Socjologia - nazwa wprowadzona w 1838 przez Augusta Comte' a pochodzi od łacińskiego "socius" (zbiorowość, społeczeństwo) i greckiego "logos" (mądrość, wiedza).

Kontekst powstania socjologii jako odrębnej dyscypliny naukowej wyznaczają:

l. Początki idei "społeczeństwa obywatelskiego" po Rewolucji Francuskiej (1789 r.).

2. Powstanie społeczeństw przemysłowych i masowych - procesy industrializacji urbanizacji (rewolucja przemysłowa).

Funkcje socjologii jako nauki:

l. Funkcja deskryptywna - opis społeczeństwa bądź jego fragmentu (odpowiedź na

pytanie: "jak jest?")

2. Funkcja eksplanacyjna (wyjaśniająca) - odpowiedź na pytanie: "dlaczego tak jest?"

3. Funkcja prognostyczna - formułowanie przewidywań dotyczących kierunków zmian i

rozwoju społeczeństw (odpowiedź na pytania: „jak będzie?")

4. Funkcja pragmatyczna - związana z wykorzystaniem wiedzy o społeczeństwie w celu wywoływania pożądanych zmian - (odpowiedź na pytanie: "co robić, aby zmieniać

społeczeństwo w pożądanym kierunku?")

Wykład 2: biologiczne podstawy życia społecznego

Ekologia:

l. Bada zależności między gatunkiem a jego środowiskiem życia.

2. W centrum .uwagi jest populacja (ogół osobników danego gatunku żyjących na

danym terenie)

3. Więzy i współzależność między poszczególnymi osobnikami są prostą konsekwencją czynności życiowych

4. Zainteresowania koncentrują się wokół:

- przestrzennej organizacji populacji - terytorializm

- procesów migracji

- powstawaniu hierarchii (dominacji poszczególnych osobników) w populacji.

Etologia:

l. Nauka o zachowaniu się zwierząt. Etolodzy interesują się:

- bezpośrednimi przyczynami konkretnego zachowania,

- ewolucją danego zachowania,

- funkcją danego zachowania;

2. Podstawowe założenie: każdy gatunek charakteryzują wytworzone w procesie ewolucji cechy anatomiczne oraz charakterystyczne wzory zachowań, których całość jest określana mianem biogramu.

3. Problemy poruszane przez etologów:

- wewnątrzgatunkowa agresja: jej przejawy oraz mechanizmy, które ją wyzwalają oraz hamują.

Socjobiologia:

l. Dyscyplina stworzona w latach' 70 XX wieku przez Edwarda Wilsona.

2. Nauka zajmująca się badaniem biologicznych podstaw zachowań społecznych wszystkich gatunków żywych, łącznie z człowiekiem.

3. W odróżnieniu od ekologii i etologii, socjobiologia nie prowadzi doświadczeń, tylko korzysta z ustaleń etologów i genetyków.

4. Podstawowe problemy socjobiologii:

- "altruizm"

- "altruizm odwzajemniony"

5. Teoria łącznej wartości przystosowawczej:

- w toku ewolucji podstawową jednostką doboru naturalnego jest gen

- organizmy dążą do przekazania jak największej kopii własnych genów następnemu pokoleniu;

Mechanizmy regulujące życie społeczne:

1. Mechanizmu ograniczania agresji:

- hierarchia

- terytorializm

- reagowanie na "schemat dziecięcości"

2. Mechanizmy współpracy podnoszące wartości przystosowawcze

Wykład 3

Socjalizacja

Socjalizacja - proces wprowadzania (wrastania) jednostki w kulturę i strukturę społeczną. W toku socjalizacji człowiek uczy się, norm, wartości oraz wzorów zachowań obowiązujących w danym społeczeństwie. Socjalizacja to także proces przekształcania człowieka jako jednostki biologicznej w jednostkę społeczną.

Proces socjalizacji można rozpatrywać z dwóch perspektyw:

- kształtowania się osobowości jednostki

- utrzymywania porządku społecznego

Socjalizacja obejmuje procesy internalizacji (tzn. uwewnętrzniania) przez jednostkę wartości, norm oraz wzorów zachowań.

