Międzynarodowy system walutowy
Pojęcie
Znaczenie dla MSG
Ewolucja
Międzynarodowy system walutowy - pojęcie
Międzynarodowy system walutowy można zdefiniować jako zbiór
zasad,
procedur,
instrumentów i
instytucji
niezbędnych do wykonywania płatności w stosunkach międzynarodowych.
Podstawowe cele polityki makroekonomicznej
W warunkach gospodarki otwartej polityka makroekonomiczna ma dwa podstawowe cele:
Wewnętrzne zrównoważenie gospodarki (pełne zatrudnienie przy stabilizacji cen) oraz
zachowanie równowagi zewnętrznej (unikanie nadmiernego niezrównoważenia w płatnościach międzynarodowych).
Dany kraj nie może zmienić swej sytuacji w sferze płatności międzynarodowych nie powodując automatycznie równej co do wielkości, przeciwstawnej zmiany sytuacji płatniczej pozostałych krajów świata.
Znaczenie systemu walutowego dla MSG
istnienie sprawnego systemu rozliczeń międzynarodowych jest ważnym czynnikiem intensyfikującym międzynarodową wymianę dóbr i usług
brak takiego systemu wpływa negatywnie na wielkość handlu międzynarodowego, ograniczając ją do poziomu możliwego do realizacji przy użyciu wymiany towar za towar.
istnienie sprawnego systemu współpracy w dziedzinie walutowej ułatwia także międzynarodowe przepływy kapitałowe i zmniejsza związane z tym ryzyko
Warunki skuteczności systemu walutowego
zapewnić gospodarce światowej dostateczną podaż pieniądza pełniącego wszystkie swoje funkcje w skali międzynarodowej, przede wszystkim możliwość wypełniania przez pieniądz międzynarodowy funkcji miernika wartości i środka płatniczego
ułatwiać przywracanie czasowo zachwianej równowagi bilansu płatniczego. Powinien on zawierać mechanizm automatycznie przywracający równowagę lub też system zachęt skłaniających poszczególne kraje do prowadzenia polityki dostosowawczej
dawać poszczególnym krajom dostatecznie dużą swobodę w dziedzinie doboru środków stosowanych do przywracania równowagi zewnętrznej
być elementem stabilizującym stosunki gospodarcze między państwami.
System waluty złotej
Standard złoty jako instytucja prawna datuje się od 1819 r., kiedy to parlament brytyjski uchwalił tzw. Resumption Act. Nazwa tego aktu prawnego pochodzi od zawartego w nim wymagania, aby Bank of England wznowił swą praktykę - zarzuconą po wybuchu wojen napoleońskich (1793 - 1815) - wymiany na żądanie banknotów na złoto według stałego kursu.
Resumption Act oznacza rzeczywiste ustanowienie standardu złotego, albowiem równocześnie zniesiono wtedy długotrwałe restrykcje dotyczące eksportu z Wielkiej Brytanii złota w monetach i sztabach.
System waluty złotej (2.)
W późniejszym okresie XIX wieku standard złoty został przyjęty przez Niemcy, Japonię i inne kraje.
Stany Zjednoczone skutecznie przyłączyły się do systemu krajów ze standardem złotym w 1879 r., kiedy to emitowane w okresie wojny secesyjnej papierowe banknoty oparto na złocie.
Wydany w 1900 r. U.S. Gold Standard Act zinstytucjonalizował więź między dolarem a złotem.
System waluty złotej funkcjonował począwszy od lat 1870-1880 do 1914 r.
System waluty złotej (3.)
Podstawowymi cechami systemu waluty złotej były:
1)jednostka waluty narodowej każdego uczestnika systemu miała określony parytet (siłę nabywczą) wyznaczony w złocie, co było równoznaczne z funkcjonowaniem tzw. kursów stałych;
2) w obiegu były waluty narodowe uczestniczących krajów w pełni wymienialne na złoto (według określonego parytetu), na waluty innych krajów z walutą wymienialną (według określonego kursu parytetowego), a także istniała pełna swoboda transferu złota w skali międzynarodowej;
3) władze finansowe poszczególnych krajów (najczęściej banki centralne) były zobowiązane do utrzymywania zabezpieczenia obiegu pieniężnego w formie rezerw złota i (lub) przez kontrolę wielkości podaży pieniądza, odpowiednio proporcjonalnej do zasobów złota.
