowy mają przeznaczenie ogólne, tzn.
nie są z góry związane z określonymi celami finansowanymi z budżetu.
Ad. 17 Zasady budżetowe dotyczące konstrukcji budżetu- zasada szczegółowości
(w tym klasyfikacja budżetowa) zasada specjalizacji
Zasada szczegółowości/specjalizacji oznacza że:
1)dochody i wydatki powinny być ujmowane nie w sumach ogólnych lecz z dokładnym
określeniem źródeł dochodów oraz przeznaczenia wydatków
2)środki budżetowe powinny być wydatkowane tylko do wysokości ustalonej w budżecie
3)środki budżetowe powinny być wydatkowane w określonym czasie.
Szczegółowe zasady opracowywania projektu budżetu państwa, jego uchwalania,
wykonywania i kontroli określa procedura budżetowa.
Klasyfikacja budżetowa czyli klasyfikacja wydatków i dochodów jest dokonywana zgodnie z
zasadą szczegółowości, działy budżetu reprezentują funkcjonalne ujęcie dochodów i
wydatków budżetowych. Działowy układ budżetu informuje o gromadzeniu oraz
wydatkowaniu środków budżetowych niezależnie w jakim resorcie środki te są wydatkowane.
Rozdziały budżetu to pogłębiona klasyfikacja działowa, paragrafy budżetu, treścią których są
rodzaje dochodów i wydatków budżetowych. Budżet sporządzany na 1 rok.
Ad. 18 Zasada jawności i przejrzystości finansów publicznych
Nie ma jawności bez przejrzystości. Zasada jawności finansów publicznych
Gospodarka środkami pub jest jawna (art 33 ust 1)
- polega na podawaniu do publicznej wiadomości informacji o wielkości gromadzonych środków publicznych i ich rozdysponowaniu. Te informacje podlegają ocenie publicznej. Zasada jawności jest realizowana przez m.in.: - jawność debaty budżetowej w Sejmie, Senacie oraz w organach stanowiących jst; - jawność debaty nad sprawozdaniem z wykonania budżetu państwa w Sejmie i debat nad sprawozdaniami z wykonania budżetu jst; - podawanie do publicznej wiadomości kwot dotacji i komu udzielono oraz informacji o wykonaniu budżetu za okresy miesięczne. Zasada przejrzystości finansów publicznych
Przez tą zasadę będziemy rozumieli sytuacje gdzie publicznie znane i jasno określone będą:
· ramy (zakres) finansów publicznych
· podział zadań i kompetencji w sektorze finansów publicznych
· stosowanie w sektorze finansów publicznych procedury i zasady postępowania,w tym zasady prezentacji wyników funkcjonowania poszczególnych instytucji publicznych oraz sektora finansów publicznych jako całości. · przesłanki i założenia polityki finansowej i ich przewidywalne skutki. Bez przejrzystości finansów publicznych nie można domagać się ich jawności. Te zasady wzajemnie na siebie oddziałują.
Ad. 19 Zasada uprzedniości- teoria a praktyka, budżet a prowizorium budżetowe
Zasada uprzedniości mówi o tym, że powinien on być opracowany i zatwierdzony przed
okresem, którego dotyczy. Zazwyczaj, w klasycznych przypadkach, zalecane jest, aby
budżet został zatwierdzony pod koniec listopada. W wielu przedsiębiorstwach zadanie to
jest jednak wykonywane jeszcze wcześniej. Jest to jak najbardziej prawidłowa sytuacja.
