Wykład 1, 14.10.2011

Gromada: owady

Podgromada: uskrzydlone

Rząd: błonkoskrzydłe

Podrząd: żądłówki

Nadgodzina: mrówki, osy, osy grzebiące, pszczoły

Rodzina: Lepiarkowate

Pszczolinkowate

Smuklikowate pszczoły żyjące samotnie

Spójnicowate

Miesiarkowate

Porobnicowate

Pszczoły właściwe

Podrodzina: Eiglossinae

Melipominae pszczoły południowej Afryki

Bombinae rodzaj bambus (trzmiele)

Pszczoły rojne

Rodzaj: Pszczoła

Gatunki: pszczoła olbrzymia; pszczoła karłowata; pszczoła wschodnia; pszczoła skalna; pszczoła czerwona; pszczoła buszu; pszczoła miodna.

Pszczoła nie jest udomowiona - dlatego poznanie biologii jest kluczem do gospodarki pasiecznej.

Rodzina pszczół jest superorganizmem:

- na poziomie superorganizmu powstają cechy których nie ma pojedynczy osobnik np. rozmnażanie przez podział, stałocieplność.

- społeczeństwo jest kastowe: 1 matka; 10 tys. zima- 80 tys. lato - robotnice, kilkaset do kila tysięcy trutni - tylko latem. Ponadto czerw 4-6 tys. jajeczek ok. 10000 larw i 20000 poczwarek.

- gniazda są budowlami wieloletnimi.

- plastry pionowe - do pionu grawitacyjnego. Łańcuszki pszczół, dwustronnie równoległe z czystego wosku.

- dużym osiągnięciem ewolucyjnym jest produkcja wosku a także propolisu.

- odległość środków plastrów 25-38 mm a grubość 23-16 mm. Komórki zwrócone do góry.

Dno jednej komórki tworzy dna trzech z drugiej strony. Konstrukcja „plaster miodu” - lekkość, wytrzymałość (budownictwo, lotnictwo, narty).

- pszczoły stref umiarkowanych budują gniazda w ciemności. Zimowa - raczej nie mróz tylko drapieżcy.

- równoważnik miodowo woskowy - nie ma kolizji pomiędzy produkcją miodu a wosku.

- rodzaje komórek - komórki pszczele, trutowe, miseczki i mateczniki.

- miodnia i rodnia - w środku w pobliżu wylotka czerw - termoregulacja i wentylacja - otoczony pierzgą (pszczoły transportują miód a nie pierzgę - wniosek praktyczny idzie o układnie gniazda).

- pszczoły w gnieździe skupione w grono. Miód wyżej i dookoła. Obrzeża trutnie. Centrum (rodnia) 35°C , obrzeża 20°C.

ROZWÓJ

Pszczoły mają przeobrażenie zupełne: jajo, larwa, poczwarka, imago.

Jajo - podłużne, jeden koniec grubszy - mikropyle. Przyklejane pionowo. Rozwija się 3 doby. Pszczoły inkubują jaja wchodząc do komórki i dotykając ich głowami - gdy trzeba ogrzać. Jajo rozwija się, czy jest zapłodnione czy nie.

Larwa - po wgryzieniu pływa w mleczku. Żeruje około 6 dni i w tym czasie pszczoły karmicielki odwiedzają ją ok. 10 000 razy z czego 1000 razy dodaje mleczka. Linienie codziennie przez 4dni, ponieważ bardzo szybko rosną. Do 3 dnia żywione podobnie, potem zróżnicowany pokarm. Larwy są wrażliwe na przegrzanie, naświetlanie słońcem, wysuszenie i bardzo na przeziębienie.

Zasklep - mieszanina pyłku i wosku = oddychanie

Larwa oprzędza się następuje zasklepienie. Larwa zaczyna przepoczwarzać się.

Długość stadiów rozwojowych ulega zmianom zależnie od rasy, temperatury, żywienia itd.

