Gospodarcze znaczenie bydła- celem prod. zwierz. jest maksymalizacja potencjału produkcyjnego, oraz optymalnego wykorzystania pomieszczeń, bazy paszowej, zapewnienie dobrostanu zwierzętom. Chów zwierząt-działalność człowieka polegająca na utrzymywaniu zwierząt w celu wykorzystania ich cech użytkowych dla zaspokojenia różnych potrzeb,także w celach hobbystycznych. Chów zwierząt polega na zapewnieniu im prawidłowych warunków bytowania,rozwoju i rozrodu,dzięki którym możliwy jest pełny rozwój pożądanych cech.Jedna z podstawowych gałęzi rolnictwa. Chów uwzględnia rozród,odchów młodych zwierząt i czynności związane z utrzymaniem,pielęgnacją i żywieniem zwierząt. HODOWLA -zespół zabiegów zmierzających do korzystnej zmiany struktury genetycznej puli genowej stada zwierząt,wyrażającej się większą wydajnością kolejnych pokoleń.Celem hodowli jest stałe doskonalenie stada. Obejmuje takie metody hodowlane jak: Selekcja, Dobór par do rozpłodu, Kojarzenie, Krzyżowanie Późniejsze metody użytkowania bydła: Mleczne, Juczne (od 4 -5 tys.lat), Pociągowe Poszczególne rasy bydła nie różniły się między sobą. Selekcję prowadzono na cechy : przebywanie z człowiekiem wytrzymałość na głód : Wydajność mleka; Mięsność; Wartość odżywcza mleka Mleko zawiera ok. 13% s.m. 1 litr pełnego mleka pokrywa zapotrzebowanie dobowe człowieka wykonującego pracę w: 100% na tłuszcz; 50% na białko zwierzęce; ponad 100% na wapń; 90% na witaminę B2, potas, magnez, witaminę A,C Pijąc mleko zapobiega się osteoporozie, krzywicy u dzieci, zmniejsza niebezpieczeństwo występ. nowotworów jelita grubego, zmniejsza się częstotliwość występowania zawałów serca Efektywność produkcji mleka w Polsce wzrost liczebności stad towarowych; zmiana systemu utrzymania krów mlecznych; modernizacja obór (np. nowoczesne dojarki); poprawienie żywienia (baza paszowa, normowanie pasz); poprawa składu i jakości skupowanego mleka; likwidacja schorzeń metabolicznych; zwiększenie licz.krów pod kontrolą i skuteczność pracy hodowlanej; zwiększenie wydajności mlecznej do 5000 kg; opracowanie i realizacja systemu edukacji hodowców bydła i służb doradczych; właściwa polityka państwa; zwiększenie roli hodowców bydła mlecznego w polityce i strategii hodowców. Znaczenie bydła Utrzymanie ściołowe - produkowany obornik; Utrzymanie bezściołowe - produkowana gnojowica. W Polsce występują gleby piaszczyste o mniejszej żyzności stąd znaczenie obornika w użyźnianiu gleb jest duże. Stosowanie obornika przeciwdziała degradacji środowiska oraz poprawia zdolności upraw (zwiększa plony) i zachowanie naturalnego obiegu pierwiastków w przyrodzie. Obornik zawiera: 0.4% azotu; 0.2% fosforu; 0.5% potasu; 0.5% wapnia. Fermy bydła mlecznego w UE: Gospodarstwa mogą produkować mleko jeśli: posiadają certyfikat weterynaryjny dopuszczający gospodarstwo do produkcji mleka; mają zinwentaryzowane i zarejestrowane stado w systemie IACS; mają przyznaną kwotę mleczną; regularnie przeprowadzają kontrolę stanu zdrowia zwierząt; produkują mleko, które spełniają warunki jakościowo-sanitarne; poddają mleko badaniom w celu kontroli składu i jakości. Cechy gospodarstw