J. Strelau - Psychologia temperamentu. R. 3 Współczesne teorie temperamentu (s. 116 - 145)

I Klasyfikacja teorii temperamentu:

1. Typy podejść wg Meyer:

• opisowe (Thomas i Chess)

• genetyczno-behawioralne (Buss i Plomin)

• psychofizjologiczne (Strelau, Rothbart i Derryberry; Goldsmith i Campos)

• rozwojowe (4 podkategorie):

• stylistyczna (Thomas i Chess)

• behawioralno-genetyczna (Buss i Plomin)

• konstytucjonalna (Rothbart i Derryberry)

• emocjonalna (Goldsmith i Campos)

• inna klasyfikacja rozwojowych teorii temperamentu (Goldsmith i Campos):

• podejście stylistyczne (Thomas i Chess)

• kryterialne (Buss i Plomin)

• psychobiologiczne (Rothbart)

• neonatalne (Brazelton)

• + Endler podaje podejście emocjonalne (Goldsmith i Campos)

2. Trzy podejścia do badań nad temperamentem wg Strelaua i Plomina:

• kliniczne (np. Thomas i Chess)

• wczesnodziecięce (Goldsmith i Campos)

• osobowościowe (Buss i Plomin)

3. Trzy różne kryteria klasyfikacji wg Strelaua:

• koncentracja na populacji dziecięcej (np. Rothbart) vs koncentracja na populacji dorosłych (Eysenck)

• teorie wyjaśniające (Zuckerman) vs podejścia opisowe (Thomas i Chess)

• podejścia stosowane (kliniczne, edukacyjne) vs podejścia teoretyczne (Thomas i Chess; Eysenck)

precyzyjna taksonomia jest właściwie niemożliwa, wiele podejść ma charakter eklektyczny, Strelau formułuje więc zgrabną tabelkę (s. 117), która syntetyzuje jego poglądy na ten temat :> podział na cztery kategorie:

• zorientowane na dziecko (rozwojowe) vs. zorientowane na dorosłego (nierozwojowe)

• opisowe vs. wyjaśniające (biologiczne - genetyka zach. lub koncepcje aktywacyjne)

• jednowymiarowe vs. wielowymiarowe

• zorientowane wyłącznie na emocje vs. zorientowane na całokształt zachowania

w zależności od przyjętego kryterium, teorię można przydzielić do różnych kategorii + każda z teorii może być klasyfikowana ze względu na cztery kryteria

II Teorie temperamentu zorientowane na dziecko

• ostre podziały nie zawsze odzwierciedlają faktyczny stan rzeczy

• Strelau kieruję się w kategoryzacji tym, w jaki sposób koncepcja powstała (a nie np. co badał potem)

• wszystkie koncepcje, które omawia spełniają kryterium mikroteorii

Buss i Plomin - teoria behawioralno-genetyczna

• teoria wyjaśniająca (odwołuje się do genetyki zachowania), wielowymiarowa, obejmuje całokształt zachowania

• ujmuje rozwój szeroko

1. Tło teoretyczne:

• wpływ podejścia porównawczego Diamonda (cztery podstawowe temperamenty - lękliwy, agresywny, towarzyski i impulsywny - występują tak u człowieka, jak u wyższych ssaków)

• wpływ definicji temperamentu Allporta (uwzględnienie aspektu emocjonalnego i konstytucjonalnego temperamentu)

• badania Eysencka oraz Thomasa i Chess

• badanie agresji przez Bussa dociekania nt. istoty tego wymiaru osobowościowo-temperamentalnego kompleksowe podejście, uwzględnienie aspektów ewolucyjnych i rozwojowych

• Plomin był uczniem Bussa :> (badania Plomina nad wpływem temperamentu na interakcje rodziców z dzieckiem)

• połączenie badań nad agresją (Buss) i genetyki zachowania (Plomin)

2. Trzy podstawowe temperamenty- EAS:

• temperamenty - obecne od wczesnego dzieciństwa, odziedziczone cechy osobowości, termin zbiorczy, obejmujący trzy składowe

drugie znaczenie - pojęcie temperamentu używane zamiennie z pojęciem cechy temperammentalnej)