Jajeczko = u wszystkich kast 48 do 144 godzin

	robotnica	truteń	matka
larwa	4-6 dni	6-7 dni	3-5 dni
czerw odkryty	4-11 dni	4-8 dni
czerw zasklepiony przedpoczwarka	3-5 dni	3-4 dni	4-6 dni
poczwarka	8-9 dni	8-9 dni	4-5 dni
cały cykl	20-28 dni	16-24 dni	14-17 ni

Jajo

Zapłodnione Niezapłodnione

Lekka dieta Ciężka dieta i mleczko pszczele

Robotnica Królowa Truteń

MATKA - jedna; długowieczna - żyje nawet 7 lat (4-5); maszyna do składania jaj; zespala i steruje rodziną.

- po wygryzieniu matka czyszczona jest przez robotnice, a potem niewielkie zainteresowanie. - zaczyna kwakanie na co inne odpowiadają.

- ta która wyjdzie pierwsza często żądli inne mateczniki zabijając rywalki. Gdy kilka wychodzi na raz - walczą ze sobą.

- podczas cichej wymiany (dwie matki w ulu) stara i młoda - nie walczą - załatwiają to pszczoły.

- 5 dni karmione tylko miodem i trenują, potem wypychane z ula: loty orientacyjne, loty godowe 3 razy dłuższy - ładna słoneczna pogoda, temp 20-30°.

- by odbyć gody musi polecieć na congregation area (obszar zgromadzenia).

- kopulują z 8-15 samcami - znamię kopulacyjne.

-50% leci się dounasinić.

- po miesiącu matka juz nie poleci i zaczyna znosić jajeczka niezapłodnione.

- składa dwa rodzaje jajeczek, 32 i 16 chromosomów . Europejskie do 3000, afrykańskie do 4000 jaj dziennie co przewyższa masę matki.

- składanie jaja 30 sekund.

- komórka musi być wyczyszczona i wypolerowana, a matka przed złożeniem jajeczka dokonuje inspekcji.

- inne rozstawienie nóg w komórce pszczelej i trutowej, decyduje o wypuszczeniu plemników

Substancja mateczna - główne substancje to 10-węglowe kwasy tłuszczowe

- 9oxedoc-2doc-enowy [9-ODA]

- 9-hydroxy-2doc-enowy [9-HDA]

- 10-hydroksy-(E)0dec-2-enowy [10-hda]

- proporcja 32:15:37.

Fermony mateczne

- matki trutowe i strutowiałe mają zachwianą tę proporcję.

- matki stare z wiekiem zmieniają proporcję a gdy matka się starzeje spada wydzielanie. Gdy poziom wszystkich spadnie o 25 % pszczoły zakładają mateczniki.

- młode matki do 3 dni prawie nie wydzielają tych kwasów, potem wydzielają ich mało, jeśli idzie o proporcję to robotnice produkują 9-HDA który przeważa u młodych matek i upodobnia je się do robotnic, u starszych matek przeważa 10-HDA.

Proporcja i poziom produkcji ustala się około 5-10 dni po unasiennieniu . W tym czasie też wzrasta atrakcyjność matek dla pszczół.

W substancji matecznej są także:

-alkohol homwaniliowy [HVA]

-p-hydroksybenzoesan-metylu [HOB]

Gruczoły tergitowe zapachowe (grzbietowe) - na odwłoku - atraktany

- współdziałają z fermonami matecznymi decydują o atrakcyjności dla pszczół. Dużo szybsza reakcja, bo są lotne.

- uczestniczą w systemie swój - obcy.

- substancja mateczna działa z 50m na trutnia; przy 30 cm powodują odruch kopulacyjny. m -

Stan osierocenia rodziny

- zawieszenie pracy i budowy plastrów.

- rozproszenie, mrowienie, zmiana dźwięku.

- może być wzrost agresywności.

- mateczniki ratunkowe stabilizują sytuację.

