Balistyka

No cóż - trzeba przyznać, że w dziedzinie wymyślania "czym tu jeszcze można zamordować współbraci" człowiek wykazuje zaskakująco daleką inwencję. Wśród całego resortu najróżniejszych "zabawek" do wzajemnego się mordowania prym wiedzie broń palna. Przysparzając oczywiście mnóstwo pracy ekspertom od tzw. balistyki. Choć tak naprawdę badając broń palną mamy do czynienia z cała gamą ekspertyz:

Balistyczną:
- wyznaczanie toru lotu pocisku,
- ustalanie przypuszczalnej odległości strzału,
- określenie kalibru oraz typu broni i amunicji (pocisku),
- badanie sprawności broni i amunicji.

Medyczną: badanie rany w ciele.

Mechanoskopijną.

Fizyko-chemiczną:
- identyfikacja przestrzelin (określenie miejsca wlotu i wylotu pocisku),
- ustalanie przybliżonej odległości strzału, ustalenie osoby strzelającej,
- badanie rozkładu śladów powystrzałowych na miejscu zdarzenia,
- szacowanie czasu, jaki upłynął od oddania strzału,
- rozróżnianie amunicji na podstawie badań śladów powystrzałowych.

Ogólnie balistykę podzielono na działy:

wewnętrzną - badającą zachowanie naboju wewnątrz broni

zewnętrzną i terminalną - śledzącą tor lotu pocisku i przekształcenie się energii kinetycznej pocisku w inne rozdaje energii po osiągnięciu celu

chemiczną - badanie śladów postrzałowych.

Przedmiotem badań balistycznych są:

miejsce znalezienia łuski - kierunek i odległość wyrzutu łuski jest charakterystyczna dla określonego typu broni. Jednak w pomieszczeniach zamkniętych należy pamiętać o tym, iż łuska mogła się odbić od ściany lub przedmiotu, stoczyć itd. 

miejsce znalezienie pocisku lub śladu po nim;

ustalenie czy postrzelenie jest bezpośrednie czy też z rykoszetu - szuka się tu przede wszystkim dodatkowych przestrzelin; 

ustalenie pozycji strzelającego i ofiary w chwili strzału;

ustalenie liczby oddanych strzałów.

Nauka, która pozwala uzyskać odpowiedź, czy zadana rana bądź uszkodzenie spowodowana jest użyciem konkretnej sztuki broni nazywana jest balistyką kryminalistyczną. Zajmuje się ona przede wszystkim: identyfikacją broni palnej; identyfikacją pocisków. Aby dowiedzieć się jak to robi, musimy najpierw przyjrzeć się odrobinę budowie broni palnej oraz jej rodzajom.

