1. Żywicowanie - pojęcia, definicja

Proces pozyskiwania żywicy z roślin, głównie sosny, polegający na nacinaniu kory i zbiorze wycieku do specjalnych pojemników.

2. Żywice naturalne i syntetyczne

a) Naturalne: żywica jest to substancja zawarta w niektórych roślinach, najczęściej w drzewach, szczególnie iglastych. Służy do zabezpieczenia miejsc będących ranami drzewa. Żywica ma analogiczne znaczenie, co płytki krwi w ciele kręgowców. Barwa żywicy zależna jest od gatunku drzewa, z którego została pozyskana (od białej, przezroczystej do szarej).

Do żywic zaliczamy:

 damarę, naturalną żywicę otrzymywaną z drzew rodzaju Shorea

 lakę, żywicę drzew lakowych

 gutaperkę, otrzymywaną z roślin z rodziny sączyńcowatych

 mirrę, wonną żywicę otrzymywaną z balsamowca mirra

 haszysz, wysuszoną żywicę z kwiatostanów konopi indyjskich

 balatę, z roślin z rodziny Sapotaceae

 bursztyn bałtycki, (jantar), kopalna żywica drzew iglastych

 sandarak, żywica uzyskiwana z drzew rodziny cyprysowatych

b) Syntetyczne: żywice polimerowe, żywice otrzymywane, podobnie jak polimery liniowe w wyniku reakcji polimeryzacji odpowiednich wyjściowych związków chemicznych zwanych monomerami. Istnieje wiele rodzajów żywic syntetycznych:

 epoksydowe

 poliestrowe

 fenolowe

 akrylowe

 winylowe

 poliuretanowe

3. Skład żywicy: Z grubsza w skład żywicy wchodzi terpentyna i kalafonia a dodatkowo różne oleje eteryczne.

4. Produkty z żywicy:

• kalafonia balsamiczna - pozostałość po destylowaniu z żywiy balsamicznej

• kwasy żywiczne

• terpentyna

• olej flotacyjny

5. Żywice kopalne: Do kopalnych żywic naturalnych zalicza się kopale i bursztyn.

6. Metody żywicowania; pojęcia: spała, żeberko, pas życiowy, okres żywicowania, obieg żywicowania

• Spała: wada drewna z grupy uszkodzeń mechanicznych polegająca na naruszeniu tkanek drzew rosnących, na dużej powierzchni pnia.
  Spała powstaje w wyniku celowego korowania i nacinania pni drzew iglastych (najczęściej sosna zwyczajna) w celu pozyskania z nich żywicy.
  Spała przyczynia się do przeżywiczenia, często do zasinienia drewna otaczającego spałę, a nawet do zgnilizny w przypadku wieloletniego przetrzymywania drzewostanu na pniu po zakończeniu żywicowania.

• Żeberko: pasemko nienaruszonej spały

• Pas życiowy: pozostawiony pas nienaruszonej kory, który pozwala drzewu na utrzymanie prawidłowych procesów życiowych. Spały nie powinny łącznie przekraczać ¾ obwodu drzewa.

• Okres żywicowania: okres, w którym odbywa się nacinanie spał i zbiór żywicy

• Obieg żywicowania: liczba sezonów, w ciągu których drzewostan lub drzewo podlega żywicowaniu

7. Kalafonia i jej zastosowanie

Kalafonia - żywica miękka pochodzenia naturalnego, pozostałość po oddestylowaniu terpentyny z żywicy drzew iglastych (głównie sosny).

Kalafonia jest substancją kruchą, bardzo łamliwą, szklistą, półprzezroczystą, o barwie od żółtej poprzez ciemnoczerwoną aż do ciemnobrązowej. Posiada charakterystyczną żywiczną woń. Jest również łatwotopliwa i łatwopalna. Dobrze rozpuszcza się w większości rozpuszczalników organicznych: acetonie, alkoholu amylowym, butylowym, etylowym i metylowym, benzynie czterochlorku węglowym, eterze etylowym, ksylenie, toluenie i olejku terpentynowym. Nie rozpuszcza się w wodzie.

Zastosowanie:

• bezpośrednio:

o jako bardzo dobry topnik podczas lutowania stopem cynowo-ołowiowym;

o do nacierania włosia smyczków instrumentów smyczkowych, w celu zwiększenia szorstkości włosia i tym samym zwiększenia jego przyczepności do strun.

• jako składnik:

o w farbach poligraficznych jako spoiwo, które jednocześnie polepsza właściwości maziste farby;

o a także składnik lakierów, pokostów, mydeł, laku, tworzyw sztucznych, gumy.

o w balecie i tańcu, wykorzystywana do uzyskiwania dużej przyczepności baletek lub innego obuwia do podłoża

8. Systemu obiegu żywicy w drzewie: Żywica, jako ciecz lepka, może przesuwać się we wnętrzu włoskowatych przewodów i wyciekać z rany tylko pod działaniem siły albo układu sił. Tymi siłami są: potencjał osmotyczny, ciśnienie turgorowe i ciśnienie sekrecyjne.

Żywica tworzy się we wnętrzu komórek wyściełających. Przedostaje się do światła przewodu przez półprzepuszczalny woreczek plazmatyczny i błonę komórki wyściełającej, poprzez przeciskanie cząstek żywicy przez ciśnienie sekrecyjne przez pory między micelami błonnika.

