Rozbicie Dzielnicowe
zasada senioratu - senior lub princeps miał władzę zwierzchnią, najstarszy z rodu. Znana ta zasada wcześniej w Rusi i Czechach. Do uprawnień princepsa należą: wypowiadanie i prowadzenie wojen, reprezentacja państwa na zewnątrz, zawieranie traktatów, inwestytura dostojników kościelnych. Miał dzielnicę pryncypacką = senioralną.
Wzrosła rola Kościoła w tym okresie. Wieloletnia praca misjonarzy zaczęła przynosić efekty. Rozwój sieci parafii. Religijni ludzie. Zakony. Ważna rola w społeczeństwie - pisane dokumenty przechowywali, pomagali, rozwijali kulturę. I dostawali od książąt przywileje i immuninety, papież Innocenty III wtedy, więc silni byli biskupi.
Abp gnieźnieński Henryk Kietlicz - ważna rola w procesie uniezależniania Kościoła od państwa, reformy gregoriańskie.
Władysław II Wygnaniec.
1138 - 1146.
rozpoczął panowanie od próby przywrócenia pełnej władzy centralnej.
Miał lepsze kontakty zagraniczne, wykształcenie i doświadczenie. Mąż Agnieszki, córki margrabiego austriackiego, przyrodniej siostry cesarza Konrada III. W 1142 ożenił syna Bolesława z córką wielkiego księcia kijowskiego. W Polsce miał lepiej, bo miał Śląsk, a poza tym senioralną. Za małoletniego Henryka Sandomierskiego zarządzał ziemią sandomierską. I miał zwierzchnictwo nad Pomorzem.
Ale nie udało mu się pokonać braci, bo juniorów poparły możnowładcze elity. Możni nie chcieli już silnego pana, tylko młodych juniorów, którymi mogli kierować.
1142 pierwsza próba wzmocnienia władzy przez Władka. To było konieczne, bo Salomea, wdowa po Krzywoustym, szukała zagranicznych sojuszników. Władysław wraz z wojskami ruskimi uderzył na Mazowsze. Bez rozstrzygnięcia.
1145 następny etap. Tym razem Władek (i znowu wojska ruskie) pod Pilicą pokonał braci i odebrał im 4 grody. Ruskim sojusznikom dał Wiznę.
Ale niewiele zyskał, bo niezadowolenie z jego rządów rosło. Nawet na Śląsku. Piotr Włostowic - najbliższy wojewoda Władka, zaczął spiskować z juniorami, to go Władek oślepił i wygnał, a potem zwolennicy Władka zaczęli odchodzić.
1146 decydujące starcie. Władek, ruskie i połowieckie zaatakowali juniorów. Zmusił do defensywy, oblegał w Poznaniu. Los młodych był już przesądzony, ale arcybiskup Jakub raptem wyklął Władzia, a sojusznicy juniorów odsiecz zorganizowali.
Pokonany pod Poznaniem Władysław uciekł, Agnieszka z synami też. Do Niemiec.
Tam Władek dostał pomoc od Konrada III, ale niemieckim nie udało się sforsować linii Odry. Kolejnych prób już Konrad nie robił, to książęta sascy byli sprzymierzeni z juniorami polskimi i przeciwni Władkowi, a bez nich Konrad wiele zdziałać nie mógł.
Potem 1157 nastał Fryderyk Barbarossa, zorganizował dla Władka wyprawę na Polskę (rządził już wtedy Kędzierzawy). Doszedł do Krzyszkowa pod Poznaniem i Kędzierzawy złożył mu hołd. To wystarczyło Fryckowi i dał spokój. Władek bez korzyści.
1159 umarł, trzej synowie: Bolek Wysoki, Mieszko Plątonogi i Kondzio wrócili na Śląsk 1163, bo im stryj pozwolił, a córka Rycheza wyszła za Hiszpana Alfonsa. xD
Bolesław IV Kędzierzawy
1146 - 1173
po wypędzeniu Władka objął Kraków i władzę zwierzchnią. Miał też Mazowsze, ziemię łęczycką i Śląsku po Władku. No i pilnował Sandomierskiego. Henryk nie dążył do władzy, 1154 nawet do Jerozolimy na pielgrzymkę poszedł.
Większą niezależność miał Mieszko z Wielkopolską, bracia współpracowali ściśle. Po zatrzymaniu Niemców na Odrze 1146 i po zapłaceniu okupu władza Bolka zaczęła się stabilizować.
Przyjęcie przez Konrada III kontrybucji było równoznaczne z uznaniem nowego porządku w Polsce. Papież też uznał.
1147 sojusz Bolesława z Albrechtem Niedźwiedziem, księciem saskim. Albrecht miał być rzecznikiem spraw polskich w cesarstwie. W zamian książęta polscy wzięli udział w saskiej wyprawie krzyżowej na Słowian połabskich 1147. Mieszko prowadził wojska.
Z ruskimi dobre kontakty Bolka, ożeniony był z córką księcia nowogrodzkiego Wierzchosławą.
1157 uderzenie Barbarossy. Złożyć musiał hołd, no i oddać małego Kazika Sprawiedliwego na zakładnika. Zachował władzę. I choć 1159 Władek umarł, to Barbarossa się wpieprzał w nasze sprawy.
1163 powrócili na Śląsk synowie Władka, ale to Frycek tym kręcił, to on zmusił.
1172 wraca problem śląski, gdy Kędzierzawy miesza się do walki między książętami śląskimi, pomagając tamtejszemu juniorowi wygnać starszego brata. I wywołało to ponowną wyprawę cesarską na Polskę, zakończoną upokorzeniem Bolka i przywróceniem na Śląsku stanu poprzedniego.
1166 Bolek próbował podporządkować sobie Prusów. Ale wyprawa polska wpadła w zasadzkę, ogromna klęska, poległ Henryk Sandomierski. Po jego śmierci dzielnica senioralna uległa podziałowi, większość wziął Bolek, część Mieszko, kawalądek Kazik.
Bolesława na tronie osadzili możnowładcy, przez większość czasu zgoda, ale 1172 zawiązali spisek. Małopolscy panowie na czele: syn Piotra Włostowica, Świętosław i Jaksa z Miechowa. Przyczyny spisku - a Pan Bóg raczy wiedzieć, może za mała skuteczność Bolka jako wodza. Ale obyło się bez buntu.
W czasie panowania Bolesława nowe rzeczy. Od połowy XII wieku przyspieszył proces rozwoju ekonomicznego. Posiadacze dużych, lecz nie zagospodarowanych majątków, korzystając z trwającego już od końca XI w. przyrostu demograficznego, zaczęli w swych dobrach osadzać tzw. gości. Byli to chłopi, którzy w zamian za przydzielone im gospodarstwa mieli uiszczać powinności na rzecz właścicieli ziemi. Bolesław nie tylko nie przeszkadzał temu osadnictwu, ale nawet je ułatwiał, nie egzekwując zbyt rygorystycznie od nowych osadników obowiązków na rzecz państwa. Poddanym kilku klasztorów zmniejszył należne mu powinności. Polityka ta prowadziła do zmniejszenia dochodów i zakresu władzy księcia, przyczyniając się zarazem do rozwoju kraju. Rozwój ekonomiczny potwierdzają liczne, jak na owe czasy, kamienne budowle, które powstały około połowy XII w. Wśród nich wymienić należy kościół klasztorny w Czerwińsku oraz kolegiatę w Tumie pod Łęczycą.