mlecznych w UE Obserwuje się 2 trendy w produkcji mleka: występowanie większej licz. specjalistycznych gospodarstw >50 krów; dostarczają one > 40 % ogólnej produkcji mleka w UE i powiększą skalę produkcji > 100 krów; Powstawanie grupy gospodarstw utrzymujących się z produkcji mleka i coraz większa część dochodu pochodzi ze źródeł leżących poza gospodarstwem Np. z agroturystyki,sprzedaży bezpośredniej produktów mleczarskich,dotacji z tytułu dbania o krajobraz i tereny wiejskie; Kwota mleczna - max. ilość mleka o ustalonej zawartości tłuszczu jaką można wyprodukować i wprowadzić do obrotu. Efektywność produkcji mleka w Polsce wzrost liczebności stad towarowych; zmiana systemu utrzymania krów mlecznych; modernizacja obór (np. nowoczesne dojarki); poprawienie żywienia (baza paszowa, normowanie pasz); poprawa składu i jakości skupowanego mleka; likwidacja schorzeń metabolicznych; zwiększenie licz.krów pod kontrolą i skuteczność pracy hodowlanej; zwiększenie wydajności mlecznej; opracowanie i realizacja systemu edukacji hodowców i służb doradczych; właściwa polityka państwa; zwiększenie roli hodowców bydła mlecznego w polityce i strategii hodowców. Rozmieszczenie bydła na poszczególnych kontynentach: Azja 31%; Ameryka południowa 22%; Ameryka północna 13%; Afryka 15%; Europa 9%; Australia 3%; WNP 8 % Dzisiejsze bydło: wydajność mleczna- 5000 tys. wydajność rzeźna - z 40% do 70%

Technologie produkcji mleka w Polsce: sposób zadawania pasz ręcznie 58%; z wózka lub taczki 39%; z przyczepy ciągnikowej 2%; inny1%. sposób usuwania obornika ręcznie na taczkę 72%; zgarniakiem mechanicznym 18%; spychaczem 2%; inny 8%. sposób dojenia krowy mechaniczny do baniek 81%; ręcznie 15%; mechanicznie do rurociągu 4%. sposób schładzania mleka w chłodziarce 78%; w konwiach w wodzie 15%; inny 7%. pojenie krów z poideł 51%; z koryt 34%; wiader 14%; inne 1%. Pochodzenie bydła - Systematyka: Klasa: ssące Gromada: parzystokopytne Rząd: roślinożerne Podrząd: przeżuwacze Rodzina: pustorogie Podrodzina: bydłowate Rodzaje: bawoły Bawoły azjatycki - Bawół pospolity - Bawół dziki Bawół afrykański 2. bizony - Bizon amerykańskie - żubr europejski - yak 3. azjatyckie bydło czołowe - banteg - glaur - gajal - zebu 4. bydło właściwe BAWOŁY Bawoły indyjskie-obejmują tereny wschodniej Azji. Bawoły kafryjskie-zamieszkają tereny pd.i śr. Afryki. Na świecie 150mln. Jako zwierzęta robocze są zdolne do krótkotrwałego, d. wysiłku. Indyjskie bawolice dają400-500 l.mleka. Bawolice we Włoszech2-3 tys. l.- d.udział tłuszczu8%. Wyst. na półwyspie Bałkańskim.Późno dojrzewające.W Europie zaprzęga się do wieku 4 lat i użytkuje na rzeź w wieku15-20lat. B.wrażliwe na zimno i gorąco. Krzyżowanie z bydłem domowym-niepłodne. Wys. w kłębie 180cm. Ciąża 311-315 dni. ŻUBRY Wyst. w Polsce w Puszczy Białowieskiej.Masa ciała 500-700kg. W przeszłości samce nawet 1100kg. Wys. w kłębie 180cm. Żyją w mały stadach3-5sztuk. Osiągają późno dojrzałość płciową. Po raz pierwszy cielą się w wieku5-6 lat. Żyją ok.30-50lat. Z bydłem domowym dają płodne potomstwo-żubronie. BIZON Gł. pożywienie Indian, zostały wytępione-żyją w