WARTOŚĆ:

- wg Williama Thomasa i Floriana Znanieckiego - to wszystko, co jest przedmiotem ludzkich działań

- w ujęciu Jana Szczepańskiego: wartość to dowolny przedmiot materialny lub idealny, (idea lub instytucja), do którego jednostki lub zbiorowości przyjmują postawę szacunku, przypisują mu ważną rolę w swoim życiu i dążenie do jego osiągnięcia odczuwają jako przymus

Klasyfikacja wartości wg Stanisława Ossowskiego:

- odczuwane

- uznawane

-autoleliczne

- instrumentalne

- uroczyste

-codzienne

Mechanizmy socjalizacji:

- spontaniczne naśladownictwo

- wzmocnienia pozytywne i negatywne (kary i nagrody)

- identyfikacja

- wychowanie

- świadome, osobiste decyzje samowychowawcze

Etapy socjalizacji:

Wg. Ch. H. Cooleya:

1. Socjalizacja pierwotna:

2. Socjalizacja wtórna:

"Jaźń odzwierciedlona" (w ujęciu Cooleya) jest obrazem siebie, jakim jednostka się posługuje, a który uzyskuje w drodze własnej interpretacji tego, jak jest odbierana przez innych. Koncepcja „jaźni odzwierciedlonej" obejmuje zachodzenie w świadomości jednostki następujących procesów:

1) wyobrażanie sobie przez jednostkę, jak ją widzą inni

2) wyobrażanie sobie przez jednostkę, jak ją oceniają inni

3) pewnej reakcji emocjonalnej, która powstaje w świadomości jednostki w efekcie w/w wyobrażeń (np. duma, zadowolenie z siebie, bądź zawstydzenie, poczucie nieadekwatności itd.)

Koncepcja rozwoju psychospołecznego E. Eriksona:

Rozwój człowieka składa się z poszczególnych etapów, na których rozwijająca się jednostka musi rozwiązać pozytywnie dla siebie określone zadania (dylematy rozwojowe). Owe dylematy dotyczą relacji pomiędzy jednostką a otoczeniem:

1. Wczesne dzieciństwo (0-2 lata): poczucie zaufanie vs brak zaufania

2. Średni wiek dziecięcy (3-6 lat):

- autonomia vs wstyd i zwątpienie (faza "negatywizmu dziecięcego)- (3-4 lat)

- inicjatywa vs poczucie winy (4-6 lat)

3. Późne dzieciństwo (7-12 lat): pilność (przekonanie o własnej kompetencji) vs poczucie niższości

4. Wiek dojrzewania (13-17 lat): tożsamość (niezależność) vs zależność (zaburzenia tożsamości)

5. Wczesna dorosłość (19-35 lat): intymność vs poczucie izolacji

6. Wiek dojrzały (36-65 lat): generatywność (bycie twórczym, ale też posiadanie potomstwa) vs stagnacja

7. Wiek podeszły (65 lat w górę): integralność vs rozpacz

Wykład 4 Kultura w ujęciu socjologicznym

Cultura (łac.) termin pierwotnie związany z uprawą roli, bądź hodowlą zwierząt i oznaczający przekształcanie naturalnego stanu zjawisk przyrody w stan bardziej użyteczny i przydatny człowiekowi.

Cyceron (106 - 43 p.n.e.): pojęcie cultura animi (uprawa umysłu, kultura ducha).

Samuel Pufendorf 1688 rok - pierwsze bliskie współczesnemu ujęcie kultury: kultura to ogół wynalazków, sztuk, urządzeń wprowadzonych przez człowieka, obejmujący instytucje polityczne i zasady sprawiedliwości regulujące ludzkie działania w myśl wskazań rozumu

Przykładowe definicje kultury formułowane na gruncie socjologii i innych nauk o kulturze (antropologii, etnologii):

"Kultura lub cywilizacja to złożona całość obejmująca wiedzę, wierzenia, sztukę, prawo, moralność, obyczaje oraz wszystkie inne zdolności nabyte przez człowieka jako członka społeczeństwa". (Edward Tylor)

"KULTURA to historycznie wytworzony system wzorów życia, które skłonni są podzielać wszyscy członkowie danej zbiorowości". (Clyde Kluckhohn)

"Kultura jest konfiguracją wyuczonych zachowań i ich rezultatów, których elementy są podzielane (wspólne) i przekazywane przez członków danego społeczeństwa" (Ralph Linton).