• cecha musi występować od wczesnego dzieciństwa (ujawnić się w ciągu dwóch pierwszych lat życia) sumienność nie jest cechą temperamentalną, bo nie ujawnia się tak szybko

• różnice indywidualne muszą być uwarunkowane w dużym stopniu genetycznie więc uśmiech nie jest cechą temperamentalną, choć pojawia się od początku

• inne cechy temperamentów:

• stałość w całym okresie dzieciństwa

• ciągłość - cechy tworzą fundament, na który budowana jest osobowość, mają silny wpływ na rozwój osobowości, są zrębem ludzkiej osobowości

• rozległy zasięg cech tempera mentalnych - obejmują szeroki zakres zachowań i sytuacji

• pełni funkcję regulacyjną

• trzy podstawowe temperamenty (temperament w drugim znaczeniu): emocjonalność, aktywność i towarzyskość (sociability) - EAS

a) emocjonalność:

• skłonność do łatwego reagowania silnym pobudzeniem

• przejaw - niezadowolenie (emocja pierwotna):

• już od pierwszego dnia życia - płacz

• zaczyna się dalej różnicować w wieku niemowlęcym: 2.-3. m.ż. - strach (próba ucieczki od bodźców zagrażających), ok. 6.m.ż. - złość (atak i narzekanie w odpowiedzi na bodźce denerwujące)

• tylko aktywacja (z trzech składników emocji: ekspresji, uczucia i aktywacji) nadaje się do pomiaru genetycznie uwarunkowanych różnic indywidualnych w zakresie intensywności i parametrów czasowych emocji

+ jedyne emocje, w których poziom aktywacji przekracza poziom typowy dla stanów pozaemocjonalnych - niezadowolenie, strach i złość

• brak emocji pozytywnych w koncepcji typowy dla emocji pozytywnych poziom aktywacji jest niższy od tego, których towarzyszy emocjom negatywnym + nie spełniają one definicyjnych kryteriów temperamentu

• płeć - czynnik różnicujący poziom emocjonalności (chłopcy - wyższy poziom złości, dziewczynki -strachu), powód - czynniki dziedziczne i różnice w socjalizacji

b) aktywność:

• poziom aktywności = suma wydatkowanej energii, ruch (odnoszący się do wszystkich zachowań aktywność może się przejawiać w każdym zachowaniu)

• dwa składniki warunkujące różnice indywidualne w zakresie aktywności: (zazwyczaj korelują ze sobą dodatnio)

• wigor

• tempo

• jest bardziej zgeneralizowana niż inne temperamenty (jest cechą stylistyczną) - każdej reakcji towarzyszy wydatkowanie energii każda reakcji ma jakiś poziom wigoru i tempa

c) towarzyskość:

• tendencja do przedkładania towarzystwa innych ludzi nad samotność

• ma aspekt kierunkowy (dążenie do kontaktu z ludźmi)

• źródłem tej tendencji są pozytywne wzmocnienia (które płyną z kontaktów społecznych):

• obecność innych ludzi

• wspólna aktywność

• przejawy zainteresowania ze strony innych ludzi

• wzajemne reagowanie na siebie (przejawy: zgoda i niezgoda, zaskoczenie i zaciekawienie)

• każde z tych wzmocnień można opisać na wymiarze brak-nadmiar:

• brak = niedobór stymulacji społecznej (niski poziom aktywacji)

• nadmiar wzmocnień = silna stymulacja społeczna (wysoki poziom aktywacji)

• im bardziej człowiek towarzyski silniej odczuwa niedobór wzmocnień i silniej na nie reaguje

• każda interakcja ma potencjalną wartość nagradzającą

• towarzyszkość znajduje ujście i zmienia się w trakcie rozwoju (poszerzanie się kontaktów społecznych)

• towarzyskość rozumiana jako temperament jest jednym z dwóch podstawowych składników ekstrawersji

d) impulsywność (w pierwszej wersji teorii, I - impulsivity):

• usunięta z braku dowodów na dziedziczenie tej cechy

• cecha złożona, składniki: kontrola hamowania, szybkość podejmowania decyzji, wytrwałość w wykonywaniu zadań, poszukiwanie doznań (nie wszystkie z nich ujawniają się we wczesnym dzieciństwie)

3. Biologiczne mechanizmy temperamentów EAS:

• badania na bliźniętach MZ i DZ genetyczne uwarunkowanie różnic ind. we wszystkich trzech temperamentach (!)