Równowaga zewnętrzna w warunkach systemu waluty złotej
W systemie opartym na złocie główną odpowiedzialnością banku centralnego było zachowanie urzędowego parytetu pomiędzy emitowaną przezeń walutą a złotem;
aby utrzymać tę cenę, bank centralny potrzebował odpowiedniego zasobu rezerw złota.
Lata międzywojenne 1918-1939
System waluty złotej został porzucony wraz z wybuchem I wojny światowej.
Rządy finansowały znaczną część swych ogromnych wydatków wojennych poprzez drukowanie pieniędzy. W rezultacie w momencie zakończenia wojny w 1918 r. wszędzie poziomy cen były wyższe..
Wiele krajów doświadczyło niekontrolowanej inflacji, ponieważ rządy usiłowały wspomagać procesy rekonstrukcji poprzez wydatki publiczne. Rządy te finansowały swe zakupy po prostu w drodze drukowania potrzebnych im pieniędzy, tak jak czyniły to czasami w okresie wojny. Rezultatem tego była występująca w wielu krajach eksplozja podaży pieniądza i ogromny wzrost poziomu cen.
Lata międzywojenne 1918-1939 (2.)
Najsławniejszym epizodem procesów inflacyjnych okresu międzywojennego była hiperinflacja w Niemczech, w czasie której indeks cen w tym kraju wzrósł z poziomu 262 w styczniu 1919 r. do poziomu 125 160 000 000 000 w grudniu 1923 r., co stanowi wskaźnik równy 481,5 mld!
Hiperinflacja skończyła się w końcu 1923 r., kiedy uzyskawszy pewne ulgi w zakresie obciążeń z tytułu reparacji, dokonano w Niemczech reformy walutowej i zaczęto zmierzać w kierunku zrównoważonego budżetu państwa.
Przelotny powrót do złota
Stany Zjednoczone powróciły do złota w 1919 r.
Z inicjatywy Wielkiej Brytanii podjęto próbę ponownego powrotu do systemu waluty złotej na nieco innych zasadach, zwanych systemem waluty sztabowo-złotej..
Zgodnie z systemem złoto-dewizowym (gold-exchange standard); kraje mniejsze mogły trzymać w charakterze rezerwy waluty kilku większych krajów, których własne rezerwy międzynarodowe miały się składać wyłącznie ze złota.
Fiasko powrotu do złota
Konsekwencje funkcjonowania systemów pośrednich:
l) spadek znaczenia złota jako pieniądza międzynarodowego (tzw. demonetyzacja złota);
2) zwiększenie amplitudy wahań bieżącego kursu rynkowego walut
3) zwiększenie swobody odpowiednich władz państwowych w kształtowaniu polityki fiskalnej i pieniężnej;
4) zwiększenie wpływu efektów polityki makroekonomicznej (w tym fiskalnej i pieniężnej) na kształtowanie sytuacji gospodarczej w poszczególnych krajach i w świecie;
5) zwiększanie się różnic między siłą nabywczą różnych walut.
Wielki kryzys lat 1929-1933
Kryzys gospodarczy lat 1929-1933 przekreślił szanse restauracji międzynarodowego systemu walutowego opartego na złocie nawet w tej ograniczonej postaci.
Poszczególne kraje próbowały uzyskać równowagę zewnętrzną, a także poprawić koniunkturę, dewaluując swoje waluty.
Powstała w ten sposób fala dewaluacji nie tylko nie poprawiała sytuacji płatniczych poszczególnych krajów, ale w istotny sposób destabilizowała handel międzynarodowy
Wielki kryzys lat 1929-1933 i jego konsekwncje
W czasie kryzysu wiele krajów odwołało swe zobowiązania wynikające z systemu waluty złotej i zezwoliło na płynne kształtowanie się kursów swych walut na rynku dewizowym.