Aby ułatwić sobie pracę, znawcy tematu podzielili rodzaje broni na: broń krótką ( pistolety magazynkowe lub rewolwery bębenkowe; broń gazowa, krótka broń przerabiana); broń alarmową (np. pistolety rakietowe); broń długą (pistolety maszynowe, karabiny); broń myśliwską i sportową; urządzenia broniopodobne (np. pistolety do wstrzeliwania kołków) Oczywiście nie jest to jedyny podział, broń można dzielić jeszcze według producenta, rodzaju lufy: gwintowana: krótka (rewolwery i pistolety) krótko-średnia - (pistolety maszynowe UZI itp.) średnia (pistolety maszynowe) długa (pistolety maszynowe) długa (karabiny, sztucery myśliwskie, karabinki) gładka: długa (dubeltówka) krótka (rakietnica) kombinowanej - gładkiej i gwintowanej np. dryling myśliwski substancji wyrzucanej z lufy itp.  Każdy z wyżej wymienionych rodzajów broni pozostawia specyficzne ślady, pozwalające na jego dokładną identyfikację.  Lufy w broni palnej w pistoletach i rewolwerach maja długość około 10-20 cm, w karabinach 50-80 cm . Poza bronią myśliwską i dawną lufy najczęściej są gwintowane. Prędkość początkowa pocisku wystrzelonego z pistoletu sięga 200-1000 m/s, z pistoletu maszynowego 300-600 m/s a z karabinu około 1000 m/s. Nabój do broni palnej składa się z pocisku, łuski, ładunku prochowego i spłonki. Energia chemiczna spalonego prochu zmieniana jest w energię kinetyczną pocisku - najpierw zostaje wypchnięte powietrze znajdujące się w lufie przed pociskiem, potem wylatuje pocisk, który wyprzedza gazy powstałe przy strzale, tworząc tzw. falę balistyczną. W budowie poszczególnych egzemplarzy dla specjalisty najważniejsza jest lufa, którą wylatuje pocisk, zamek broni (najczęściej z hartowanej stali) oraz ewentualne łuski po nabojach.  identyfikacja broni Oprócz wielu dowodów, które dostarcza patolog po zbadaniu ewentualnych ran zadanych bronią palną, przy identyfikacji stosuje się przede wszystkim testy porównawcze. Aby na pocisku nie pozostawały ewentualne ślady materiałów, strzały porównawcze oddawane są obecnie do zbiornika z wodą. Do wyhamowania pędzącej kuli wystarczy około 2 metrów wody. Porównuje się przede wszystkim: sposób gwintowania lufy W celu zwiększenia celności broni nadaje się pociskom ruch obrotowy. Osiąga się to poprzez gwintowanie lufy. Ponieważ maszyna, która wykonuje tą pracę zużywa się, powstają w każdym egzemplarzu indywidualne różnice i nierówności na dnie bruzdy. Powoduje to powstawanie na kuli zadrapań, które są cechą charakterystyczną dla danego egzemplarza broni palnej. Dlatego też przestępcy na filmach tak mocno starają się odzyskać znalezione przez policję łuski lub naboje. Badając pocisk można ustalić: w zakresie identyfikacji grupowej : rozdaj amunicji, system broni w zakresie identyfikacji indywidualnej: czy dany pocisk został wystrzelony z konkretnej broni i czy broń ta była poprzednio używana w przestępstwach. łuski pocisku Podczas oddawania strzału iglica przechodzi przez mały otwór w zamku i uderza w spłonkę naboju. Ciśnienie dociskając łuskę do zamka powoduje odbicie na niej każdej skazy stali, wyrzutnika łusek oraz obrazu iglicy na spłonce. Pozwala to ekspertom na jednoznaczną identyfikację broni po znalezieniu choćby jednej łuski.  Badając łuskę można ustalić: rodzaj naboju którego częścią jest łuska; kaliber broni; system broni; typ broni; w zakresie identyfikacji indywidualnej: czy dany pocisk został wystrzelony z konkretnego egzemplarza. Oczywiście nie są to wszystkie ślady jakie można oczytać z pocisku. Rys. - "Przekrój naboju śrutowego do broni myśliwskiej"- źródło: T. Marcinkowski "Medycyna sądowa dla prawników" - wg. Feilla Opis: 1 - łuska papierowa, 2 - przybitka wojłokowa, 3 - wewnętrzna wkładka tekturowa komory prochowej, 4 - korek papierowy do osadzania spłonki, 5 - przybitka tekturowa na śrut, 6 - śrut, 7 - proch, 8 - mosiężne okucia łuski,  9 - spłonka.

Nie tylko broń może dostarczyć nam dowodów w sprawie. Równie dokładnie bada się też rany postrzałowe, ślady prochu na skórze czy też fragmenty materiałów jakie zabrała podczas lotu pędząca kula.

Eksperci bardzo dokładnie przyglądają się przede wszystkim:

ranie wlotowej i wylotowej pocisku, kanałowi pocisku w ciele oraz tzw. rąbkowi otarcia naskórka; 

przy działaniu gazów - strefie osmalenia i oparzenia;

cząsteczkom prochu wbitym w skórę;

śladom metali i smarów.

