PRACA SOCJALNA W RESOCJALIZACJI

Temat 2. - Pomoc społeczna jako instrument przeciwdziałania ubóstwu oraz marginalizacji i ekskluzji
społecznej

• Upośledzenie społeczne - pewien sposób uczestniczenia w życiu społecznym: niepełny, gorszy, mniejszy, o ograniczonych możliwościach, którego efektem jest niezaspokojenie potrzeb przez daną osobę, rodzinę lub grupę lub też zaspokojenie na niższym poziomie

• Ekskluzja społeczna - przez ekskluzję (marginalizację) społeczną na ogół rozumie się wyłączenie poza margines głównego nurtu życia społecznego

stosunek pojęć: bieda & ekskluzja

• pojęcie ekskluzja zawiera w sobie pojęcie biedy; każdy ubogi jest wykluczony, ale nie każdy wykluczony jest biedny

• ubóstwo zawsze prowadzi do wykluczenia, ale można być społecznie wykluczonym nie będąc ubogim deprywacja materialna pozostaje zatem w pewnym związku przyczynowo-skutkowym z innymi rodzajami deprywacji

• ISTOTA PRACY SOCJALNEJ - poprawa społecznego funkcjonowania jednostek traktowanych zarówno jako autonomiczne podmioty, jak i członkowie grup społecznych: rodziny, społeczności, w tym społeczności lokalnej i społeczeństwa jako całości.

• OBSZAR AKTYWNOŚCI PRACY SOCJALNEJ - obszar ten stanowią relacje między jednostką a środowiskiem społecznym

1. Boehm: „Praca socjalna stara się spotęgować społeczne funkcjonowanie jednostek, jako indywiduów lub członków grup, poprzez działania zogniskowane na ich stosunkach społecznych, które konstytuują interakcje między jednostkami a ich środowiskiem. Praca socjalna tradycyjnie skupia się na ludziach w całej złożoności ich sytuacji życiowej - symultanicznie koncentruje się zarówno na jednostce, jak i środowisku. Głównym celem praktyki pracy socjalnej jest dopasowywanie ludzi i sytuacji - tj. interweniowanie przy użyciu koniecznych metod i technik, po to, by pomóc ludziom znaleźć się w sytuacji, kiedy ich możliwości będą dopasowane do wymogów sytuacji, w taki sposób, aby potrafili nad nią do porządku dziennego”

2. IFSW: „Praca socjalna jako zawód promuje umiejętności rozwiązywania problemów w ramach relacji międzyludzkich, zmianę społeczną, zdolności ludzi do wpływania na własne życie i wyzwolenie oraz poprawę życia społecznego. Wykorzystując teorie zachowania i systemów społecznych, praca socjalna interweniuje tam, gdzie ludzie wchodzą w interakcje ze swoim środowiskiem. Fundamentalne dla pracy socjalnej są zasady sprawiedliwości społecznej i prawa człowieka”

• MISJA PRACY SOCJALNEJ - zmiana społeczna, która w efekcie świadomie podejmowanych i planowo prowadzonych działań ma być wywołana na poziomie jednostki, rodziny, grupy społecznej, społeczności, a pośrednio także na poziomie całego społeczeństwa.

• Pincus i Minahan: lokują pracę socjalną w sferze interakcji między ludźmi i ich społecznym środowiskiem. Interakcje te są o tyle istotne, że wpływają na możliwości ludzi w zakresie wypełniania ich życiowych zadań, realizacji aspiracji życiowych i łagodzenia stresu.

• Cel pracy socjalnej:

• Potęgowanie ludzkich zdolności rozwiązywania problemów i zdolności zaradczych

• Przyłączanie ludzi do systemów, które dysponują niezbędnymi z punktu widzenia ich potrzeb zasobami, usługami i możliwościami

• Promowanie efektywnego i przyjaznego ludziom działania tych systemów

• Przyczynianie się do rozwoju i poprawy polityki społecznej

• Funkcje pracowników socjalnych

• pomaganie ludziom w podnoszeniu lub bardziej efektywnym wykorzystaniu ich zdolności radzenia sobie i rozwiązywania problemów