Stany Zjednoczone porzuciły standard złoty w 1933 r., ale powróciły do niego w 1934 r., podniósłszy cenę złota z 20,67 do 35 dol. za uncję.
Również inne kraje powróciło po dewaluacji do pewnej formy standardu złotego.
Nastąpiło jednak definitywne przejście od systemu waluty złotej do systemu pieniądza papierowego.
System walutowy z Bretton Woods
W lipcu 1944 r. przedstawiciele 44 krajów na spotkaniu w Bretton Woods (New Hampshire) podpisali statut porozumienia w sprawie Międzynarodowego Funduszu Walutowego.
Konferencji Narodów Zjednoczonych ds. Walutowych i Finansowych, była faktycznie próbą ustawienia kompleksowych ram całej gospodarki światowej. Powołanie do życia dwóch organizacji, Międzynarodowego Funduszu Walutowego i Banku Światowego, miało umożliwić koordynację współdziałania wspólnoty międzynarodowej w dziedzinie finansów międzynarodowych i pomocy gospodarczej.
W drodze umowy międzynarodowej wprowadzono system międzynarodowego pieniądza kierowanego.
Podstawowe cele systemu z Bretton Woods
Podstawowymi celami systemu z Bretton Woods były
1) przywrócenie wymienialności walut;
2) stabilizacja kursów walut;
3) stworzenie w ten sposób istotnych przesłanek szybkiego, swobodnego i korzystnego rozwoju międzynarodowych powiązań gospodarczych.
Zasady funkcjonowania systemu walutowego
l) złoto jest głównym środkiem rezerwowym i płatniczym;
2) parytety wymienialnych walut narodowych zostaną określone w złocie lub w dolarach USA wymienialnych na złoto przez banki Systemu Rezerwy Federalnej tego kraju;
3) Stany Zjednoczone będą konwertować (wymieniać) każdą walutę na złoto (i odwrotnie) przy utrzymaniu stałej jego ceny w wysokości 35 USD za tzw. uncję trojańską złota;
4) kursy bieżące wymienialnych walut narodowych mogą się wahać wokół ustalonego kursu parytetowego tylko w wąskich granicach +/- 1 %, tj. jeden procent w górę lub w dół od kursu parytetowego;
Zasady funkcjonowania systemu walutowego (2.)
5) w momencie zbliżania się kursu bieżącego wymienialnej waluty narodowej do odchyleń +/- 1 % władze monetarne są zobowiązane do odpowiedniego interweniowania na rynkach pieniężnych;
6) w przypadku trudności płatniczych i konieczności zmiany kursu waluty poszczególne kraje członkowskie mają możliwość skorzystania ze specjalnych kredytów Międzynarodowego Funduszu Walutowego;
7) zmiany poziomu (w górę lub w dół) oficjalnego kursu waluty narodowej kraju członkowskiego MFW większe niż 10% są możliwe jedynie za zgodą odpowiednich władz Funduszu.
Międzynarodowy Fundusz Walutowy
Głównym celem Międzynarodowego Funduszu Walutowego było dążenie do utrzymania stabilnych kursów walutowych.
Aby osiągnąć ten cel, kraje tworzące Fundusz wprowadziły wymienialność swych walut i zgodziły się przyjąć ich określone parytety wyznaczone w dolarze amerykańskim. Z wyjątkiem dolara waluty państw członkowskich nie były wymienialne bezpośrednio na złoto.
Wymienialność na złoto, w relacji 35 USD za uncję, zachowano jedynie w przypadku dolara amerykańskiego, pozostałe waluty mogły być wymienialne na złoto po wymianie na dolary.
Wymienialność
Waluta wymienialna to taka waluta, która w sposób swobodny może być stosowana w transakcjach międzynarodowych przez obywateli jakiegokolwiek kraju.
Dolar amerykański i kanadyjski stały się wymienialne w 1945 r.
Większość krajów w Europie przywróciła wymienialność w końcu 1958 r., a Japonia w 1964 r.