"Kultura to wszystko to, co ludzie czynią i posiadają jako członkowie zbiorowości" (Robert Bierstedt)

"Kultura jest to złożona całość zawierająca nawyki nabyte przez człowieka jako członka społeczeństwa." (Ruth Benedict)

"Kultura jest to względnie zintegrowana całość obejmująca zachowania ludzi przebiegająca wg wspólnych dla zbiorowości wzorów wykształconych i przyswojonych w toku interakcji i zawierająca wytwory takich zachowań." (Antonina Kłoskowska).

Definicja syntetyczna kultury:

Kultura to zintegrowana całość obejmująca: wartości, obyczaje, normy, wzory zachowań, ukształtowane w rozwoju historycznym i przekazywane członkom danego społeczeństwa w procesie międzypokoleniowej transmisji.

Dziedziny kultury:

l. Kultura bytu

2. Kultura społeczna

3. Kultura symboliczna

Znak - to każdy przedmiot, czy zjawisko, które ludzie odnoszą do czegoś innego; znak charakteryzuje stosunek do czegoś, co oznacza (np. czerwone światło na skrzyżowaniu to znak, że należy się zatrzymać; język to system znaków, gdyż zawiera słowa, które coś "znaczą" - czyli są odpowiednikiem przedmiotów, stanów rzeczy itd.).

Symbol - to specyficzny znak, który stał się wartością samą w sobie (wartością autoteliczną) (np. ikony religijne).

Kultura w sensie atrybutywnym: jest traktowana jako charakterystyczna cecha (atrybut, własność) człowieka - czy szerzej gatunku ludzkiego (tylko człowiek był zdolny do stworzenia kultury). O kulturze w sensie atrybutywnym mówi się w liczbie pojedynczej. W tym kontekście używa się wartościującego przymiotnika "kulturalny"

Dystrybutywne ujęcie kultury zakłada wielość i różnorodność kultur; mówimy zatem o wieku kulturach (w liczbie mnogiej). W tym kontekście używa się neutralnego przymiotnika kulturowy" .

Kryteria wyodrębniania kultur:

1. Wymiar przestrzenny (kultura europejska, kultura polska, kultura indyjska, itd.)

2. Wymiar czasowy (kultura średniowieczna, renesansowa, kultura przełomu XX i XXI wieku)

3. Wymiar społeczny związany z wyodrębnianiem poszczególnych kategorii ludności (kultura mieszczańska, chłopska, młodzieżowa itd.);

Kultura dominująca - kultura reprezentatywna dla większości danego społeczeństwa.

Subkultura (podkultura) - pewien zespół regularności kulturowych, występujących w dowolnej zbiorowości, która jest mniejsza od zbiorowości będącej podstawą wyodrębnienia danej kultury.

Kontrkultura - rodzaj subkultury związanej z negacją wartości kultury dominującej.

Kultura alternatywna - rodzaj subkultury związanej z wprowadzaniem nowych elementów, odmiennych wobec kultury dominującej.

Etnocentryzm - postawa wartościująca, charakteryzująca się przekonaniem, że własna grupa pochodzenia i jej kultura jest wzorcowa i najlepsza; tendencja do stosowania standardów własnej kultury jako punktu odniesienia przy opisie i ocenie innych kultur.