W momencie, gdy przewód żywiczny jest opróżniony, komórki wyściełające spęczniałe wskutek dużej zawartości wody znajdują się w stanie maksymalnego turgoru i zajmują całe światło przewodu żywicznego. W komórkach wyściełających tworzą się cząsteczki żywicy, które przeciskane są przez błony komórek do światła przewodu na zasadzie reakcji, cisnąc na wewnętrzne błony komórek. Woda wyciskana jest w kierunku zewnętrznym.

Z chwilą, gdy wskutek uszkodzenia tkanki drzewnej przewód żywiczny ulegnie przecięciu, powstaje różnica ciśnień wewnętrznych przewodu i na zewnątrz, w atmosferze. Żywica zostaje wypchnięta z przewodu. Dzięki włoskowatości i przylepności żywicy do ścianek przewodu obserwuje się efekt wycieku żywicy.

W całym procesie wydzielania i wycieku żywicy wielką rolą odgrywa ruch wody i zaopatrzenie w nią tkanek żywicorodnych. Przy wydzielaniu żywicy do wnętrza przewodu i wzroście ciśnienia sekrecyjnego, komórki wyściełające oddają wodę do otoczenia, natomiast przy wycieku żywicy i spadku ciśnienia sekrecyjnego, komórki chłoną wilgoć, jeżeli jest ona dla nich dostępna.

9. Rozporządzenie - 42 gatunki grzybów

1)   borowik szlachetny (prawdziwek wszystkie odmiany) - Boletus edulis Bull ex Fr.;

  2)   koźlarz babka (wszystkie odmiany) - Leccinum scabrum (Bull) S. F. Gray.;

  3)   koźlarz grabowy - Leccinum griseum (Quel.) Sing.;

  4)   koźlarz czerwony (wszystkie odmiany) - Leccinum aurantiacum (Bull.) S. F. Gray;

  5)   maślak pstry - Suillus variegatus (Swartz) O. Kuntze;

  6)   maślak sitarz - Suillus (L. ex Fr.) bovinus O. Kuntze;

  7)   maślak ziarnisty - Suillus granulatus (L.) O. Kuntze;

  8)   maślak zwyczajny - Suillus luteus (L.) S. F. Gray;

  9)   maślak żółty - Suillus grevillei (Klotzsch) Sing. Klotzsch;

  10)  piaskowiec kasztanowaty - Gyroporus castaneus (Bull.) Quel;

  11)  piaskowiec modrzak - Gyroporus cyanescens (Bull.) Quel;

  12)  podgrzybek brunatny - Xerocomus badius (Fr.) Kuhn ex Gilb;

  13)  podgrzybek zajączek - Xerocomus subtomentosus (L.) Quel;

  14)  podgrzybek złotawy - Xerocomus chrysenteron (Bull.) Quel;

  15)  czubajka kania - Macrolepiota procera (Soop.) Sing;

  16)  dwupierścieniak cesarski - Catathelasma imperiale (Fr.) Sing;

  17)  gąska zielonka - Tricholoma flavovirens (Pers.) Lund ex Nannf;

  18)  kolczak obłączasty - Hydnum repandum L.;

  19)  lejkowiec dęty - Craterellus cornucopioides (L.) Pers;

  20)  lejkówka wonna - Clitocybe odora (Bull.) Kummer;

  21)  mleczaj rydz - Lactarius deliciosus Fr;

  22)  mleczaj smaczny - Lactarius volemus Fr;

  23)  opieńki - Armillaria mellea sensu lato (Vahl. in. Fl. Dan.) P. Karst., Syn. Armillaria (Fr.: Fr) Staude, Syn. Armillaria mellea comple, tylko młode owocniki;

  24)  pieczarka dwuzarodnikowa - Agaricus bisporus (Lange) Sing. Imbach, z wyjątkiem zbyt młodych egzemplarzy ze stanu naturalnego, których blaszki jeszcze nie poróżowiały;

  25)  pieczarka lśniąca - Agaricus silvaticus Schaeff., z wyjątkiem zbyt młodych egzemplarzy ze stanu naturalnego, których blaszki jeszcze nie poróżowiały;

  26)  pieczarka ogrodowa - Agaricus hortensis (Cooke) Pil., z wyjątkiem zbyt młodych egzemplarzy ze stanu naturalnego, których blaszki jeszcze nie poróżowiały;

  27)  pieczarka polna - Agaricus campestris (L.) Fr., z wyjątkiem zbyt młodych egzemplarzy ze stanu naturalnego, których blaszki jeszcze nie poróżowiały;

  28)  pieczarka szlachetna - Agaricus bitorquis (Quel) Sacc., z wyjątkiem zbyt młodych egzemplarzy ze stanu naturalnego, których blaszki jeszcze nie poróżowiały;

  29)  pieczarka zaroślowa - Agaricus silvicola (Vitt.) Sacc., z wyjątkiem zbyt młodych egzemplarzy ze stanu naturalnego, których blaszki jeszcze nie poróżowiały;

  30)  pieprznik jadalny (kurka) - Cantharellus cibarius Fr;

  31)  płachetka kołpakowa - Rozites caperata (Pers. ex Fr.) P. Karst;

  32)  twardzioszek przydrożny - Marasmius oreades (Bolt.) Fr;

  33)  boczniak ostrygowaty - Pleurotus ostreatus (Jacq.) Kummer;