Zmarł w 1173, pozostawiając Leszka, chorowitego i córkę, co wyszła za ruskiego księcia.
Henryk Sandomierski
po śmierci ojca małoletni, więc matka się opiekowała Sandomierszczyzną.
Po wygnaniu Władka i przejęciu władzy przez Bolka zaczął sam dbać o swą dzielnicę.
Nie chciał nigdy władzy, nie starał się o zwierzchność. Skromny. Określał się jako „syn księcia Bolesława”, albo „rodzony brat Bolesława”.
Był w 1154 na pielgrzymce w Jerozolimie, miał szacunek i autorytet.
Więc i dobry rycerski, wzór cnót i hojny fundator.
Z jego osobą i dworem wiąże się recepcja i przekształcenie opowieści o Walterze, Helgundzie i Wisławie przekazanej w Kronice Wielkopolskiej (XIII/XIV wiek). Jest to pierwszy przykład utworu pisanego powstałego tylko dla rozrywki. Był to nowy pierwiastek wprowadzony do polskiej kultury, prawdopodobnie dzięki Henrykowi, który w swej podróży musiał zetknąć się z rycerskimi opowieściami.
1166 wyprawa na Prusy, zginął. Po jego śmierci Sandomierską podzielono.
Mieszko III Stary
1173 - 1177 oraz 1198 - 1202.
Miał Wielkopolskę z Poznaniem
Do śmierci Bolka Kędzierzawego wierny współpracownik
1146 - brał czynny udział w walkach wywalających Władysława
1147 - prowadził oddziały polskie w krucjacie przeciwko Słowianom połabskim
1172 przyczynił się do porozumienia Barbarossy z Bolesławem
żenił dzieciaki z ruskimi, czeskimi, saskimi, lotaryńskimi, pomorskimi.
1173 zwierzchni książę polski. Natychmiast po przejęciu władzy Leszkowi, synowi Kędzierzawego, oddał Mazowsze i Kujawy, a bratu, Kazikowi Sprawiedliwemu, całą sandomierską. Więc chciał zgody, a poza tym żądał, aby za jego zgodą ważne decyzje juniorów były.
Sprytna bestia, wymieniał często monety, na lżejsze denary, różnica srebra do skarbca, ale za to inflacja rosła.
Dbał o władzę centralną, zabraniał wpychać wolnych w poddaństwo, bo wtedy jemu poddani nie byli (wasal twojego wasala nie jest moim wasalem).
Możni polityką byli niezadowoleni, bo im ta niemożność poddaństwa się nie podobała i ubożeli na pieniądzach. Przeciw Staremu wystąpić byli gotowi Bolesław Wysoki na Śląsku i syn, Odon, w Wielkopolsce. Plus zgodził się Kazik Sprawiedliwy.
Jedyny sojusznik Starego - Mieszko raciborski.
1177 bunt. Małopolanie w Krakowie osadzili Kazika na tronie, a Odon opanował Wielkopolskę. Mieszko uciekł do Raciborza, stamtąd uciekał do Niemiec, ale bezskutecznie zabiegał o pomoc cesarską.
1181 przy pomocy zwolenników w Wielkopolsce i Pomorzan chciał Wielkopolskę odzyskać. I udało się! Ale senioralnej nie odzyskał, a mimo to uważał się za seniora. Uzależnił sobie Odona i bratanka, Leszka mazowieckiego.
Celem życia był powrót do Krakowa. No i w 1191 Kazimierz Sprawiedliwy zaangażował się w wojnę z Rusią i Węgrami, co się Małopolanom nie podobało. To wykorzystał Mieszko, jego stronnicy zdobyli Kraków, ale Kazik bez trudu odzyskał.
1194 Kazik umiera, Mieszko za późno się skapnął, bo panowie małopolscy zwołali wiec (biskup Pełka i wojewoda Mikołaj), wybrali na księcia 7-letniego Leszka, syna Kazika.
Mieszko się nie zgodził, dyć przecie on jest najstarszy i ma prawo do seniorowania. Orężnie w 1195 najechał Kraków. Wielkopolanie walczyli z Małopolanami. Krwawo, bitwa pod Mozgawą. Mieszko o mało nie zginął, ale zdjął hełm i się pokazał, to go rycerz przeprosił. ^^ Za to jego syn zgon.
Siłą się nie udało, więc pertraktacje z wdową po Kaziku, Heleną. Obiecał, że umocni władzę centralną i taką przekaże Leszkowi. Wdowa miała dość Mikołaja i się zgodziła. 1197.
Były trudności, ale do śmierci (1202) się utrzymał.
Miał syna, Władka Laskonogiego i wnuka Władka Odońca.
Fundator Drzwi gnieźnieńskich.
Kazimierz II Sprawiedliwy
1177 - 1194
pogrobowiec
Pozostawał pod opieką matki, potem Bolka.
1157 musiał iść na zakładnika do cesarza, ale krótko, już 1161 był w Polsce.
1166 otrzymał po Henryku kawalądek sandomierskiej - dzielnicę wiślicką.
Dzielnica powiększyła mu się o całą sandomierską, gdy Mieszko Stary objął seniorat 1173.
1177 panowie krakowscy zawiązali spisek przeciw Mieszkowi i Kazika wybrali na tron. To przypominało elekcję. To nie on detronizował brata, tylko panowie i oni też go wybrali. Podporządkowała mu się cała Polska. Bezpośrednio rządził w Małopolsce, we wschodniej części Wielkopolski, w Sieradzu i w Łęczycy. Władzę jego uznawał Odon, syn Mieszka, który został księciem poznańskim, a także książęta śląscy. Był też zwierzchnim władcą Pomorza Gdańskiego.
1180 zjazd w Łęczycy, bo Kazik był najmłodszy i obejmując władzę sprzeciwiał się zasadzie senioratu, a nie chciał. No i zjazd zrobił, żeby zaakceptowali to w Polsce.
Przyjechali książęta: Odon, Bolesław Wysoki i Leszek, przybył arcybiskup Zdzisław i wszyscy biskupi polscy, wśród nich również biskup zachodniopomorski. Zjechało się także wielu dostojników świeckich oraz możnych z całej Polski. Na zjeździe anulowano ustawę sukcesyjną Bolesława Krzywoustego, wprowadzając dziedziczność tronu krakowskiego w linii Kazimierza. Zasadniczym przedmiotem obrad były przywileje dla Kościoła. Kazimierz zrezygnował z prawa do majątku po zmarłych biskupach i zmniejszył obciążenia kościelnych posiadłości. Rok później stosowny dokument potwierdził papież Aleksander III, uznając tym samym władzę Kazimierza.
Mimo sukcesu Kazika Mieszko się wtrącał. 1181 odzyskał Gniezno i Wielkopolskę.
Całość chciał Mieszko odebrać, spiskował z cesarzem, a groźba wojny z Niemcami zaniepokoiła Kazika. Aby do niej nie dopuścić, w 1184 uznał zwierzchnictwo niemieckie nad Polską. To Barbarossie wystarczyło.