Może to wynikać z długiego okresu zatwierdzania budżetu w zarządzie koncernu lub z
długich cykli rotacji środków obrotowych. Prowizorium budżetowe to budżet uchwalony tymczasowo, na pewien czas przed budżetem rocznym, a także budżet roczny w formie ogólnych jego założeń. Jest to tryb awaryjny, wchodzi w życie gdy ustawa budżetowa z pewnych względów nie może być uchwalona. Prowizorium budżetowe ma charakter tymczasowy, wygasa wraz z upływem terminu na który zostało uchwalone, bądź też gdy ustawa budżetowa zostanie uchwalona. Określa dochody i wydatki Państwa. Tryb tworzenia prowizorium budżetowego jest taki sam jak ustawy budżetowej, czyli inicjatywa ustawodawcza przysługuje tylko Radzie Ministrów. Jedną z cech charakterystycznych
prowizorium budżetowego jest to, iż jest ono uchwalane na okres krótszy niż 1 rok. Taką procedurę przewidywała już konstytucja marcowa. Ostatnio prowizorium w Polsce zostało uchwalone w 1992 roku. Budżet państwa jest najwyższej rangi planem finansowym polityki państwa oraz narzędziem polityki społecznej, uwzględniającym planowane dochody i wydatki państwa na następny rok budżetowy. Jako dochody uwzględnia się m.in.: wpływy z podatków pośrednich i bezpośrednich, dochody niepodatkowe (np. cła), dochody z prywatyzacji oraz dochody zagraniczne. Mianem wydatków określa się m.in. koszty dotacji, obsługi długu publicznego, obsługi strefy budżetowej, rozliczeń z bankami, subwencji dla gmin oraz rezerw ogólnych W przypadku niedotrzymania terminu uchwalenia projektu budżetu rząd zmuszony jest do uchwalenia prowizorium budżetowego
Ad. 20 Elementy procedury budżetowej- harmonogram prac nad budżetem
państwa wg ustawy zasadniczej, rola poszczególnych organów (rada ministrów,
sejmu, Prezydenta, trybunału konstytucyjnego, ministra finansów)
Opracowywanie projektu budżetu państwa jest pierwszą z faz procedury budżetowej, do której należą jeszcze: uchwalanie budżetu, wykonywanie budżetu oraz opracowywanie i zatwierdzanie sprawozdania z wykonania budżetu.
W konstytucji zapisane są dwie zasady związane z procedurą przygotowywania budżetu:
1) zasada wyłącznej kompetencji Rady Ministrów do przedłożenia projektu ustawy budżetowej lub ustawy o prowizorium budżetowym,
2) zasada ustawowej regulacji trybu opracowywania projektu budżetu państwa, stopnia
szczegółowości oraz wymogów, które powinien spełniać projekt ustawy budżetowej.
Z pierwszej zasady wynika, że tylko i wyłącznie Rada Ministrów uprawniona jest do przedłożenia projektu ustawy budżetowej (lub projektu o prowizorium budżetowym) i nie może być w tym zakresie zastąpiona przez żaden inny podmiot o uprawnieniach ustawodawczych. Zasada ta ma ponadto charakter szczególny, ponieważ możliwość zgłaszania poprawek w trakcie poselskiej dyskusji nad projektem ustawy budżetowej obwarowana jest konstytucyjnym ograniczeniem - zwiększenie wydatków lub ograniczenie dochodów planowanych przez Radę Ministrów nie może powodować ustalenia przez Sejm i Senat większego deficytu budżetowego niż przewidziany w projekcie ustawy budżetowej (art.220 ust.1) Druga zasada wymaga ustawowego trybu opracowywania projektu budżetu państwa to znaczy między innymi, że w ustawie o finansach publicznych muszą być zawarte zasady i tryby opracowywania projektu budżetu. Zapis konstytucyjny podnosi rangę ustawy określającej te zasady, gdyż przez określenie stopnia szczegółowości projektu budżetu oraz wymagań stawianych projektowi ustanawia zakaz zamieszczania w budżecie innych postanowień niż takie, które wynikają z ustawy o finansach publicznych. Prace nad budżetem państwa na kolejny rok budżetowy zaczynają się prawie rok przed jego początkiem. Pierwsza faza prac to niesformalizowane prace analityczne prowadzone w Ministerstwie Finansów - powstaje wówczas pierwsza bardzo wstępna koncepcja budżetu i długa lista pytań i problemów, które muszą być rozstrzygnięte w toku dalszych prac. Projekt ustawy budżetowej musi być opracowany do 30 września roku poprzedzającego dany rok budżetowy. Jeżeli rząd nie jest w stanie przedstawić go w tym terminie, to zobowiązany jest do przedłożenia projektu ustawy o prowizorium budżetowym, która określa dochody i wydatki państwa na określoną część roku i traci moc z chwilą ustalenia ustawy budżetowej.