  34)  twardziak (Shii - take) - Lentinus edodes (Berck.) Singer, Syn. Lentinula edodes (Berk.), Pegler;

  35)  łuskwiak lepki - Pholiota nameko (T. Ito) S. Ito et Imai Syn. Collybia nameko T. Ito Pholiota glutinosa Kawam. Kuehneromyces nameko (t. Ito) S. Ito;

  36)  pochwiak pochwiasty - Volvariella volvacea (Bull. Ex Fr.) Sing. Syn. Volvaria volvacea (Bull.) Sacc;

  37)  trufla letnia - Tuber aestivum Vitt;

  38)  trufla zimowa - Tuber magnatum Pico & Vitt;

  39)  trufla czarnozarodnikowa - Tuber melanosporum Vitt;

  40)  trzęsak morszczynowaty - Tremella fuciformis Berk.;

  41)  ucho bzowe - Hirneola auricula-judae (Bull. Ex St. Amans) Berk. Syn. Auricularia auricula-judae (Bull.) West. Auricularia auricula (L. ex Hooker) Underwood;

  42)  uszak gęstowłosy - Auricularia polytricha (Mont.) Sacc. Syn. Hirneola polytricha Mont.

10. Półprodukty, produkty i surowce (z grzybów) dopuszczone do obrotu w Polsce

A. Półprodukty:

1. Grzyby blanszowane, stanowiące półprodukt nietrwały, jeżeli:

  1)   do ich sporządzenia użyto jednego z gatunków grzybów świeżych wymienionych w załączniku nr 1 do rozporządzenia;

  2)   zostały zblanszowane i umieszczone w zalewie słono-kwaśnej o pH około 5 i do 10 % NaCl;

  3)   przy przechowywaniu i transporcie zachowana jest temperatura od 2°C do 4°C.

2. Grzyby mrożone, jeżeli:

  1)   do sporządzenia użyto jednego z gatunków grzybów świeżych wymienionych w załączniku nr 1 do rozporządzenia oraz

  2)   zostały poddane działaniu temperatury przynajmniej -30°C.

3. Grzyby w solance, jeżeli:

  1)   do ich sporządzenia użyto jednego z gatunków grzybów świeżych, wymienionych w pkt 1-14, 17, 21-24, 28, 30-31, 33-39, 41 i 42 załącznika nr 1 do rozporządzenia;

  2)   zostały zblanszowane i utrwalone w solance o stężeniu:

-   grzyby leśne, pieczarki - nie mniejszym niż 20%.

4. Grzyby suszone w postaci całych owocników, samych kapeluszy lub krajanki (płatki, grysik i mączka), sporządzone z kapeluszy łącznie z trzonami, których liczba nie może przekraczać liczby kapeluszy, jeżeli:

  1)   do ich sporządzenia użyto jednego z następujących gatunków grzybów świeżych wymienionych w załączniku nr 1 do rozporządzenia pkt 1-24, 28, 30, 33, 34, 40-42 oraz

  2)   nie zawierają więcej niż 12% wody.

5. Grzyby suszone w postaci mączki wielogatunkowej, jeżeli przemiał każdego gatunku był prowadzony oddzielnie, a mieszanie nastąpiło bezpośrednio przed wprowadzeniem do obrotu.

B. Produkty:

1. Grzyby duszone w tłuszczu w postaci całych owocników lub pokrojonych na połówki, ćwiartki lub plastry, jeżeli:

  1)   do ich sporządzenia użyto jednego z gatunków grzybów świeżych, mrożonych albo grzybów w solance lub blanszowanych albo mieszaniny nie więcej niż trzech gatunków grzybów świeżych wymienionych w załączniku nr 1 do rozporządzenia;

  2)   zostały umieszczone w hermetycznych opakowaniach i poddane sterylizacji lub mrożeniu w temperaturze około -40°C do -35°C w opakowaniu szczelnym.

2. Ekstrakt grzybowy, stanowiący płynny wyciąg o zawartości suchej masy minimum 7%, jeżeli:

  1)   do jego sporządzenia użyto jednego z gatunków grzybów świeżych wymienionych w załączniku nr 1 rozporządzenia lub grzybów mrożonych albo grzybów suszonych;

  2)   został utrwalony termicznie.

3. Koncentrat grzybowy, stanowiący zagęszczony wyciąg o zawartości suchej masy minimum 24%, jeżeli:

  1)   do jego sporządzenia użyto jednego z gatunków grzybów świeżych wymienionych w załączniku nr 1 do rozporządzenia lub grzybów mrożonych albo grzybów suszonych oraz

  2)   został utrwalony termicznie.

4. Grzyby kwaszone, jeżeli:

  1)   produkt mało trwały:

a)  do jego sporządzenia użyto jednego z następujących gatunków grzybów świeżych wymienionych w załączniku nr 1 do rozporządzenia pkt 1-14, 16-18, 21-23, 30, 31 i 33 oraz

b)  zostały utrwalone na drodze fermentacji mlekowej;

  2)   produkt trwały:

-   utrwalony na drodze pasteryzacji.

5. Grzyby marynowane, jeżeli:

  1)   do ich sporządzenia użyto jednego z gatunków grzybów świeżych, mrożonych albo grzybów w solance lub blanszowanych po odsoleniu albo mieszaniny nie więcej niż trzech gatunków grzybów świeżych wymienionych w załączniku nr 1 do rozporządzenia, w tym dwa gatunki z rodziny borowikowatych;

  2)   zostały zakwaszone kwasem octowym lub cytrynowym albo mieszaniną tych kwasów o stężeniu nie wyższym niż 1,5% w przeliczeniu na kwas octowy do poziomu pH przynajmniej 5,4;

  3)   zostały poddane pasteryzacji.