TRUTNIE

- jajeczko haploid, latająca gameta (niezapłodnione jajeczko);

- z innych komórek i inne żywienie, żywione tak jak matki zginęłyby;

- pojawiają się pod koniec kwietnia i początku maja;

- komórki trutowe budowane są po wybudowaniu gniazda;

- matki młode dużo mniej komórek trutowych niż stare i mniej chętnie składają jajeczka trutowe;

- rodziny osierocone - przymuszone dlatego budują tylko plastry trutowe;

- dojrzewa 2 tygodnie od wygryzienia;

- plemniki powstają jeszcze w stadium larwy i poczwarki;

- po wygryzieniu trutnia plemniki od pęcherzyków nasiennych a jądra się degradują;

- trutnie siedzą na skraju gniazda (szczególnie dojrzałe płciowo - temperatura szkodzi im na plemniki);

- najintensywniejsze loty w czerwcu;

-od 8 dnia życia loty orientacyjne (10 min);

- starsze 3-9 dziennie do 40 min w poszukiwaniu matki;

- żyją 20-31 dni - w jesieni 90;

- nie wykonują żadnych prac - nie mają morfologicznych przystosowań (koszyczki, żądła)

- trutni nie obowiązuje system swój-obcy i są wpuszczane do każdego ula (roznoszą choroby);

- trutnie muszą być żywione miodem i mleczkiem przez karmicielki;

- jesienią są zaganiane na brzegi plastrów, nie są karmione, słabną i są wyrzucane z gniazda;

- truteń nie przetrwa zimy - więc gdy są na wiosnę to pochodzą z jajeczek złożonych na przedwiośniu przez strutowiałą matkę.

ROBOTNICE - pracująca część populacji

- komórki sensoryczne rodziny pszczelej

- inne żywienie larw a potem wpływ substancji matecznej powoduje kastrację hormonalną i rozwój odpowiednich narządów

- polietyzm wiekowy i zasady rekrutacji do poszczególnych prac szczytowym osiągnięciem ewolucyjnym.

Wykład 2 28.10.2011r.

T: Biologia pszczoły miodnej

Pszczoły produkują ciepło z cukrów, a następuje to w tułowiu.

	robotnica	matka	truteń
Jajo	zapłodnione	zapłodnione	niezapłodnione
Miejsce złożenia	komórki pszczele	matecznik	komórki trutowe
Karmienie larw	początkowo mleczkiem, później papką pyłkowo miodową	mleczko pszczele	początkowo mleczkiem, później papką pyłkowo miodową
Rozwój Jajo Larwa poczwarka	21 dni 3 dni 9dni 6 dni 12 dni	16 dni 3 dni 5 dni 8dni 8 dni	24 dni 3 dni 10dni 8 dni 15 dni
Waga	Ok.100 mg	ok. 200- 240mg	ok. 200mg
Długość ciała	12-15mm	18-22mm	15-17mm
Dojrzałość		ok. 7 dni	ok. 14 dni
Kopulacja		do 30 trutni	z 1 matką
Długość życia	w lecie 2-6 tygodni w zimie 4-7 miesięcy	2-3 max 7 lat	1-3 miesięcy
Liczba w rodzinie	15000-80000 zimą ok. 20000	Normalnie1	0-3000

0,167 mg jedno jajo x 1500 jaja na dobę ≈ 250 mg

samica waży 200 - 240 mg

0,167 mg jedno jajo x 3000 jaja na dobę ≈ 500 mg

Matki należy wymieniać co 2 lata (plemników wystarcza jej zwykle na 500 000 jaj, gdyż na jedno jajo potrzeba 10 plemników). Może wyczerpać się nasienie w zbiorniczku.

ROBOTNICE

Polietyzm - podział pracy wśród członków rodziny.

Polietyzm kastowy - morfologiczne kasty są wyspecjalizowane w spełnianiu różnorodnych funkcji.

Polietyzm wiekowy - osobniki z danej kasty w zależności od wieku przechodzą przez różne formy specjalizacji, zmiana wykonywanych czynności w zależności od wieku a co z tym się wiąże i rozwoju poszczególnych gruczołów.

Polietyzm

- 1-szy dzień - dochodzi do siebie - twardnieje - włącza się w troflaksję i uczestniczy w niej cały czas. Młode postacie wymagają jeszcze białka. Czyszczą komórki, z których wyszły ( 1 komórka 30 robotnic - 40 minut)

- 2-6 dzień - karmicielki larw starszych. 1 pszczoła - 3 larwy używając papki z miodu pyłku i mleczka.