Pozycja dolara
Wczesna wymienialność dolara amerykańskiego, wraz ze specjalną pozycją tego kraju w systemie z Bretton Woods, uczyniła dolara kluczową walutą w świecie powojennym.
Ponieważ dolary można było swobodnie wymieniać, znaczna część handlu międzynarodowego fakturowana była w dolarach. W rezultacie dolar stał się pieniądzem międzynarodowym - uniwersalnym środkiem wymiany, jednostką rozliczeniową i środkiem gromadzenia wartości.
Warunki sukcesu systemu z Bretton Woods
Po pierwsze, kraje Europy Zachodniej odczuwały tzw. głód dolarowy.
Po drugie, w związku z tym Stany Zjednoczone mogły uruchomić system darów i pożyczek dla tych krajów jako swego rodzaju transakcje wyrównujące ich "głód dolarowy" (np. plan A. Marshalla). Było to także zgodne z ich ówczesnymi interesami politycznymi.
Po trzecie, Stany Zjednoczone mogły przez długi czas utrzymywać swój stopniowo narastający deficyt płatniczy i nie martwić się zbytnio o jego likwidację w związku z tym, że dolar był wtedy główną walutą rezerwową świata.
MFW - instrumenty ułatwiające odzyskanie przez członków równowagi zewnętrznej
Podstawowym instrumentem stawianym do dyspozycji krajom członkowskim odczuwającym trudności płatnicze stały się pożyczki udzielane im przez MFW na okres 3 - 5 lat.
Źródłem tych środków były wkłady państw członkowskich do Funduszu. Wkłady te, tzw. kwoty, ustalane były w proporcji do wielkości ich produktu krajowego brutto i obrotów handlowych.
Wielkość kwot określa liczba głosów posiadanych przez poszczególnych członków MFW.
Od chwili powstania MFW wielkości kwot narodowych były wielokrotnie podnoszone
Kwoty i transze
Wielkość kwot członkowskich określa możliwości korzystania z kredytów MFW. W ramach podstawowych udogodnień kredytowych można było uzyskać transzę rezerwową oraz cztery transze kredytowe.
Transza rezerwowa równa była kwocie udziałowej i była otrzymywana bez żadnych warunków..
Dalsze transze
Kolejne transze kredytu były dostępne jedynie pod warunkiem przeznaczenia ich na przedsięwzięcia mogące doprowadzić do poprawy bilansu płatniczego.
Pierwsza transza stanowiła 125% kwoty udziałowej, a następne - od 125 do 200% tej kwoty.
Ich udzielanie było obwarowane koniecznością spełnienia warunków (ang. Conditionalities) dotyczących prowadzonej przez dany kraj polityki ekonomicznej.
Ewolucja systemu z Bretton Woods
W drugiej połowie lat 60-tych coraz wyraźniejsza stawała się potrzeba zmiany systemu z Bretton Woods. Najważniejszymi przyczynami koniecznych zmian oraz ostatecznego załamania się systemu były:
Po pierwsze, jego rygorystyczne założenia,
Po drugie - stopniowo narastające trudności płatnicze Stanów Zjednoczonych i związane z tym zmniejszanie się zaufania do dolara.
Rola złota
Dla systemu walutowego z Bretton Woods niekorzystne okazało się zwłaszcza utrzymywanie stałej ceny złota. W warunkach powszechnego wzrostu poziomu cen światowych osłabiało to zainteresowanie wzrostem produkcji złota (ponadto możliwości wzrostu były ograniczone).
W związku z tym stopniowo zmniejszał się udział tego kruszcu w zasobach rezerw dewizowych w świecie.
Ewolucja systemu z Bretton Woods (2.)