6. Grzyby sterylizowane, jeżeli:

  1)   do ich sporządzenia użyto jednego z gatunków grzybów świeżych, mrożonych albo mieszaniny nie więcej niż trzech gatunków grzybów świeżych wymienionych w załączniku nr 1 do rozporządzenia albo grzybów w solance lub grzybów blanszowanych po odsoleniu;

  2)   zostały umieszczone w hermetycznych opakowaniach i poddane działaniu temperatury 120°C-122°C.

7. Inne przetwory grzybowe, jeżeli do ich sporządzenia użyto jednego z gatunków grzybów świeżych wymienionych w załączniku nr 1 do rozporządzenia lub półproduktów albo ich biomasy.

11. Najpopularniejsze gatunki grzybów użytkowych i ich znaczenie gospodarcze:

Borowik szlachetny (Boletus edulis) Występuje w borach sosnowych i świerkowych, ale także w lasach liściastych w prześwietlonych miejscach.

Koźlarz babka (Leccinum scabrum) -Najczęściej jest spotykany pod brzozami, z którymi współżyje (mikoryza). Preferuje miejsca suche.

Koźlarz czerwony (Leccinum rufom) -Występuje najczęściej na polanach leśnych, w zagajnikach, na brzegach lasu. Zwykle pod osikami i brzozami, z którymi współżyje.

Maślak zwyczajny (Suillus luteus) -Tworzy mikoryzę z sosnami (głównie z sosną zwyczajną).

Podgrzybek brunatny (Xerocomus badius) -Podgrzybek występuje zarówno w lasach iglastych, jak i liściastych. Pojawia się także na polankach lub w pobliżu dróg i ścieżek.

Podgrzybek zajączek (Xerocomus subtomentosus) -Jest spotykany zarówno w lasach iglastych, jak i liściastych.

Czubajka kania (Macrolepiota procera) Kania występuje najczęściej w świetlistych lasach liściastych, zwłaszcza pod bukami i dębami. Znajdowany jest także w lasach iglastych, a nawet na łąkach, pastwiskach, wrzosowiskach, zrębach, polanach i w parkach.

Gąska zielonka (Tricholoma flavovirens) -Występuje najczęściej na gruntach piaszczystych, w borach sosnowych pod sosną zwyczajną, z którą wchodzi w mikoryzę.

Pieprznik jadalny (Cantharellus cibarius) -Powszechny w lasach różnego typu, choć głównie w borach iglastych, zwłaszcza we mchu. Jest grzybem mikoryzowym; współżyje z wysokimi drzewami - głównie z sosną i świerkiem.

12. Wartość odżywcza grzybów:

Charakterystyczną cechą grzybów jest duża zawartość wody - 80 do 90 %. Sucha masa zaś składa się głównie z białek, co usprawiedliwia nazywanie grzybów "leśnym mięsem". W skład tych białek wchodzą prawie wszystkie aminokwasy, w tym także egzogenne (pozostałe organizm człowieka może wytworzyć sam), co pozwala zaliczyć grzyby do najważniejszych produktów żywnościowych. Tkankom owocników grzybów sztywność nadaje swoisty błonnik, zawierający złożone białko fungin identyczne z hityną owadów i pancerzem skorupiaków. Ilość funginu w nóżce grzyba jest większa niż w kapeluszu, dlatego wartość jadalna nóżki jest znacznie mniejsza, bo błonnik grzybów jest niejadalny dla człowieka. Chociaż w literaturze można znaleźć dane świadczące, że wartość odżywcza grzybów jest nie niższa niż roślin motylkowych (fasola, groch) i zbóż, to jednak spożywanie grzybów jest niewskazane dla małych dzieci oraz ludzi chorych na nerki, wątrobę oraz przewód pokarmowy.

W komórkach grzybów węglowodanów jest znacznie mniej, niż białek i są inne niż w roślinach. W grzybach nie ma krochmalu, którego jest dużo w komórkach roślin, został on zamieniony przez glikogen - substancję zapasową występującą u zwierząt. Właściwością glikogenu grzybów jest specyficzny cukier - mikoza czyli tregaloza, spotykany jedynie u nich. Węglowodany grzybów są lepiej przyswajane niż roślinne i tak samo dobrze jak występujące w mleku i białym pieczywie.

Tłuszczów, włącznie z glicerydami kwasów tłuszczowych, olejkami eterycznymi itp. jest w owocnikach grzybów jadalnych sporo, od półtora do dziesięciu procent. Ich strawność jest wysoka (92 do 97%) i niemal nie różni się od tłuszczów zwierzęcych. W owocnikach grzybów kapeluszowych znajdują się także różne kwasy organiczne. U koźlarzy, zwanych też kozakiem (Leccinum), mleczajów (Lactarius) i pieczarek (Agaricus) znaleziono między innymi kwas jabłkowy, cytrynowy, winny, fumarowy. Grzyby zawierają wiele witamin - A, B1, B2, C, D, PP. Jednak witaminy C w odróżnieniu od warzyw i owoców bogatych w nią, jest w grzybach bardzo mało. Za to grzyby zawierają witaminy B1 nie mniej niż ziarna zbóż, zaś pieprznik jadalny czyli popularnie kurki (Cantharellus) są rekordzistą w tym zakresie i mogą się równać z drożdżami piekarskimi. Jeśli chodzi o zawartość witaminy PP to grzyby mają jej tyle co wątroba i drożdże. Witaminy A jest dużo w mleczajach (Lactarius), a prawie nie ma w borowiku (Boletus), oraz podgrzybku brunatnym (Xerocomus badius). Za to w tych grzybach znaleziono witaminę D.