- 3-6 dzień pierwsze obloty - oddanie odchodów (zdrowe oddają tylko w locie), i orientacja. Potem latają coraz dalej, ale nie pracują. Powyżej 12 dni nasilenie lotów. Czas oblotu 1-2 godziny.

- 5-12 dzień - karmicielki larw młodszych, asysta matki

- 10-18 dzień -

* produkcja miodu: zbieraczka oddaje ładunek 3 pszczołom ulowym, proces dojrzewania miodu;

* woszczarki;

* strażniczki (koniec tego okresu), przy wylotka lub loty patrolowe, przednie nogi i czułki uniesione, obce załadowane zbieraczki są wypuszczane

* wentylacja głowy w przeciwną stronę i tworzenie uliczek dla obniżenia temperatury może być połączone z rozpylaniem wody.

* sprzątanie

* kitowanie.

Kanibalizm - w przypadku braku pokarmu białkowego.

Pszczoły letnie (polietyzm wiekowy)

- żyją 4-6 tygodni;

- pierwsze 2-3 tygodnie pszczoła gniazdowa;

- następne 2-3 tygodnie pszczoła lotna zbieraczka;

- z punktu widzenia pszczelarza proporcja tych dwu grup najważniejszy czynnik w gospodarce;

- nie można mieć samych lotnych ani samych gniazdowych (stadium robocze 65% lotnych) w produkcji mleczka, czy hodowli matek inne proporcje

Pszczoły zimowe

- żyją 6 miesięcy

- inny metabolizm i fizjologia jak letnie

- mało pracują

- duże zapasy w ciele białkowo - tłuszczowym

- zadanie: przezimować ochraniając matkę; wychować pierwsze pokolenie pszczół letnich.

Taniec pszczół - sposób porozumiewania się pszczół:

a) taniec okręcany -szukaj wokół ula

b) taniec wywijany - szukaj pow. 100m

c) taniec sierpowaty - szukaj 25-100m

Porozumiewanie się pszczół po raz pierwszy opisał Karl von Frisch.

Intensywność wywijania świadczy o ukształtowaniu terenu.

Te co znalazły pokarm rozdają po kropli nektaru aby inne wiedziały jakiego smaku szukać i ta kropla musi im wystarczyć w trakcie lotu do wskazanego celu.

Wykład 3 25.11.2011r.

T: Pszczoły bezżądłowe.

Pszczoły bezżądłowe azjatyckie z rodzaju Trigona i Melipona są pszczołami wędrującymi, do 200km etapami.

Pasożytnictwo społeczne - zajmowanie gniazda przez obce pszczoły, które żyją kosztem zajętej kolonii.

GATUNKI PSZCZÓŁ

Pszczoła olbrzymia (Apsi dorsata)

- największa z pszczół;

- robotnice mają różne ubarwienie zależnie od wieku i kasty;

- budują plastry pojedyncze plastry otoczone kurtyną pszczół, które chronią plaster;

- mają przydymione, cienkie skrzydła - przystosowane do ciągłych wędrówek;

- roje zakładają na tym samym drzewie;

- wędrowne pszczoły - przez cały czas gotowe są wytworzyć matkę i założyć nową kolonię;

- jedne z najbardziej agresywnych pszczół;

- są długowieczne;

- na plastrze znajduje się miodnia i rodnia.

Pszczoła indyjska (Apis cerana)

- występuje w Indiach, Indonezji i w całej Azji

- paskowana żółta (robotnica)

- migracje sezonowe (latem w góry , a zimą doliny)

- buduje pionowe, dwustronne plastry (sześciokątne komórki)

- bardzo łagodne

-matka składa dziennie 300-800 jajeczek

- są one tolerancyjne na temperaturę i warozę (pasożyty)

- są zagrożone, ponieważ wypierają je pszczoły europejskie

- również mogą tworzyć drzewa pszczele

- matki i trutnie są całe czarne (różnią się wielkością)

- część miodowa plastra ma dużo dłuższe komórki (do 20 cm).