• zbyt niskie współczynniki interkorelacji dla bliźniąt DZ tłumaczone efektem kontrastu (otoczenie ma tendencje do traktowania ich jako różnych)

• wyodrębnienie trzech poziomów aktywacji: behawioralnego, autonomicznego i mózgowego

• aspekt aktywacji, który najbardziej rzuca się w oczy - aktywność

• różnice w aktywacji autonomicznej widoczne przede wszystkim w sferze emocji (wysoka emocjonalność wiąże się z dominacją części współczulnej AUN)

• fizjologiczny korelat towarzyskości - aktywacja struktur mózgowych (?)

nie ma badań empirycznych, które potwierdziłyby założenia o fizjologicznych korelatach temperamentów

4. Pomiar EAS:

• pomiar aktywności: wskaźniki mechaniczne (aktometr, przyrząd do pomiaru niepokoju ruchowego, wskaźniki eksperymentalne); rejestracja ruchu w otwartym polu; wskaźniki obserwacyjne; kwestionariusze do samoopisu

• inwentarze do badania EAS(I:P) dla dzieci i dorosłych (EASI - III Temperament Survey i EAS-TS)

• Kwestionariusz Temperamentu EAS-TS (dla dzieci i dorosłych):

• 20 pozycji i 5 skal po cztery pozycje każda, pięciopunktowa skala ocen do każdej pozycji

• pomiar emocjonalności - skala Niezadowolenia (N, Distress), Strachu (S, Fear) i Złości (Z, Anger)

• pomiar aktywności - skala Aktywności (A, Activity)

• pomiar towarzyskości - skala Towarzyskości (T, Sociability)

• EAS Temperament Survey for Children:

• wypełniają rodzice

• pomiar temperament u dzieci od 1.r.ż. do 6 lat

• 20 pozycji ocenianych na pięciopunktowej skali

• cztery skale: Emocjonalność (tylko Niezadowolenie - N), Aktywność, Nieśmiałość (NS, Shyness) i Towarzyskość

5. Uwagi końcowe:

• hipoteza: odpowiednia kombinacja dwóch temperamentów, aktywności i towarzyskości może być źródłem r.i. w zakresie podwyższonego nastroju/depresji

• odpowiednia kombinacja skrajnej aktywności i braku kontroli (impulsywności) nadaktywność psychoruchowa u dzieci

• interakcje aktywności i złości (składnik E) r.i. w zachowaniach agresywnych

• dopasowanie / brak dopasowania między dzieckiem a otoczeniem społ.

• interakcje temperamentu jednostki i środowiska:

• tylko temperamenty skrajne (np. skrajna aktywność)wywołują istotne zmiany w środowisku, przy umiarkowanym natężeniu cech temperamentalnych to raczej środowisko wpływa

• wpływ temperamentu na środowisko może przybierać różną postać (wybór takiego a nie innego środowiska, bezpośredni wpływ na środowisko społeczne, modyfikowanie wpływu środowiska na jednostkę)

+ krytyka:

• spekulatywność fragmentu o regulacyjnej roli temperamentu

• poziom pobudzenia nie wzrasta tylko przy lęku, złości i pobudzeniu seksualnym - innym emocjom towarzyszy często wyższy poziom pobudzenia

• Goldsmith i Campos - brak wystarczających dowodów na dziedziczność EAS (brak podobieństwa pod względem A i S między bliźniętami DZ)

• EAS nie różnią się stopniem wkładu czynnika genetycznego tłumaczącego ich wariancję od innych genetycznie uwarunkowanych cech osobowości (ale tak jest z każda genetycznie uwarunkowaną cechą temperamentu)

Rothbart i Derryberry - rozwojowy model temperamentu

• teoria rozwojowa (zorientowana na dziecko), konstytucjonalno-psychobiologiczna (wyjaśniająca), wielowymiarowa, całościowa (całokształt zachowania dziecka)

• uwzględnia interakcję zachowania i czynników biologicznych

1. Tło teoretyczne:

• program NYLS - wielość występujących u dziecka kategorii tempera mentalnych

• koncepcja Diamonda - temperament jako zjawisko wspólne dla człowieka i zwierząt

