dr Łukasz Górka

Katedra Rachunkowości Finansowej

MODELE DYSKRYMINACYJNE W OCENIE ZAGROŻEŃ

UPADŁOŚĆI JEDNOSTEK GOSPODARCZYCH

Międzynarodowy Standard Rewizji Finansowej 570 wskazuje przykłady zdarzeń lub uwarunkowań, które pojedynczo lub razem mogą budzić poważne wątpliwości co do zdolności jednostki gospodarczej do kontynuowania działalności. Standard ten dzieli zagrożenia kontynuacji działalności na:

• finansowe - mające związek z niekorzystnym kształtowaniem się podstawowych wskaźników finansowych lub płynnością finansową,

• operacyjne - związane z wewnętrzną organizacyjną sytuacją jednostki oraz jej sytuacją zewnętrzną w zakresie dostępnych rynków zbytu i zaopatrzenia,

• pozostałe - mające związek ze zmianami prawa w kraju lub będące następstwem toczącego się postępowania przeciwko jednostce gospodarczej.

Do objawów finansowych należy zaliczyć:

• występowanie w istotnej wielkości zobowiązań netto i krótkoterminowych zobowiązań netto,

• zbliżający się termin wymagalności pożyczek terminowych, przy braku realistycznych perspektyw przedłużenia terminu lub możliwości ich spłaty, bądź nadmierne uzależnienie od pożyczek krótkoterminowych wykorzystywa­nych do finansowania aktywów długoterminowych,

• zdarzenia lub uwarunkowania wskazujące na trudności finansowe dłużników oraz wycofanie pomocy wierzycieli,

• ujemne przepływy środków pieniężnych wykazywane w sprawozdaniach finansowych za okresy przeszłe lub planowane,

• niekorzystne kształtowanie się kluczowych wskaźników finansowych,

• poważne straty operacyjne lub znacząca utrata wartości aktywów służących uzyskania wpływów,

• opóźnione lub nieregularne wypłaty dywidend,

• niemożność terminowego regulowania zobowiązań,

• niemożność dotrzymania warunków umowy kredytowej,

• zmiana trybu rozliczeń z dostawcami z kredytu kupieckiego na natychmias­tową płatność w momencie dostawy,

• niezdolność zapewnienia finansowania niezbędnych prac rozwojowych nad nowym produktem lub niezbędnych inwestycji.

Do objawów operacyjnych należy zaliczyć:

• odejście kluczowego personelu kierowniczego i brak odpowiednich następ­ców,

• utrata podstawowego rynku, umowy franchisingowej, licencji lub głównego dostawcy,

• trudności z siłą roboczą lub niedobór ważnych surowców.

Pozostałe objawy wskazujące na zagrożenie kontynuacji działalności to:

• nieprzestrzeganie wymogów dotyczących kapitałów lub innych wymogów ustawowych,

• toczące się przeciwko jednostce postępowanie sądowe lub administracyjne, które w przypadku niekorzystnego rozstrzygnięcia dla jednostki wiązałyby się z powstaniem zobowiązań, jakie prawdopodobnie nie mogłyby zostać za­spokojone,

• zmiany w prawie lub polityce rządu, które mogą mieć negatywny wpływ na jednostkę.

Jeżeli biegły rewident stwierdzi występowanie istotnych zagrożeń dla kontynuacji działalności jednostki gospodarczej to powinien on:

• dokonać przeglądu planów kierownictwa jednostki gospodarczej dotyczących przyszłych działań opracowanych na podstawie jego oceny założenia kontynuacji działalności,

• zebrać wystarczające i odpowiednie dowody badania potwierdzające lub zaprzeczające istnienie istotnej niepewności co do możliwości kontynuacji działalności,

• uzyskać od kierownictwa jednostki gospodarczej pisemne oświadczenie dotyczące przyszłych działań mających na celu ograniczenie lub wyeliminowanie niepewności co do możliwości kontynuacji działalności.

Model W. Beavera opiera się na następujących założeniach:

1) im wyższy stan aktywów płynnych, tym mniejsze ryzyko nie wywiązania się z zobowiązań,

2) im większa różnica między dopływem a wypływem środków pieniężnych, tym ryzyko niewypłacalności mniejsze,

3) im większy udział kapitału obcego w finansowaniu działalności, tym ryzyko niewypłacalności większe,

4) im wyższe koszty operacyjne (bez amortyzacji), tym większe ryzyko niewypłacalności.

