PRELEKCJA 1

1. Układ AB0

- odkrył Karl Landsteiner (1901)

- zawiera antgeny A i B

- przeciwciała są skierowane przeciwko AB0 i stanowią stały skład osocza i układ IgM

- w surowicy konia znajdują się przeciwciała aglutynujące krwinki czerwone (heteroaglutyniny)

2. Aglutynacja

• podstawowa metoda identyfikacji antygenów grup krwi oraz skierowanych przeciwko nim przeciwciał.

Zależy od:

• liczny i lokalizacji antygenów na powierzchni erytrocytów

• stężenie odpowiednich przeciwciał w surowicy

3. Antygeny układu AB0

• umieszczone są zewnątrzkomórkowo na błonie erytrocytu (łatwo dostępny dla przeciwciał).

• Antygeny układu Rh leżą śródkomórkowo.

4. Lektyny

- białka roślinne, które w odpowiednim stężeniu reagują swoiście z pewnymi antygenami krwinek czerwonych powodując ich aglutynację (mają zdolność wiązania odpowiednich grup cukrowych)

Zastosowanie:

- badanie układu AB0

Dolichos biflorus anty-A

Urex europaeus anty-H

Dolichotest - odróżnianie grupy A₁ od A₂

- badanie układu MNS

Vicia graminea - anty-N

5. Układ Rh

- metoda probówkowa w obecności NaCl za pomocą odczynników zawierających przeciwciała monoklonarne:

anty - D C C^w o E e

- Przeciwciała układu Rh należą do klasy IgG i powstają w wyniku immunizacji

- Określenie fenotypu Rh nie zawsze pozwala na określenie genotypu.

6. Przeciwciała monoklinalne:

- wykazuje specyficzność wobec pojedynczej determinanty antygenowej

- produkowane in vitro pojedyńczy hybrydowy klon limfocytu B (hybrydoma)

- hybrydoma powstaje w wyniku fuzji limfocytu B wytwarzającego przeciwciała z komórek nowotworowych, dzięki hybrydom zyskuje zdolność nieograniczonej proliferacji

- zastosowanie:

* lokalizacja i leczenie nowotworów

* wykrywanie i określanie stężeń leków, enzymów i hormonów

* wykrywanie antygenów mikroorganizmów

* serologia

7. Transfuzja krwi - w immunizacji najważniejsze znaczenie ma:

- anty D (układ Rh)

- anty K (układ Kell)

- u biorców D dodatkowe antygeny E, c, C^w (układ Rh)

8. Zasady przetaczania krwi:

1. Przetacza się krew zgodna w zakresie AB0 i antygen D z układu Rh.

2. Przetaczana krew nie może zawierać antygenów reagujących z przeciwciałami biorcy lub antygenem, który był odpowiedzialny za stwierdzenie alloimmunizacji w przeszłości.

3. Chory który wytworzył przeciwciała odpornościowe lub stwierdza się autoprzeciwciała aktywne w 37⁰C należy dobrać krew zgodną fenotypowo w układzie Rh i zgodnie z antygenem K z układu Kell

Przetaczanie grupy 0 chorym innej grupy jest dopuszczalne, gdy:

- stan zagrażający życiu, gdy brak jest krwi jednoimiennej

- obecne alloprzeciwciała odpornościowe, gdy brak krwi zgodnej jednoimiennie

- bardzo słaba ekspresja antygenu A i B lub trudności w określeniu grupy AB0

- brak krwi Rh (-) w układzie AB0 przetacza się krew grupy O Rh (-)

We krwi osobników są antygeny, a w osoczu przeciwciała.

przeciwciało + antygen = aglutynacja

wydzielasz - nie ma aglutynacji

niewydzielacz - jest aglutynacja

PRELEKCJA 2

1. Rodowód

• graficzne przedstawienie pokoleń rodziny oraz danych klinicznych dotyczących występowania danej cechy

• Rodowód cechy dominującej - umożliwia określenie sposobu dziedziczenia i ryzyka wystąpienia czy powtórzenia się choroby w rodzinie.