• teorie używające konstruktów takich jak: pobudzenie-hamowanie, aktywacja, optymalny poziom aktywacji

• mocne osadzenie teoretyczne i empiryczne w psychologii rozwojowej - najwcześniejsze przejawy r.i. u noworodków i niemowląt oraz ich duże znaczenie

2. Główne założenia:

• temperament - konstytucjonalnie uwarunkowane różnice indywidualne w reaktywności i samoregulacji

• konstytucjonalność - względnie trwałe wyposażenie biologiczne jednostki, podlegające wpływowi czynników dziedzicznych, dojrzewania i doświadczenia

• reaktywność - pobudliwość fizyczna i behawioralna

• kilka rodzajów: somatyczna, autonomiczna, neurohormonalna, poznawcza

• wskaźnikami są różne parametry reakcji: próg wrażliwości, czas latencji, siła, amplituda i czas powrotu do stanu wyjściowego

• samoregulacja - procesy modyfikujące (podwyższające lub obniżające) reaktywność; np. uwaga, dążenie, unikanie, atak, powstrzymywanie się od reakcji, samo uspokajanie

• konstrukty reaktywności i samoregulacji wykazują duże pokrewieństwo z konstruktami Strelaua

• reaktywność i samoregulacja wchodzą w stałą interakcję (w miarę rozwoju samoregulacja wpływa coraz bardziej na reaktywność)

• im dziecko starsze bardziej samoregulacja podlega świadomej (wytężonej - effortful) kontroli; wysiłek (effort) - zdolność powstrzymania się od reakcji na bodźce napływające bezpośrednio z otoczenia podczas dążenia do celu, którego reprezentację poznawczą dziecko sobie wytworzyło

• (rycinka s. 129) reaktywność to nie tylko tendencja do reagowania ujmowana z punktu widzenia siły i szybkości, ale też proces - funkcja siły bodźca, jego znaczenia, wewnętrznego stanu organizmu i nowości

• niewielka lub umiarkowana stymulacja reakcje pozytywne - przyjemne odczucia (reaktywność dodatnia)

silna stymulacja reakcje negatywne - niezadowolenie (reaktywność ujemna)

• różni ludzie mogą różnie reagować na bodźce o tej samej sile

• różnice tempera mentalne wpływają na łatwość uruchamiania procesów samoregulacyjnych jednostka może modulować poziom reaktywności, z wiekiem stają się coraz bardziej świadome i podlegają coraz większej kontroli

• cechy temperamentu ujawniają się w sferze uwagi, emocji i motoryki:

Faza rozwoju	Składniki temperamentalne
noworodek	niezadowolenie i łatwość uspokajania, aktywność, orientacja i czujność (uwaga), zbliżanie się-wycofywanie
wczesne niemowlęctwo	j.w. + uśmiech i śmiech, wokalizacja, poszukiwanie i unikanie bodźców, frustracja
późne niemowlęctwo	j.w. + kontrola zachowania, strach
wiek przedszkolny i powyżej	j.w. + dalszy rozwój wytężonej kontroli zachowania - kolejne zmiany jakościowe w mechanizmach kontroli zachowania (od sterowania uwagą do kontroli werbalnej)

3. Biologiczne mechanizmy temperamentu:

• zmiany rozwojowe w cechach temperamentalnych zachodzą w miarę dojrzewania układu nerwowego

• ważny wyznacznik temperamentu - zmiany pobudzenia podkorowego pochodzące z projekcji pnia mózgu: noradrenaliny, dopaminy i serotoniny

• dojrzewanie układu limbicznego i kory mózgowej coraz lepsza kontrola hamowania

• dojrzewanie przodomózgowia ułatwienie rozwoju procesów samoregulacyjnych

rycinka, s. 131

• przykład strachu:

• znaczenie pobudliwości OUN i AUN, dominacji jednej lub długiej półkuli, neuroprzekaźniki i procesy hormonalne

• brak badań potwierdzających, że istnieją mechanizmy biologiczne specyficzne dla cech tempera mentalnych, które podali R. i D.