Największą zdolność do prognozowania upadku mają w tym modelu wskaźniki:

1) nadwyżka finansowa (zysk netto + amortyzacja) : zobowiązania ogółem,

2) zysk netto : suma aktywów,

3) zobowiązania ogółem : suma aktywów,

4) kapitał pracujący : suma aktywów,

5) aktywa obrotowe : zobowiązania krótkoterminowe,

6) wskaźnik luki bezkredytowej [(środki pieniężne + krótkoterminowe papiery wartościowe + należności - zobowiązania krótkoterminowe) : (koszty operacyjne - amortyzacja) x 360].

O ile w modelu W. Beavera wnioskowanie prowadzi się na podstawie każdego z sześciu wyżej wymienionych wskaźników z osobna, model E. Altmana sprowadza je do jednego wymiaru, indeksu Z na wartość którego wpływają pojedyncze zmienne niezależne. W modelu mają one postać następujących wskaźników finansowych:

X₁ - kapitał obrotowy netto : suma aktywów,

X₂ - zysk zatrzymany : suma aktywów,

X₃ - (zysk brutto + odsetki do zapłacenia) : suma aktywów,

X₄ - kapitał własny : księgowa wartość zobowiązań ogółem,

X₅ - przychody operacyjne : suma aktywów.

Funkcja Z-score w modelu Altmana przyjęła postać:

Z = 1,2X₁+1,4X₂+3,3X₃+0,6X₄+1,0X₅

Kryterium oceny:
	Prawdopodobieństwo upadku	Wartość wskaźnika Z
	bardzo wysokie	1,8 i mniej
	nieokreślone	1,81 - 2,89
	niewielkie	2,90 i więcej

Nazwa jednostki:	NOVA S.A.
Z-SCORE MODEL: FORECASTING BUSINESS FAILURE*
"MODEL ALTMANA"
WZÓR*:	Z = 1,2X1+1,4X2+3,3X3+0,6X4+1,0X5
GDZIE:		WARTOŚĆ
		2008	2009		2010
X1	- kapitał obrotowy/aktywa ogółem	-0,1185	-0,1334		-0,1288
X2	- zysk zatrzymany/aktywa ogółem	0,0427	0,0219		0,0059
X3	- (wynik brutto + odsetki)/aktywa ogółem	0,0745	0,0470		0,0211
X4	- kapitał własny/zobowiązania ogółem	0,5411	0,5243		0,6028
X5	- przychody ze sprzedaży/aktywa ogółem	1,5500	1,8275		2,2205
	Z =	2,0380	2,1676		2,5056
KRYTERIUM OCENY**:
	Prawdopodobieństwo upadku	Wartość wskaźnika Z
	bardzo wysokie	1,8 i mniej
	nieokreślone	1,81 - 2,89
	niewielkie	2,90 i więcej
*) w/g publikacji T. Waśniewski, W. Szkoczylas, Teoria i praktyka analizy finansowej w przedsiębiorstwie, FRRwP, Warszawa 2002.
**) W warunkach polskich, wyniki obliczeń uzyskane przy zastosowaniu modelu Altmana nie upoważniają do jednoznacznego wnioskowania co do zagrożenia kontynuacji działalności. Z tego powodu należy korzystać z tego modelu dla upewnienia się, że wnioski ustalone na podstawie analizy bilansu, rachunku zysków i strat, oceny perspektyw - znajdują potwierdzenie przy zastosowaniu do analizy wielozmiennego indeksu.

Model analizy dyskryminacyjnej Z_H opracowany został na podstawie danych dotyczących 40 jednostek gospodarczych tzw. "bankrutów" i 40 jednostek gospodarczych tzw. "niebankrutów" z lat 1993-1996. W przypadku jednostek "bankrutów" dane służące wyliczeniu wskaźników finansowych obejmowały rok obrotowy poprzedzający ich upadłość. Podstawę modelu oparto o 28 standardowych wskaźników finansowych, które podzielono na grupy tj. zyskowność, płynność, obrotowość i zadłużenie. Model nie uwzględniał wskaźników obliczanych na podstawie sprawozdania z przepływu środków pieniężnych. Z tego zbioru wskaźników po szczegółowych analizach merytorycznych i statystycznych wybranych zostało 13 wskaźników, które wykorzystane zostały do budowy modelu funkcji dyskryminacyjnej. Ostatecznie model oparty został na 5 wskaźnikach finansowych:

• podstawowy wskaźnik płynności (PWP) (majątek obrotowy / zobowiązania krótkoterminowe),

• stopa zadłużenia (SZ) (zobowiązania ogółem / suma bilansowa * 100),

• zyskowność majątku (ZM) (zysk (strata netto) / średnioroczny majątek ogółem * 100),

• Wskaźnik obrotu zobowiązań (WOZ) (średnioroczne zobowiązania krótkoterminowe / koszt sprzedanych produktów, towarów i materiałów * 360),

• rotacja majątku (RM) (przychody z ogółu działalności / średnioroczny majątek ogółem).

