Prawo konstytucyjne ma 2 podstawowe znaczenia:- odnosi się do aktu pisanego, - synonim istniejącego ustroju politycznego państwa Przez prawo konstytucyjne można rozumieć zespół norm prawnych zawartych w konstytucji. Normy te tworzą pewną grupę przepisów i wyróżniających się szczególną mocą prawną najwyższą w całym systemie prawa. Drugie znaczenie prawa konstytucyjnego wywodzi się z konstytucji jako synonimu ustroju politycznego. Tego wyróżnienia dokonuje się z uwagi na przedmiot, który podlega regulacji przez to prawo, a nie z uwagi na moc prawną zawartych w konstytucji norm. W tym ujęciu przedmiotem prawa konstytucyjnego będą zarówno normy zawarte w konstytucji jak również przepisy ustawa zwykłych i innych aktów prawnych dotyczących ustroju państwa. (ustawa o Radzie Ministrów). Przez prawo konstytucyjne rozumie się zespół norm prawnych, których przedmiotem jest uregulowanie ustroju politycznego i społeczno gospodarczego państwa. Termin prawo konstytucyjne w ujęciu wąskim może odnosić się do zespołu norm prawnych zawartych w konstytucji i innych ustawach konstytucyjnych, a w ujęciu szerokim do całokształtu norm prawnych mających za przedmiot uregulowanie ustroju politycznego i społeczno gospodarczego państwa.
PRZEDMIOT PRAWA KONSTYTUCYJNEGO W szerokim znaczeniu materia prawa konstytucyjnego obejmuje normy prawne, które określają: - podmiot władzy suwerennej w państwie i sposoby jej sprawowania, wskazuje do kogo należy najwyższa władza w państwie (w Polsce do narodu), określa jaka jest forma państwa i charakter państwa (Polska republika, państwo demokratyczne). - podstawy ustroju politycznego i społeczno gospodarczego państwa - system organów państwowych\ - status człowieka i obywatela w państwie\- podstawowe prawa wyborcze
Prawo konstytucyjne należy do prawa publicznego znajduje się obok prawa karnego, administracyjnego, międzynarodowego publicznego.
Zadaniem nauki prawa konstytucyjnego jest usystematyzowanie i wyjaśnienie terminów występujących w normach prawnych należących do tej gałęzi prawa oraz określenie tego, co na gruncie norm prawa konstytucyjnego jest prawnie wiążące. Nauka prawa konstytucyjnego ma również na celu dokonywanie klasyfikacji norm prawnych i łączenie ich w odpowiednie instytucje ustroju państwowego. Przedmiotem zainteresowania prawa konstytucyjnego jest takie funkcjonowanie tych instytucji w praktyce w danym państwie oraz prowadzenie studiów porównawczych pozwalających lepiej zrozumieć występowanie pewnych prawidłowości. W nauce prawa konstytucyjnego stosuje się następujące metody badawcze:
- metodę prawniczą - socjologiczną Prawno porównawczą - materializmu historycznego KONSTYTUCJA JAKO USTAWA ZASADNICZA Konstytucja pochodzi od słowa constituere, constitutio co ozn ustanawiać, urządzać. W czasach rzymskich czynności organów państwowych zmierzające do określenia ustroju politycznego odróżniano od innych działań prawotwórczych polegających na tworzeniu ustaw zwykłych. W średniowieczu termin constitutio używano do określenia reguł życia zakonnego, ale w wieku XVIII Jean Bodin użył terminu constitutio na oznaczenie praw fundamentalnych państwa. Monteskiusz używał terminu constitutio na oznaczenie: - całokształtu właściwości środowiska geograficznego w jego związku z ustrojem politycznym - faktycznego ustroju państwa - podstawowych zasad prwanych ustroju politycznego W Polsce doby szlacheckiej termin constitutio używano na określenie ustawa sejmowych. Najczęściej pod pojęciem konstytucji rozumie się akt pisany czyli konstytucję w znaczeniu formalnym, definiując ją jako ustawę zasadniczą, zawierającą normy o najwyższej mocy prawnej regulujące podstawy ustroju politycznego i społecznego. Pojawienie się konstytucji było spowodowane czynnikami o charakterze: - uniwersalnym - czynnikami których znaczenie było ograniczone tylko do poszczególnych krajów Wczesne formy konstytucjonalizmu wiążą się z czasami rewolucji amerykańskiej z lat 80 XVIIIw i przemianami w europie w Xviii. Końcówka wieku XVIII charakteryzuje się tym, że powstały akty, które można uznać za konstytucję we współczesnym tego słowa znaczeniu.
Konstytucja Stanów Zjednoczonych w wieku XVIII przetrwała przez okres 200 lat uchwalona 1787r. Czynniki wpływające na powstawanie nowoczesnych konstytucji: - poglądy prawa natury w myśl których naturalne prawa jednostki ograniczają władzę. naruszenie praw natury usprawiedliwia występowanie praw natury przeciwko władzy. - koncepcje umowy społecznej myśli Johna Locka - teorie podziału władzy Monteskiusza, elementem tego modelu było stworzenie systemu chroniącego wolności jednostki przed ingerencją ze strony władzy państwowej - przełom światopoglądowy w Xviii, teorie liberalizmu i egalitaryzmu, które akcentowały wolność, równość wszystkich obywateli bez względu na przynależność państwową. W XIX to upowszechnienie poglądów szkoły pozytywizmu prawniczego (Petrażycki). W XX wiek konstytucji, jedyny kraj który nie ma konstytucji to Wielka Brytania, ale mają akty prawne spełniające wymogi konstytucji.
Cechy konstytucji: - najwyższa moc prawna konstytucji - tryb uchwalania i zmiany konstytucji - szczególna nazwa - nadrzędność konstytucji w systemie prawa Przez moc obowiązującą rozumiemy taką cechę norm prawnych która wyraża stosunek normy do jej adresatów. Moc obowiązująca wszystkich aktów prawnych jest równa.
Moc prawna to taka echa aktów prawnych która określa wzajemny stosunek między aktami. Przez moc prawną aktu normatywnego rozumie się zazwyczaj siłę derogacyjną tego aktu, czyli możność zmiany innych aktów oraz odporność na zmianę przez inne akty.