Ad. 21 Zmiany budżetu państwa w toku jego realizacji- rezerwy budżetowe (ogólna i celowa),
przeniesienie środków, blokowanie wydatków, tzw. wydatki niewygasające
Ad. 22 Pojęcie podatku (cechy stałe)
Podatek - świadczenie pienężne na rzecz podmiotu prawa publicznego(państwa lub samorządu) o charakterze publicznoprawnym jednostronnie przez ten podmiot ustalone, ogólne, zasadnicze, bezzwrotne, nieodpłatne i przymusowe.
Współcześnie pieniądze z podatków trafiają do skarbu państwa, województwa, powiatu albo gminy, które dzięki temu mogą inwestować w rozwój infrastruktury, wojska, policji, oświaty, służby zdrowia, itp. Obecnie uznaje się, iż podatki są świadczeniami pieniężnymi, jednakże w historii znane są również podatki świadczone w innych niż pieniądz dobrach.
Cechy stałe podatku:
- pieniężność - jest wyrażany zawsze w pieniądzu -nieodpłatność - danina publiczna jest nieodpłatna -bezzwrotność - należny podatek nigdy nie podlega zwrotowi
-jednostronność ustanowienia - świadczenie nie jest rezultatem umowy dwustronnej
-zasadniczość - cel fiskalny -przymusowość - podatki są wynikiem realizacji zapewnienia przez państwo dochodów, konieczność płacenia podatków -ogólność - podatek jest świadczeniem ogólnym, kierowany do grupy osób, nie jest świadczeniem
indywidualnym.
Podatki dzielą się na: · bezpośrednie - nałożone na dochód lub majątek podatnika, np. podatek dochodowy, gruntowy, spadkowy. - pośrednie - nakładane na przedmiot spożycia, np. VAT, akcyza - ostatecznie płaci konsument.
Ad. 23 Elementy techniki podatkowej (cechy zmienne podatku)
Cechy zmienne - to cechy które są różne dla poszczególnych podatków. Nazywane są także
cechami struktury podatku, technicznymi elementami podatku bądź elementami konstrukcji
podatku. · podmiot opodatkowania - kogo dotyczy ten podatek (bierny-podatnik, płatnik i inkasent, czynny - ten kto ustanawia i pobiera podatki czli władza pobliczna) · przedmiot opodatkowania - wszystko to co skutkuje opodatkowaniu (zdarzenie, czynność,
stan faktyczny i prawny) · podstawa opodatkowania - od czego nalicza się podatek
· stawka opodatkowania - czyli jaką część podstawy opodatkowania stanowi podatek,
przychody za sprzedaży - tryb i warunki płatności, tj. jak i do kiedy należy zapłacić podatek.
Ad. 24 Podatnik, płatnik, inkasent
Podatnik - (osoba fizyczna, prawna, jednostka org nieposiadająca osobowości prawnej) - ciąży na nim obowiązek podatkowy. Podatnik formalny - który formalnie zobowiązany jest do zapłaty podatku - ciąży na nim nakaz płatniczy (ten na kim z mocy prawa cąży ciężar podatkowy) Podatnik rzeczywisty - który ponosi faktyczny ekonomiczny ciężar podatku.
Jeśli podatnik formalny ponosi jednocześnie ekonomiczny ciężar podatku to mamy do czynienia z tożsamością podatnika formalnego i rzeczywistego.
W dwóch przypadkach może nastąpić rozszczepienie osoby podatnika rzeczywistego i formalnego: 1.w przypadku tzw podatku pośredniego tj np. podatku VAT oraz podatku akcyzowym; 2.przy zjawisku „przerzucalności podatku” tj żywiołowym, często wbrew woli podmioty czynnego przerzucaniu ciężaru ekonomicznego podatku przez podatnika formalnego na inny podmiot.