• ustanawianie pierwotnych ogniw łączących ludzi z systemami zasobów

• facylitowanie interakcji oraz modyfikowanie i budowanie nowych relacji między ludźmi i społecznymi systemami zasobów oraz ludźmi wewnątrz systemów zasobów

• wnoszenie własnego wkładu w rozwój i modyfikowanie polityki społecznej

• udzielanie pomocy materialnej i usługowej

• służenie w roli agend kontroli społecznej (wobec osób przejawiających zachowania niezgodne z prawem i normami społecznymi)

• AKSJOLOGICZNY KONTEKST PRACY SOCJALNEJ - ma 3 wymiary. Można mówić o wartościach:

1. z których praca socjalna wyrasta

2. na których opiera się praktyka pracy socjalnej

3. którymi kierować się powinni jej zawodowi wykonawcy, tj. pracownicy socjalni, w szczególności, chodzi tu o zasady zawodowej deontologii.

1. powszechne odwoływanie się do zasad sprawiedliwości społecznej. Oznacza to w gruncie rzeczy, iż tą podstawową wartością, z której praca socjalna wyrasta, jest równość, do niej bowiem prowadzi sprawiedliwość

2. dla praktyki pracy społecznej zasadnicze znaczenie mają dwie kolejne wartości: 1) niezbywalna godność osoby ludzkiej i 2) jej wolność wyrażająca się prawem do samostanowienia wynikają z nich zasady szczegółowe m.in. zakaz dyskryminacji, poszanowanie indywidualności, partnerstwo, podmiotowość.

• Stanowią one o tożsamości pracy socjalnej; praktyka, w której wartości te są łamane, nie może być nazwana pracą socjalną!!!

• zasady deontologii na ogół są szczegółowo określane w zawodowych kodeksach etycznych. Zasady w relacjach pracownik-klient:

• akceptacji klienta

• niewydawania sądów oceniających

• indywidualizacji

• celowego wyrażania uczuć

• kontrolowanego zaangażowania

• poufności

Kontekst instytucjonalny pracy socjalnej - wiąże się przede wszystkim z kwestią jej statusu jako profesji.

1. spełnia wymagania: # jej praktyka jest społecznie legitymizowana

# posiada własna teorię i wyodrębniony obszar działania

# działa własny system kształcenia

# istnieją zawodowe kodeksy etyczne

# działają zawodowe organizacje

# istnieje specyficzne kultura zawodowa

2. ograniczenia pracy socjalnej jako profesji autonomia zawodowa. Węzeł podwójnej odpowiedzialności - z jednej strony obowiązuje ich lojalność zawodowa, z drugiej zaś lojalność pracownicza, bowiem zasadniczo praca socjalna praktykowana jest w biurokratycznych organizacjach pomocy społecznej, na ogół publicznych, działających w ramach administracji państwowej lojalności te mogą znaleźć się w konflikcie

Model praktyki pracy socjalnej - 3 elementy: 1. relacja pomocy

2. struktura interwencji

3. strategie

1. Relacja pomocy - to relacja łącząca pracownika socjalnego i jego klienta. Jest ona warunkiem niezbędnym uruchomienia i prowadzenia procesu pomagania, stąd jej ustanowienie uważa się za pierwsze zadanie pracownika socjalnego po nawiązaniu kontaktu z klientem. Warunki:

• obopólna jasność, co do celowościowego charakteru relacji

• okazywanie klientowi ciepła, sympatii, przyjaźni, zainteresowania jego problemami

• obopólne zaangażowania i odpowiedzialność

• akceptacja klienta, w tym zawierzenie mu i jego emocjom oraz wiara w jego możliwości

• okazywanie klientowi empatii

• jasna komunikacja

• szczerość pracownika socjalnego wobec siebie i wobec klienta

• akceptacja władzy i autorytetu pracownika socjalnego wynikających z posiadania przez niego wiedzy i umiejętności zawodowych

Dla pracownika socjalnego relacja pomocy stanowi obszar aktywności zawodowej wymagający stosowania właściwych zawodowi reguł. Zatem musi ona:

• mieć uzgodniony cel

• mieć określone ramy czasowe

• angażować „ja” pracownika socjalnego w interesie klienta

• opierać się na autorytecie specjalistycznej wiedzy

• angażować specjalistyczne umiejętności

• podlegać regulacjom kodeksu etycznego

2. Struktura interwencji - praca socjalna jako proces - wg Pincus i Minahan - systematyczna seria działań skierowanych na osiągnięcie założonych celów. Proces przebiega w 2 fazach: 1. definiowanie celów i dobór odpowiadających im metod; 2. przekładanie celów na zadania, których wykonanie warunkuje realizację celów.