Grzyby zawierają dużo żelaza, potasu, fosforu, wapnia, sodu. Są w nich także mikroelementy - miedź, cynk, jod, mangan, fluor i ołów w granicach normalnych dla roślin jadalnych, przy czym w kapeluszach znajduje się więcej niż w trzonkach.

Na podstawie chemicznego składu owocników grzybów jadalnych można stwierdzić, że są one pełnowartościowym produktem spożywczym, zawierającym wszystkie podstawowe składniki - białka, węglowodany, tłuszcze, witaminy, sole mineralne, które są niezbędne dla wzrostu i rozwoju organizmu oraz podtrzymywania jego procesów życiowych. Jeśli weźmiemy pod uwagę, że grzyby zawierają różne enzymy i substancje aromatyczne nadające potrawom z grzybów a także z grzybami niepowtarzalny aromat i smak oraz powodują lepsze trawienie pokarmów, to wartość ich jako produktu spożywczego znacznie wzrośnie.

13. Zatrucia grzybami i najważniejsze substancje czynne je wywołujące

1)   zatrucia cytotropowe- amatotoksyna, fallotoksyna, orellanina

  2)   zatrucia neurotropowe- muskaryna, acetylocholinę, mikoatropiną, kopriną

  3)   zatrucia gastryczne - związki terpenowe

  4)   zatrucia nieswoiste- potrawy grzybowej zakażonej drobnoustrojami chorobotwórczymi. 

14. Budowa grzybów wielkoowocnikowych:

Grzyby wielkoowocnikowe to te, których owocniki możemy oglądać gołym okiem.

• Hymenofor to część grzyba, gdzie rozmieszczone są zarodnie. Może mieć kształt: rurkowaty np. u borowika, kolczasty np. sarniaka, blaszkowaty np. u muchomorów.

• Zarodnie to część grzyba, gdzie powstają zarodniki.

• Zarodniki inaczej spory rozprzestrzeniają grzyby w nowe miejsca

15. Grzyboznawca a klasyfikator grzybów:

Klasyfikator może wystawić certyfikat na grzyby świeże, a grzyboznawca na grzyby świeże i suszone. Kurs na grzyboznawcę jest obszerniejszy. Uprawnienia grzyboznawcy może mieć osobą mająca co najmniej wykształcenie średnie.

16. Jak uzyskuje się uprawnienia - różnice (odnośnie pkt 15.)

Uprawnienia klasyfikatora grzybów nadają państwowi wojewódzcy inspektorzy sanitarni.
Uprawnienia klasyfikatora grzybów może uzyskać osoba, która:
1) jest pełnoletnia;
2) ukończyła co najmniej gimnazjum;
3) ukończyła kurs specjalistyczny dla kandydatów na klasyfikatorów grzybów;
4) zdała egzamin przed komisją egzaminacyjną powołaną przez państwowego wojewódzkiego inspektora sanitarnego.

Uprawnienia grzyboznawcy nadaje Państwowy Wojewódzki Inspektor Sanitarny w Poznaniu działający z upoważnienia Głównego Inspektora Sanitarnego.

Uprawnienia grzyboznawcy może uzyskać osoba, która:
1) jest pełnoletnia;
2) posiada, co najmniej wykształcenie średnie i 5-letni staż pracy przy skupie i przetwórstwie grzybów lub przetworów grzybowych) lub wykształcenie wyższe zawodowe (licencjat;
3) ukończyła kurs specjalistyczny dla kandydatów na grzyboznawców;
4) zdała egzamin przed komisją egzaminacyjną powołaną przez Państwowego Wojewódzkiego Inspektora Sanitarnego w Poznaniu.

1. Kursy specjalistyczne dla kandydatów na klasyfikatorów grzybów oraz na grzyboznawców mogą być prowadzone przez organy Państwowej Inspekcji Sanitarnej lub inne podmioty w zakresie prowadzonej przez nie działalności gospodarczej.

2. Kursy, o których mowa w ust. 1, obejmują część teoretyczną i zajęcia praktyczne.

17. Atest na grzyby świeże i suszone

Wszyscy sprzedający grzyby muszą wystąpić o wydanie atestu. Osoby przychodzące po atest muszą przynieść wszystkie zebrane grzyby. Czy są to dwa kilogramy czy 20 kilo - wszystkie muszą zostać zbadane w laboratorium stacji sanitarno-epidemiologicznej. Atest na grzyby świeże kosztuje 2 złote za kilogram i jest ważny 48 godzin, a na grzyby suszone kosztuje 32 złote za kilogram i jest ważny przez rok. Każdy grzybiarz, który nie ma pewności czy zebrane przez niego grzyby są jadalne może uzyskać bezpłatną poradę w sanepidzie.

18. Grzyby trujące- funkcjonalna (nie będąca taksonem) grupa grzybów, zwłaszcza kapeluszowych, zawierających substancje trujące w ilościach toksycznych dla ludzi.