W celu zapobieżenia zmniejszaniu się stabilności i wiarygodności systemu walutowego z Bretton Woods podejmowano szereg działań. Za najważniejsze przedsięwzięcia można uznać:
1) wprowadzenie w 1968 r. dwóch poziomów ceny złota, tj. oficjalnego (35 USD za uncję trojańską) i wolnego, na którym cena tego kruszcu wyraźnie rosła, tym bardziej że jednocześnie przyjęto zasadę nienabywania i niesprzedawania złota przez władze walutowe poszczególnych krajów - członków MFW na rynkach prywatnych;
2) wprowadzenie w 1970 r. systemu tworzenia przez MFW rezerw walutowych w postaci specjalnych praw ciągnienia (Special Drawing Rights - SDR), co oznaczało dalszą demonetyzację złota i stopniowe odchodzenie od dolara USA jako jedynej waluty światowej;
Ewolucja systemu z Bretton Woods (3.)
3) oficjalne zawieszenie (15 sierpnia 1971 r.) wymienialności dolara na złoto oraz wprowadzenie przez Stany Zjednoczone odpowiednich środków, które miały sprzyjać poprawie sytuacji w bilansie handlowym;
4) przeprowadzenie (tego samego dnia) pierwszej od 1934 r. dewaluacji dolara (o 8%), rewaluacja innych podstawowych walut (zwłaszcza marki niemieckiej i guldena holenderskiego) oraz - określane mianem porozumień Smithsoniańskich - zwiększenie amplitudy dopuszczalnych wahań oficjalnych kursów walut w stosunku do USD od +/- 1 % do +/- 2,25%;
1 5)dokonanie w marcu 1972 r. drugiej oficjalnej dewaluacji dolara (w przybliżeniu o 10%) i wprowadzenie przez większość krajów członkowskich MFW tzw. kursów płynnych.
Załamanie się systemu z Bretton Woods
Pod koniec 1972 r. system z Bretton Woods faktycznie się załamał. Jednakże potwierdzono to oficjalnie dopiero na spotkaniu Rady Gubernatorów MFW w Kingston na Jamajce w styczniu 1976 r.
Zdecydowano wtedy, że:
1) priorytetowym celem krajów członkowskich MFW jest utrzymanie wymienialności walut narodowych na inne lub tworzenie warunków sprzyjających osiąganiu tego stanu;
2) kraje członkowskie MFW mają swobodę wyboru, jeśli chodzi o reguły kształtowania kursu wymiennego, z tym że władze MFW muszą być informowane o kształtowaniu się tych reguł, a zarazem są uprawnione do wydawania odpowiednich opinii;
3) w międzynarodowym systemie walutowym rola złota będzie się zmniejszać na korzyść walut wymienialnych oraz SDR jako istotnego składnika rezerw dewizowych.
Przesłanki powstania współczesnego międzynarodowego systemu walutowego
Przyczyny powstania współczesnego międzynarodowego systemu walutowego leżą przede wszystkim w słabościach systemu walutowego z Bretton Woods.
Wystąpiły one wyraźnie na przełomie lat 60-tych i 70-tych. Podjęte wówczas próby uzdrowienia istniejącego systemu walutowego okazały się nieskuteczne, jednakże niektóre z zainicjowanych przedsięwzięć doprowadziły do powstania narzędzi, które znalazły zastosowanie we współczesnym systemie walutowym.
W sferze instytucjonalnej redefinicji poddano m.in.. pozycję i funkcje MFW.
Wzrost liczby członków MFW 1945-2005
Funkcje MFW
Międzynarodowy Fundusz Walutowy pełni następujące funkcje:
1) regulacyjną, która polega na ustanowieniu międzynarodowych norm i wzorców działania w sferze międzynarodowych stosunków finansowych;
2) kredytową, polegającą na dostarczaniu krajom członkowskim dodatkowych środków finansowych;
3) konsultacyjną, oznaczającą stworzenie krajom członkowskim miejsca konsultacji i wymiany doświadczeń oraz doradztwa gospodarczego;
4) kontrolną, która polega na nadzorowaniu przez MFW uzgodnionych programów dostosowawczych i wykorzystania kredytów zgodnie z ustalonymi wcześniej celami.