Tryb uchwalania i zmiany konstytucji 1. sposób uchwalania, nadany konstytucji przez monarchę - konstytucje oktrojowane 2. podmiotem władzy jest naród - uchwalenie konstytucji bezpośrednio w referendum. 3. uchwalenie konstytucji może nastąpić przez specjalnie powołany do tego celu przedstawicieli w szczególnym organie - konstytuanty 4. konstytucje uchwalają przedstawiciel w parlamencie, który działa w szczególnym trybie 5. projekt konstytucji opracowuje specjalnie powołany w tym celu konwent wybierany demokratycznie a naród uchwala konstytucje w referendum 6. naród zatwierdza w plebiscycie uchwaloną przez organy przedstawicielskie konstytucję w systemie mieszanym.
Zmiany konstytucji dopuszczalne są w szczególnym trybie wynika to z miejsca które zajmuje konstytucja w systemie prawnym. Przez zmianę konstytucji należy rozumieć uchylenie lub nadanie odmiennej treści wszystkim lub tylko niektórym postanowieniom konstytucji, a także wydanie nowych norm konstytucyjnych. W przewidzianym dla konstytucji trybie. Z doktrynalnego punktu widzenia można wyróżnić częściową lub całkowitą zmianę konstytucji.
Szczególna nazwa konstytucji jest związana z najwyższą mocą prawną konstytucji. Jest rezultatem świadomej decyzji ustrojodawcy nakierowanej na wyposażenie konstytucji w walor najwyższej mocy prawnej czego przejawem jest indywidualna nazwa której nie ma żaden inny aktem prawny w całym systemie prawnym. Najczęściej spotykanymi określeniami jest konstytucja, ustawa zasadnicza, karta konstytucyjna, ustawa rządowa.
Nadrzędność konstytucji w systemie prawnym może wynikać bezpośrednio z konkretnych jej przepisów, a także można wnioskować pośrednio z całokształtu treści konstytucji.
Zasad zwierzchniej pozycji ustawy zasadniczej w systemie źródeł prawa ozn zakaz wydawania aktów prawnych sprzecznych z konstytucją oraz obowiązek realizowania postanowień konstytucji. Systematyka konstytucji: konstytucja podzielona jest na rozdziały. Przepisy, artykuły, ustępy, punkty, paragrafy. Uporządkowanie to nazywamy systematyką. Występują 2 rodzaje systematyki: - ogólna odnosi się do układu dużych części składowych konstytucji nazywanych rozdziałami i działami - szczegółową odnosi się do poszczególnych przepisów i ich struktury wewnętrznej
Systematyka konstytucji spełnia funkcję wykładni i stosowania konstytucji. Zdaniem doktryny prawa konstytucyjnego z umiejscowienia przepisów, określonej części aktu można wnioskować o znaczeniu terminu rozwiązań i o relacjach poszczególnych przepisów do innych w danym akcie prawnym. Systematyka konstytucji wskazuje również jaką rolę określonym rozwiązaniom przypisuje ustrojodawca dla całego systemu funkcjonowania państwa.
Funkcje konstytucji:
Funkcja prawna to możliwość pełnienia przez konstytucję roli aktu prawnego w zakresie stosunków politycznych, społecznych i gospodarczych, które SA w niej uregulowane. Na ogół funkcja prawna konstytucyji sprowadza się do uznania jej roli jako podstawowego źródła prawa i płynących stąd konsekwencji dla systemu źródeł prawa w państwie, założenia bezpośredniego obowiązywania norm konstytucyjnych i stosowania a także przyjęcia systemu kontroli konstytucyjności prawa.
Funkcja integracyjna wiąże się z przekształceniem bytów społecznych i politycznych w byty prawne. Służy integracji całego społeczeństwa a jej postanowienia SA zazwyczaj rezultatem kompromisu pomiędzy różnymi siłami politycznymi i grupami społecznymi.
Funkcja organizatorska realizowana jest przez to że konstytucja określa zasady organizowania i funkcjonowania państwa, a także jego organizacje wewnętrzną.
Funkcja programowa konstytucji wiążę się z założeniami, że zadaniem konstytucji jest nie tylko realizacja określonego modelu państwa, ale również określenie kierunku rozwoju państwa i poszczególnych instytucji charakteryzujących ustrój polityczny i społeczno gospodarczy. Konstytucja spełnia zdania z zakresu zabezpieczenia i ochrony panującego układu stosunków ekonomicznych, społecznych i politycznych w państwie.
Funkcja wychowawcza (oddziaływująca) każda konstytucja jest odzwierciedleniem pewnego systemu wartości i przekonań społecznych, ale jednocześnie ucieleśni określone idee i stwarza warunki do ich realizacji, czyli oddziaływuje na świadomość całego społeczeństwa jak i poszczególnych jego członków. Upowszechnia jedne wartości, idee i zasady równocześnie stymulując przyjmowanie innych.
KONCEPCJA I WSPÓŁCZESNE ROZUMIENIE PODZIAŁU WŁADZY Wg koncepcji Max weber władza to dowolna możliwość wykonywania własnej woli w ramach danych stosunków społecznych bez względu na sprzeciw i na to na czym ta możliwość się opiera. Źródłami władzy może być przemoc, przymus, tradycja, autorytet, wiedza. Przyjmuje się że władza to stosunek społeczny zachodzący między jednostkami lub grupami społecznymi w których jedna ze stron tego stosunku ma możliwość w sposób trwały ui uprawniony do narzucania własnej woli drugiej stronie, nawet pomimo jej oporu i ma środki zapewniające kontrolę tego postępowaniu.