Pszczoła himalajska (Apis laboriosa)

- największa pszczoła świata;

- bardzo agresywna;

- buduje gniazda pod nawiasami skalnymi;

- przystosowana do wędrówek, ucieczek

- pszczoła ta jest cała czarna

Pszczoła karłowata (Apis Florea)

- bardzo mała, podobna do indyjskiej

- buduje plastry które wystają ponad gałąź

- plastry umieszcza na drzewach, budynkach

- gałęzie obok plastra pokrywa kitem pszczelim (stanowi on barierę ochronną przed mrówkami).

Trzmiele (zamieszkują strefy chłodne klimatu umiarkowanego)

- ich gniazdo ma budowę nieregularną; zbudowane z czystego wosku;

- są bardzo owłosione;

- mają zdolność do otwierania kwiatów lub nagryzają dziurkę z boku kwiatu;

- tańczą aby się porozumieć;

- charakteryzują się dużą wiernością kwiatową (ma to duże znaczenie przy zapylaniu);

- są hodowane na potrzeby zapylania roślin w szklarniach.

Cykl życiowy (roczny) trzmieli

Matka zimuje hibernując w ziemi i na wiosnę wylatuje. Szuka opuszczonej mysiej nory. Zaczyna budować tam gniazdo. Buduje jeden kubeczek miodowy i jedną komórkę, do której składa jajeczka. Składa kilkanaście jajeczek do jednej komórki. Leży na tej komórce inkubując ją, a pokarm pobiera z kubeczka miodowego. Z jajeczek wylęgają się robotnice, które przejmują obowiązki matki. Gniazdo się rozrasta. Bliżej jesieni pojawia się pokolenie płciowe. Trutnie i młode matki, które kopulują. Wtedy robotnice zabijają starą matkę. Gniazdo ginie. Pozostają jedynie zapłodnione młode matki, które szukają miejsca do hibernacji.

Wszystkie trzmiele są w Polsce pod ochroną.!!!!!!!!!!!!! Występuję wiele gatunków trzmieli.

Pszczoła miodna - podział:

1) pszczoły afrykańskie - najbardziej agresywne; wydają najwięcej rojów (do 7 rocznie); matka znosi dziennie ponad 3 tys. jajeczek; migrują, wędrują i uciekają; gniazda budują na drzewach i w dziuplach (osłonięte lub odsłonięte); nie potrafią hibernować (grzeją się).

2) pszczoły europejskie (Czarna europejska pszczoła) - matka składa mniej jajeczek; gniazda budują tylko w ukryciu.

3) pszczoły basenu Morza Śródziemnego

4) pszczoły bliskiego i dalekiego wschodu

Pszczoły eksploatowane w Polsce:

- czarna europejska pszczoła (Apis merifora merifora) - w Polsce i w środkowej Europie.

- pszczoła kraińska (Apis merifera carnica) - Jugosławia, Austria, Niemcy.

- pszczoła kaukazka - w Polsce napływowa; szara; bardzo słabo się roi; bardzo łagodna.

- pszczoła włoska - pszczoła całkowicie żółta; bardzo plenna, ekspansywna; utrzymywana do produkcji mieszańców.

Wykład 4 2.12.2011r.

T: Pszczoły samotne.

Pszczoły samotne:

- samica buduje jedno lub kilka gniazd, z kilku lub kilkunastu komórek łęgowych, jednorazowo zaopatrywanych w pyłek i nektar.

- potem komórki zamykane są wieczkiem, a matka zazwyczaj ginie przed wygryzieniem się młodych.

Podział pszczół ze względu na budowę gniazda:

- pszczoły gniazdujące w ziemi;

- pszczoły murarze;

- pszczoły gniazdujące w częściach roślin.

Większość pszczół gniazduje w ziemi - pszczolinki. Wybierają one miejsca suche, nasłonecznione. Materiał to glina lub piasek, woda + to co jest w otoczeniu. Długość kanału od kilku cm do 0,5m

Pszczoły gniazdujące w częściach roślin:

1. samodzielnie drążące np.. w drewnie;

2. zajmują gotowe miejsca.