Struktura organów MFW
Rada Gubernatorów, organ uchwałodawczy i zarządzający, składa się z gubernatorów i ich zastępców z poszczególnych krajów członkowskich;
Kompetencje Rady: decyduje o sprawach kluczowych dla działalności MFW takich, jak przyjmowanie nowych krajów członkowskich, ustalanie kwot udziałowych we wkładach oraz zmian ich wielkości i struktury, zatwierdzanie rocznych sprawozdań z działalności, ustalanie zasad podziału zysku i jego rozdysponowania.
Rada Administracyjna MFW, organ wykonawczy, składa się z 22 dyrektorów, z których 6 jest mianowanych przez kraje członkowskie dysponujące najwyższymi kwotami udziałowymi, pozostałych 16 zaś jest wybieranych na pewien okres.
Specjalne Prawa Ciągnienia (SDR-y)
Wprowadzone w 1969 r. Specjalne prawa ciągnienia (Special Drawing Rights SDR) można określić jako prawo do zaciągania przez kraj członkowski specjalnego kredytu na swoim rachunku w MFW.
Począwszy od 1970 r. uruchomiono okresową kreację SDR, tj. pieniądza międzynarodowego tworzonego przez MFW, mającego charakter pieniądza fiducjarnego (tzn. nie wymagającego żadnego pokrycia), a jednocześnie cieszącego się zaufaniem krajów członkowskich i pełniącego podstawowe funkcje pieniądza międzynarodowego.
SDR-y (2.)
Współcześnie SDR na coraz większą skalę pełnią podstawowe funkcje pieniądza międzynarodowego, tj.:
miernika wartości,
środka płatniczego oraz
środka tezauryzacji.
W chwili ustanowienia podstawowa jednostka specjalnych praw ciągnienia - 1 SDR był równy 1 USD.
Przed wprowadzeniem euro SDR był średnią ważoną wartości następujących walut: dolara amerykańskiego (40%), marki niemieckiej (21 %), jena (17%), funta brytyjskiego (11 %) i franka francuskiego (11 %).
Złoto w MFW
The IMF's gold holdings
The IMF holds 103.4 million ounces (3,217 metric tons) of gold at designated depositories. The IMF's total gold holdings are valued on its balance sheet at SDR 5.9 billion (about $9.2 billion) on the basis of historical cost. As of February 20, 2008, the IMF's holdings amounted to $95.2 billion (at then current market prices).
Współczesny międzynarodowy system walutowy
Mimo upadku systemu stałych kursów poszczególne kraje nie wyrzekły się kontroli nad poziomem kursów swych walut i były nadal gotowe interweniować, gdyby osiągnął poziom, który uznałyby za niepożądany, międzynarodowy system walutowy można nazwać systemem kursów płynnych kierowanych.
System kursów płynnych kierowanych ma cztery istotne właściwości:
kursy walut są ustalane na rynku walutowym,
w długim okresie poziom kursów walutowych jest określany przez czynniki decydujące o wielkości podaży i popytu na poszczególne waluty,
w krótkim okresie poziom kursu jest korygowany przez interwencje banków centralnych,
w pojedynczych krajach lub ich grupach istnieją mniej lub bardziej formalne zasady prowadzenia polityki interwencji na rynku walutowym.
Rodzaje polityki kursowej
W ramach systemu kursów płynnych (wg wprowadzonej w 1982 r. przez MFW klasyfikacji) wyróżnia się pięć grup rodzajów polityk kursów (nazywanych systemami lub reżimami). Są to systemy:
wiązania kursu waluty z kursem pojedynczej waluty,
wiązanie kursu walutowego z koszykiem walut,
kierowanej elastyczności,
kształtowanych niezależnie kursów płynnych,
współpracy.
System wiązania kursu waluty z kursem pojedynczej waluty
Największa liczba krajów prowadzi politykę wiązaną kursów swych walut z kursami pojedynczych walut. Kraje stosujące ten reżim interweniują na rynku walutowym w taki sposób, aby ich waluta narodowa nie zmieniała kursu w stosunku do wybranej przez nie waluty. Celem wyboru takiego sposobu ustalania kursu jest stworzenie własnej gospodarce i jej zagranicznym partnerom możliwie stabilnych warunków zawierania transakcji handlowych.