U młodych osobników niektórych gatunków grzybów, czy po obróbce termicznej owocników zawartość czynnika toksycznego jest na tyle niewielka, że nadają się do spożycia. Z tego względu zwykle wyróżnia się gatunki bezwzględnie i fakultatywnie trujące.

19. Substancje czynne i prozdrowotne w owocach i ziołach

Substancje czynne: alkaloidy, glikozydy, saponiny, garbniki, gorycze, olejki eteryczne, hormony, enzymy, cukry, żywice, gumy, woski, fitoncydy,

Substancje prozdrowotne: śluzy, pektyny, kwasy organiczne, sole mineralne, witaminy,

20. Zbiór przechowywanie i konserwacja ziół i owoców

21. Pozyskanie owoców i ziół - ile i jakie

1. Zbieramy zioła tylko z miejsc nieskażonych.
2. Przed zbiorem roślin powinniśmy upewnić się, czy nie są one objęte ochroną

3. Zbierać tylko te rośliny, które są dobrze znane.
4. Zbierać tyle surowca, ile można jednorazowo wysuszyć, wykorzystać
5. Zbierać tylko w miejscach, gdzie dany gatunek rośliny występuje masowo.
6. Z jednego miejsca gdzie dany gatunek występuje masowo, zbierać najwyżej 2/3 ilości tych roślin, pozostawiając najsilniejsze okazy do rozmnażania.
7. Przy zbiorze zwracać uwagę, by nie deptać i nie niszczyć otoczenia
8. Zbierać tylko potrzebne części rośliny (tzn. przy zbiorze kwiatów, lisic lub owoców nie niszczyć całej rośliny).
9. Zbierając ziele, nie wyrywać całej rośliny, lecz ucinać łodygę nad jej częścią zdrewniałą
10.Przy zbiorze liści lub kwiatów z drzew nie ogołacać gałęzi, ani całych drzew, tylko zbierać po trochu z kilku drzew.
11. Nie łamać i nie ścinać gałęzi drzew ani krzewów
12. Korę zbierać tylko z gałęzi drzew ściętych lub przeznaczonych na ścięcie.

22. Rośliny lecznicze a leki

• Substancje czynne w roślinach działają synergicznie, co jest ich przewagą nad chemicznymi

• Leki roślinne są zazwyczaj skuteczniejsze niż chemiczne

• Pacjent znosi lepiej i łatwiej leki roślinne niż chemiczne

• Wielu ciał czynnych nie potrafimy jeszcze wytwarzać sztucznie, albo ich synteza jest kłopotliwa, kosztowna i nieopłacalna

• Gruntowne zbadanie materiałów roślinnych jest żmudne i trudne, skład leków chemicznych jest o wiele dokładniej znany i bardziej stały

• Materiały roślinne odznaczają się zmiennością, ich ilościowy i jakościowy skład waha się w dość szerokich granicach, dlatego ich dawkowanie jest znacznie trudniejsza niż leków chemicznych

• Surowce roślinne są na ogół nietrwałe, dlatego trzeba je suszyć i konserwować

23. Sposoby i możliwości pozyskiwania roślin leczniczych, sposoby konserwacji, przerobu i dystrybucji w Polsce

Pozyskanie: Surowce zielarskie pochodzą zarówno z roślin dziko rosnących, jak i uprawianych. W Polsce pozyskuje się surowce z około 100 roślin leczniczych dziko rosnących, a uprawia się około 60 roślin. Rośliny lecznicze występują w różnych zbiorowiskach, a ich skład wiąże się ściśle z klimatem, glebą, a także z wpływem gospodarki ludzkiej. Występują one wśród roślin przydomowych, chwastów pól uprawnych i ogrodów, nieużytków, łąk, torfowisk, lasów, przydroży. Wśród roślin leczniczych są również takie, które wysadzane są jako rośliny ozdobne lub jadalne. Należą do nich takie drzewa i krzewy, jak: lipa, głóg, jarząb pospolity, dziki bez czarny, róża pomarszczona, porzeczka czarna, malina i inne. Do uprawy wprowadzano początkowo rośliny pochodzenia śródziemnomorskiego, jak szałwię, tymianek i inne. Później wprowadzono do uprawy również rośliny występujące u nas w stanie dzikim, gdyż zbiór ze stanu naturalnego nie mógł pokryć wciąż wzrastające-.go zapotrzebowania. Obecnie takie surowce, jak owoc kminku czy korzeń kozika lekarskiego pozyskuje się wyłącznie z upraw, częściowo - rumianek pospolity, dziurawiec, babka lancetowata, bratek polny i inne. Racjonalna uprawa pozwala podnieść jakość ziół przez wprowadzenie wysokowartościowych odmian, otrzymać jednolity surowiec, zmniejszyć import niektórych surowców pochodzących z roślin nie rosnących u nas w stanie naturalnym. W Polsce uprawa ziół stale się rozwija. Obecnie pozyskuje się z niej około 75% ogólnej masy ziół. Surowcem zielarskim jest ta część rośliny, w której nagromadzenie ciał czynnych jest największe. Na ogół nie zbiera się więc całych roślin, a tylko poszczególne ich części, jak np. kwiaty, liście, korzenie, owoce. Z niektórych roślin pozyskuje się wiele surowców np. z bzu czarnego zbiera się kwiaty i owoce, a z mniszka korzenie, kwiaty i liście. Poszczególne części roślin zbiera się najczęściej oddzielnie.