Sedno praktyki pracy socjalnej projektowanie i przeprowadzanie tych zadań

Grupy umiejętności: 1. oceny problemów

2. zbierania informacji

3. nawiązywania kontaktu

4. negocjowania kontraktów

5. formowania systemu działania

6. podtrzymywania i koordynowania systemu działania

7. wywierania wpływu

8. kończenia

• Historycznie wykształciły się 3 formuły, zwane metodami: 1) praca z jednostką lub rodziną (casework),
  2) praca z grupą, 3) praca ze społecznością lokalną

• Współcześnie stosuje się podział na bezpośrednią (kliniczną) i pośrednią pracę socjalną

• bezpośrednia - praca z jednostką, rodziną, grupą i niektóre typy pracy ze społecznością

• pośrednia - większość aktywności prowadzonych na poziomie społeczności lokalnej

Cel pracy socjalnej - zmiana w relacjach między jednostką i środowiskiem - można realizować na 3 sposoby:

1. dokonując zmiany na poziomie jednostki, czyli adaptując jednostkę do wymagań środowiska

2. dokonując zmiany na poziomie jednostki i środowiska, co w szczególności oznacza poddanie środowiska kontroli jednostki

3. dokonując zmiany na poziomie środowiska, czyli adaptując środowisko do potrzeb jednostek

Strategie pracy socjalnej:

1. Strategia redukcji psychologicznej

• praca socjalna zorientowana na rozwiązywanie problemów

• rola pracownika soc. - wspieranie i wspomaganie klienta w procesie rozwiązywania przez niego problemu

• jest procesem uczenia się, w trakcie którego klient rozwija, tj. nabywa lub wzmacnia własne umiejętności zaradcze

• centralne znaczenie w strategii ma psychospołeczna praca socjalna, która czerpie z dorobku psychologii ego podstawowa struktura osobowości, którą kształtuje środowisko społeczne, szczeg. rodzinne

• ego odpowiada za negocjowanie między wewnętrznymi potrzebami jednostki i światem zewnętrznym

• psychospołeczna praca soc. prowadzona jest w 2 podstawowych fazach: diagnozy i terapii

• techniki stosowane przez pracownika socjalnego:

• wspieranie, którego istotą jest podtrzymywanie motywacji klienta do pracy nad swoimi problemami; obejmuje to także ekspresje blokowanych (negatywnych) emocji

• strukturyzacja - ustalenie czasowych, proceduralnych i organizacyjnych ram kontaktów klienta i pracownika socjalnego

• eksploracja - badanie sytuacji klienta poprzez ujawnianie istotnych dla jej zrozumienia faktów, opinii, uczuć; w trakcie eksploracji pracownik socjalny gromadzi info niezbędne dla postawienia diagnozy - zdefiniowania natury doświadczanych przez klienta problemów

• klaryfikacja - jej istotą jest uświadamianie klienta, tj. przenoszenie do sfery świadomości, tego co powinno być mu wiadome, dla zrozumienia przeżywanych przez niego problemów; klaryfikacja stanowi kluczowy moment dla całego postępowania terapeutycznego

• cechą strategii jest koncentracja na uczuciach i indywidualnej reakcji na sytuację społeczną, a jakiej znajduje się klient, nie na sytuacji samej w sobie chodzi raczej o refleksyjne badanie doświadczeń klienta, a nie o działanie

2. Strategia upodmiotowienia

• dwa nurty: 1) radykalna praca socjalna,

2) empowerment (którego szczególną wersję stanowi feministyczna praca socjalna)

• 3 pojęcia mające kluczowe znaczenia dla koncepcji empowerment:

• opresja - zjawisko uwarunkowane strukturalnie i mające destrukcyjne wpływ na jednostki i grupy, które jej doświadczają

• wyzwolenie - przeciwieństwo opresji. Ma 2 wymiary: indywidualny (dobrostan - zdolność kontrolowania własnego życia, sprawstwo i podmiotowość) oraz instytucjonalny (procesy politycznych transformacji)

• empowerment - proces, w którym pracownik socjalny podejmuje razem z klientem szereg działań, których celem jest zredukowanie bezsilności powstałej na skutek negatywnego wartościowania, wynikającego z przynależności do naznaczonej grupy.