• wpływ czynników genetycznych - badanie Kwestionariuszem Zachowań Niemowlęcych Rothbart bliźnięta MZ są bardziej do siebie podobne niż DZ pod względem: aktywności, strachu, niezadowolenia w odpowiedzi na narzucone ograniczenie

4. Pomiar temperamentu u niemowląt:

• Rothbart - Kwestionariusz Zachowań Niemowlęcych (IBQ - Infant Behavior Questionnaire) (do badania dzieci w wieku od 3-12 miesięcy):

• 87 pozycji podzielonych na sześć skal: Poziom aktywności, Uśmiech i śmiech, Strach, Niezadowolenie w odpowiedzi na ograniczenie, Łatwość uspokajania się i Czas koncentracji

• rzetelny:>

• dość wysokie współczynniki stałości cech tempera mentalnych

• nie uwzględnia wszystkich cech temperamentu wymienionych w teorii

• Kwestionariusz Zachowań Dziecięcych (CBQ - Children's Behavior Questionnaire) - w trakcie opracowywania;P:

• dla rodziców dzieci w wieku od 3 do 8 lat

• 195 pozycji podzielonych na 15 skal: Zbliżanie się, Silna przyjemność, Uśmiech, Aktywność, Impulsywność, Nieśmałość, Niezadowolenie, Strach, Złość, Smutek, Łatwość uspakajania się, Kontrola hamowania, Uwaga, Słaba przyjemność, Wrażliwość percepcyjna

• trzy czynniki wyodrębnione po analizie czynnikowej: surgencja, negatywny afekt i wytężona kontrola badania międzykulturowe potwierdziły stałość międzykulturową tych czynników

• bateria testów laboratoryjnych diagnozy temperamentu u niemowląt (wersja prelokomotoryczna i lokomotoryczna:P):

• mierzy: strach, złość, radość/przyjemność, zainteresowanie/wytrwałość i aktywność

• szczegółowo opisane, wystandaryzowane próbki sytuacji mających prowokować zachowania typowe dla poszczególnych cech i opisy procedur ich pomiaru

5. Uwagi końcowe:

• nie wszystkie charakterystyki w modelu zostały dostatecznie zoperacjonalizowane i zbadane

• kilka różnych znaczeń reaktywności:

• tendencja do reagowania w określony sposób (aktyw owalność)

• proces uwarunkowany szeregiem różnych czynników

• reakcja

• konstrukty reaktywność i samoregulacja są używane w dwojakim znaczeniu - status opisowy lub wyjaśniający

• wytężona kontrola nie może być odbierana w zakresie pojęcia temperamentu - powstała w okresie poniemowlęcym, jest elementem struktury osobowości

• Buss i Plomin oraz Goldsmith i Campos - przez pojęcia reaktywności i samoregulacji rozumie się typowe dla wszelkich zachowań procesy behawioralne i nerwowe nie można odróżnić cech temperamentalnych od innych zachowań

Goldsmith i Campos - emocjonalna teoria temperamentu

• teoria opisowa, wielowymiarowa i skoncentrowana na emocjach

• różnice pomiędzy ich teorią a teorią Rothbart i Derryberr'iego:

• uwzględnienie biologicznych aspektów temperamentu, ale brak ich obecności w definicji tego konstruktu

• zakres pojęcia temperament ograniczony do samych emocji (a nie też zachowań:>)

1. Tło teoretyczne:

• podobne korzenie co Rothbart i Derryberry

• poglądy Hipokratesa-Galena i twierdzenie Allporta, że temperament wiąże się z r.i. w emocjonalnym funkcjonowaniu człowieka

• wcześniejsze badania Goldsmitha - poszukiwanie genetycznych uwarunkowań r.i. w cechach osobowości introwersja-ekstrawersja, aktywność i wytrwałość silnie uwarunkowane gen.