Najpopularniejsze waluty wśród krajów stosujących ten system to dolar, do wprowadzenia euro frank francuski i marka niemiecka, obecnie euro.
System wiązania kursu walutowego z koszykiem walut
W reżimie tym jako podstawę ustalania kursu bierze się poziom kursu koszyka walut.
System jest stosowany przez ponad 20 krajów.
Skład walut wchodzących do koszyków i ich waga jest w poszczególnych krajach różna i zależy od struktury płatności w obrotach handlowych danego kraju.
Kryterium konstrukcji koszyka jest stworzenie stabilnych warunków wymiany z grupą najważniejszych partnerów handlowych danego kraju.
Reżim kierowanej elastyczności
System kierowanej elastyczności stosuje ponad 30 państw.
Kryterium wyboru tego reżimu ustalania kursu walutowego jest dążenie do jednoczesnej realizacji dwóch celów:
zapewnienia możliwie stabilnych warunków utrzymywania współpracy z zagranicą, oraz
stworzenia jasnych reguł stosowania polityki kursowej dla innych celów ekonomicznych (np. w zakresie polityki antyinflancyjnej, walki z bezrobociem lub wspierania konkurencyjności).
Od jesieni 1991 r. do wiosny 2000 r. reżim kierowanej elastyczności stosowany był w Polsce.
System kształtowanych niezależnie kursów płynnych
Grupa obejmuje kilkadziesiąt krajów. Należą do niej:
pozaeuropejskie państwa uprzemysłowione (Stany Zjednoczone, Japonia, Kanada, Australia, Nowa Zelandia)
kraje europejskie prowadzące niezależną politykę kursową (Wielka Brytania, Szwajcaria)
niektóre kraje rozwijające się oraz zaliczane do tzw. wschodzących rynków, zwłaszcza duże (Indie, Rosja, Brazylia, Nigeria, Filipiny, Iran).
Motywem jest relatywnie mniejsza rola handlu zagranicznego w gospodarce, stosunkowo niewielka krańcowa skłonność do importu oraz obawa przed ujemnymi następstwami przepływów kapitałów krótkoterminowych.
Regionalne systemy walutowe
Obok narodowych systemów walutowych w całym okresie rozwoju gospodarki światowej funkcjonowały także (najczęściej równolegle) regionalne systemy walutowe.
W okresie międzywojennym i bezpośrednio po II wojnie w skali regionalnej najważniejsze były tzw. strefy (obszary): szterlingowa (funta brytyjskiego), franka francuskiego, franka belgijskiego, guldena holenderskiego i escudo portugalskiego.
Od załamania się systemu z Bretton Woods na przełomie lat 60-tych i 70-tych wzrasta znaczenie regionalnych rozwiązań walutowych wśród krajów Europy Zachodniej.
Europejska Unia Płatnicza
We wrześniu 1950 r. w Europie Zachodniej powołano Europejską Unię Płatniczą (EUP) (funkcjonowała do końca 1958 r).
Celem EUP było:
przywrócenie wymienialności walut oraz
uwielostronnienie systemu rozliczeń międzynarodowych ( w miejsce nieskutecznego systemu dwustronnej i wielostronnej kompensaty sald. Tak zwany clearing dwustronny i wielo-stronny postanowiono zastąpić mechanizmem bardziej skutecznym. )
Istota działania EUP sprowadzała się do przydzielania, przez nadzorujący jej działalność Bank Rozrachunków Międzynarodowych z siedzibą w Bazylei, każdemu z 15 krajów zachodnioeuropejskich rachunków w jednostce rozliczeniowej o parytecie równym dolarowi USA.
Europejska Unia Płatnicza (2.)
Na takim rachunku każdy z tych krajów mógł się zadłużyć lub gromadzić należności. Było to możliwe tylko do określonej kwoty. Każdy zadłużony kraj mógł korzystać z kredytu Unii do określonej kwoty, a jednocześnie każdy kraj "nadwyżkowy" był zobowiązany do udzielania Unii kredytu też do wysokości przyznanej mu kwoty.
Na rachunkach każdego z krajów odnotowywano co miesiąc skumulowane salda (zobowiązania lub należności) w obrotach wzajemnych.