Władza państwowa (polityczna) typ władzy uniwersalnej ogólnospołecznej obejmującej ludzi zamieszkujących określone terytorium sprawowanej przez specjalny aparat wyodrębniony od ogółu ludności. Władza państwowa opiera się w ostateczności na możliwości użycia przemocy fizycznej w formach przewidzianych prawem, przy czym współcześnie rządzący mją monopol dysponowania siłą fizyczną. Do głównych uprawnień podmiotu władzy państwowej należą usprawnienia prawodawcze, usprawnienia wykonawcze, wymiar sprawiedliwości. Współczesne państw opierają się na sformułowanej przez K. Monstekisza zasadzie podziału władzy. W swej koncepcji Monteskiusz wyróżnił 3 rodzaje władzy: - władzę ustawodawczą -wykonawcza -sądowniczą We współczesnych systemach w zakresie org. Władzy w państwie spotyka się 2 rozwiązania konstytucyjne: - zasadę jednolitości władzy państwowej a w konsekwencji sherarchizowaną strukturę organów państwa wśród których dominującą pozycję zajmuje jeden z nich, najpełniej władzę tą uosabiający. Tego rodzaju rozwiązanie może mieć charakter demokratyczny lub autokratyczny (Polska konstytucja z 1935) (konstytucja Jakobińska) -przyjęcie zasady podziału władzy leżą u podstaw takiego rozwiązania, przesłanki natury społecznej i politycznej Zasadę podziału władzy można sprowadzić do kliku tez: - wyróżnia się w państwie władzę ustawodawczą, wykonawczą i sądowniczą. Każdej z nich odpowiada aktywność wyodrębnionych organów państwowych - obowiązuje niepołączalność tych władz (combatibilitas) każda z nich ma być wykonywana przez odrębny organ państwowy nie dopuszczalne jest łączenie związanych z nimi stanowisk państwowych - mechanizm stosunków między władzami ma zapewnić wzajemne oddziaływanie i hamowanie. Należą tu różne kategorie organów państwowych czyli też zróżnicowane sposoby ich wyłaniania.
ZASADY USTROJU PAŃSTWA Ustrój państwa całokształt zasad określających państwową organizację społeczeństwa, na ustrój polityczny składają się zasady regulujące podmiot władzy najwyższej w państwie , sposób powoływania władzy przez suwerena, sposób powoływania podstawowych organów państwowych i ich organizację, zakres działania aparatu państwowego wobec społeczeństwa, zasadnicze kierunki aktywności państwa, podstawowe cele władzy państwowej, podstawowe metody działania aparatu państwowego. Ustrój polityczny określony jest w I rzędzie przez konstytucję a następnie przez ustawodawstwo zwykłe, w którym następuje rozwinięcie zasad ustroju. Na gruncie obowiązującej konstytucje można wymienić szereg zasad. Do podstawowych zasad ustroju politycznego zaliczamy: -zasadę suwerenności narodu -zasadę demokratycznego państwa prawnego - republikańskiej formy działania -zasadę podziału i równowagi władzy -zasadę reprezentacji politycznej -zasadę dwuizbowości parlamentu (dwuizbowy parlament to gadulstwo i zamęt - Piłsudski) - zasadę pluralizmu politycznego - zasadę ludności i praw człowieka i obywatela -zasadę niezależności państwa od kościoła i związków wyznaniowych (zasada laickości państwa) - zasadę parlamentarnej formy rządu -zasadę ustroju gospodarczego państwa do których należą: Zasada wolności gospodarczej Zasada społecznej gospodarki rynkowej Zasada ochrony własności Zasada suwerenności narodu ozn że władza suwerenna w Polsce znajduje się w rękach narodu jako wspólnoty prawnej tworzonej przez wszystkich obywateli. Zasada ta daje narodowi prawo decydowania poprzez demokratycznie wyłonione organy władzy publicznej w sprawah państwa. Ponadto w formach demokracji bezpośredniej (referenda i plebiscyty) naród sprawuje władzę bezpośrednią czyli decyduje o sprawach państwa. Zasada demokratycznego państwa prawa jest podstawowa zasada ustroju politycznego do którego zaliczamy: Podział władz Konstytucjonalizm Prymat ustawy Dopuszczenie ingerencji w sferę wolności Jednostki tylko na podstawie wyraźnego upoważnienia ustawowego Sądowa kontrola władzy wykonawczej Odpowiedzialność odszkodowawcza państwa W państwie prawnym podstawową metodą władczą są rządy prawa a nie ludzi, władza publiczna związana jest z prawem.
Z pojęcia demokratycznego państwa prawnego wynikają inne zasady: Zasada ochrony praw nabytych odzwierciedla system uniwersalnych wartości opartych na prawie naturalnym i zasadach prawa międzynarodowego, wyraża wolę większości kontrolowanej przez konstytucyjne mechanizmy.
Zasada republikańskiej formy rządu: rzecz publiczna Respublica, zasada ta jest wyrażona w nazwie samego państwa. Przejawia się w sposobach urządzania samego państwa oznacza wykluczenie jakiejkolwiek władzy publicznej lub dożywotniego sprawowania władzy.
Zasada reprezentacji politycznej polega na sprawowaniu władzy przez wybranych przedstawicieli polega na sprawowaniu władzy przez wybranych przedstawicieli, których kandydatury zgłaszają partie polityczne bądź inne organizacje społeczeństwa. Celem partii politycznych jest sprawowanie władzy środkami demokratycznymi.
Zasada dwuizbowości parlamentu zasada konstytucyjna, władzę ustawodawczą sprawuje Sejm i Senat. Parlament składa się z 2 izb. Jest to dwuizbowość nierówno prawna ponieważ Senat ma ograniczone możliwości działania.
Zasada wolności praw człowieka i obywatela jedna z podstawowych zasad ustrojowych. Zasada ta w konstytucji jest zasadą, która posiada rozbudowaną regulację prawną jako, że tej problematyce oświęcony jest rozdz II konstytucji. Zasada wolności i praw obywatela w ogólnym zarysie sprowadza się do tego, że państwo musi uznać że człowiek ma uprawnienia o charakterze podstawowym, mając3 swe uzasadnienie w normach moralnych, normy prawne nie mogą krępować politycznej, społecznej i gospodarczej wolności człowieka. Państwo musi chronić wolności prawa człowieka i obywatela przez kreowanie takich wartości, które ograniczają ingerencję władcze jego organów. Koncepcja przestrzegania wolności praw człowieka, powoduje że prawa podstawowe muszą być rozwinięte. W ustawodawstwie zwykłym prawa podmiotowe powinny być sformalizowane, a obowiązki władzy publicznej wyraźnie określone. W polskiej konstytucji odrzucony został model państwa wyznaniowego w związku z tym wspólnota religijna jest wspólnotą odrębną od państwa, kościoła i związki wyznaniowe są kościołami i związkami wyznaniowymi dla dobra człowieka i dobra wspólnoty. Zakres tej współpracy wyznacza porządek konstytucyjny i reguły państwa demokratycznego.