Kazik zapanował nad środkową i wschodnią Polską, nad zachodem nie. I zaangażował się w sprawy wschodnie. Na tronach zachodnich księstw ruskich osadzał przychylnych książąt. W ten sposób księstwo brzeskie, wołyńskie i halickie były w naszej strefie wpływów.
Podlasie, dotychczas ruskie, włączone do Polski.
W Haliczu osadził propolskiego władcę, co spowodowało kontrakcję Węgrów zainteresowanych Rusią.
Polityka realizowana przez Kazimierza i Jego wojewodę Mikołaja, rodząc konflikt polsko-węgierski, zaniepokoiła część możnych krakowskich. Innych, którzy byli ukrytymi zwolennikami Mieszka, ośmieliły przejściowe niepowodzenia Kazimierza. Opozycja, wykorzystując nieobecność władcy, w 1191 r. oddała Mieszkowi władzę w Krakowie. Stary książę natychmiast wysłał tam silne oddziały wielkopolskie pod dowództwem swego syna Bolesława. Jednak przewrót się nie udał. Kazimierz powrócił z Rusi i zdobył Kraków. Jeńców z bratankiem na czele potraktował wspaniałomyślnie i bez żadnych warunków odesłał do Wielkopolski.
1181 doszło do rozluźnienia zależności Pomorza Gdańskiego od Krakowa i utraty Pomorza Zachodniego. Ale za to podbito Jaćwingów. Ale to ostatni sukces, bo po powrocie z wyprawy Kazik umarł. 1194.
Pochowany na Wawelu.
Kadłubek pisze, że po osiągnięciu tronu krakowskiego "zrywa pęta niewoli, kruszy jarzmo poborców, znosi daniny, wprowadza ulgi podatkowe; ciężary nie tyle zmniejsza, co zupełnie usuwa, daniny i służebności znieść każe". Książę ten był szczególnie hojny dla Kościoła.
Kultura i rozwój, Kościół, rozmowy teologiczne i filozoficzne.
Synowie z Heleną: Leszek i Konrad.
Leszek Biały
1202 - 1227.
Syn Sprawiedliwego
Wybrany na wiecu już w wieku 7 lat, 1194, po śmierci Kazika, zanim Mieszko Stary się zorientował. Regencję faktycznie sprawowała matka wespół z wojewodą Mikołajem. Potem Mieszko zrobił z nią układ 1197 i przejął władzę. Leszek pojechał do Sandomierza i był tam do 1202, do śmierci Mieszka.
Mikołaj przybył z delegacją do Leszka i mu oznajmił, że go na księcia wybrali. Ale musiał SPEŁNIĆ JEDEN WARUNEK: oddalić wojewodę sandomierskiego, Goworka. To pierwszy raz, kiedy to elekt musiał wypełnić jakieś żądanie, aby objąć tron. Potem były pacta conventa, ale to jest pierwszy raz, że jest warunek. Leszek warunku nie przyjął, więc ogłosili władcą Władka Laskonogiego, syna Mieszka Starego. Ale już w 1206 dalej rządził Leszek.
Słabe poparcie możnych świeckich próbował sobie wynagrodzić poparciem duchownych. 1207 zgodził się, żeby biskupa krakowskiego wybrała kapituła, a nie książę. Pierwszy w Polsce kanoniczny wybór biskupa. I to był Wincenty Kadłubek.
Ustępował temu Kościołowi, ale Innocenty III zmienny. W 1206 poparł go, a już w 1210 uznał, że statut Krzywoustego jest ważny i że to Mieszko Plątonogi ma objąć tron.
Na przełomie 1210 i 1211 Mieszko opanował Kraków, a potem umarł. I odtąd Leszek już nieprzerwanie do śmierci w Krakowie panował.
W pierwszym dziesięcioleciu swych rządów współpracował z książętami piastowskimi, m.in. Konradem Mazowieckim.
Polityka zagraniczna: skoncentrowana na wschodzie. Już w 1199 wziął udział w wyprawie na Ruś Halicką. Był za młody, aby dowodzić, ale się liczy. xD W wyniku tej interwencji osadzili na tronie Romana, ale on się prędko uniezależnił od nas. Już w 1205 najechał na Małopolskę. Najazd odparty, Roman zginął, więc walki o tron Rusi Halicko-Włodzimierskiej: między Leszkiem, a Andrzejem II królem węgierskim. Włodzimierz pozostał w strefie wpływów polskich, Halicz węgierskiej i tak było do 1214, bo wtedy Polska wszystko przejęła. Plus Przemyśl. Węgrzy się zgodzili. Ale te sukcesy nie odpowiadały rzeczywistej sile Leszka, więc renegocjacje 1218 przywróciły Halicz Węgrom. No i co prawda wydał za następującego na tron Kolomana swą córkę Salomeę, ale potem inny władca i nasze wpływy słabły, a już całkiem w 1221 - Mścisław, Węgrzy ruskiego księcia na tronie osadzili, a następcą miał być syn króla węgierskiego Andrzej.
Wzmacniała się władza Leszka w Polsce. W 1217 układ między Leszkiem Białym, Władkiem Laskonogim i Henrykiem Brodatym (poparł Konrad Mazowiecki). To pozwoliło zintensyfikować działania w Prusach.
Prusy: już Wojciech misja chrystianizacyjna. Propagował je arcybiskup Henryk Kietlicz, od 1216 r. działał na tym polu pruski biskup Chrystian. Na zorganizowaniu obrony przed atakami pruskimi bardzo zależało Konradowi Mazowieckiemu. Leszek zainteresowany był zarówno w bezpieczeństwie granic mazowieckich, jak i w ewentualnych podbojach. Ponadto chciał iść na krucjatę. Nie chciał co prawda, bo w Palestynie nie ma piwa, ale nadarzyło się wypełnić idąc na Prusy.
Zaproponował, że zamiast mieczem, to zrobić na granicy z Prusami targi i przy okazji wymiany dóbr szerzyć wiarę. Nietypowe podejście do sprawy, ciekawy człowiek ten Leszek.
Ruszyły oddziały na Prusy. Dowodził Leszek, wsławiał się Brodaty, pomagał Mazowiecki. Efekty marne. Potem próbowali wzmocnić obronę granic.
1225 Henryk Brodaty (on księciem śląskim był) najechał na Kraków, ale odparty i znowu współpraca.
Władysław Laskonogi
syn Mieszka Starego
książę wielkopolski 1202-1231, krakowski 1202 - przed 1206, oraz 1228-1231.
Interesiły go sprawy pomorskie. 1187 rządziła tam jego siostra Anastazja, potem jego siostrzeńcy.
Konflikt z Henrykiem Kietliczem. Abp Kietlicz - zwolennik nowych prądów w Kościele i immunitetów, czyli ulg dla dóbr kościelnych. A Władek przeciwny. 1206 ostry spór, arcybiskup go wyklął. Władek wygnał go z Wielkopolski, bo część biskupów poparła księcia. Wygnany się schronił na Śląsku i Henryka Brodatego. A przeciw stryjowi zbuntował się Władysław Odonic, bo się z biskupem porozumiał. Chciał odzyskać księstwo poznańskie. Odonicowi się nie wiedzie, też uciekł na Śląsk do Brodatego.
1208 załagodzono spór. Abp zdjął klątwę, a książę wynagrodził mu poniesione straty.