rezerwatach. Zwierzęta potężne 170-190cm wys. w kłębie, masa ciała 60-1000kg. Z bydłem domowym dają płodne potomstwo. Samice skrzyżowane z hereford dają mieszańce zwane katallo.Jeżeli w 1/8 jest krew bizona to zachowują odporność na zimno.Użytkowane na terenach b. zimnych. Żyją na pastwiskach. Nie wymagają utrzymania w pomieszczeniach. YAK Są najbardziej spokrewnione z bydłem właściwym. Wyst. w stanie dzikim i udomowionym w wysokich partiach środkowej i południowej Azji. Zwierzęta juczne,pociągowe,wierzchowe. Cechą charakterystyczną jest dł sierść. Zwierzęta niewielkie: samice 200-380kg, samce 400-500kg. Wydajność mleczna 300-400kg, tłuszczu 6-8%. Nawóz przeznaczony jest na opał. Z bydłem domowym daje płodne potomstwo. AZJATYCKIE BYDŁO CZOŁOWE Banteg -150cm wys. w kłębie, żyją w Indiach, na Jawie, Borneo w formie udomowionej i dzikiej. Z bydłem domowym daje mieszańce, z których płodne są samice. Pochodzi od niego bak. Bak -użytkowany juczne,mięsne; 120cm wys., masa ciała samic 250-300kg, samce 100kg cięższe. Wydajność mleczna 400 - 1000 kg . Gajal -pół udomowiona forma.Chowane w stanie półdzikim.Czoło duże,grube,zaokrąglone rogi.Kłąb w kształcie garbu, umaszczenie ciemno szare; 160cm w kłębie; łagodne,łatwe do chowu. Z bydłem domowym dają płodne samice. Glaur-zasiedlają lesiste tereny Indii. Najwyższe 170-180 cm. Charakterystyczną cechą są silnie rozwinięte proste,płaskie rogi, białe nogi,miękka ciemno brunatna sierść,uwydatniony garb na kłębie.B. płochliwe, trudno oswoić. Z bydłem domowym dają potomstwo, z którego płodne są tylko samice. Zebu najbliższe bydła domowego, typowe dla Indii. Zwierzęta klimatu zwrotnikowego. Duże uznanie u hodowców afrykańskich. W typach mlecznych i mięsnych wyróżnia się 30 ras zebu. Najbardziej popularne Brachman. Krzyżowanie z różnymi europejskimi rasami mięsnymi dało początek rasom mięsnym: hereford,shorthorn,brangus

Pochodzenie bydła europejskiego: TUR - Za protoplastę bydła domowego uważa się tura dużego i krótkorogiego. Żył w Azji, Europie, Afryce. Tur duży - wysoki 185 cm, stosunkowo duża głowa, płaska partia czołowa pokryta włosami, nisko osadzony łuk oczodołów, głębokie doły skroniowe. Rozłożyste rogi - samiec 50-80 cm. Wyraźnie zaznaczony kłąb. Wyraźny dymorfizm płciowy - samce czarne samice jaśniejsze. Wydajność mleka 500-300 litrów (na wykarmienie potomstwa). Szybkie zwierzęta, przedmiot łowów królewskich. Ochłodzenie klimatu spowodowało ich wyginięcie. Pochodzi od niego: bydło ukraińskie, węgierskie, nizinne, czarno- białe, czerwono - białe, holsztyny, fryzy. BIOLOGICZNE KRYTERIA OCENY ZWIERZĄT TYPY UŻYTKOWE Ocena jest wielostronna. Uwzględnia szereg właściwości, które wpływają na wartość użytkową i hodowlaną. Wyodrębnia się 2 podziały czasowe: ETAP - ocenę możemy dokonać w etapie wczesnym; oceniamy organizm zwierząt, które nie wykazały się wydajnością; ma charakter prognostyczny, jest uzupełniana przez rodowód; ma dać odpowiedź czy możemy zakwalifikować do dalszej hodowli. ETAP - ocena przeprowadzana na zwierzętach, gdy zakończyły cykl produkcyjny; Biologiczne kryteria uwzględniane przy ocenie zwierząt: stan