Zasada pluralizmu politycznego ozn uznanie wielości partii, równości partii oraz określeniu demokratycznej woli partii politycznych. Zasada ta kształtuje również funkcjonowanie systemu wielopartyjnego, ponadto w rozwiązaniach prawnych istnieje zakaz tworzenia i działania partii o cechach antydemokratycznych.
Zasada ustroju gospodarczego państwa: - zasada społecznej gospodarki rynkowej jedna z podstawowych zasad ustroju gospodarczego państwa w ujęciu normatywnym opiera się na następujących filarach: *swobody działalności gospodarczej *własności prywatnej *solidarności *dialogu *współpracy partnerów społecznych Społeczna gospodarka rynkowa jest koncepcją ustroju gospodarczego wypracowaną przez Alfreda Mullera - Armacka a zastosowaną przez Ludwika Erhardta po II wojnie światowej w Niemczech. Określa ona ustrój gospodarczy który z jednej strony akceptuje zasadę liberalizmu gospodarczego i gospodarkę rynkową, a drugiej zaś strony zapewnia realizację postulatów społecznych. Społeczna gospodarka rynkowa wiąże swobodę działania na rynku z zasadą wyrównywania społecznego. Cechą charakterystyczną gospodarki rynkowej jest dopuszczenie interwencji państwa w gospodarce oraz zakłada ocenę warunków gospodarczych wg kryterium równości społecznej i godności ludzkiej.
Zasada wolności gospodarczej (swobody gospodarczej) ograniczenia wolności gospodarowania nie mogą mieć charakteru generalnych wyłączeń podmiotowych mogą mieć tylko charakter przedmiotowy i mogą dotyczyć tylko ochrony życia i zdrowia ludzkiego oraz bezpieczeństwa i porządku publicznego. Swoboda gospodarowania nie jest zasadą bezwzględną z tym, że ograniczenie tej wolności może nastąpić tylko w ustawie, a ustawodawca powinien kierować się racjonalnymi względami.
Zasada ochrony własności prywatnej stanowi jeden z filarów gospodarki rynkowej, konstytucja ustanawia zasadę ochrony własności prawa dziedziczenia, ochrona ta dotyczy każdej własności niezależnie od podmiotu i przedmiotu. Prawo własności nie jest prawem absolutnym, konstytucja dopuszcza wywłaszczenie, ale jedynie wówczas, gdy jest dokonywane na cele publiczne i za słusznym odszkodowaniem.
ŹRÓDŁA PRAWA KONSTYTUCYJNEGO 1.akty prawa powszechnie obowiązujące -konstytucja RP -ustawa -umowa międzynarodowa ratyfikowana -rozporządzenia -akty prawa miejscowego 2. akty prawa wewnętrznego 3. akty prawa spoza rozdziału 3 konstytucji Źródła prawa mają nazwy o wielorakim znaczeniu. Źródła prawa w znaczeniu -formalnym - akty normatywne zawierające w swej treści nakazy, zakazy, uprawnienia albo obowiązki -materialnym - ogół uwarunkowań o społecznym, ekonomicznym, politycznym i kulturowym, charakterze których oddziaływanie wpłynęło na treść i formę obowiązującego prawa -instytucjonalnym - termin ten odnoszony jest do instytucji, które prawo tworzą albo sankcjonują oraz źródła poznania prawa, czyli dokumenty z których można czerpać wiadomości o prawie (np. urzędowe organy, dzienniki publikacyjne, określane jako organy promulgacyjne Ustaw).Monitor Polski, Dziennik Urzędowy RP, Monitor Polski B, resortowe dzienniki urzędowe np. Dz. Urzed. MON) organy centralne np. DZ. Urzędowy Komendy Głównej Policji.
Cechami charakterystycznymi źródeł prawa konstytucyjnego jest to, że podstawowym aktem jest konstytucja, na której opiera się cały system prawny a część norm konstytucyjnych znajduje swoje roszczenie w ustawodawstwie zwykłym oraz w aktach niższego rzędu jnp. Uchwała Sejmu, Senatu, Zarządzenia Marszałka Sejmu, Prezydenta. Aktualnie obowiązująca konstytucja w rozdz III dokonuje podziału źródeł prawa na źródła prawa powszechnie obowiązującego i źródła prawa wewnętrznego. Powszechnie obowiązujące: -konstytucja -ustawy -ratyfikowane Umowy Międzynarodowe -rozporządzenia -akty prawa miejscowego
Prawa wewnętrznego zalicza się: -uchwały Rad Ministrów - zarządzenie Prezesa Rady Ministrów -zarządzenie Ministrów kierujących działami administracji Trybunał Konstytucyjny wyrokiem z 1990r. stwierdził, że system prawa wewnętrznego w przeciwieństwie do systemu aktów będących źródłami prawa powszechnie obowiązującego ma charakter systemu otwartego.
KONSTYTUCJA jedyny tej rangi i o tej nazwie akt normatywny, zajmujący naczelne miejsce w systemie źródeł prawa. Jest to akt o najwyższej mocy obowiązywania i stanowi fundament systemu prawnego. Postanowienia konstytucji mają pierwszeństwo przed postanowieniami niższych aktów normatywnych w procesie stosowania prawa, a jej przepisy stosuje się bezpośrednio chyba że sama ona stanowi inaczej.