Kraje te rozliczały się jednak wyłącznie z Unią jako odrębnym podmiotem rejestrującym bilateralne zobowiązania i należności 15 krajów zachodnioeuropejskich, ale zarazem kompensującym między nimi te zobowiązania i należności.
Europejska Unia Płatnicza (3.)
Zamiast o kilkunastu zobowiązaniach lub należnościach bilateralnych każdy kraj był co miesiąc informowany o wielkości jego zobowiązań lub należności w stosunku do Unii. Zmiana stanu skumulowanego salda musiała być przy tym regulowana - pominąwszy system kredytowania - w złocie lub w dolarach USA.
Działalność EUP zakończyła się sukcesem. W 1958 r. we wszystkich ważniejszych krajach członkowskich przywrócono pełną zewnętrzną wymienialność walut. Przeszły one od bilateralizmu do multilateralizmu w obrotach handlowych i płatniczych, co z kolei ułatwiało dalszą liberalizację obrotów w skali regionalnej i międzynarodowej oraz czerpanie korzyści wynikających z tego tytułu.
Współpraca walutowa w Europie Zachodniej
Pierwsze prace zmierzające do przekształcenia EWG w unię walutową rozpoczęto w latach sześćdziesiątych.
W wyniku załamania się w 1973 r. międzynarodowego systemu walutowego z Bretton Woods, integrujące się kraje Europy Zachodniej musiały stworzyć własny, lokalny system kursowy.
Ostatecznym rezultatem tego procesu było powstanie w dniu 1 stycznia 1999 r. unii walutowej obejmującej 11 krajów członkowskich Unii Europejskiej oraz wprowadzenie z dniem 1 stycznia 2002 r. na terenie 12 krajów wspólnej waluty - euro i wycofanie z dniem 1 marca 2002 r. z obiegu walut narodowych.
Korzyści z wprowadzenia wspólnej waluty
eliminuje wiele kosztów transakcyjnych związanych z koniecznością wymiany walut lub prowadzenia zapisów księgowych w kilku walutach
zwiększa przejrzystość cen w różnych krajach
staje się bodźcem do zwiększenia obrotów handlowych, a przez to także do wzrostu konkurencyjności między przedsiębiorstwami zlokalizowanymi w różnych krajach
wpływa korzystnie na wielkość obrotów kapitałowych, eliminuje ryzyko kursowe, zwiększa bezpieczeństwo zagranicznych lokat kapitału.
Korzyści z wprowadzenia wspólnej waluty (2.)
oddziałuje pozytywnie na całe gospodarki krajowe, gdyż eliminując dewaluację, usuwa jeden z czynników wywołujących inflację i przyczynia się tym samym do stabilizacji cen
wprowadzenie wspólnej waluty jest uznawane za czynnik umacniający zarówno gospodarki wprowadzających je krajów, jak i ich "obrzeża
umacnia cały współczesny system walutowy, gdyż stabilizuje stosunki walutowe w obszarze, na który przypada około 50% światowego handlu i płatności
kreuje ew. rezerwową walutę światową
Kryteria konwergencji
Według kryteriów fiskalnych:
Deficyt budżetu nie mógł być wyższy niż 3% PKB. Dopuszczano większy deficyt, jeżeli wykazywał on tendencję spadkową.
Dług państwa nie mógł przekraczać 60% PKB. Mógł być ewentualnie wyższy, jeżeli wykazywał tendencję spadkową.
Według kryteriów monetarnych:
Długookresowa stopa procentowa mogła przewyższać najwyżej o 2% średnią stopę oprocentowania w trzech krajach o najniższej stopie inflacji.
Stopa inflacji nie mogła być większa niż o 1,5% od przeciętnej stopy inflacji trzech krajów, w których jej poziom był najwyższy.
Kryterium dotyczące polityki kursowej przewidywało, że kraj musi przez dwa lata być członkiem ESW i w związku z tym przez dwa lata nie powinien dewaluować swej waluty poza uzgodnionym przedziałem.
2