Problemy wewnętrzne utrudniły Władkowi obronę ziemi lubuskiej 1209, którą zaatakowała Brandenburgia. Ale uratował tą ziemię Henryk Brodaty, pokonując margrabiego. Książę śląski zatrzymał Lubusz do 1217 r., a potem ponownie przekazał go Laskonogiemu. Po uchwałach synodu w Borzykowej, gdzie część książąt zobowiązała się do udzielania Kościołowi ulg gospodarczych i przekazania mu części sądownictwa nad ludnością podbitą, Henryk Brodaty, niechętny ustępstwom na rzecz Kościoła, zbliżył się do Władysława Laskonogiego.
Do 1216 r. przewagę miał obóz związany z Kietliczem. Pod naciskiem arcybiskupa Laskonogi musiał zwrócić Odonicowi dzielnicę poznańską. Jednak po śmierci papieża Innocentego III, popierającego Kietlicza, znaczenie arcybiskupa zmalało. Przyspieszyło to powstawanie nowych sojuszów. W 1217 r. został zawarty układ między Władysławem Laskonogim, Henrykiem Brodatym i Leszkiem Białym. Z książętami tymi współpracował brat Leszka, Konrad Mazowiecki. Powstanie sojuszu zaktywizowało polską politykę w Prusach, jednak nie interesowała ona Laskonogiego.
W 1223 bowiem ponownie zaczął mieć kłopoty z bratankiem w Wielkopolsce. Odonic, wspierany przez Świętopełka gdańskiego, opanował Ujście i Nakło. W 1225 landgraf Turyngii zdobył Lubusz. W tej sytuacji Laskonogi zwrócił się o pomoc do sojuszników.
W 1227 r. Leszek Biały zwołał książąt polskich na spotkanie do Gąsawy. Odmawiany miał być między innymi konflikt w Wielkopolsce. Spotkanie zakończyło się tragicznie. Swiętopełk gdański, zapewne sprzymierzony z Odonicem, zaatakował nie spodziewających się niebezpieczeństwa zebranych. Leszek Biały został zabity, Henryka Brodatego napastnicy ciężko poranili.
Śmierć Leszka otworzyła problem obsady tronu. Zgodnie z układem księciem krakowskim miał zostać Laskonogi. Ale pretensje miał Konrad Mazowiecki. Ale wybrali Władka. Zanim Laskonogi ruszył do Krakowa, 1228 pokonał Odonica i uwięził.
Przyjął tron, ale musiał wydać przywilej, w którym zagwarantował biskupowi krakowskiemu i wszystkim mieszkańcom Małopolski zachowanie ich dotychczasowych praw. W Cieni porozumienie to. Przywilej - pierwszy dla rycerstwa. Obiecał, że będzie słuchał biskupa i panów, potwierdził odrębność poszczególnych ziem, adoptował Wstydliwego.
Mimo to Laskonogi nie mógł osiąść w Krakowie. Nie pozwolił mu na to Odonic, który wydostał się z więzienia, zebrał stronników i pokonał stryja. Laskonogi był zmuszony uciekać na Śląsk, przekazując przedtem władzę w Krakowie Henrykowi Brodatemu. Do Wielkopolski już nie powrócił. Zmarł na Śląsku w 1231.
Henryk Brodaty
Książę wrocławski, książę śląski 1201 - 1238, książę krakowski 1231 - 1238, książę wielkopolski. - Próby zjednoczeniowe.
Syn Bolesława Wysokiego.
Dbał o Śląsk, zaczęto za niego wydobywać tam złoto.
Za Henryka rozpoczęła się też w księstwie wrocławskim wielka reforma ustrojowa. Polegała ona na tworzeniu osad wyłączonych spod jurysdykcji i zarządu kasztelańskiego, zorganizowanych zgodnie z zasadami tzw. prawa niemieckiego.
Na początku zreformowano miasta: Złotoryję, Lwówek Śląski, Środę, Wrocław. W późniejszym czasie wokół miast powstawały wsie lokowane na prawie niemieckim. Początkowo do lokowanych miast i wsi sprowadzani byli Niemcy. Książę izolował ich od chłopów polskich, obawiając się, że lepsze warunki w nowych osadach mogą spowodować napływ do nich ludności polskiej. Mogłoby to zakłócić funkcjonowanie starego systemu, zanim nowy zacząłby przynosić korzyści. Dość prędko zakaz osiedlania Polaków we wsiach lokowanych przestał obowiązywać, jeszcze za życia Henryka wsiom polskim zaczęto nadawać prawo niemieckie. Osiedlający się w miastach Niemcy przybywali z kapitałami i odległymi kontaktami, co wraz z dogodniejszym prawem powodowało ożywienie handlu.
Na początku Henryk trzymał z Kietliczem, ale był niechętny przywilejom dla Kościoła, więc zbliżył się do Laskonogiego. W wyniku porozumienia wymienili się ziemiami. Laskonogi dostał ziemię lubuską, a Henryk przejął Kalisz. Ale musiał Henryk bronić lubuskiej przed Niemcami, bo sobie Władek rady nie dawał.
1217 sojusz Henryka Brodatego, Leszka Białego, Władka Laskonogiego.
1222 i 1223 wraz z Leszkiem wyprawy krzyżowe przeciw Prusom. Formalnie Leszek, praktycznie Henryk dowodzi.
1225 dziwna próba opanowania Leszkowego Krakowa. No bo współpraca, a tu jeden na drugiego najeżdża. Ale odparty atak i dalej zgoda.
1227 załamanie układów po Gąsawie, gdzie zginął Leszek. Henryk poraniony. No i walki o Kraków. Konkurenci: Konrad Mazowiecki, Władysław Laskonogi, wspierany przez Henryka Brodatego. No i Władek wygrał.
Ale Władek musiał walczyć w Wielkopolsce z Odonicem, więc powierzył ten tron Henrykowi 1228. Potem Małopolskę najechał Konrad, ale nieudany zamach. Konrad postanowił osiągnąć swój cel podstępem. W 1229 r. spotkał się z Henrykiem, w trakcie spotkania pojmał go i uwięził. Syn Brodatego, Henryk Pobożny, zaczął już gromadzić wojska, aby oswobodzić ojca, lecz uprzedziła go matka Jadwiga, która przybyła do Konrada i swym autorytetem wymusiła uwolnienie męża.
Mimo że żył jeszcze Laskonogi, Krakowem rządził już Henryk. Popierali go. Laskonogi umarł 1231, Konrad się Małopolski zrzekł i już pełnia władzy. Rządził więc na Śląsku wrocławskim, w Małopolsce, a w 1234 zbuntowane wojsko przeciw Odonicowi go poparło, więc opanował Wielkopolskę. Opiekował się też księstwem opolskim i sandomierskim.
Możliwe, że chciał korony. Ale to raczej dla syna (Henryk Pobożny). Starał się o poparcie papieża i cesarza, ale nałożył na niego których palant (wrocławski) ekskomunikę, więc Brodaty umarł w klątwie 1238, którą potem zdjął z niego syn.
Żona Jadwiga - pieprznięta, ascetka, święta, bosa. ^^
Henryk Pobożny
1238 - 1241. - śląski, krakowski i wielkopolski.
Ważną rolę pełnił już od 1227, kiedy to ojciec ranny i musiał stanąć na wysokości zadania.