2. Utrudnienia:

- heterogenność

- fenokopie

- rzadkie przypadki w rodzinie

- niepewność ojcostwa

3. Sferocytoza dziedziczna (mikrosferoza)

- niedokrwistość hemolityczna lub żółtaczka

- cecha autosomalna dominująca

- lotus 8 p

- częstość występowania 1:5000 urodzeń

- niedobór ilościowy lub nieprawidłowa budowa spektryny - białka szkieletowego krwinki czerwonej

- we krwi oprócz monocytów są sferocyty (mniejsza średnica niż erytrocyt 2-3, kształt kulisty, mniejszy stosunek powierzchni do objętości krwinki, więcej hemoglobiny, czas życia krótszy, sferocyty niszczone są w śledzionie i występuje wtedy

splenomegalia - niedokrwistość, zwiększona ilość bilirubiny

sferocyty w obniżonym ciśnieniu osmotycznym łatwiej się rozpadają)

4. Niedokrwistość sierpowatokrwinkowa (HbS)

- autosomalna monogenowa

- lotus 11 p

- mutacja punktowa zmiany sensu w obu genach białka β - globuliny (Glu - Val w pozycji 6)

- hemoglobina HbA β₂ α₂ ; HbS α₂ β^S (ma skłonności do polimeryzacji)

- anemia sierpowata HbS/HbS

- sierpowatość krwinek HbA/HbS

- nosicielstwo HbS

- wyrywanie heterozygot HbA/HbS

* test Emmela

* elektroforeza lub chromatografia hemoglobiny

* hybrydyzacja DNA

5. Fenyloketonuria (PKU)

- recesywna

- niedobór lub brak hydroksylazy fenyloalaninowej

- lotus 12 q

- częstość 1:7000 - 12000 (Europa)

- nieliczenie PKU

* podwyższa stężenie fenyloalaniny i produktów: kw. fenylooctowy i fenylopirogronowy

* niedorozwój umysłowy

* napady padaczki

* zachowanie jak autyzm

* nadmierne pocenie się

* słaba pigmentacja skóry

* „mysi” zapach potu

* zaburzenia wzrostu mózgu i osłonek melonowych

- leczenie - dieta z ograniczoną ilością fenyloalaniny

- wykrywanie:

* test moczowy (pieluszkowy) - kilka kropli 10% roztworu FeCl₃ - barwa niebiesko-zielona, umożliwia rozpoznanie w 4-5 tygodniu życia

* półilościowy mikrobiologiczny test Guthriego - już po 4 h życia

* test przesiewowy - oznaczanie stężeń w suchej krwi noworodka z wykorzystaniem biochemicznej reakcji kulometrycznej, nie wcześniej niż po 24 h w Polsce 72 h

6. Fenyloketonuria matczyna

- niestosowanie diety przez matkę prowadzi do urodzenia dziecka z upośledzeniem umysłowym mimo, że jest zdrowe.

7. Tyrozynemia noworodków:

- autosomalna recesywna

- 1:100 000 - 120 000

- niedobór enzymu hydroksylazy parahydroksyfenylopirogronianowej utleniającego kwas parahydroksyfenylopirogronianowy do kwasu homogentyzynowego

- wzrost stężenia Tyr i Fen w surowicy krwi, moczu i ich metabolitów

- łagodna i ostra

- wykrywanie:

* ilościowe wyznaczanie tyrozyny metodami biochemicznymi lub półilościowe

* mikrobiologiczny test Guthriego

* daje reakcję barwną z FeCl₃

8. Alkaptonuria (ochronoza)

- autosomalna recesywna

- 1:200 000

- brak enzymu oksydazy homogentyzynianowej (dioksygenazy) katalizującego przemiany kwasu homogentyzynowego do kwasu fumaryloacetooctowego

- kwas homogentyzynowy daje ciemne zabarwienie moczu (utlenia się)

- w 2-3 dekadzie życia pojawiają się objawy ochronozy

9. Albinizm (bielactwo)

- recesywna

- wada komórek barwnikowych

- albinizm oczno - skórny (uogólniony)

- albinizm tyrozynazo - ujemny (brak enzymu przekształcającego Tyr w jeden z prekursorów melaniny) skóra różowo - czerwona, białe włosy, tęczówka

- albinizm oczny - recesywna autosomalna, sprzężona z chromosomem X

PRELEKCJA 3

Determinacja płci:

• Lygens ♀ XX x XY ♂ człowiek

• Protenor ♀ X x XX ♂ pluskwiaki, nicienie

• Abraxas ♀ ZW x ZZ ♂ ryby, gady, płazy, ptaki

• Fumea ♀ ZZ x Z ♂ motyle z rodziny Fumea

Muszka owocówka:

Wzór Bridgesa = X / A

X - (liczba chromosomów X)

A - (liczba garniturów autosomów)

• Diploidalna ♀ - X/A=2/2=1

• Diploidalny ♂ - X/A=1/2=0.5

• Interseks - X/A= 0.5-1

• Super ♀ - X/A > 1

• Super ♂- X/A < 0.5

Chromosom X:

• Submetacentryczny

• Ok. 5% całkowitego DNA genomowego

• Zbudowany jest z 1.8 x 10⁸

Płeć chromatynowa żeńska:

- pałeczki „dobosza” w jądrze granulocytu obojętnochłonnego

Chromosom Y:

• Mały akrocentryczny

• Ok. 1% całkowitego DNA genomowego

• Zbudowany z 6 x 10⁶ par zasad

Płeć chromatynowa męska:

-ciałko Y w jądrze limfocytu

- jasna, fluoryzująca plamka

Cechy sprzężone holandrycznie z Y:

• Różnicowanie i rozwój pierwotnej gonady z zarodka genetycznie męskiego

• Biosynteza tzw. czynnika..

Nondysjunkcja:

• nierozdzielenie gamet

• przyczyna wielu chorób

Choroby sprzężone genosomalnie:

• Hemofilia A

• Daltonizm

• Dystrofia mięśniowa

Hemofilia

♀ X^H X^H x X^h Y ♂

zdrowa chory

MORFOGRAM - ocena sylwetki ciała

1. wzrost

2. długość kończyny dolnej

3. szerokość barków

4. szerokość międzykrętarzowa

5. obwód klatki piersiowej w spoczynku

PRELEKCJA 4

MUSZKA OWOCOWA - Drosophila melanogaster

• Cykl życiowy - 2 tygodnie

• Łatwo uzyskać duża ilość osobników

• Ma chromosomy olbrzymie - politeliczne - w komórkach śliny larw

• Podczas fazy S zachodzi endoreplikacja DNA , bez następującej mitozy, w tym czasie jest 1024 równolegle ułożonych chromatyd

• Amplifikacja genów - silna ekspresja

• Chromatydy mają prążki - skondensowana i rozluźniona chromatyna

• Pierścienie Balbianiego - pufy - miejsce syntezy RNA

• Chromosomy politeliczne są ze sobą połączone obszarami heterochromatyny, które znajdują się w okolicy centromeru

Zespół Klinefeltera

• 1:1000

• 80% - 47,XXY

• 15% - mozaika 46,XY/47,XXY

• częstość urodzenia chorego dziecka wzrasta z wiekiem matki

Cechy fenotypowe:

• wysoki wzrost

• słaby zarost

• wydłużone kończyny dolne

• kobieca sylwetka ciała

• ginekomastia

• skąpe owłosienie pachowe i łonowe

• brak 8 zebów

• małe pracie, słabo rozwinięta moszna

• pierwotna bezpłodność

• stopniowy zanik potencji

• spłaszczenie okolic skroniowych

• powiększone zatoki czołowe

• przedwczesne zrastanie szwów wieńcowych

• małe siodło tureckie

Zespół Turnera:

• 1:2500

• 50% - monosomia 45,X

• 15% - izochromosom długich ramion chromosomu X 46,X i (Xq)

• 10-20% - delecja krótkich ramion chromosomu X 46,X, del (Xp)

• 30-40% - mozaika 45,X/46,XX lub 45,X/46,XY

• 80% monosomii jest spowodowana nondysjunkcą u ojca

Cechy fenotypowe:

• niski wzrost

• krępa budowa ciała, brak talii, zaokrąglone biodra, skłonność do nadwagi

• krótka, płetwiasta szyja

• koślawe łokcie

• szeroka klatka piersiowa, szeroko rozstawione brodawki sutkowe

• niedorozwój zewnętrznych zewnetrznych narządów płciowych

• skąpe owłosienie pachowe i łonowe

• wczesne występowanie zmarszczek

• wady nerek, zapalenie tarczycy

Zespół super kobiety

• 1:1000

• 47,XXX

• przyczyna jest nondysjunkcja u matki lub ojca

• 15 - 20% - upośledzenie umysłowe

• wcześniejsza menopauza

• kobiety są zarówno płodne jak i bezpłodne

Zespół super mężczyzny

• 1:1000

• 47,XYY

• wysoki wzrost

• powikłania po trądziku

• czasem nadmierna agresja

• są płodni i mają zdrowe potomstwo

• skrócenie paliczków dystalnyc

PRELEKCJA 5

EUPLOIDIA

• zwielokrotnienie całego garnituru chromosomów

• u ssaków osobniki takie giną

triploidia 3n

tetraploidia 4n

ANEUPLOIDIA

• polega na zwiększeniu lub zmniejszeniu diploidalnej liczby chromosomów

• mutacje genomowe

Monosomia 2n - 1

Trisomia 2n + 1

Tetrasomia 2n + 2

Aneuploidia autosomów - przyczyną jest nondysjunkcja

1. zespół Downa

• trisomia 21 chromosomu 47,XX +21, 47,XY+21

• trisomia - 95% przypadków

• translokacja - 3%

• kariotyp mozaikowy 1 - 2%

• w 95% przypadków nondysjunkcja zachodzi u matki

• za cechy fenotypowe odpowiedzialne sa geny zlokalizowane na końcowych częściach ramion długich 21 chromosomu

cechy fenotypowe:

• skośne ustawienie szpar powiekowych

• obniżone napięcie mięśniowe

• opuszczone kąciki ust

• otwarte usta

• zapadniety grzbiet nosa

• krótkogłowie

• wąskie podniebienie

• krótka szyja

• zmarszczka nakatna

• małpia bruzda, krótki V palec ręki

• zniekształcone małzowiny uszne

• duży, pobrużdżony język

• plamki Brushfielda na tęczówce

• wrodzone wady serca

• większa zapadalnośc na białaczkę, Alzheimera

2. zespół Pataua

• trisomia 13 chromosomu 47,XX+13, 47,XY+13

• translokacja niezrównoważona - 20%

• kariotyp mozaikowy - 5%

• około 70% dzieci umiera w 1,5 roku

• około 10% przeżywa 1 rok

cechy fenotypowe:

• mikrocefalia

• ubytki skóry na głowie

• wystające czoło

• rozszczep wargi i podniebienia

• wady gałek ocznych

• hipoteloryzm

• nisko osadzone uszy

• anomalie palców

• wrodzone wady serca, nerek, macicy

• hipotonia mięśniowa

• głuchota

3. zespół Edwardsa

• trisomia 18 chromosomu 47,XX+18, 47XY+18

• w wielu przypadkach dochodzi do samoistnego poronienia

• 30% dzieci umiera w okresie noworodkowym

• 10% przeżywa 1 rok

cechy fenotypowe:

• małogłowie

• wystająca potylica

• zniekształcone małżowiny uszne

• hoperteloryzm

• zmarszczka nakątna

• krótka szyja z fałdem skórnym

• zaciśnięte pięści

• niedorozwój płytki paznokciowej ręki

• stopa cepowata

• wady wrodzone serca, nerek i przewodu pokarmowego

• niedorozwój zewnętrznych narządów płciowych

• niezstąpienie jąder

• zaburzenie psychoruchowe

PRELEKCJA 6

HETEROPLOIDIA

• asymetryczny podział mitotyczny

• np. w komórkach nowotworowych He-Lo

• jest to najstarsza, sztucznie utrzymywana hodowla tkankowa gruczolako - raka szyjki macicy

• klasyczny obiekt badań nad nowotworami

• zmutowany gen dehydrogenezy glukozo - 6 - fosforanowej

MUTACJE GENOWE

• zmiany nagłe, skokowe

• zamiana geny w nowy allel

• najmniejsze zmiany niosą zmiany punktowe - jednego nukleotydu

MUTANTY MUSZKI OWOCOWEJ

1. „white” - białe oczy, gdzie zwykle są czerwono - brunatne

• mutacja genu recesywnego, związanego z płcią

2. „bar” - inny kształt oka, redukcja liczby fasetek oka

• duplikacja genu w chromosomie X

3. „yellow” - żółta barwa ciała

„ebony” - ciemna barwa ciała

„nub2” - krótkie skrzydła, mutacja w 3 autosomie

DOŚWIADCZENIE LEDERBERGÓW

• opracowali metodę replik płytkowych

• dowodzi ono, że mutanty bakterii oporne na antybiotyki powstają spontanicznie na płytce wyjściowej, a streptomecyna odgrywa tylko role czynnika selekcyjnego