- dość powszechnie wykorzystują żywice roślin jako budulec. Wykorzystują też błoto i kamyki, oraz watę roślinną.

- wykorzystują kanały zrobione przez inne owady.

Pszczoły murarze:

- lepią gniazda z gliny lub błota;

- komórki oddzielają murowanymi przegrodami;

- niektóre, np. drobnica murarka wykazują tendencję do kolonijnego gniazdowania tworząc skupiska nawet paru tysięcy, tak samo pszczolinki.

- np. 40 kopczyków na m² pszczolinka w ziemi;

- wigorczyk - 130 gniazd na 1m² lucerny;

- dorobnica murarka w ścianie 400 gniazd na m²;

- niektóre pszczelinki i misiarki mogą żyć gromadnie - jedno gniazdo .

Pszczoły żyjące w Polsce

1. lepiarkowate - prymitywny krótki języczek;

* samotka - drobna 6-8mm, w łodygach krzewów jeżyn, róż drąży kanały w rdzeniu; czarna; 2-7 komór lęgowych liniowo posmarowanych śliną; zimę spędza jako przedpoczwarka; oblatuję szczególnie kwiaty roślin krzyżowych (lato-czerwiec- sierpień).

* lepianka - średnia, 14-16mm, języczek 3mm; wczesnowiosenne (kwiecień - maj); szarożółta; w ziemi piaszczystej i żwirze; tworzy agregacje; zimuje w komorze łęgowej, ale jako imago.

2. pszczolinkowate (Andrenidae)

- liczne, ok. 120 gatunków Polsce;

- 5-16mm; czarne, brunatne, żółte lub białawe;

- ważne dla zapylenia lucern, kapusty, koniczyny, ziół, drzew i krzewów owocowych;

- gniazda w ziemi piaszczystej lub glinie; liczne kolonie.

* pszczolinka koniczynowo-lucernowa: czerwiec - lipiec, poza motylkowymi; oblatują też wiśnie i poziomki.

3. smuklikowate - najwięcej gatunków, od małych do bardzo dużych; gniazdują w ziemi; zróżnicowane; społeczne kolonie.

* smukli - duży, 16 mm; duże gniazda do 24 komór w glinie lub żwirze; samica jest przy wylęgu młodych, lipiec- sierpień; zimują samice w ściółce (nieraz gromadnie); lucerna, gorczyca, bławatek.

* wigorczyk lucernowiec - mały 7-8mm; żółto-siwy; zimuje larwa w stanie diapauzy; lata lipiec- sierpień na rośliny motylkowe.

4. spójnicowate - nieliczne ok.10 gatunków; ziemi; szczególnie druga połowa lata; rośliny motylkowe; jedna generacja w roku.

* odrostka pospolita

* spójnica lucernowa.

5. mięsierkowate - zróżnicowane wielkością; długi języczek do 7mm; gniazda łodygi i drzewa; mogą gniazdować grupowo; pszczoły letnie.

* miesiarka lucernówka - znaczenie gospodarcze; 7-9mm; ciepłolubne; można kontrolować jej rozmnażanie; komory łęgowe tapetuje liśćmi; żyje 6-8tygodni; składa 30 jaj; często potomstwo wygryza się w drugiej generacji.

* osmia - pszczoła murarka; znaczenie gospodarcze; duży dymorfizm płciowy; mały samiec.

* murarka ogrodowa - 8-12mm; występuje w ogrodach i sadach; loty: kwiecień -czerwiec; wszystkie drzewa i krzewy owocowe, truskawki, rzepak, mak.

* mieszarka ryżówka - 10-12mm; czarna w wiele kolorów paski żółte; w pędach bzu, drewnie jeżyn; loty: czerwiec - sierpień; zimuję poczwarka.

6. porobnicowate - jedna z największych rodzin w świecie; gniazda wszędzie: ziemia, rośliny.