W 1234 dostał Wielkopolskę.
Dostał przychylność papieża, którego poparł przeciw cesarzowi, więc bez ustępstw mógł się z biskupem wrocławskim porozumieć.
1239 pobił brandenburczyków i obronił ziemię lubuską. Utrzymał opiekę nad opolskim i sandomierskim, choć tamtejsi książęta dorośli.
Starał się o koronę, ale w 1241 najazd mongołów i zginął pod Legnicą. Sukinsyny.
Czterej młodzi synowie zaprzepaścili szanse dziada i ojca. Bolesław Łysy Rogatka, Henryk Biały, Konrad i Władysław.
Konrad Mazowiecki
książę mazowiecki (sieradzki i łęczycki) 1202 - 1247, książę krakowski 1241 - 1243.
Syn Kazimierza Sprawiedliwego, brat Leszka Białego.
Zawsze chciał opanować Kraków. Choć się kraj rozpadł na dzielnice, to pamiętano o szczególnej wartości Krakowa.
Za jego czasów Mazowsze zaczęło tracić znaczenie. Ulokował co prawda Płock, ale i tak słabło wszystko, nie miał kruszców i dóbr, nie mógł szybko prawa niemieckiego.
Na rękę mu było wojowanie przeciw Prusom, bo graniczyły jego ziemie z nimi, a oni atakowali. 1216 uposażył biskupa pruskiego Chrystiana w dobra w ziemi chełmińskiej.
1222 i 1223 Leszek Biały, Henryk Brodaty i Konrad organizowali krucjaty na Prusy. Nikłe efekty, więc stróża rycerska. Znowu nikłe. Więc pertraktacje.
1225 rozpoczęcie rozmów. A że Krzyżaków usunęli właśnie z Siedmiogrodu, to przyjęli ofertę 1226. 1228 dostali chełmińską ziemię w zamian za obronę przed Prusami. Krzyżacy zwlekali z przybyciem do decyzji Fryderyka II, co im nadał wszystkie Pruskie ziemie i zrównał w prawach z książętami Rzeszy. Zwłoka ta zmusiła Konrada do stworzenia zakonu braci dobrzyńskich. Potem się połączyli z Krzyżakami.
1227 zamordowany Leszek Biały, Konrad chce Krakowa, ale dali go Władkowi Laskonogiemu, a ten dał go Henrykowi Brodatemu. Konrad ruszył na Małopolskę, ale nieskutecznie. Pokonany przez Brodatego pod Skałą.
1239 doszło do zbliżenia Konrada z Henrykiem Pobożnym. Lecz gdy Pobożny zginął pod Legnicą, Konrad opanował Kraków i władał nim przez dwa lata. Ustąpić musiał przed buntem Małopolan, którzy pod dowództwem Klemensa z Ruszczy pokonali go w 1243 r. w bitwie pod Suchodołem i osadzili na tronie krakowskim Bolesława Wstydliwego.
Umarł w 1247.
Bolesław V Wstydliwy.
1243 - 1279
miał półtora roku, kiedy zamordowano mu ojca 1227 Leszka Białego, w 1233 dążący do władzy w Małopolsce Konrad Mazowiecki go porwał z matką i uwięził w klasztorze sieciechowskim. Uwolnił ich Klemens z Ruszczy, możny Małopolski.
Henryk Brodaty oddał mu księstwo sandomierskie, zachowując zwierzchnictwo
1239 ślub 13-letniego Bolesława z 5-letnią Kingą, królewną węgierską.
1241 najazd tatarski na Polskę, pod Legnicą zginął Henryk Brodaty i tron krakowski stanął otworem. Opanował go Konrad Mazowiecki do 1243, bo bunt Klemensa z Ruszczy. W bitwie pod Suchodołem wojska małopolskie pokonały Konrada. Bolesław mógł zostać księciem krakowskim. Ale Konrad utrzymał się w Sieradzu i Łęczycy, zatrzymał też leżącą na północ od Pilicy część Małopolski.
Konrad dalej atakował Kraków: 1246 pod Zaryszowem pobił Bolesława, ale nie zajął ani Krakowa ani Sandomierza.
Miał dług u żony, bo się zapożyczył na żołd dla rycerzy. Uregulował w 1257 nadając Kindze ziemię sądecką.
Musiał się liczyć z panami małopolskimi, bo dali mu tron. Właścicielom wielkich majątków ziemskich nadał ulgi gospodarcze i sądownictwo nad poddanymi - immunitety. Zmniejszyły się dochody księcia, ale za to rozwój kraju.
Nadał na Śląsku kilkunastu miastom i Krakowowi 1257 prawo magdeburskie. Dochody z miast zasiliły skarbiec. Plus Bochnia i Wieliczka - Kinga.
1254 kanonizacja św. Stanisława. Wzrósł autorytet Bolesława.
1259 drugi najazd tatarski, ale nie jest źle, gospodarczy rozwój.
1264 pokonał Jaćwingów sprzymierzonych z Rusinami.
Od początku rządów w sojuszu z Węgrami. Wraz z nim do obozu prowęgierskiego należeli książę wielkopolski Bolesław Pobożny i książę sieradzki Leszek Czarny. W przeciwnym książęta śląscy.
1253 i 1260 Wstydliwy wspierał zbrojnie Węgrów, atakując Czechów na Morawach. Sojusz coraz bardziej niepopularny. 1273 bunt rycerstwa! Chcieli dać tron księciu opolskiemu Władysławowi. Stłumił bunt Bolesław, ale straty na rzecz Opola
Pod presją tych wydarzeń Bolesław przeszedł do obozu proczeskiego.
W bitwie pod Suchymi Krutami 1278 (król czeski Przemysł Ottokar II starł się z Rudolfem Habsburgiem) wspierał wojska czeskie. POII zginął, Małopolanie ponieśli straty
1279 zmarł Bolesław Wstydliwy, a na następcę wskazał Leszka Czarnego.
Kinga - węgierska dynastia Arpadów. W Nowym Korczynie, chowając się przed najazdem tatarskim, wymusiła na Bolku dozgonny ślub czystości (jej chyba). Tyż ascetka.
Leszek Czarny
książę krakowski 1279 - 1288.
Syn Kazimierza kujawsko-łęczyckiego, wnuk Konrada Mazowieckiego od strony ojca i Henryka Pobożnego ze strony matki
Kazimierz po śmierci matki Leszka ożenił się ponownie, stosunki ojciec-syn się ochłodziły, więc szukał sobie sprzymierzeńców Leszek przeciw ojcu, znalazł Bolesława Wstydliwego.
1260 wymusił na ojcu wydzielenie dla siebie dzielnicy łęczyckiej, zamienionej potem na sieradzką. Tam dobrze gospodarzył, prawo niemieckie, lokował wsie, budował młyny.
Pozostawał w obozie prowęgierskim, czym popadł w konflikt z książętami śląskimi
Współpracował z Bolkiem Wstydliwym, a ten go uznał za swego następcę krakowskiego.
1273 zajął Kujawy, kiedy rycerstwo zbuntowało się przeciw jego bratu, księciu kujawskiemu Siemomysłowi; rządził nim przez 5 lat, potem zwrócił bratu
impotent, żona Gryfina niezadowolona, leczył się nawet u Mikołaja z Krakowa
1271 rozwód, ale gdy lepsze perspektywy polityczne się przed Leszkiem zarysowały, Gryfina wróciła. xDDD
1279 umarł Wstydliwy, Leszek na tron krakowski, więc był już krakowskim, sandomierskim i sieradzkim. A więc wśród książąt polskich był najsilniejszy.