Bada się cząstki organiczne i nieorganiczne. Organiczne za pomocą mikroskopu optycznego, barwnych reakcji mikrochemicznych i chromatografi cienkowarstwowej. 
Nieorganiczne to przede wszystkim  drobiny mosiądzu, stali, kryształki siarczanu baru, oraz specyficzna "trójka" - cząstki ołowiu, antymonu i baru. 
Najpopularniejsze metody badania śladów powystrzałowych to:

Barwne reakcje chemiczne pozwalające na:
- identyfikację produktów rozkładu prochu,
- identyfikację śladów metali.

Spektrometria w podczerwieni daje możliwość:
- identyfikacji ziaren prochu.

Analiza pierwiastkowa - cząstek metalicznych:
- metody niespecyficzne (AAS, NAA, XRF),
- elektronowa mikroskopia skaningowa ze spektrometrią rtg (SEM-EDX).

Na poniższym obrazku przedstawiono cechy rany wlotowej, które mają duże znaczenie dla ekspertyzy. 

Cechy rany wlotowej: A - tzw. rąbek zabrudzenia, B - rąbek otarcia naskórka, C - ślady osmalenia, D - nie spalony proch

Badanie obrażeń wywołanych postrzałem przynosi czasami zaskakujące rezultaty, ponieważ kula w ciele potrafi zachowywać się doprawdy dziwnie. Próby i analizy pozwalają na uzyskanie odpowiedzi na takie pytania, jak odległość z której strzelano oraz kierunek wystrzelonego pocisku. Uznaje się, że jeśli znaleziono na przestrzelinie ślady sadzy i nie spalonego prochu (stwierdzono zatem występowanie  tzw. strefy osmalenia) to strzał oddano z bliskiej odległości tzn. do:

25 cm dla broni krótkiej;

30 cm dla broni długiej o gwintowanej lufie;

100 cm dla gładko lufowej broni myśliwskiej.

Jeśli stwierdzamy obecność jedynie ziaren niespalonego prochu to  uznaje się że strzelano z odległości około:

40-50 cm dla broni krótkiej,

60-80 cm dla broni długiej.

Rys. - "Ślad po strzale z odpowiednio: przyłożenia, 1 cm i 40 cm"

Są to podstawowe informacje podczas ustalania czy ofiara mogła postrzelić się sama, czy też było to niemożliwe bez ingerencji osób trzecich.

Jednak w praktyce bywa różnie. Jak pisze Janusz Markiewicz " ...dległość strzału to nieco zbyt proste hasło - określenie tej odległości nie zawsze jest możliwe, a jeśli jest, to często trzeba brać pod uwagę wiele czynników:

wiatr,

temperatura powietrza,

wilgotność powietrza,

czy strzał został oddany bezpośrednio (przestępcy strzelają czasem z broni palnej umieszczonej np. w reklamówkach, nie zostają na miejscu zdarzenia łuski a ślady umożliwiające potencjalnie określenie odległości oddania strzału tu zwykle nie wystąpią),

czy strzał został oddany w sposób typowy (dotyczy to np. sytuacji gdy osoby miały bezpośredni kontakt z sobą i ofiara broniąc się złapała za bron: przyblokowanie swobodnego ruchu zamka spowoduje powstanie charakterystycznych śladów na łusce naboju w tym momencie odstrzeliwanego. Podobnie charakterystyczne ślady powstania np. w pistolecie TT/PW-33 gdy strzał padnie w wyniku upadku broni, czy pistoletach maszynowych strzelających "z otwartego zamka" gdy "dopchniemy zamek" znajdujący się w przednim położeniu a w komorze nabojowej będzie niedopalony nabój).