PRELEKCJA 7

CECHY POLIGENOWE ILOŚCIOWE

• Uwarunkowane genetycznie i przez środowisko

• Dają się zmieniać

• Natężenie cechy można przedstawić liczbowo

• Występuje rozkład ciągły natężenia cechy

• W populacji są osobniki skrajne - o max. i min. natężeniu cechy

• Większość osobników wykazuje przeciętne natężenie cechy

Do cech ilościowych należy:

1. pomiar antropometryczny głowy

• długość głowy od glabella - opisthocranion

• szerokość głowy euron - euron

• wysokość głowy tragion - vertex

wskaźnik szerokościowo - długościowy głowy:

W = szerokość / długość * 100%

2. pomiar pojemności czaszki człowieka żywego

• metoda Lee - Pearsona

P = 0,00037 * (D-11) * (S-11) * (W-11) + 406,01 - mężczyźni

P = 0,0004 * (D-11) * (S-11) * (W-11) + 206,6 - kobiety

3. uzębienie

• krótkozębne

• korzenie tworzą się wcześnie

• korony maja ograniczony wzrost

• mały otwór wierzchołkowy

• długozębne

• korzenie tworzą się późno

• szeroki kanał i otwór wierzchołkowy

• korony mają możliwość wzrostu

W toku ewolucji zaobserwowano zmiany w uzębieniu:

• zmniejszenie liczby zębów, zachowanie ich różnorodności

• utrata przerwy

• formowanie się łuku parabolicznego

• przewaga wielkości drugiego trzonowca i zmniejszanie drugiego przedtrzonowca

• zmniejszenie wymiarów zębów

Rodzaje zgryzu:

• obcęgowaty - labidoncja, wyeliminowany w toku ewolucji

• nożycowaty - psalidoncja, głównie rasa biała

• dachówkowaty - stegodoncja, 33% rasy żółtej

Dziedziczenie bezzębia mężczyzn - cecha recesywna, sprzężona genosomalnie

Brak szkliwa - cecha dominująca, sprzężona genosomalnie

4. wskaźnik powierzchni ciała

• mówi o wydajności organizmu i możliwości termoregulacji

• stosowany do oceny przemiany materii

• wykorzystywany jako punkt odniesienia do oceny wyników sportowych

np. wskaźnik Rohrera

• do oceny budowy ciała

• zmiany proporcji ciała z wiekiem

• stopnia odżywiania

• wpływu czynników środowiska na rozwój osobniczy

PRELEKCJA 8

Inteligencja:

• zdolność dostosowania się naszego umysłu do zaistniałej sytuacji

• konstrukcja teoretyczna odnoszace się do względnie stałych warunków wewnętrznych człowieka determinujacych efektywnosc działań. Wymaga procesów poznawczych, warunki te kształaca się w wyniku interackji genotypu, środowiska i efektowności działań

1. płynna - zalezy od struktury i funkcji mózgu, warunkuje tempo pracy umysłu, koncentracje, szybkie kojarzenie, ujawnia się w testach bezsłownych, najwyzszy poziom 18 - 21 lat, spada z wiekiem

2. skrystalizowana - rozwija się na bazie inteligencji płynnej, w wyniku nabywania doświadczeń i uczenia się, jest definiowana kulturowo, rozwija się z wiekiem

iloraz inteligencji:

1. u dzieci: wiek umysły / wiek dziecka * 100, ocenia stopień zaawansowania rozwoju mózgu

2. u dorosłych - charakterystyczna dla danej osoby, jest oznaczane w skali gdzie wynik przeciętny dla populacji = 100 a odchylenie od standardu = 15, taki wskaźnik pozwala określić poziom IQ na tle populacji

Skala inteligencji Weschlera:

• 11 testów:

• 6 słownych: wiadomości, rozumienie, arytmetyka, słownik

• 5 bezsłownych: porządkowanie obrazków, układanki, klocki, symbole, cyfry

Dermatoglify:

• linie papilarne

• charakterystyczny układ listewek naskórka, miedzy nimi są bruzdy

• na opuszkach palców rąk i stóp

• u człowieka i naczelnych

• funkcja czuciowa, mechaniczna, wspomaga przyczepność

• rozwija się w 13 - 19 tygodniem życia płodowego

• kształtują się pod koniec 6 miesiąca

Prawa linii papilarnych:

• są indywidualne, nawet u bliźniąt monozygotycznych

• niezmienne

• niezniszczalne

• uwarunkowane przez 3 pary genów, zlokalizowane na różnych chromosomach

• wzór linii - cecha jakościowa

• ilość listewek - cecha ilościowa

Typy wzorów linii papilarnych:

• łukowaty Arch - bezdeltowy

• pętlicowy Loop - jednodeltowy

• wirowy Whorl - dwudeltowy

Delta:

• element klasyfikacji linii papilarnych

• trójramiennik, trójpromień

• rozwidlona - rozdwojenie 1 linii

• typowa - rozdwojenie 2 linii

Linia Galtona - w środku wzoru linii papilarnych jest delta

Zespół Downa

• bruzda poprzeczna

• pętlice łokciowe na opuszkach palców

Zespół Turnera

• przewaga wzorów wirowych

• podwyższony TRC

PRELEKCJA 9

PRAWO HARDY'EGO WEINBERGA

• Dotyczy populacji mendlowskiej

• Na populacje nie działają czynniki wpływające na stan jakościowy i ilościowy genów

• W populacji jest stan pierwotnej równowagi genetycznej względem każdego allela

• W naturze nie istnieją takie populacje

• Każda populacja znajduje się w stanie wtórnej równowagi genetycznej

• W takich populacjach zachodzi selekcja i mutacja

• Mutacja i selekcja wzajemnie się równoważą

• Prawo Hardy'ego Weinberga można stosować do populacji o dostatecznie dużej liczebności

• Służy do oceny częstości alleli i genotypów na podstawie obserwacji fenotypów

Wrażliwość na PTC:

• Europejczycy - 75%

• Chińczycy - 93%

• Indianie Ameryki pn. - 97%

• Autochtoni australijscy - 27%

• Ludzie wrażliwi na PTC

rzadziej chorują na:

• kretynizm

• cukrzycę

• nałóg palenia

• wole guzowe tarczycy

• niedoczynność tarczycy

częściej:

• nadczynność tarczycy

Układ A B 0

• Europa - grupa B z zachodu na wschód

• Ameryka południowa - grupa 0 95-100%

• Australia - grupa A 40%

• Północne Indie - grupa B 25-30%

Lateralizacjia - przewaga jednej strony ciała nad drugą

1. opóźniona - obniżenie sprawności ruchowej

2. odchylenia od prawostronności: dysleksja, dysortografia, gorsza orientacja przestrzenna

Ambidekstria - oburęczność

1. pierwotna - ludy pierwotne

2. wtórna - efekt ćwiczeń

Daltonizm:

Europa - 6,6-9%

• najczęściej deuteranomalia - 4-5%

• najrzadziej protanopia - 1%

Poza Europą - 2%

• rasa biała - 8%

• protanopia lub deuteranopia - 2%

• protanomalia lub deuteranomalia - 6%

• rasa azjatycka - 4-5%

• Afrykańczycy - 1-4%

Dryf genetyczny

• losowe zmiany częstości genów w małych, izolowanych populacjach

• może doprowadzić do utrwalenia jednego z alleli i wykluczyć drugi, niezależnie od ich wartości adaptacyjnej

• rzadkie choroby genetyczne są często obserwowane w małych populacjach

CECHY DOMINUJĄCE

• Ząbek włosów

• Wolny płatek ucha

• Wzgórek Darwina

• Odstające uszy

• Nos orli

• Dołki w policzkach

• Piegi

• Rozszczepiony podbródek

• Zwijanie języka w trąbkę

• Wrażliwość na PTC

• Praworęczność

• Zaplatanie lewego kciuka na prawy

• Płetwiaste palce

• Włosy nierude

• Siwy kosmyk włosów

• Włosy kędzierzawe

• Brachodaktylia

12

---