Zachował w każdym odrębną administrację, co będzie w przyszłości podstawą ustroju Polski.
1280 uderzył na Małopolskę książę halicki Lew. Leszek błyskawicznie zebrał wojska, pod Goźlicami koło Sandomierza pokonał napastników, a następnie poprowadził wyprawę odwetową na Ruś.
Jednocześnie konflikty wewnętrzne. Próbował odebrać sądecką Kindze. Zagrożona w swych prawach księżna wysunęła pretensję do Biecza i Korczyna, natomiast w części swych sądeckich posiadłości utworzyła klasztor klarysek. Poparł Kingę biskup krakowski, Paweł z Przemankowa. Sprawa zakończyła się kompromisem. Leszek zgodził się na fundację klasztoru, uznał władztwo Kingi na Sądecczyżnie, przejął natomiast Biecz i Korczyn.
Biskup krakowski i duża część możnych byli niezadowoleni z Leszka, 1282 uwięził biskupa!, ale porażka, interwencja papieska i musiał uwolnić i wypłacić odszkodowanie.
Sukcesy wojenne i kłopoty wewnętrzne. 1285 odparł atak Litwinów, ale bunt w Małopolsce. Miał przeciw sobie możnych, przy sobie miasta. Buntownicy detronizowali go i wybrali na księcia krakowskiego Konrada II Mazowieckiego. Stłumił Leszek bunt przy pomocy Węgrów.
Spokój wewnętrzny dopiero od 1285 po wymianie elity.
1287 najazd tatarski pustoszy Małopolskę, ale nie zdobyli Krakowa ani Sandomierza.
1288 zmarł Leszek.
Jego pieczęć: książę klęczący przed św. Stasiem, co świadczy o próbach dążenia do zjednoczenia.
Henryk IV Probus (Prawy)
książę wrocławski, a krakowski tylko 1288-1290. Syn Henryka III Białego, wnuk Henryka Pobożnego.
Probus - prawy i rzetelny, według innych przekupny i podstępny.
Pod opieką Przemysła Ottokara I był po śmierci ojca. Tam kosmopolityczny dwór, który w przyszłości naśladował: turnieje, bale, pieśni dworskie.
Arcybiskup salzburski Władysław się nim opiekował jeszcze przed czeskim.
Starał się o koronę polską w roku 1280, złożył hołd władcy niemieckiemu.
Osiągnął pełną hegemonię na Śląsku.
Wszedł w konflikt z Kościołem, wyklęty przez biskupa wrocławskiego. Przeprowadził akcję rewindykacji ziem książęcych zajętych przez biskupów, cały czas prowadził walkę o suwerenność władzy wobec Kościoła. Synod w Łęczycy z arcybiskupem Świnką poparł stanowisko biskupa wrocławskiego. Uczynił to w imię sprzeciwu wobec agresji niemczyzny i zabezpieczenia praw języka polskiego w kościele i szkole.
Za panowania Henryka IV doszło do nasilenia konfliktu narodowego. Książę cenił niemieckich doradców, popierał niemieckich mieszczan. Jednocześnie miał wielką ochotę sięgnąć po koronę polską, planując zjednoczeniu kraju.
Pod koniec rządów opanował Kraków 1288.
Zmarł w 1290 roku we Wrocławiu, a przedtem wystąpił do papieża z prośbą o koronację. Istnieje hipoteza, że został otruty.
Przemysł II
Zjednoczył Wielkopolskę, ziemię kaliską, Pomorze Gdańskie
syn Przemysła I i Elżbiety, córki Henryka Pobożnego
książę krakowski 1290, król Polski 1295 - 1296.
Przygotowywany od dziecka do objęcia tronu. Objeżdżał kraj. ^^
1272 na czele wyprawy przeciw Brandenburgii. Tylko nominalnie. Odzyskaliśmy Drezdenko.
Sojusz Wielkopolski z Pomorzem Zachodnim przeciw Brandenburgii, umocnione ślubem z Ludgardą, księżniczką meklemburską 1273.
Ludgarda umarła w 1283, banialuki, że ją udusił, ale gdzie tam.
Bolesław Pobożny się nim opiekował, a gdy toczył ciężkie walki z Brandenburgią, Przemysłowi zachciało się samodzielności. 1274 zawarł odrębny pokój z Brandenburgią, osamotniając Bolesława. Brandenburczycy spalili Poznań, a Przemysł zamiast pomóc stryjowi, zażądał własnej dzielnicy. Otrzymał ją.
Po otrzymaniu dzielnicy wplątał się w walki między książętami śląskimi, między innymi z Henrykiem IV Probusem w konflikcie był.
W międzyczasie śmierć 1279 Bolesława Pobożnego, Przemysł objął całą Wielkopolskę.
No i wojował z Probusem. 1281 pojmany przez Probusa i wypuszczony, gdy dał mu ziemię wieluńską. 1283 Jakub Świnka arcybiskupem gnieźnieńskim, zmiana polityki Przemysła. Pojednał się z Probusem.
1282 układ z Mszczujem, księciem Pomorza Gdańskiego, o życie. Że który którego przeżyje, to zdobywa jego ziemie. 1287 do układu przystąpił też książę Pomorza Zachodniego, bo to układ automatycznie przeciw Brandenburgii.
Tą zmianę polityki mógł wywrzeć na nim właśnie Świnka. Wiązał z Przemysłem plany zjednoczenia Polski.
Nowe możliwości zarysowały się w 1288 r. wraz ze śmiercią księcia krakowskiego Leszka Czarnego i wybuchem walk o Kraków. Konkurentami byli książęta mazowieccy, Bolesław i Konrad II, Władysław Łokietek kujawski i Henryk Probus, który ostatecznie zajął Kraków. Taki wynik był dla Przemysła korzystny, gdyż wcześniej zawarł z Henrykiem układ o wzajemnym dziedziczeniu Krakowa. Korzyści z tego układu mógł Przemysł osiągnąć już w 1290 r., kiedy zmarł Henryk, przed śmiercią potwierdzając wcześniejszą umowę. Drugą część spadku, swe dziedziczne księstwo wrocławskie, książę śląski oddał Henrykowi głogowskiemu. Obaj spadkobiercy stali się w 1290 r. najpoważniejszymi kandydatami na zjednoczycieli Polski, obaj jednak nie zdołali utrzymać ziem oddanych im przez Henryka.
Przemysł zajął Kraków w 1290 r. i zaczął w nim rządzić. Miał więc i krakowską i Wielkopolskę.
Ale musiał wyjść z Krakowa, bo panowie sprowadzili Wacława II, króla czeskiego. Przemysł wywiózł z Krakowa insygnia koronacyjne.
Wtedy Przemysł i Łokietek zawierają układ przeciw królowi czeskiemu, ale do wspólnej akcji nie doszło.
Ale 1294 umarł Mszczuj, to Przemysł mógł opanować Pomorze Gdańskie. Więc miał Wielkopolskę, Pomorze i insygnia, koronował się 26 czerwca 1295 w Gnieźnie (Jakub Świnka). PIERWSZA KORONACJA PO PONAD 200 LATACH!