Relatywizm kulturowy - przeciwieństwo etnocentryzmu; jest definiowany jako:

1. zasada metodologiczna

2. element światopoglądu

3. teoria i filozofia człowieka

4. relatywizm wartości

Wykład 5 Grupy społeczne i procesy grupowe

Grupa to co najmniej 3 osoby, które:

- mają poczucie wspólnej tożsamości (i odrębności od inny grup)

- między którymi zachodzą uporządkowane, strukturalizowane interakcje

- mają wspólne wartości, normy oraz ceł

Diada:

A B

Grupa:

A B

C

Odmiany zbiorowości społecznych:

1. Zbiorowość/ kategoria statystyczna

2. Kategoria socjologiczna

3. Kategoria społeczna

4. Grupa społeczna

Więź to ogół stosunków, relacji i zależności wiążących jednostkę z grupą. Opiera się ona na świadomości przynależności do grupy, wspólnocie wartości i interesów, przedkładaniu interesów grupy nad własne, identyfikowaniu się z wartościami i przekonaniami grupy.

Kryteria klasyfikacji grup:

1. Liczebność:

- grupy małe

- grupy wielkie

2. Trwalość:

- grupy trwałe

- grupy nietrwałe (efemeryczne

3. Sposób rekrutacji:

- grupy przypisane

- grupy oparte na "wstąpieniu"

4. Dostępność grupy dla potencjalnych członków:

- grupy inkluzywne

- grupy ekskluzywne

5. Kryterium przynależności:

- grupa własna

- grupa obca (zewnętrzna) - "oni"

6. Intensywność uczestnictwa:

- grupy jednofunkcyjne

- grupy wielofunkcyjne

7. Zakres kontroli nad zachowaniami członków grupy:

- grupy totalitarne, grupy żarłoczne

- grupy demokratyczne

8. Korzyści, jakie przynosi jednostce przynależność do grupy:

- grupa o wartości instrumentalnej

- grupa o wartości autotelicznej

9. Stopień zorganizowania grup:

- formalne

- nieformalne

Syntetyczna klasyfikacja grup Ch. H. Cooleya

GRUPY PIERWOTNE:	GRUPY WTÓRNE:
l. więź - oparta na stosunkach osobowych,	1. Więź- oparta na stosunkach
emocjonalna	instytucjonalnych. Celem nawiązywania więzi
	jest realizacje interesów określonej grupy lub
	wykonanie pewnego zadania (np. produkcja
	określonych dóbr, nauka angielskiego itd.)
2. Jednostka występuje w CAŁEJ	2. Stosunki społeczne rozgrywają się między
OSOBOWOŚCI - płaszczyzny obcowania z	CZĄSTKOWYMI OSOBOWOŚCIAMI- w
innymi są wielorakie	odniesieniu do konkretnej roli (funkcji), jaką
	pełnimy w grupie
3. Względna homogeniczność (podobieństwo	3. względna heterogeniczność (różnorodność)
jednorodność) członków w ramach grupy.	członków grupy- oparta na podziale zadań
	(społecznym podziale pracy).
4. Wysoki stopień identyfikacji z grupą	4. Niższy stopień identyfikacji z grupą

Grupy odniesienia (pojęcie wprowadzone przez Hymana) to takie grupy, na tle których jednostka postrzega samą siebie, porównuje się do nich lub czerpie z nich normy i

wartości.

Wyróżniamy:

1. Grupy odniesienia normatywnego

2. Grupy odniesienia porównawczego

W efekcie społecznych porównań jednostka może mieć poczucie:

- względnego uprzywilejowania

- względnego upośledzenia (względnej deprywacji)

Wykład 6 Interakcje

Zachowanie - jest to wszelka ludzka aktywność obserwowalna zewnętrznie

Działanie - to zachowanie wyposażone w sens, znaczenie (te same zachowania mogą mieć różne znaczenia np. bieg w jednej sytuacji jest ucieczką, w innej - to poranny jogging)

Pojęcie interakcji społecznej jest związane z pojęciami „działania społecznego" (wprowadzonym przez Maxa Webera) oraz „czynności społecznej" (wprowadzonym przez

Floriana Znanieckiego). Oba pojęcia oznaczają takie działanie, które jest nakierowane na innych ludzi oraz jest modyfikowane pod wpływem ich działań;

Interakcja społeczna - wzajemne oddziaływanie jednostek lub grup.

Ludzie podejmując interakcje odgrywają rozmaite role społeczne.