USTAWA ZASADNICZA: zwiera podstawowe unormowania dotyczące spraw ustroju gospodarczego, politycznego i społecznego państwa, organizacji działania i kompetencji organów państwa, określa wzajemne relacje między organami państwa. Zawiera również podstawy dla organizacji i funkcjonowania samorządu terytorialnego określa zasady działania państwa w sytuacjach nadzwyczajnych, określa katalog wolności praw i obowiązków człowieka i obywatela. USTAWA jest uchwalana przez Sejm i Senat, a warunkiem wejścia w życie ustawy jest jej ogłoszenie. Przed ogłoszeniem podpisuje Prezydent i decyzja jej ogłoszenia w hierarchii źródeł prawa zajmuje 2 miejsce. Uchwalenie ustawy jest objęte szczególną procedurą nazywaną trybem ustawodawczym. Procedurę uchwalania ustawy określa konstytucja oraz regulamin Serjmu i Senatu. Prawo inicjatywy ustawodawczej czyli uprawnienia określonych p[podmiotów do wnoszenia projektów ustaw pod obrady Sejmu przysługuje posłom (licza 15 osób); Komisjom Sejmowym, Senatowi, Prezydentowi RP, Radzie Ministrów oraz wyborcom w liczbie co najmniej 100 tyś osób posiadających prawo wybierania do Sejmu (tzw. Inicjatywa obywatelska).rozpatrzenie projektu ustawy odbywa się w trzech czytaniach. W momencie uchwalenia przez Sejm projekt staje się ustawą, którą Marszałek kieruje do Senatu. Senat może wnioskować o odrzucenie ustawy jak również uchwalić poprawki do ustawy. Poprawki lub wniosek o odrzuceni ustwy może być odrzucony uchwałą Sejmu podjętą bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów. Następnie ustawa jest przedstawiana prezydentowi, który może wystąpić do Trybunału Konstytucyjnego z wnioskiem o zbadanie zgodności ustawy z Konstytucją. Może również przekazać ustawę Sejmowi do ponownego rozpatrzenia (tzw. Veto Prezydenta). Veto Prezydenta może być odrzucone większością 3/5 głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów.
UMOWY MIĘDZYNARODOWE Konstytucja RP zalicza ratyfikowaną umowę międzynarodową do źródeł prawa powszechnie obowiązującego. Ratyfikowana umowa międzynarodowa jest prerogatywą Prezydenta. Z tym że w odniesieniu do 5 kategorii umów międzynarodowych ratyfikacja jest dokonywana za uprzednią zgodą Sejmu wyrażoną w ustawie. Kategorie: 1pokoju 2. sojuszu 3. ukł. politycznych lub wojskowych 2wolności praw i obowiązków obywateli określonych w Konstytucji 3 członkostwa RP w organizacji międzynarodowe 4 znacznego obciążenia państwa pod względem finansowym 5 spraw uregulowanych w ustawie lub w których konstytucja wymaga ustawy. konstytucja również zawiera regułę kolizyjną dotyczącą kolizji umów międzynarodowych ratyfikowanych w trybie szczególnym z ustawami. Umowa międzynarodowa ratyfikowana za uprzednią zgoda wyrażoną w ustawie ma pierwszeństwo przed ustawą jeżeli ustawy tej nie da się pogodzić z umową. RATYFIKACJA jest określona w konwencji Wiedeńskiej o prawie traktatów. Ratyfikacja to akt międzynarodowy przez który państwo wyraża na płaszczyźnie międzynarodowej swoją zgodę na związanie się traktatem ratyfikacji de facto to złożenie podpisu pod umową międzynarodową przez uprawniony przez prawo wewnętrzne organ - Prezydent w Polsce. Niższy szczebel tworzą ROZPORZĄDZENIA. Konstytucyjne podstawy wydawania rozporządzeń jest art. 92 konstytucji, który określa charakter rozporządzenia i przesłanki jego wydania. Ten przepis wskazuje między innymi że rozporządzenie są wydawane przez organy wskazane w Konstytucji (prezydent RP, Rada Ministrów, Prezes RM, Ministrowie, kierujący działami administracji rządowej i osoby zrównane z ich pozycją na podstawie ustaw. Przewodniczący komitetów określonych w ustawach wchodzących w skład Rady Ministrów - Przewodniczący Komitetu Integracji Europejskiej) Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji. Dane wskazane w konstytucji na podstawie szczegółowego wskazania w Konstytucji i w celu jej wykonania.
Źródła powszechnie obowiązujące prawa na określonym terenie są akty prawa miejscowego z art. 94 konstytucji wynika że do ustanowienia takich źródeł prawa powołane są organy samorządu terytorialnego oraz terenowe organy administracji rządowej. Wydawanie takich aktów zostało unormowane w kilku ustawach min. W ustawie o samorządzie gminnym.
AKTY PRAWA WEWNĘTRZNEGO konstytucyjne regulacje dotyczące aktów prawa wewn są zawarte w art. 93, który stwierdza, żę charakter wewnętrzny mają uchwały RM, zarządzenia Prezesa RM i Ministrów. Cechą charakterystyczną tych aktów jest to że obowiązują tylko jednostki organizacyjne podległe organowi wydającymi akt. Na tle wyroku Trybunału Konstytucyjnego z 1.XII 1998 kategoria aktów wewnętrznych jest rozszerzona o uchwały Sejmu i Senatu, akty wewnętrzne wydawane przez organy administracji publicznej SPOZA ROZDZ III KONSTYTUCJIO Art. 234 konstytucji reguluje kwestie wydawania rozporządzeń z mocą ustawy. Takowe rozporządzenie to akt normatywny wydawany przez organ władzy wykonawczej zastępujący ustawę, np. w okresie stanu wojennego Sejm nie może zebrać się na posiedzenie prezydent na wniosek RM wydaje rozporządzeni z mocą ustawy określające zasady działania organów władzy publicznej oraz zakres w jakim mogą być ograniczone wolności prawa człowieka i obywatela w czasie stanu wojennego, a także podstawy, zakres i tryb wyrównywania strat majątkowych wynikających z tych ograniczeń. Rozporządzenie nie może zmieniać konstytucji, ordynacji wyborczych ani ustawy o stanach nadzwyczajnych. Podlega kontroli sejmowej Mianowice podlega zatwierdzeniu przez Sejm na najbliższym posiedzeniu. Odmowa zatwierdzenia jest równoznaczna z utratą mocy obowiązującej.
Źródła prawa pierwotnego Traktat ustanawiający Wspólnotę Europejską TWE Traktat o UE TUE Źródła prawa wtórnego Roz[porządzenia -dyrektywy
Prawo wyborcze *w znaczeniu przedmiotowym to całokształt norm obowiązujących w państwie, regulujący sposób powoływania organów wybieranych. * w znaczeniu podmiotowym prawo wyborcze to uprawnienia obywatela do brania udziału w powoływaniu organów przedstawicielskich, wyróżnia się tutaj bierne i czynne prawo wyborcze.
Czynne prawo wyborcze to prawo do brania udziału w głosowaniu oraz innych czynnościach wyborczych.