Chciał zjednoczyć resztę, ale zamordowany po turnieju rycerskim w Rogoźnie, spiskowały rody Nałęczowie i Zarębowie. Środa popielcowa 1296.
Wacław II
król czeski
Zhołdował większość księstw śląskich
W 1291 zaprosili go panowie krakowscy i wywalił stamtąd Przemysła II i zawładnął Małopolską.
Przemysł II tragicznie umiera, Wielkopolanie (i panowie i mieszczanie) wołają Wacława, żeby i ten tron objął. No i miał dużo, więc 1300 koronowany w Gnieźnie przez Jakuba Świnkę na króla Polski.
Wtedy o koronę polską walkę podjął Łokietek, ale pokonany, uszedł z kraju na Węgry.
Kujawscy książęta też złożyli Wackowi hołd. Nie miał tylko Mazowsza i części Śląska.
Powołując go na tron liczyli na poprawę ładu wewnętrznego. Wprowadził urząd starosty, czyli namiestnika króla. Ale niezadowolenie, bo okazało się, że na starostów powoływał głównie albo czeskich, albo niemieckich ludzi. W polityce zagranicznej kierował się głównie dobrem swojej dynastii. Jako król Polski uznał się lennikiem cesarza!
Poza tym układ z Brandenburgią, oddając im Pomorze Gdańskie w zamian za Miśnię dla Czechów.
1305 powstanie przeciw Wacławowi w ziemi sandomierskiej, na czele Łokietek z posiłkami węgierskimi. Zmarł Wacław II, 1306 zamordowali Wacława III, jego syna. Przemyślidzi wygaśli. W Czechach walka o tron, zdobyła go niemiecka dynastia Luksemburgów. Jan Luksemburski rościł pretensje do korony polskiej, ale był zajęty walką o utrzymanie się w Czechach, więc nie zajął zbrojnie polskich ziem.
Władysław Łokietek
1306-1333
urodził się w czasie największego rozdrobnienia kraju, wnuk Konrada Mazowieckiego, wywodzący się z Kujaw, syn Kazimierza, księcia Kujaw, Łęczycy i Sieradza
1288 odziedziczył Sieradz po bracie Leszku Czarnym
Wówczas rządził w Krakowie Bolesław mazowiecki, Łokietek go popierał
Koalicja książąt mazowieckich i Łokietka pokonała w bitwie pod Siewierzem sprzymierzonych z Probusem książąt śląskich, co pozwoliło Łokietkowi na krótko zająć Kraków. Ustąpił stamtąd przed Henrykiem Probusem, księciem wrocławskim. Udało mu się zatrzymać Sandomierz. Dzięki temu stał się jednym z silniejszych książąt polskich.
Ponownie starał się o Kraków w roku 1290, już po śmierci Henryka Probusa. Tym razem dobrowolnie ustąpił Przemysłowi II wielkopolskiemu. Przemysł z kolei musiał po kilku miesiącach zrezygnować z Krakowa na rzecz Wacława II. Celem Wacława było panowanie w całej Polsce. Po zhołdowaniu sobie kilku książąt śląskich zaatakował Łokietka. Najpierw, w 1292 r., odebrał mu Sandomierz, a następnie pokonał go pod Sieradzem. Władysław musiał zrzec się Małopolski i obiecał złożyć Wacławowi hołd z pozostałych swych ziem. Tego przyrzeczenia nie dotrzymał, zawarł natomiast sojusz z Przemysłem II przeciwko Wacławowi. W 1294 r. zrekompensował sobie utratę Sandomierza, obejmując w posiadanie odziedziczoną po bracie Łęczycę.
Po śmierci Przemysława II w 1296 r. i wygaśnięciu linii książąt wielkopolskich tamtejsi możni oddali władzę Łokietkowi.
Miał Wielkopolskę, Kujawy, ziemię sieradzką, łęczycką, Pomorze Gdańskie. Przyjął tytuł „dziedzica Królestwa Polskiego”. Starał się o koronę, ale Wacław II też.
1299 Wacław II uderzył na Łokietka, pokonał go i zmusił do hołdu. Wobec tego Wielkopolanie wymówili posłuszeństwa Łokietkowi i wybrali Wacława, bo im groził najazd czeskich i małopolańskich. Więc Łokietek stracił wszystko i uszedł na Węgry
Z Wacława niezadowoleni, więc 1304 lub 1305 Łokietek wraca i się stara. Zajął Sandomierz. W innych częściach polski powstania wybuchały. 1305 zmarł Wacław.
Łokietkowi udało się opanować ziemie Polski środkowej, Kujawy, Pomorze Gdańskie i Małopolskę 1306, me zdołał jednak zająć Wielkopolski, gdzie uprzedził go Henryk głogowski. Miał też kawałek Śląska, Mazowsze, w ziemi chełmińskiej rządzili Krzyżacy, a w ziemi lubuskiej - Brandenburczycy. Część Śląskich książąt złożyła hołd Janowi Luksemburskiemu.
1311 niechętni możni krakowscy wywołali bunt przeciw Łokietkowi, kierował nim wójt Albert, za nim opowiedział się też biskup krakowski Jan Muskata, wprowadzony na urząd bp i starosty przez Wacka II. Łokietka wsparł Jakub Świnka. Buntownicy wypowiedzieli Łokietkowi posłuszeństwo i uznali za swego króla Jana Luksemburskiego, nowego władcę Czech.1312 stłumiony bunt.
Ponadto w latach 1308-1309 Krzyżacy podbili Pomorze Gdańskie.
To było tak. Najpierw zaatakowali Brandenburczycy, na podstawie umowy z Wacławem twierdzili, że należy im się Pomorze. Przy poparciu tamtejszych niemieckich mieszczan i możnych Święców opanowali Pomorze. Rzeź Gdańszczan. Załoga gdańska wierna Łokietkowi wezwała na pomoc Krzyżaków, którzy wywalili i Brandenburgię, i Polaków. Sami zajęli. Mimo że w 1321 r. zwołany do Inowrocławia sąd papieski przyznał tę ziemię Polsce, na wiele lat pozostała ona pod władzą krzyżacką. W latach 1327-1332 Łokietek prowadził wojnę z zakonem o Pomorze Gdańskie, ale niekorzystne to dla Łokietka. Nie odzyskał nic, a Krzyżacy złupili Wielkopolskę i zagarnęli Kujawy. 1331 bitwa pod Płowcami, sukces Łokietka, ale bez wpływu.
W 1314 r. Wielkopolanie poddali się Łokietkowi.
W 1318 r. uczestnicy wiecu zwołanego do Sulejowa uchwalili petycję do papieża z prośbą o pozwolenie na koronację ich władcy Władysława. Papież stanął wobec trudnej decyzji. Łokietek był jego sojusznikiem, do tronu polskiego jednak wysunął pretensje król czeski Jan. Dlatego też papież dyplomatycznie odpowiedział, że zgadza się na koronację, ale nie może ona naruszać niczyich praw. Aby więc nie prowokować króla czeskiego, Łokietek koronował się w 1320 w Krakowie, a nie w Gnieźnie
Trudno było, bo tylko część dawnego Królestwa Polskiego miał, a poza tym w konflikcie z Czechami i Brandenburgią.