Sposoby konserwacji:

Suszenie: Każdy rodzaj surowca wymaga innej temperatury suszenia. Surowce olejkowe (mięta, melisa, szałwia) suszy się w temperaturze 3035°, gdyż w temperaturze wyższej następują poważne straty olejku. Surowce akaloidowe można suszyć w niskich, jak i wysokich temperaturach. Ziele konwalii (surowiec glikozydow zaleca się suszyć w temperaturze 120°150°. Najodpt wiedniejszą temperaturą suszenia owoców róży je początkowa temperatura do 90°, a następnie dosuszan surowca w temperaturze 40°C. Przy suszeniu w ty< temperaturach owoce róży tracą mniej kwasu askort nowego. Jak wynika z wyżej podanych przykładów dla każdego surowca lub dla grupy surowców zawierających podobne substancje czynne muszą być stosowane inne warunki suszenia, ustalone na podstawie badań i doświadczeń.

Surowiec dobrze wysuszony powinien zachować swój właściwy wygląd, barwę najbardziej zbliżoną do naturalnej oraz swoisty zapach i smak. Górna granica wilgotności jest określona dla każdego surowca odpowiednią normą.

24. Surowiec zielarski - terminologia

Nazwa surowca zielarskiego składa się z nazwy części rośliny i nazwy botanicznej rośliny np.: korzeń mniszka, kwiat bławatka, ziele mięty. W handlu zielarskim surowce dzieli się na następujące grupy: kłącza i korzenie, kory, liście, kwiaty, owoce, nasiona, ziela. Surowce, których nie można zaliczyć do wyżej wymienionych grup łączy się w grupę tzw. różne. Do grupy tej należą między innymi szyszki chmielu, pączki topoli, zarodniki widłaka czy strąki fasoli.

25. Zalety i wady owoców leśnych w stosunku do owoców uprawnych

• gospodarka plantacyjna jest pod względem organizacyjnym łatwiejsza niż pozyskiwanie surowców ze stanu naturalnego, ponieważ odbywa się na mniejszych i ograniczonych obszarach

• przez właściwą agrotechnikę można zwiększyć do pewnego stopnia plon

• surowce uzyskane z plantacji są bardziej jednolite pod względem wyglądu, właściwości

• z jednostki powierzchni uzyskuje się dużo surowca, a koszt samego zbioru jest niski w porównaniu z pozyskaniem ze stanu naturalnego

• na plantacji jest możliwe zmechanizowanie wielu operacji

WADY

• Zakładanie i prowadzenie plantacji wymaga dużego nakładu pracy i środków finansowych

• Rośliny bytujące w wolnej przyrodzie są mniej narażone na ataki szkodników i choroby

• Niektóre rośliny są ściśle związane z właściwym sobie środowiskiem przyrodniczym, zwłaszcza leśnym, wymagają osłony drzewostanu i podszytu, bytują w ściółce, współżyją z grzybami, rozwijają się dobrze tylko w określonym zespole roślinnym

26. Standaryzacja surowca zielarskiego

Standaryzacja przeprowadzona jest w celu zapewnienia, że wszystkie serie surowca zawierają te same, określone zawartości związków biologicznie czynnych odpowiedzialnych za działanie lecznicze. Surowce zielarskie standaryzowane są według wymagań farmakopealnych, które określają je i precyzują metody badań. Surowce roślinne używane w lecznictwie nie objęte farmakopeami podlegają normom jakościowym.

Standaryzacja oparta jest na:

1. Identyfikacji surowca (potwierdzenie tożsamości)

- badania makroskopowe (morfologiczne) obejmuje badania zgodności pod względem wyglądu zewnętrznego (wielkość, kształt, barwa)
- badania organoleptyczne obejmuje badania zgodności pod względem zapachu (np. surowce olejkowe), smaku (np. surowce goryczkowe)
- badania mikroskopowe (anatomiczne) obejmuje badania zgodności pod względem budowy anatomicznej surowca, topografii i charakteru tkanek, obecności specyficznych komórek lub tworów

2. Badaniu czystości surowca polegającą na określeniu

- zawartości wody
- zawartości popiołu
- zawartości: domieszek (rozkrusz surowca, surowiec lub jego części niewykształcone o niewłaściwych wymiarach i zabarwieniu), zanieczyszczeń organicznych (fragmenty innych roślin) mineralnych (piasek, kamyki, grudki gleby i inne).

3. Badaniu zawartości związków czynnych wykonywane:

- metodą miareczkowania
- metodą wagową lub objętościową
- metodą kolorymetryczną i spektrofotometryczną
- metodami chromatograficznymi m.in. chromatografia gazowa (GC)

27. Podstawowe gatunki roślin owocodajnych w Polsce

Owoce leśne słabo trujące:

Owoce wywołujące przejściowe zaburzenia żołądkowo-jelitowe oraz ośrodkowego układu nerwowego. Rośliny z takimi owocami to:

• jemioła pospolita białe owoce

• bez czarny tylko niedojrzałe jagody - czerwone

• bez koralowy

• kalina koralowa

• kalina hordowina

• kokoryczka wonna

• kruszyna pospolita

• jałowiec pospolity

Owoce leśne średnio trujące

Owoce spożyte w większej ilości mogą być przyczyną zgonu. Do takich roślin należy zaliczyć:

• owoce czerwone - niedojrzała kruszyna pospolita, psianka słodkogórz

• owoce niebieskie - czworolist pospolity, jałowiec wirginijski

• owoce czarne - bez hebd, bluszcz pospolity, czerniec gronkowy, kokoryczka wielokwiatowa, ligustr pospolity, szakłak pospolity.