Wiele tego typu śladów pozwala na odtworzenie przebiegu sytuacji w której użyto broni palnej lub chociażby wykluczenie zeznań świadka. Jest to szczególnie ważne (i zwykle możliwe do przeprowadzenia) w sytuacji gdy napastnik i ofiara byli w bliskiej odległości a nawet mieli kontakt fizyczny ze sobą: szarpanina, ciosy, reakcje obronne... etc. Część z tego typu zdarzeń opiniowanych przez balistyków nie musi dotyczyć morderstw na zlecenie. Nie tak rzadko bywa, że dotyczy to niefrasobliwego obchodzenia się z bronią lub posługiwania się nią pod wpływem np. alkoholu. Bywa, że nie ma kto zeznawać - sprawca niczego nie pamięta, a osoba usiłująca wówczas odebrać bron "pijakowi" już nie żyje. W takiej sytuacji bardzo ważne jest wnikliwie przeanalizowanie wszystkich śladów, by ustalić (w miarę możliwości) jak najdokładniej przebieg zdarzenia..."

Na skórze rąk poszukuje się też śladów metali od kolby broni. Niezwykle pożyteczny jest też efekt tzw. podmuchu wstecznego, który sprawia, że do lufy wciągane są cząsteczki substancji z otoczenia (np. włókna z materiału rękawiczek sprawcy). Tak więc aby ustalić "kto strzelał" bada się:

Ślady na broni:
- linii papilarnych;
- drobnych cząstek materii (włókien z odzieży, itp.);
- czasem można na broni stwierdzić także ślady biologiczne. 

Rys. - "Rozkład śladów po strzale - część wewnętrzna dłoni"

Rys. - "Rozkład śladów po strzale - część zewnętrzna dłoni"

Ślady na ciele podejrzanego:
- ślady na dłoni, szczególnie w okolicach między kciukiem a palcem wskazującym. Osadzają się tam cząsteczki gazów wyrzucanych podczas strzału. Jeśli podejrzany trzymał broń w dłoni to osadzają się na niej również cząsteczki metalu (można je znaleźć metoda elektrograficzną). 

Jeśli znajdziemy przestrzeliny, możemy określić kierunek z którego strzelano, oraz kąt pod jakim padł strzał. Troche trudniej jest określić te dane w ciele ofiary - musimy ustalić w jakiej pozycji była, gdy padł strzał. 

Więcej o obrażeniach spowodowanych postrzałem można przeczytać tutaj.

Aby ułatwić identyfikację wykorzystuje się specjalne kartoteki. Centralne Laboratorium Kryminalistyki Komendy Głównej Policji prowadzi:

centralna kartotekę broni utraconej; 

krajowy zbiór łusek i pocisków; 

oraz zbiór wzorców broni i amunicji.

Balistyka -(łac. ballista 'balista' z gr. bállein 'rzucać; ciskać';) dział mechaniki, badający ruch postępowy i obrotowy pocisku w lufie i poza nią. Umożliwia projektowanie amunicji, broni oraz tablic strzelniczych. Pocisk- każde ciało o określonym kształcie i właściwościach, wyrzucane z broni miotającej (np. łuku, katapulty, karabinu, działa), służące do rażenia celów na odległość (dzięki energii kinetycznej lub za pomocą umieszczonego w nim ładunku) bądź też do innych zadań, np. oświetlania, zadymiania. Kaliber : średnica lufy mierzona od pola do pola. Kłopoty z oznaczeniem kalibracji broni polegają na tym, iż np. u nas oznacza się go najczęściej w milimetrach. Ale np. w USA w setnych częściach cala, a w Wielkiej Brytanii w tysięcznych częściach cala. I tak np. "nasza" 9-tka to w USA kaliber 35 a w Wielkiej Brytanii 350. lufa Pocisk: nabój -  pocisk zespolony z łuską

Aby stwierdzić czy na rękach podejrzanego znajdują się niewidoczne gołym okiem ślady prochu można wypróbować dwa proste sposoby: obmyć miejsce watą nasączoną woda destylowaną - jeśli potem wata włożona do roztworu dwufenyloaminy przyjmuje kolor niebieski- próba jest dodatnia zalać ręce parafiną - potem postępujemy identycznie jak z wodą destylowana i osiągamy identyczne rezultaty.

4

---