zdrowia pokrój zachowanie się zwierząt - uzależnione od właściwości psychicznych i nabytego doświadczenia; konstytucja - jest miarą energii życiowej i uwarunkowana biochemiczną miarą komórek, od konstytucji zależy: zdrowie, temperament, odporność na niesprzyjające czynniki środowiska, zdolność do rozmnażania się; wczesność dojrzewania wykorzystanie paszy żywotność TYPY UŻYTKOWE BYDŁA Nazywamy zespół dziedzicznych cech morfologicznych i fizjologicznych pozwalających na określony najbardziej ekonomicznie uzasadniony rodzaj użytkowania. 3 częste typy użytkowania: mleczny - rzadko rozpowszechniony - Jersej, HF; mięsny; roboczy. Typy mieszane (kombinowane): mięsno- mleczny (przewaga mlecznego) mleczno- mięsny (przewaga mięsnego). TYP MLECZNY (jersey,ayrshire, norweskie bydło bezrogie) duża, długa głowa; wydłużona szyja z fałdami skóry; wydłużony tułów ; klatka piersiowa długa, dość głęboka o stosunkowo małej szerokości, a samo wydłużenie klatki piersiowej spowodowane szerszym rozstawieniem żeber; klatka piersiowa rozszerza się ku tyłowi i zwiększa swoją objętość; tułów ma postać klinowatą( węższą z przodu, szersza z tyłu); cienka elastyczna skóra pokryta intensywnym, delikatnym owłosieniem, cienką kością; słabo rozwinięte mięśnie; dobrze rozwinięte wymię. U tego typu występuje : intensywna przemiana materii, typ oddychania - piersiowy, wybitna użytkowość mleczna, mała przydatność do opasu, niska wydajność rzeźna, powolny wzrost TYP MIĘSNY (Shorthorn, Hereford, Cheroleis, Piemontese) krótka głowa; krótka dobrze umięśniona szyja z małą ilością fałd skórnych; krótka, szeroka, głęboka klatka piersiowa w formie cylindrycznej; żebra łączą się z kręgosłupem prawie pod kątem prostym są blisko siebie położone, pałąkowato wygięta; przednia partia ciała jest wygięta, kształtem przypomina prostokąt; skóra gruba gąbczasta, mniej owłosiona; stosunkowo krótkie kończyny; obfite umięśnienie; średnio rozwinięte organy wewnętrzne; słabo wykształcone wymię; wybitnie przydatne do opasu ( opasy dobrze wykorzystują pasze treściwe); cechuje się dużą wydajnością rzeźną dochodzi do 70%; obserwuje się obniżoną przemianę materii; w typie żyją zwierzęta zarówno duże jak i małe. TYP JUCZNY (siwe bydło stepowe, niektóre rasy włoskie) wydajność mleczna mała - wystarcza na odchów potomstwa; powolne tempo wzrostu; późne dojrzewanie ; charakteryzuje się dużą siłą pociągową; temperament spokojny. TYP KOMBINOWANY (rasy nizinne, bydło szwedzkie) Doskonali się przydatność mleczną i opasową. Mleko pozyskiwane jest od krów jednostronnie mlecznych. Mięso pozyskiwane jest od krów ras mięsnych RASY- gr. zwierząt tego samego gat. powstałe w wyniku twórczej pracy człowieka w określonych warunkach przyrodniczych, gospodarczych i odznaczające się zespołem cech uznanych za rasowe wiernie przekazywanych na potomstwo. Jest dostatecznie liczna, żeby można było ją rozmnażać bez konieczności kojarzenia w pokrewieństwie. Podział - kryteria: strefa geograficzna , położenie regionu w którym ta rasa powstała; rasy klimatu- tropikalnego, morskiego, umiarkowanego, stepowego. Podział: rasy krajowe i zagraniczne

---