Owoce leśne silnie trujące

Owoce zjedzone nawet w małej ilości mogą spowodować śmierć. Do takich roślin należy zaliczyć:

• konwalię majową - śmiertelne zatrucie u dzieci może wystąpić po zjedzeniu kilku czerwonych jagód, a u dorosłych po zjedzeniu więcej niż 30 jagód.

• trzmieliny (trzmielina brodawkowata i trzmielina zwyczajna) - różowoczerwone owoce zjedzone w większych ilościach.

• wawrzynek wilczełyko - dla dzieci dawką śmiertelną są 3-4 szkarłatnoczerwone owoce, dla dorosłych 10 - 20 owoców.

• wiciokrzew suchodrzew - spożycie nawet kilku ciemnoczerwonych jagód może spowodować śmiertelne zatrucie.

• jałowiec sawina - szaroniebieskie szyszkojagody zawierają silnie trujący związek, sabinol. W Polsce rzadka roślina.

• pokrzyk wilcza jagoda - czarne błyszczące jagody, u dzieci 1-2 jagody powodują ciężkie zatrucia, natomiast dawką śmiertelną dla dorosłych jest 10 - 12 jagód.

Owoce jadalne

1. Z witaminą C:

• Dzika róża

• Rokitnik zwyczajny

2. Mniej zasobne w witaminę C

• Owoce jeżyny

• Borówka czernica

• Borówka brusznica

3. Cukry poste:

• Berberys

• Śliwa tarnina

• Żurawina błotna

• Jeżyna

4. Kwasy organiczne:

• Berberys zwyczajny

• Rokitnik zwyczajny

• Żurawina błotna

5. Białka:

• Orzech laskowy

• Bukiew

6. Związki mineralne

• Fe: Poziomka pospolita, Borówka brusznica

• Cu: Jeżyny

• P: Malina, Borówka brusznica

• Mg: Żurawina błotna

28. Przerób owoców - domowy i przemysłowy - warunki i ograniczenia przechowywania

Napary — jest to jedna z najczęściej stosowanych form wyciągów z ziół. Po rozdrobnieniu odpowiedniej ilości suszonych ziół (np. i, 2, 3 łyżeczek), zalewamy je wrzątkiem i odstawiamy w naczyniu pod przykryciem na kilka lub kilkanaście minut. Można je także podgrzewać, ale nie powinny się gotować. Napary są nietrwałą postacią leków i powinny być spożyte w dniu przyrządzenia.

Odwary — to również popularna forma przygotowywania ziół. Odpowiednią ilość surowca bo uprzednim rozdrobnieniu zalewamy wodą i podgrzewamy aż do wrzenia, a następnie gotujemy przez kilka (3-5) minut. W przypadku roślin zawierających trudno rozpuszczalne substancje czas gotowania należy wydłużyć do 10 i więcej minut. Odstawiamy odwar na kilkanaście minut i po przecedzeniu możemy spożywać. Odwary podobnie jak napary powinny być użyte w tym samym dniu.

Maceraty — są to wodne wyciągi na zimno. Rozdrobniony surowiec należy zalać odpowiednią ilością zimnej wody i odstawić na kilka godzin w pomieszczeniu o temperaturze pokojowej. Następnie przecedzić i wypić w ciągu tego samego dnia, bowiem trwałość tych wyciągów jest stosunkowo mała. W przypadku twardych i trudno pęczniejących surowców korzystne jest krótkotrwałe ich podgrzanie.

Nalewki — są alkoholowymi wyciągami z wysuszonych surowców. Zioła należy zalać rozcieńczonym do 70° spirytusem (70° — przyjęto procent objętościowy). Po kilku dniach wyciąg taki nadaje się do spożycia, zwykle w ilości kilkunastu kropli na kieliszek wody 2-3 razy dziennie. W przypadku stosowania tych wyciągów zewnętrznie, np. do okładów czy płukania śluzówek, należy je rozcieńczać odpowiednią ilością wody.

Inną postacią wyciągów alkoholowych są stabilizowane alkoholem wyciągi ze świeżych roślin. Uzyskuje się je przez zalanie rozdrobnionego surowca roślinnego lub soków tych roślin gorącym alkoholem, który unieczynnia enzymy rozkładające substancje bo czynne zawarte w tym zielu.

Syropy — to wyciągi z suszonych lub świeżych ziół gotowanych w roztworze cukru aż do zgęstnienia.

Soki — wyciskane przy pomocy np. sokowirówki mogą być spożywane same, a także z miodem, cukrem, dżemem, dodawane do galaretek, kisieli, napojów lub stabilizowane alkoholem.

Sałatki — wiele roślin leczniczych może być spożywanych w postaci sałatek. Pamiętać trzeba zawsze o wcześniejszym ich umyciu.

Olejki — trudno jest uzyskać w warunkach domowych olejki eteryczne z ziół: bo otrzymujemy je metodami laboratoryjnymi i przemysłowymi przez destylację parą wodną. Olejki te możemy kupić w aptekach, wchodzą one w skład wielu leków ziołowych i produktów spożywczych.

---