• Empowerment dotyczy klienta i ma 3 wymiary:

1. rozwijanie pozytywnego obrazu siebie jako kogoś, kto jest w stanie skutecznie wpływać na rzeczywistość

2. kształcenie wiedzy i zdolności potrzebnych do krytycznego rozumienia sieci czynników społecznych i politycznych współkształtujących środowisko życia klienta

3. rozwijanie zasobów i strategii niezbędnych do osiągania indywidualnych i zbiorowych celów

• Empowerment zachodzi na 3 poziomach:

• osobisty - polega na nabraniu siły niezbędnej do odrzucenia opresji i współdziałania z innymi w celu jej eliminacji

• interpersonalny - odnosi się do kwestii przynależności do grupy, rodziny, społeczności lokalnej ważne bo grupa chroni przez wpływem opresji oraz aktywność grupy jest bardziej efektywna niż indywidualna

• polityczny - wyrobienie umiejętności wpływania na procesy polityczne

• pracownik socjalny praktykując w ramach empowerment musi:

1) przestrzegać zasady:

• każda opresja jest destrukcyjna i powinna stanowić wyzwanie dla pracownika socjalnego i jego klientów

• powinien utrzymywać holistyczny obraz sytuacji opresji

• ludzi wzmacniają się (empower) sami - pracownik powinien im tylko asystować

• ludzie pozostający w tej samej sytuacji życiowej, by osiągnąć wzmocnienie, potrzebują siebie nawzajem

• relacje między pracownikiem a klientami powinny się opierać na równoprawności i równej wartości obu partnerów

• pracownicy socjalni powinni zachęcać klientów, aby mówili swoim własnym głosem

• powinni skupiać swą uwagę na osobie klienta jako zwycięzcy, nie ofiary

• powinni cały czas mieć na uwadze kwestię zmiany społecznej

2) pogłębiać umiejętności w zakresie wspierania motywacji klientów, podtrzymywania ich komfortu psychicznego i szacunku dla samych siebie oraz rozwijania ich zdolności rozwiązywania problemów i kierowania własnym życiem


3) opanować metody pracy specyficzne dla podejścia empowerment





• podnoszenie świadomości - podwyższanie poziomu świadomości i wiedzy klienta na temat jego sytuacji opresji

• praxis - asystowanie klientowi i doradzanie w trakcie realizowania przez niego sekwencji: działanie - refleksja - działanie

• krytyczna edukacja - wspomożenie ludzi, by byli w stanie spojrzeć na swoją sytuację i myśleć o niej w nowy sposób (pracownik socjalny musi umieć stawiać krytyczne pytania pozwalające klientom m.in. analizować swoją sytuację z perspektywy osobistej, instytucjonalnej i kulturowej oraz rozważać opcje działań, które mogliby podjąć na każdym z tych poziomów)

3. Strategia środowiskowa (organizowanie społeczności lokalnej)

• Dwa sposoby posługiwania się strategią środowiskową:

1. praca zorientowana na rozwój społeczności - istotą podejmowanych działań w ramach rozwoju lokalnego jest zapewnianie aktywnej partycypacji członków społeczności w społecznym, politycznym, ekonomicznym i kulturowym życiu wspólnoty.

2. planowanie społeczne - rozwój usług przeznaczonych zarówno dla całej społeczności, jak i dla wybranych jej segmentów (szczególne znaczenie mają usługi adresowane do najsłabszych członków społeczności oraz usługi opiekuńcze - usługi pomocy społecznej)

• strategia ta nie koncentruje się na jednostce, ale na warunkach jej życia; wpływa na wielkość i „asortyment” dostępnych członkom społeczności zasobów społecznych, a tym samym współkształtuje ich indywidualną sytuację życiową.

2

---