Bierne prawo wyborcze prawo kandydowania do organu wybieranego. Źródłami prawa wyborczego w RP są niektóre postanowienia Konstytucji oraz Ordynacje wyborcze a także ustawa o wyborze Prezydenta RP. Oprócz pojęcia prawo wyborcze funkcjonuje w Polsce pojęcie systemu wyborczego przez który się rozumie całokształt zasad zawartych w prawie wyborczym, a także zasad nieregulowanych przepisami prawa, a stosowanych w praktyce wyborów.
FUNKCJE PRAWA WYBORCZEGO :
Funkcja kreacyjna polega na wyróżnieniu przez wyborców preferencji i akceptacji dla przedstawionych im w postępowaniu wybranych argumentów politycznych i personalnych.
Funkcja polityczno programowa polega na wyrażeniu przez wyborów poparcia dla określonego programu politycznego przedstawianego przez poszczególne ugrupowani a polityczne w ramach kampanii wyborczej.
Funkcja legitymująca polega na tym, że poprzez akt wyborczy podmiot władzy suwerennej czyli naród, powołuje organy władzy przedstawicielskiej a w konsekwencji określoną ekipę rządzącą.
Funkcja integracyjna umożliwia zespolenie zbiorowo określonego podmiotu władzy suwerennej.
KONSTYTUCYJNE ZASADY PRAWA WYBORCZEGO W POLSCE
Zasady prawa wyborczego są zespołem podstawowych decyzji politycznych sformułowanych w ustawie zasadniczej które przesądzają o ogólnym charakterze wyborów. Zasady prawa wyborczego sformułowane w Konstytucji są gwarancją demokratyzmu systemu, na podstawie, którego dochodzi do wyłonienia reprezentacji. Zgodnie z art. 96 ust.2 Konstytucji wybory do Sejmu są powszechne, równe, bezpośrednie, proporcjonalne oraz odbywają się w głosowaniu tajnym. Wybory do Senatu są wyborami powszechnymi, bezpośrednimi, odbywającymi się w głosowaniu tajnym. Z tego wynika że zasady prawa wyborczego do Sejmu są zasadami 5 przymiotnikowymi a do Senatu 3 przymiotnikowymi.
Zasada powszechności określa krąg obywateli, którzy spełniając określone ustawą warunki mają prawo wybierania i bycia wybieranymi do organów przedstawicielskich. Zasada powszechności wyborów dotyczy reguł w oparciu o które funkcjonuje w praktyce prawo wyborcze w znaczeniu podmiotowym. Zasada powszechności odgrywa szczególną rolę zarówno w zakresie biernego prawa wyborczego jak również w zakresie procedur wysuwania kandydatów. W zakresie powszechności prawa wyborczego podstawowe znaczenie ma przepis art. 62 Konstytucji. Bierne prawo wyborcze również wypowiada się Konstytucja do Sejmu przysługuje obywatelowi który w dniu wyborów kończy 21 lat, do Senatu 30 lat art. 92. ust2.
Zasada bezpośredniości dotyczy sposobu wyborów przedstawicieli oznacza że wyborcy osobiście bez udziału pośredników dokonują wyboru swoich przedstawicieli.
Zasada tajności głosowania odnosi się tylko do tej fazy wyborów, która stanowi realizowanie przez wyborców aktu wyborczego. Zasada tajności gwarantuje wyborcy swobodę pod jęcia decyzji, a także gwarantuje bezpieczeństwo że z powodu treści oddanego głosu nie spotkają go ujemne konsekwencje. Tajność głosowania gwarantowana jest przez stworzenie warunków nieskrępowanego oddania głosu. Zasada równości ma zastosowanie w wyborach do Sejmu. Współcześnie zasada rozumiana w ujęciu: *formalnym: oznacza że każdy wyborca dysponuje równą liczbą głosów *materialnym oznacza że siła głosu każdego wyborcy jest równa.
Zasada proporcjonalności i zasada większościowa W polskim prawie wyborczym w wyborach do Sejmu ma zastosowanie zasada proporcjonalności. Natomiast zasada większości ma zastosowanie w wyborach prezydenckich. Art. 127 ust. 4 Obie zasady dotyczą relacji między liczbą oddanych głosów, a ostatecznym wynikiem wyborów ustalonym na podstawie przyjętego sposobu podziału mandatów. Obowiązująca ordynacja wyborcza przewiduje do podziału mandatów systemu d Hontta, który daje możliwość podział mandatów w systemie proporcjonalnym.
POJĘCIE I RODZAJE WOLNOŚCI PRAW CZŁOWIEKA I OBYWATELA - WOLNOŚCI I PRAWA OSOBISTE, POLITYCZNE, EKONOMICZNE, SOCJALNE I KULTURALNE, OBOWIĄZKI OBYWATELSKIE. Wiek XVII 1628- przełom wydano w Anglii „Petycję o prawie”. Przedstawione przez Parlament Królowi Karolowi. Najważniejsze w nim: -domagano się uznania kompetencji Parlamentu -do nakładania podatków -zabraniano więzienia kogokolwiek bez wyroku sądu Zaliczany jest do angielskich aktów konstytucyjnych. Dalszy rozwój praw człowieka w Oświeceniu. Twórcy idei oświeceniowych min. John Lock (nowożytny system polit.) tworzyli idee z potrzeby własnych osobistych interesów. Spopularyzowana koncepcja państwa burżuazyjnego formalnie dawała człowiekowi wolność, ale faktycznie nie dawała możliwości do korzystania z niej. W tym okresie nastąpiło również zjawisko powszechnego przekonania, co do istnienia praw naturalnych człowieka, a były to prawa: nietykalności osobistej, własności, wolności myśli oraz wypowiedzi. Przełomem było wywalczenie wolności przez Stany Zjednoczone Ameryki Północnej oraz obalenie monarchii we Francji. 