Wykład 7 Role społeczne

Rola społeczna to społecznie zdefiniowany zbiór przepisów i oczekiwań dotyczących pożądanego zachowania jednostek w konkretnych sytuacjach, związany z ich pozycjami społecznymi, a także zbiór podstawowych praw (przywilejów) i obowiązków, które są przypisane do danej pozycji.

W konstrukcji roli społecznej wyróżniamy 3 elementy:

1. Zachowania nakazane

2. Zachowania zakazane

3. Margines swobody

Konflikt ról - z zjawisko, w którym pełnienie dwóch lub więcej ról społecznych wiąże się ze sprzecznymi wymaganiami;

Konflikt (napięcie) w roli - dotyczy jednej, wewnętrznie sprzecznej roli społecznej;

Metafora dramaturgiczna Goffmana - "człowiek w teatrze życia codziennego":

- Ludzie nieustannie odgrywają role społeczne (niczym aktorzy na scenie)

Podstawowe pojęcia tej koncepcji:

• fasada

• dramatyzacja

• idealizacja

• fałszywe prezentacje

• zespoły

• scena

• kulisy

• sfera zewnętrzna

• dystans wobec roli

• pochłonięcie przez rolę

Wykład 8: XIX - wieczne korzenie socjologii

Społeczny kontekst powstania socjologii jako odrebnej dyscypliny naukowej:

- rewolucja przemysłowa (industrializacja i urbanizacja)

- przejście od gospodarki opartej na rolnictwie do gospodarki opartej na produkcji przemysłowej

- diametralna zmiana trybu i rytmu życia znacznych mas ludności

- dyskusja nad tzw. "kwestią socjalną"

- refleksja nad pojęciem "obywatel" (i szerzej - ideą "społeczeństwa obywatelskiego") - efekt Rewolucji Francuskiej

Pozytywizm w socjologii (Comte, Spencer):

- NATURALIZM

- ORGANICYZM

- EWOLUCJONIZM

Auguste Comte (1798 - 1857):

- 5 postulatów naukowości socjologii

- statyka i dynamika społeczna

- 3 fazy rozwoju społeczeństw (teologiczna, metafizyczna, pozytywistyczna)

Herbert Spencer (1820- 1903):

- ewolucja społeczeństw jako przechodzenie od form prostych do złożonych

- społeczeństwo jako organizm

Socjologizm Emila Durkheima (1858 - 1917):

- "fakty społeczne należy badać jak rzeczy"

- "rzeczywistość społeczna jest dla człowieka zewnętrzna i zastana"

- przeciwnik redukcjonizmu (psychologizmu)

- socjologia jako "społeczna wszechnauka"

Inne watki w teorii Durkheima:

- solidarność organiczna i mechaniczna

- anomIa

- badanie samobójstw

- rola symboli kulturowych (w tym religijnych) w integrowaniu społeczeństw

Sociologiczne koncepcje Karola Marksa (1818-1883)

- socjologia nie jest w stanie odkrywać "odwiecznych praw"

- życie społeczne zależy od gospodarki (typu własności i organizacji pracy)

- w centrum uwagi: nierówności społeczne, napięcia, konflikt między warstwami uprzywilejowanymi ekonomicznie a warstwami pozbawionymi przywilejów

- rola socjologa ma polegać na dążeniu do wyeliminowania negatywnych zjawisk (nierówności i niesprawiedliwości).

Wykład 9 Socjologia humanistyczna

Przełom antypozytywistyczny w socjologii (Dilthey, Rickert, Weber):

- społeczeństwo jest diametralnie odmienne od przyrody - występują w nim zjawiska, których nie ma w przyrodzie: znaczenia, sensy, kultura

- socjologia potrzebuje własnych, odrębnych metod badawczych

- podstawowe zadanie socjologa: interpretacja zjawisk ("zaglądanie pod powierzchnię życia społ.”)

- "socjologia rozumiejąca" Webera

- "współczynnik humanistyczny" Znanieckiego

- "ograniczone zaufanie do prognoz"

Max Weber (1864-1920):

- postulat "nauki wolnej od wartościowania"

- "socjologia rozumiejąca"

- nierówności społeczne nie ograniczają się do kwestii ekonomicznych (ważne są także kwestie kulturowe: prestiż)

Pozytywizm i antypozytywizm w socjologii:

Pozytywizm

Antypozytywizm (socjologia

humanistyczna)

Przedstawiciele:

Comte, Spencer

Rickert, Dilthey, Weber, Znaniecki

Ramy czasowe:

I połowa XIX wieku (od 1838 r.)