Dobre stosunki z Węgrami i Litwą i papieżem.
1326 uderzył wraz z Litwą na Brandenburgię. Militarnie ekstra, ale politycznie źle, bo Brandenburgia chrześcijańska, a Litwa pogańska. Krzyżacy to wykorzystali, atakując Kujawy, pomógł im Jan Luksemburski. Krzyżacy zajęli ziemię dobrzyńską, Czesi większość księstw śląskich i Mazowsze.
O rozsądzenie sporu pol-krzyż poprosili Czechy i Węgry, ale Łokietek tego nie dożył, umarł w 1333. Pierwszy pochowany na Wawelu.
Kazimierz Wielki
1333 - 1370
W roku 1331 ojciec ustanowił go namiestnikiem w Wielkopolsce, na Kujawach i w Sieradzkiem.
1332 samodzielnie zdobył Kościan, a więc kawałek Wielkopolski, którą zajęli głogowscy
plotki, że uciekł pod Płowcami z pola bitwy, a pewnie ojcu zależało na jego bezpieczeństwie i mu kazał
1329 miał misję na Węgrzech, uwiódł Klarę Zach i wielka afera.
1333 koronowany
jednocześnie z koronacją przedłużono rozejm z Krzyżakami i chciał w ten sam sposób, na drodze dyplomatycznie, rozwiązać sprawy z Czechami
Sprawa Krzyżaków: okupowali Pomorze Gdańskie i Kujawy. Pozostawali w sojuszu z Czechami.
Z podboju ziem polskich nie rezygnowała też Brandenburgia.
Sprawa czeska: pretensje do korony polskiej zgłaszał Jan Luksemburski.
Kazimierz, aby zrównoważyć niebezpieczeństwo ze strony Czech, podtrzymał sojusz z Węgrami, tam Andegawenowie. Elżbieta, jego siostra, była żoną Karola Roberta, króla węgierskiego. Ale przymierze miało swoją cenę. Układ 1338, na mocy którego władca Węgier (Ludwik Węgierski) zostanie spadkobiercą korony polskiej, jeśli król polski nie będzie miał syna. A że Andegawenowie silniejsi niż my, musieliśmy się z nimi poważnie liczyć.
Podjęto rokowania z królem czeskim. 1335 zjazd w Wyszechradzie. Kazimierz Wielki spotkał się z królem Czech i królem Węgier. Od Jana Luksemburskiego uzyskał zrzeczenie się pretensji do korony polskiej, w zamian za 20 tys. kopii praskich. Wielka to suma, ale jakoś to było. Dalej: uznał zwierzchnictwo czeskie nad Śląskiem. W sprawie krzyżackiej wyrok Wyszechradu nie był korzystny dla Polski: Krzyżacy mają zwrócić Polsce Kujawy i ziemię dobrzyńską, ale mogą zatrzymać Pomorze.
Kazimierz zwrócił się z apelacją do sądu papieskiego, papież odmówił uznania wyroku wyszechradzkiego, rozpoczął się proces polsko-krzyżacki. Aby zneutralizować wpływy dyplomatyczne Jana Luksemburskiego Kazimierz zrzekł się tych księstw śląskich, które już uznały czeskie zwierzchnictwo.
1339 rozpoczął się proces w Warszawie. Wynik satysfakcjonujący całkowicie, bo Krzyżacy mieli oddać Pomorze, całe. I odszkodowanie mieli zapłacić. Ale chamstwo wyroku nie uznało. A że Kazimierz czuł się jeszcze słaby, nie mógł zbrojnie wyroku wyegzekwować.
Zdecydował się na bezpośrednie pertraktacje z Zakonem, w 1343 pokój w Kaliszu. Polska odzyskała Kujawy, a Pomorze Gdańskie Kazimierz ofiarował Krzyżakom jako „wieczystą jałmużnę”, zachowując prawa do tej dzielnicy. Pokój trwały, ponad 60 lat bez wojny.
Zrzeczenia się Śląska na rzecz Czech nie uważał Kazimierz za ostateczne. W 1343 odzyskał Wschowę, ostatnie miasto wielkopolskie, które pozostawało jeszcze w granicach księstwa głogowskiego. W latach 1345-1348 toczył nawet z Luksemburgami wojnę o Śląsk. Podpisany w Namysłowie pokój nie przyniósł żadnych zmian. Władcy czescy tymczasem umacniali się na Śląsku. Hołdowano i wcielano wszystkie ksiąstewka, najdłużej niezależność zachował świdnicki Bolko II, ale umarł i też wcielili jego ziemię.
Sprawa Śląska powróciła w 1356. Zgodził się wtedy król polski na podporządkowanie księstwa świdnickiego Czechom, król czeski i cesarz zarazem, Karol IV, zrezygnował ze swego zwierzchnictwa nad Mazowszem. Mimo to Kazimierz nie zrezygnował ze Śląska. Uzyskał papieskie unieważnienie zawartych układów, nie zdążył jednak przed śmiercią podjąć akcji rewindykacyjnej.
Nowe możliwości na wschodzie. W 1340 zmarł książę Rusi Halicko-Włodzimierskiej, Bolesław Jerzy Trojdenowicz, pozostawiając swe księstwo w spadku Kazimierzowi. Król polski natychmiast wyruszył na Ruś. Jednak do walki o Ruś wystąpili również Tatarzy, z którymi sprzymierzyła się część ruskich bojarów, przeciwnikami okazali się także Litwini. Wojna, w której Kazimierza poparli Węgrzy, toczyła się z przerwami do roku 1366. W jej wyniku Polsce przypadła cała Ruś Halicka i część Włodzimierskiej. Resztę opanowała Litwa.
1365 zhołdował Santok i Drezdenko. 1368 zdobył na Brandenburgii Wałcz, Drabim i Czaplinek.
Potomka nie miał, a układ z 1338 był tylko teoretyczny, był tylko dla zacieśnienia współpracy, a teraz nabrał rumieńców. W czasie ciężkiej choroby Kazimierza w 1351 rycerstwo polskie złożyło nawet Ludwikowi warunkową przysięgę wierności. 1354 Ludwik przyrzekł, że nada przywileje szlachcie.
Kazikowi zależało, żeby na tronie osadzić swojego potomka, usynowił nawet Kazia Słupskiego, zapisał mu ziemię dobrzyńską, sieradzką, łęczycką, część Kujaw i okręg Wałcza. Ale Kazik tylko kawałek dostał, a po jego śmierci i tak się rozeszło po kościach.
Polityka wewnętrzna: chciał umocnić i unifikować kraj. Rozwijał osadnictwo. W celu ujednolicenia prawa polskiego wydał Kazimierz w Wiślicy statut dla Małopolski, a w Piotrkowie - dla Wielkopolski. Statuty te kodyfikowały prawo ziemskie. Utworzył także dla miast Sąd Wyższy Prawa Niemieckiego na zamku krakowskim. 1364 Akademia Krakowska.
1364 w Krakowie zjazd monarchów. Wzięli w nim udział: cesarz i król czeski w jednej osobie, królowie - węgierski, duński i cypryjski, a także wielu książąt. Na zjeździe tym Kazimierz był mediatorem w sporze między monarchami Czech i Węgier.
Zmarł w 1370.
10