4 lipca 1776 została przyjęta Deklaracja Niepodległości Stanów Zjednoczonych, w tym dokumencie zawarte stwierdzenie, że: wszyscy ludzie zostali stworzeni równi zostali wyposażeni przez stwórcę w pewne niezbywalne prawa między którymi są: - życie -wolność - dążenie do szczęścia. Przełom w kształtowaniu się praw i wolności człowieka była Wielka Rewolucja Francuska w 1789r. przyjęto „Deklarację Praw Człowieka i Obywatela” która min. Stwierdzała że: ludzie rodzą się równi i wolni, a jedynym co może wyznaczać różnice społeczne może być tylko użyteczność poszczególnych ludzi. Dalej stwierdzono, że celem każdego politycznego stowarzyszenia jest zachowanie praw człowieka tj. - bezpieczeństwo - wolność - własność - prawo oporu przeciwko uciskowi. W naszej Konstytucji z 3 maja 1791 znalazły się postanowienia: - zniesiono zasadę nie ingerencji Państwa w stosunki między Panem a chłopem - zagwarantowano wolność osobistą osadnikom - przyznano mieszczanom z miast Królewskich nietykalność osobistą. Władza w rękach szlachty z majątkami. Wiek XIX to okres kształtowania różnych idei związanych z prawami człowieka. Faktyczny rozwój praw człowieka i obywatela to okres II wojny światowej. 1945 - podpisanie Kart Narodów Zjednoczonych. 10 XII 1948 przez Zgromadzenie Ogólne ONZ Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka była reakcją na wydarzenia II wojny światowej. Postanowienia deklaracji: 1. każdy człowiek jest wolny 2. niestosowanie dyskryminacji 3. prawo do sądu i sprawiedliwego procesu 4. prawo do własności 5. prawo do zrzeszania się 6. wyrzeczenie się niewolnictwa 7. zagwarantowanie ochrony prywatności 8. zakaz tortur i nieludzkiego traktowania 9. wolność sumienia 10. wolność wyznania 11. równość płci Zdecydowany rozwój 2 połowy XX wieku. Współcześnie prawa człowieka dzielimy na 3 generacje: 1. generacja związana jest z wolnościami osobistymi, prawami politycznymi 2. prawa 2 generacji to prawa ekonomiczne i socjalne, odnoszą się one do ochrony zdrowia, zapewnienia nauki, opieki socjalnej. Ważna data 16 XII 1966 gdy Zgromadzenie Ogólne ONZ uchwaliło Konstytucję Praw Człowieka. 3. generacja 1986 przyjęto Deklarację Prawa do Rozwoju. Nie można pominąć konwencji europejskich (z 1950) oraz Europejskiej Karty Praw Socjalnych.
PRAWA CZŁOWIEKA I OBYWATELA WE WSPÓŁCZESNEJ POLSCE Znajdują się już w preambule do Konstytucji. Art. 30 liberalna teorii praw jednostki. Obecna Konstytucja wyróżnia oprócz praw obywatela, prawa człowieka, traktując je jako pierwotne wobec państwa. Rozdz. 2 analizując go można wyróżnić prawa obywatelskie, prawa polityczne, wolności, prawa polityczne, prawa ekonomiczne, społeczne i kulturalne. Ponadto rozdz. 2 stanowi o podstawowych obowiązkach obywatelskich. Zasady ogólne odnoszące się do obowiązków i praw wolności człowieka i obywatela tworzą podstawę systemu stanowiąc jednocześnie dyrektywy do jego interpretacji. W odniesieniu do wolności i praw osobistych sformułowano następujący katalog wolności i praw: - prawo do życia - zakaz eksperymentów naukowych w tym medycznych bez dobrowolnie wyrażonej zgody pacjenta - zakaz tortur, poniżającego traktowania i karania - odpowiedzialność karna tylko za popełnienie czynu zabronionego tylko pod groźbą kary przez ustawę obowiązującą w czasie jego popełnienia - prawo do obrony w postępowaniu karnym - domniemanie niewinności do czasu gdy wina nie zostanie stwierdzona prawomocnym wyrokiem sądu - prawo do sądu, dwuinstancyjność postępowania sądowego - prawo do ochrony życia prywatnego, rodzinnego, czci i dobrego imienia oraz do decydowania o swoim życiu osobistym - wolność i tajemnica komunikowania się - nienaruszalność mieszkania - prawo każdego do zachowania w tajemnicy informacji dotyczących jego osoby - wolność każdego do nieskrępowanego poruszania się oraz wyboru miejsca zamieszkania na terytorium RP - wolność sumienia i wyznania.
WOLNOŚĆ I PRAWA POLITYCZNE 1. wolność zgromadzeń 2. wolność zrzeszania się 3. prawo dostępu do służby publicznej 4. prawo do uzyskania informacji o działalności władz publicznych oraz osób pełniących funkcję publiczne wraz z prawem dostępu do dokumentów. 5. prawo do udziału w referendum i wyborach 6. prawo składania petycji i wniosków i skarg.
WOLNOŚCI I PRAWA EKONOMICZNE SOCJALNE I KULTURALNE 1.prawo własności i prawa dziedziczenia 2. ochrona innych praw majątkowych 3. wolność wyboru i wykonywania zawodu oraz wyboru miejsca pracy 4. prawo do bezpiecznych i higienicznych warunków pracy 5. prawo do corocznych płatnych urlopów 6. zasada ustawowego określania dni wolnych od pracy i mx norm pracy czasu 7. prawo do zabezpieczenia społecznego w razie niezdolności do pracy ze względu na chorobę lub inwalidztwo albo osiągnięcie wieku emerytalnego (wynalazek kanclerza Bismarka) 8. prawo do ochrony zdrowia - równego dostępu do świadczeń opieki zdrowotnej finansowanej ze środków publicznych (podatników) 9. prawo do nauki (obowiązuje do 18 lat) 10. prawo rodziny znajdującej się w trudnej sytuacji materialnej i społecznej do pomocy ze strony władz publicznych 11. ochrona praw dziecka - Rzecznik Prawa Dziecka
OBOWIĄZKI OBYWATELI I kategoria - ogólne wobec Państwa :1. wierność RP oraz troska o dobra wspólne 2. przestrzeganie prawa 3. obowiązki fiskalne, podnoszenie ciężarów świadczeń publicznych (podatków) określone w ustawie. II kategoria - w dziedzinie obronności: 1. obowiązki obrony ojczyzny 2. powszechny obowiązek odbywania służby wojskowej (zawieszony) III obowiązek o stan środowiska
RADA MINISTRÓW I ADMINISTRACJA RZĄDOWA 1.System organów administracji w RP 2.Skład, charakter i sposób powoływania RM 3.Kompetencje RM i jej poszczególnych członków 4.Akty prawne naczelnych organów administracji państwowej W świetle Konstytucji RM stanowi główne ogniwo władzy wykonawczej i zgodnie z art.146 ust. 1 i 2 prowadzi politykę wewnetrzną i zagraniczną RP oraz kompetencji RM należą sprawy polityki panstwa nie zastrzeżone dla innych organów państwowych.