Płatnik - pośrednik pomiędzy podmiotem czynnym a biernym. Ciążą na nim 3 obowiązki:
1.obliczyć podatek 2.potrącić i pobrać podatek od podatnika 3.odprowadzić na rachunek odpowiedniego organu podatkowego podatek dochodowy od osób fiz (zakład pracy, organ rentowy, notariusz, urząd pracy itp)
Inkasent - pełni dwie funkcje: 1.pobiera podatek 2.odprowadza go do odpowiedniego organu podatkowego (np. sołtys w podatku rolnym i leśnym).
Ad. 25 Podstawa opodatkowania a podstawa wymiaru podatku
Podstawa opodatkowania - wielkość, która stanowi podstawę do obliczania wymiaru podatku
zgodnie z określoną formułą obliczenia podatku. Podstawa opodatkowania może mieć wymiar wartościowy wyrażony w pieniądzu lub też w innej jednostce miary np. m2, cm3, litrach, sztukach, hektarach, kwintalach. Podstawa opodatkowania jest tym od czego płacimy podatek np. w przypadku podatku dochodowego od osób fiz podstawą opodatkowania jest dochód po dokonaniu dopuszczalnych prawem odliczeń i pomniejszeń, a w przypadku podatku VAT podstawą opodatkowania jest obrót czyli kwota należna z tyt sprzedaży pomniejszona o kwotę należnego podatku od towarów i usług. Funkcjonują też konstrukcje, w których p op podatkiem dochodowym jest przychód - ryczałt od przychodów ewidencjonowanych albo w których zaliczki lub też podatek nie zależą od faktycznie
osiągniętego dochodu lub przychodu. W uproszczonym sposobie opłacania podatku dochodowego zaliczki w trakcie roku na podatek dochodowy obliczamy od 1/12 dochodu z dział gosp wykazanego w zeznaniu rocznym sprzed 2 lat. W przypadku karty podatkowej wysokość podatku jest ustalana decyzją organy podatkowego a jego wysokość zależy od rodzaju wykonywanej działalności, liczby pracowników i liczby mieszkańców miejscowości w której działalność jest wykonywana. P. op. w przypadku: -podatków majątkowych jest wartość majątku będącego przedmiotem transakcji podlegającej opodatkowaniu;
-podatków od czynności cywilno-prawnych jest wartość przedmiotu umowy,
-z działów specjalnych produkcji rolnych jest wielkość stada hodowlanego lub powierzchnia
przeznaczona na hodowlę lub uprawę; Podatek akcyzowy - zależy od ilości alkoholu wyrażonej w litrach a od papierosów od ich ilości w sztukach.
Podstawa wymiaru podatku - zastosowanie stopy bądź stawki do podstawy daje nam w
ostatecznym rezultacie kwotę czyli wymiar podatku.
Ad. 26 Stawka a skala podatkowa Stawka podatkowa - to relacja kwoty podatku do podstawy opodatkowania (określony % lub kwotowo wskaźnik służący obliczeniu należnej kwoty podatku od podstawy opodatkowania) i występują w 2 formach: stawka kwotowa - określa bezpośrednio wielkość podatku należnego władzom publicznym, kwotowa to ilość jednostek pieniężnych jaką należy zapłacić od danej podstawy opodatkowania; stawka procentowa - określa jaka część podstawy opodatkowania stanowi zobowiązanie podatkowe. Stawki % występują w 2 odmianach: Stawki stałe kwota podatku wzrasta lub maleje
proporcjonalnie do zmiany wielkości opodatkowania (nazywa się je też proporcjonalnymi) i
zmienne gdzie wysokość podatku zmienia się wraz ze zmianą podstawy opodatkowania. Stawki te przybierają formę: stawki stałej, oznacza ona , że jedna i ta sama stawka znajduje zastosowanie do określenia wysokości podatku, niezależnie od tego jaka jest wielkość podstawy opodatkowania. Skala podatkowa - informuje o tym jaką stawkę należy zastosować do podstawy opodatkowania. Może być jedna dla całej podstawy opodatkowania oraz może występować kilka stawek w zależności od tego, czy stawka rośnie szybciej czy wolniej niż podstawa opodatkowania. Skala podatkowa jest to zbiór uporządkowanych (rosnąco lub malejąco) stawek procentowych znajdujących zastosowanie podstawy opodatkowana. Dwa typy skal: proporcjonalna - gdy stawka jest stała inaczej liniowa
nieproporcjonalna: 1.progresywna - wraz ze wzrostem podstawy opodatkowania rośnie stawka (im wyższa podstawa tym wyższa stawka) 2.regresywna - wzrastającym podstawom opodatkowania odpowiadają malejące stawka pod. 3.Degresywna - jest modyfikacją skali progresywnej i oznacza że na samym początku wzrost stóp podatkowych jest łagodny i po przekroczeniu określonego poziomu wzrost stóp jest gwałtowny.