W efekcie ostateczna postać funkcji Z_H przyjęła postać:

Z_H = 0,605+(6,81*10^-1)-(1,96*10^-2)+(9,69*10^-3)+(6,72*10^-4)+(1,57*10^-1)

(PWP) (SZ) (ZM) (WOZ) (RM)

Wartość 0,605 stanowi wyraz wolny (stałą), który pozwala na ustalenie wartośći granicznej modelu na poziomie zera przy klasyfikacji "bankrut" - "niebankrut".

Szczegółowa analiza wartości funkcji Z_H pozwoliła na wyodrębnienie zbioru wartości, w którym występuje szczególnie duża liczba błędów tzw. "obszar niepewności" (od -0,3 do +0,1). W efekcie zasady interpretacji wartości modelu Z_H przedstawia schemat 1.

Schemat 1 Ogólne zasady interpretacji wartości funkcji Z_H

"MODEL POZNAŃSKI"
WZÓR*:	FD= 3,562 W7 + 1,588 W16 + 4,288 W5+ 6,719 W13 - 2,368
GDZIE:		WARTOŚĆ
		2008	2009	2010
W7	- wynik finansowy netto / aktywa ogółem	0,0427	0,0219	0,0059
W16	- (aktywa obrotowe - zapasy) / zobowiązania krótkoterminowe	0,5977	0,5757	0,4955
W5	- kapitał stały / aktywa ogółem	0,3528	0,3757	0,4180
W13	- wynik finansowy ze sprzedaży / przychody ze sprzedaży	0,0587	0,0358	0,0132
	FD =	0,6404	0,4760	0,3214
KRYTERIUM OCENY:
	Prawdopodobieństwo upadku	Wartość wskaźnika FD
	Wysokie	poniżej 0
	Niskie	powyżej 0
*) w/g publikacji M. Hamrol, B. Czajka, M. Piechocki, Prognozowanie upadłości przedsiębiorstwa - model analizy dyskryminacyjnej, Zeszyty Teoretyczne Rady Naukowej Stowarzyszenia Księgowych w Polsce, Warszawa 2004, nr 76.

Podsumowania badań polskich naukowców w zakresie ustalenia listy wskaźników finansowych, które są najbardziej przydatne do oceny zagrożenia upadłości jednostki gospodarczej dokonał D. Wędzki. Najbardziej przydatne wskaźniki finansowe, niezależnie od zastosowanej metody analizy i branży, to:

• dla płynności finansowej - wskaźnik bieżący (przy wartości progowej 0,967) oraz szybki (przy wartości 0,635),

• dla zadłużenia - wskaźnik zadłużenia ogólnego (przy wartości 0,862),

• dla sprawności zarządzania - wskaźnik cyklu rotacji zobowiązań bieżących (przy wartości 259 dni),

• dla rentowności - wskaźnik rentowności netto aktywów (przy wartości -0,130) oraz rentowności brutto sprzedaży (przy wartości -0,126).

Najtrudniejsza sytuacja dla jednostki gospodarczej występuje, gdy niska jest płynność finansowa oraz wysokie jest zadłużenie.

Z polskich badań wynika również, iż upadłość jednostki gospodarczej można przewidzieć z 1,5 rocznym wyprzedzeniem z trafnością 70-80% w zależności od zastosowanej metody.

Międzynarodowe Standardy Rewizji Finansowej, Stowarzyszenie Księgowych w Polsce i Krajowa Izba Biegłych Rewidentów, Warszawa 2005.

T. Stasiewski, „Z - score - indeks przewidywanego upadku przedsiębiorstwa”, Rachunkowość, Warszawa 1996, nr 12.

T. Stasiewski, „Z - score - indeks przewidywanego upadku przedsiębiorstwa”, Rachunkowość, Warszawa 1996, nr 12.

A. Hołda, "Prognozowanie bankructwa jednostki w warunkach gospodarki polskiej z wykorzystaniem funkcji dyskryminacyjnej Zh", Rachunkowość, Warszawa 2001, nr 5.

D. Wędzki, „Wskaźniki finansowe stosowane do oceny zagrożenia upadłością - wnioski z badań polskich”, Rachunkowość, Warszawa 2004, Nr 8.

1

Prawdopodobieństwo bankructwa MAŁE

Prawdopodobieństwo bankructwa DUŻE

Obszar niepewności

Z_H

0

0,1

-0,3

---