* porobnica murówka - 13-15mm; czarna, bardzo owłosiona, podobna do trzmieli; gniazda w glinianych ścianach; gromadnie; rozwój osobniczy - zimuję larwa.

Hodowla i chów:

- szczególnie miesierkowate - miesierki i murarki;

- rozmieszczamy sztuczne gniazda (pułapkowe) w ostojach bytowania;

- są to pojemniki wypełnione rurkami igielitowymi, popiołem, trzciną;

- rozmieszcza się w marcu przed lotami, najlepiej na tle dobrze nasłonecznionych ścian;

- gniazda zostają do pierwszych jesiennych chłodów (temp. 0°C);

- wcześniejsze zdejmowanie powoduję zamieranie larw;

- przenosimy w suche bezpieczne miejsca - ochrona przed ptakami, myszami;

- kontrolujemy jaki gatunek zasiedlił po wieczkach i zasklepach komórek;

- można rozłupać wszystkie łodygi i wybrać tylko dobre, zdrowe;

- oprzędy dajemy do lodówki +4C po selekcji;

- poprzez różny termin wyjęcie można regulować czas wygryzienia do upraw (?);

- wiosną oprzędy w małych pojemnikach z otworami, inkubatory umieszcza się koło gniazd, by pszczoły je zasiedliły;

- gniazda - strona południowa, nasłoneczniona, pod daszkiem i okapem; start - min kilkaset oprzędów;

- obserwujemy coroczny przyrost populacji, co wskazuje na adaptacje;

- pasożyty zwalczamy przez selekcje oprzędów;

- większa średnica rurek zapewnia prawidłowy stosunek płci (małe rurki samce);

- osmia rufia - w rurkach z trzciny średnica 7-8, dł. 18-20 cm, ok. 100 rurek na jedno gniazdo zapylają efektywnie samice;

- hoduje się też do zapylania pod folią (truskawki, brzoskwinie);

- hoduje się jako ochronę gatunku w celu powtórnej introdukcji i restytucji w agrocenozach;

- najlepsza produkcja dla potrzeb produkcji nasiennej, szczególnie lucerny w USA i kanadzie. (1964r z USA do Kanady import miliona oprzędów);

- opracowano specjalne gniazdo rozbierane z drewna wielokrotnego użytku;

- megachilnik - miejsce na gniazda z rurek, zadaszona skrzynia, do ustawiania pod folią lub w szklarni;

- np. na 3 tygodnie przed zakwitnięciem lucerny przynosi się z temp +4C do cieplarni +30C i wilgotności 70%;

- tuz przed wylęgiem do inkubatora w pobliżu megachilnik;

- jeśli wygryzie się wcześniej to inny pokarm, np. wrotycz (ciągłość pokarmowa);

- lucerna nostrzyk - klon dostarcza liści do wyścielania komór lęgowych, więc jeśli ich nie ma to trzeba ustawić choćby w wazonie.

Chów:

- bloki z wysuszonej gliny dł.50cm, szer.5cm w drewnianej obudowie, otworki o śr.4,5cm, głębokości 15-20cm; raz ustawiane są trwałe, wieloletnie z tendencją do przyrostów.

Chów pszczół w ziemi:

- najtrudniejszy; tworzy się w dołach 70cm wyścielonych folią, obsianych trawą; grzędki hodowlane do zasiedlenia; rozkopywane do pozyskania oprzędów.

Wykorzystanie rośnie - możliwość sterowania rozwojem; synchronizacja lotów z okresem kwitnienia.

Murarka ogrodowa do zapylania sadów. 2 tyg. przed wylotem imago i zakwitnieniem pojemniki i gniazda inkubatorowe do sadu; zbierać gniazda przed opryskami; zależna od korelacji; znasza dobrze ograniczenia w tunelach (hodowla heterozyjna); również porzeczka czarna, truskawka - wybór ekstra sięga 75-95 %; Europa - kalarepa, rzodkiewka, ogórek, marchewka, cebula, por.

Hodowle heterozyjne i inne hodowle - gniazda pod izolatory lub wylęgające się oprzędy na szelkach; wazony z liśćmi do oprzędów.

---