Ad. 27 Istota i rodzaje ulg podatkowych, przykłady z polskiego systemu podatkowego
Ulga podatkowa - przewidziane w przepisach prawa podatkowego zwolnienia, odliczenia, obniżki albo zmniejszenia, których zastosowanie powoduje obniżenie podstawy opodatkowania lub wysokości podatku (taką definicję formułuje ustawa - Ordynacja podatkowa). W polskim prawie podatkowym przewidziane są ulgi podatkowe przy podatku dochodowym od osób fizycznych. Ulga podatkowa może polegać w takim przypadku na:
· odliczeniu od uzyskanego dochodu (np. składki na ubezpieczenie społeczne);
· odliczeniu od podatku (np. składki na ubezpieczenie zdrowotne);
· zastosowaniu niższych stawek podatkowych.
Rodzaje ulg podatkowych Generalnie ulgi podatkowe można podzielić na:
· uwzględniające poniesione przez podatnika koszty związane z uzyskaniem
przychodu (np. ulgi z tytułu składek na ubezpieczenie społeczne);
· stanowiące zwrot kosztów związanych z egzystencją podatnika (np. ulgi z tytułu
rehabilitacji podatnika będącego osobą niepełnosprawną i ulgi związane z zaspokajaniem
potrzeb mieszkaniowych); · ulgi o charakterze rodzinnym, takie np. jak związane z rehabilitacją niepełnosprawnych członków rodziny; · ulgi o charakterze stymulacyjnym (np. darowizny na cele społecznie użyteczne); · ulgi mające charakter zabiegu technicznego (np. zwrot nienależnie pobranych rent, przez co zapobiega się opodatkowaniu nieistniejącego dochodu). · Rozliczenie wspólne z małżonkiem · ulga rehabilitacyjna · ulga na internet
· ulga pro-rodzinna · darowizna na cele pożytku publicznego · darowizna na cele kultu religijnego · darowizna na cele krwiodawstwa
Ad. 28 Rodzaje skal podatkowych, przykłady zastosowania w polskim systemie podatkowym Odróżnia się trzy rodzaje zmiennych skal podatkowych: Skala progresywna polega na tym, że w miarę wzrostu podstawy opodatkowania zwiększane są również stawki podatku. Skala regresywna jest odwrotnością skali progresywnej i polega na tym, że stawki podatku maleją miarę wzrostu podstawy opodatkowania. W praktyce stosowana jest raczej rzadko. Wskazuje się, że formą regresji podatkowej jest podatek konsumpcyjny. Podatek taki dla osób o wyższych dochodach oznacza, że dla pokrycia tego rodzaju podatku wydają one mniejszą część swego dochodu w porównaniu z osobami o niższych dochodach. Skala degresywna oznacza, że poniżej pewnej wielkości granicznej dochodu stawka podatkowa ulega obniżeniu w miarę zmniejszania się podstawy.
Ad. 29 Aktualny system podatkowy w Polsce- podatki państwowe i podatki samorządowe
System podatkowy - ogół podatków obowiązujących jednocześnie w danym kraju wraz z
normami prawnymi, które regulują poszczególne konstrukcje podatkowe.
Jakie są podatki w Polsce: podatki państwowe: -dwa rodzaje podatków dochodowych ( od osób fizycznych PIT i od osób prawnychCIT) -podatek tonażowy ( przy transferach)
-podatek od towarów i usług (VAT) -podatek akcyzowy.
Podatki samorządowe: -podatek od nieruchomości -podatek rolny -podatek leśny -podatek od środków transportowych -podatek od spadków i darowizn -podatek od czynności cywilno-prawnych.