Funkcje RM: -funkcja wykonawcza - polega na zapewnieniu wykonywania ustaw jako aktów stanowionych przez parlament
-funkcje kierowania - kierowanie administracją rządową art. 146 ust 3 -funkcje rządzenia - z tą funkcją związane jest wytyczanie ogólnych kierunków rozwoju, zasad funkcjonowania państwa, polityki państwa w dziedzinie wewnętrznej i zewnętrznej oraz podejmowaniu decyzji o znaczeniu strategicznym Art. 146 ust 4 Policja nie odpowiada za swoje winy, tylko skarb państwa Tryb powołania RM Zgodnie z art. 154 ust 1 prawem powołania RM dysponuje Prezydent, który w tej dziedzinie pełni bardzo ważną rolę i to do niego należy tzw „desygnacja” RM. Desygnowanie Premiera nie przesądza ostatecznie sprawy czy zostanie mu faktycznie powierzone stanowisko Premiera. Natomiast premier przedstawia prezydentowi proponowany skład RM (warto zaznaczyć że nie jest zobligowany - do wcześniejszych uzgodnień co do składu ministrów, ani nie musi zasięgać jego opinii. Prezydent w ciągu 14 dni powołuje PRM wraz z pozostałymi członkami. Od dnia 1 posiedzenia sejmu lub przyjęcia dymisji poprzedniej RM i odbiera od nich nominacje. Art. 154 ust 2 wskazuje iż nowo powołany PRM w ciągu 14 dni od powołania przez Prezydenta ma obowiązek przedstawić sejmowi program działania RM z wnioskiem o udzielenie mu wotum zaufania. 1.przedstawienie na posiedzeniu sejmu wniosków oraz programu działania RM 2.skierowanie tego wniosku przez Prezydium Sejmu do odpowiednich komisji sejmowych w celu uzyskania ich opinii dotyczącej poszczególnych kandydatów na członków rządu z wyłączeniem osoby premiera. 3.po przeprowadzeniu debaty sejm podejmuje uchwałę w sprawie udzielenia RM wotum zaufania. Do przyjęcia uchwały wymagana jest bezwzględna większość w obecności co najmniej połowy ustalonej liczby posłów Jeżeli działania podjęte przez Prezydenta i desygnowany kandydat nie zdoła dokonać powierzonej mu misji albo nie uzyska wotum zaufania od sejmu dalsze kroki podejmuje sejm. Jeżeli w trybie art. 154 ust 2 nie zostanie wybrane RM podobnie inicjatywa przechodzi w ręce Prezydenta, który w ciągu 13 dni powołuje PRM, pozostałych członków i odbiera od nich przysięgę. Natomiast sejm zobligowany jest w ciągu 14 dni udzielić RM wotum zaufania tym razem zwykłą większością głosów. W wypadku nie uzyskania przez RM wotum zaufania Prezydent art. 155 ust 2 obligatoryjnie skraca kadencję sejmu i zarządza wybory.
ODOWIEDZIALNOŚĆ POLITYCZNA RM W zakresie odpowiedzialności politycznej konstytucja wprowadza 2 środki które Sejm może zastosować, są to następujące instytucje: 1.odmowa udzielenia wotum zaufania 2.wyrażenie wotum nieufności Odmowa udzielenia wotum zaufania następuje w szczególności: 1.nie udzieleniu wotum zaufania przez Sejm w procesie powoływania rządu 2.nie udzielenia wotum zaufania PRM art160 Instytucją o innym jest wotum nieufności Z inicjatywą jej zastosowania najczęściej występuje opozycja, konstruktywne. Zgłoszenie wniosku o wotum nieufności wobec całego składu RM jest uzależniony od następujących warunków: 1.może zgłosić go co najmniej 46 posłów 2.wniosek musi zawierać imiennie wskazanie kandydata na nowego PRM 3.wniosek może być poddawany pod głosowanie nie wcześniej niż po upływie 7 dni od daty jego zgłoszenia 4.dla przyjęcia takiego wniosku wymagana jest zwykła większość głosów 5.w przypadku odrzucenia wniosku przez sejm ponowna inicjatywa może być podejmowana nie wcześniej niż po upływie 3 m-cy od daty zgłoszenia Jednakże nie nastąpi ograniczenia czasowego jeżeli ponownie taki wniosek złoży grupa 115 posłów. W przypadku wotum nieufności wobec pojedynczego ministra zg z art. 159 musi taki wniosek złożyć. Grupa co najmniej 69 posłów a procedura per analogia stosowana jest taka sama.
WYMIAR SPRAWIEDLIWOŚCI W RP 1.Wymiar sprawiedliwości jako forma ochrony prawnej 2 Sądy jako organy wymiaru sprawiedliwości 3Zasady organizacji sądownictwa 4sądy powszechne, sądownictwo administracyjne, sądownictwo wojskowe, sąd najwyższy KRS, Trybunał Stanu. Wymiar sprawiedliwości sprawuje Sąd Najwyższy, sądy powszechne, administracyjne oraz wojskowe. Konstytucyjne zasady wymiaru sprawiedliwości:
Zasada niezawisłości sędziowskiej (art. 178) jest podstawową zasadą na której opiera się sądownictwo w demokratycznym państwie prawnym. Niezawisłość sądownictwa łączy w sobie dwa pojęcia niezawisłość (niezależność sądów) i niezawisłość sędziowską. Niezawisłość- niezależność sądów oznacza zarówno Odrębność przedmiotu wykonywanej prze nie działalności jak również odrębność przedmiotu wykonywanej przez nie działalności jak również samodzielność struktur sądownictwa. Natomiast niezawisłość sędziów jest ich „osobistą” niezawisłością ściśle uzależnioną od statusu prawnego i społecznego sędziego. Niezawisłość sędziowska ma dwojaki charakter: *charakter pozytywny - sprowadza się do podejmowania bezstronnych orzeczeń na podstawie kryteriów niezależnych od subiektywnych ocen sędziego podejmującego decyzje. *charakter negatywny - polega na uwolnieniu sędziego od wszelkich nacisków z zewnątrz.