• wcześniejsze badania Camposa - normatywne wzorce rozwoju emocjonalnego małych dzieci

• wpływ normatywnych badań ekspresji emocjonalnej, rozwój metod pomiaru zachowań niewerbalnych, badania Tomkinsa (emo pozytywne i negatywne), ewolucyjne podejście Plutchnika

2. Temperament jako przejaw różnic indywidualnych w emocjonalności:

• temperament - r.i. w emocjach pierwotnych: obrzydzeniu, niezadowoleniu, strachu, złości, smutku, przyjemności, radości, zaskoczeniu i zaciekawieniu

• emocje:

• pierwotne - wymiar treściowy, specyficzny temperamentu

• wyrażane w zachowaniu o różnej modalności: mimice i pantomimice, wokalizacji, postawie ciała, ruchu ich przejawy można mierzyć na podst. względnie stałych parametrów czasowych i energetycznych odnoszących się do ogólnego poziomu aktywacji

• składniki strukturalne temperamentu:

• wymiary emocji

• sposoby ekspresji tych wymiarów

• parametry reakcji behawioralnych

• emocjonalność nie ma statusu pojedynczego wymiaru są to r.i. w zakresie wszystkich emo podstawowych (pozytywnych i negatywnych)

• temperament definiowany wyłącznie przez zachowanie (nie mówią o biologicznych podstawach) ponieważ:

• od wczesnego dzieciństwa ekspresja zachowania pełni bardzo ważną funkcję w komunikacji społecznej

• r.i. w behawioralnej ekspresji emocji łatwo zauważyć i zmierzyć

• teorię temperamentu i wyróżnione jego struktury należy odnosić tylko do niemowląt regulują związki z otoczeniem za pomocą emocji, potem struktura może być inna

• stosowanie teorii systemowej do wyjaśnienia temperamentu ujmowanego emocjonalnie:

• systemy są wrażliwe na warunki wyjściowe

• emocjonalne procesy regulacyjne można ujmować albo jako wewnętrzną własność systemów emocjonalnych lub systemy ogólniejsze, wchodzące w interakcje rozwojowe z emocjami

3. Pomiar temperamentu małego dziecka:

• zasady pomiaru temperamentu:

• każda metoda pomiaru temperamentu powinna być osadzona w teorii

• wskaźnikiem temperamentu nie może być pojedynczy akt zachowania ani odpowiedź na pojedyncze pytanie w kwestionariuszu

• przy pomiarze zawsze należy brać pod uwagę kontekst sytuacyjny

• w badaniach rozwojowych temperament należy diagnozować wyłącznie w wąskich przedziałach wieku

• temperamentu dziecka nie można diagnozować wyłącznie na podstawie ocen rodziców/ wywiadu z nimi (możliwość zniekształcenia ich percepcji)

• zalecenie by korzystać z różnych metod: kwestionariuszy, metod laboratoryjnych, wywiadach z rodzicami/opiekunami

• Goldsmith - Kwestionariusz Oceny Zachowania Dzieci Żłobkowych (Toddler Behavior Assessment Questionnaire - TBAQ) - uzupełnienie IBQ Rothbart:

• 108 pozycji podzielonych na 5 skal: Poziom aktywności, Przyjemność, Lęk społeczny, Skłonność do złości, Zainteresowanie/wytrwałość

• zadowalająco rzetelny i trafny:>

• Goldsmith i Rothbart - LAB-TAB - dobrze uzasadniony teoretycznie, obiektywny zestaw prób laboratoryjnych: rejestracja na taśmie zachowań dziecka w szeregu wystandaryzowanych sytuacji zaleca się łączenie LAB-TAB i metod psychometrycznych (IBQ lub TBAQ)

4. Uwagi końcowe:

• uwzględnienie w najnowszych badaniach korelatów fizjologicznych (EEG, obwodowe wskaźniki psychofizjologiczne, poziom kortyzolu)

• kryterium odziedziczalności nie pozwala odróżnić temperamentu od innych składników osobowości (ale najwyższy współczynnik odziedziczalności ma niezadowolenie z powodu ograniczenia)

• postulowanie istnienia ścisłego związku między temperamentem a przywiązaniem

• uwagi krytyczne:

• procedury diagnostyczne nie obejmują wszystkich el. struktury temperamentu, o których mówi teoria

• brak konsekwencji w podziale wymiarów IBQ i TBAQ na treściowe i związane z ekspresją

• Buss i Plomin - zaliczanie zainteresowania/wytrwałości do emocjonalności nie jest słuszne (to raczej poznawczy aspekt zachowania)

• włączenie konstruktu aktywacji wkroczenie w strefę mechanizmów biologicznych, mimo odżegnania się od tego ; brak konkretnej operacjonalizacji aktywacji

Kagan - teoria temperamentu zahamowanego i niezahamowanego

• teoria przyczynowa, jednowymiarowa (typologiczna), raczej emocjonalna, skoncentrowana na okresie niemowlęcym i wczesnodziecięcym

1. Tło teoretyczne:

• Fels Longitudinal Study nieśmiałość-lękliwość vs. śmiałość-towarzyskość jako jedyna cecha nie podlega zmianom rozwojowym interpretacja w kategoriach wpływu środowiska

• badanie międzykulturowe - dzieci chińskie różnią się zachowaniem (spokojniejsze i bardziej lękliwe) od dzieci białych i nie można tego wyjaśnić różnicami wychowawczymi czynnik biologiczny

• wpływ: biologicznej teorii ekstrawersji-introwersji Junga, badania Thomasa i Chess i badania na zwierzętach (biologiczna tendencja do zbliżania się/unikania)

2. Dwie podstawowe kategorie temperamentu:

• temperament - uwarunkowane dziedzicznie profile (kategorie, jakości, typy) zachowania i funkcjonowania biologicznego, obecne od najwcześniejszego dzieciństwa, współwyznaczające, wraz z doświadczeniami wczesnodziecięcymi, fenotyp jednostki

• tylko dwie kategorie: temperament zahamowany vs. temperament niezahamowany - wiążą się z pierwszymi reakcjami dziecka na nieznane zdarzenia (stan niepewności, stres), różne dzieci różnie reagują:

• zahamowany (10%) - zawsze nieśmiałe, ostrożne, nie okazuje emocji, przestraszone

• niezahamowany (25%)- zawsze nawiązuje kontakt, rozmowne, okazuje emocje, nie boi się

dwie skrajności na kontinuum o jakościowo różnych charakterystykach

• na te konstrukty składają się wzorce behawioralne, genetyczne i fizjologiczne typowe dla obu temperamentów

• względnie stałe

• analogia do różnic u małp (przewaga do zbliżania się/unikania bodźca) :>

3. Biologiczne podstawy temperamentu zahamowanego i niezahamowanego:

• próg reaktywności układu limbicznego (amygdala i podwzgórze) i układów pokrewnych (oś przysadka-nadnercze, układ siatkowaty i współczulny)

• dzieci zahamowane mają niższy próg reaktywności (wyższą reaktywność) tych układów

• wskaźniki fizjologiczne i biochemiczne temperamentu zahamowanego:

• układ współczulny - częstość skurczów serca i ich zmienność, przyspieszenie akcji serca, rozszerzenie źrenic, poziom noradrenaliny w moczu w reakcji na stres

• oś przysadka-podwzgórze-nadnercza - próbki śliny

• układ limbiczny - napięcie mięśni szkieletowych krtani i strun głosowych, zmiana w podstawowej częstotliwości wypowiedzi słownych

• wpływ dziedziczności na tę cechę temperamentu

4. Procedury diagnostyczne stosowane w laboratorium Kagana:

• brak technik psychometrycznych

• obserwacja dziecka w syt. wystandaryzowanych takie, które wyzwalają zachowanie typowe dla temperamentu zahamowanego-niezahamowanego (rozłąka z matką, kontakt z nowym przedmiotem/osobą)

• zachowanie dziecka obserwuje i ocenia grupa osób

• wskaźniki: czas latencji dla rozpoczęcia zabawy i pierwszego zbliżenia do przedmiotu/osoby, czas „trzymania się” matki

• różne syt. uruchamiają różne przejawy zachowań typowych dla temperamentu zahamowanego i niezahamowanego korzystanie z globalnego wskaźnika zahamowania

• sytuacje laboratoryjne uzupełnione o wskaźniki behawioralne i fizjologiczne, info od rodziców oraz wywiad z matką

5. Uwagi końcowe:

• związek między temperamentem zahamowanym u dziecka a objawami alergii u krewnych I

i II-stopnia (krewni dzieci zahamowanych częściej mieli katar sienny i egzemę, aaaaaa!) istnieje czynnik genetyczny, który to łączy

• analogia do podziału Pawłowa - dzieci zahamowane mają słaby układ nerwowy, niezahamowane - silny

11

---