Od II połowy XIX wieku do chwili obecnej

(podejście

humanistyczne

zdominowało

socjologię)

Główne założenia:

1.

Rzeczywistością społeczną rządzą

1.

Rzeczywistość społeczna różni się od

takie same prawa, co rzeczywistością

przyrodniczej.

Są w niej

zjawiska

przyrodniczą (naturalizm).

niespotykane

w

przyrodzie:

znaczenia, sensy (ogólnie -; kultura).

2.

Rzeczywistość społeczną można

2.

Nauki społeczne potrzebują własnych

badać takimi samymi metodami, co

metod badawczych odmiennych od

rzeczywistość przyrodniczą.

metod nauk przyrodniczych.

3.

Rola socjologa polega na: obserwacji

"

Rola socjologa polega przede

J.

zewnętrznych faktów, dostrzeganiu

wszystkim na interpretacji zjawisk

zależności między nimi,

społecznych. (Socjologia

formułowaniu praw i prognoz

rozumiejąca Webera)

naukowych oraz dyrektyw

praktycznych.

Pozytywizm i antypozytywizm w socjologii:

	Pozytywizm		Antypozytywizm (socjologia
			humanistyczna)
4.	Poznanie wszystkich praw	4.	Znając nawet wszystkie pojedyncze
	rządzących społeczeństwem		prawa rządzące życiem społecznym
	umożliwi formułowanie		nie potrafimy przewidzieć, w jakich
	niezawodnych prognoz.		unikalnych konfiguracjach wystąpią,
		jak nawzajem na siebie wpłyną i jakie
		będą ich ostateczne efekty.
Ważniejsze koncepcje w ramach obu nurtów:
Organicyzm - pogląd Spencera, zgodnie z		Koncepcja "współczynnika
którym społeczeństwo, podobnie, jak ludzki		humanistycznego" Znanieckiego i Thomasa,
organizm stanowi całość złożoną z części		zgodnie z którą fakty społeczne można badać
powiązanych funkcjonalnymi zależnościami.		jedynie z perspektywy członków danego
		społeczeństwa.
Ewolucjonizm - w ujęciu Spencera
ewolucja polega na przechodzeniu od form
prostych do coraz bardziej złożonych.

Wykład 10 Współczesne paradygmaty uprawiania socjologii

Paradygmat naukowy - jest to zbiór fundamentalnych i naczelnych koncepcji oraz założeń obowiązujących w określonym czasie w nauce, dotyczących istoty świata, natury i przedmiotu badań danej dziedziny wiedzy (np. w fizyce paradygmatami są: mechanika Newtona, teoria względności Einsteina; w socjologii wyróżniamy m.in. paradygmat naturalistyczny i antynaturalistyczny). Twórcą teorii paradygmatów był Th. S. Kuhn.

Dominujące we współczesnej socjologii paradygmaty to:

- funkcjonalizm

- teorie konfliktu

- teorie interpretatywne (interakcjonizm)

- teorie utylitarne (teorie wymiany społecznej)

Funkcjonalizm:

1. Prekursorzy: Spencer (organicyzm), Durkheim (koncepcje solidarności mechanicznej i organicznej).

2. Przedmiot zainteresowania: funkcje, struktura, integracja społeczeństwa, trwanie

3. Główne założenia:

- rzeczywistość społeczna to układ powiązanych ze sobą części

- części te są analizowane pod kątem funkcji, które pełnią w społeczeństwie ­podstawowe pytanie: w jaki sposób dana część przyczynia się do funkcjonowania całego systemu?

- społeczeństwo stanowi trwały, zintegrowany i zorganizowany układ elementów

- systemy społeczne generują określone potrzeby i wymagania, które muszą być spełniane, by system mógł trwać

4. Najważniejsi przedstawiciele: Parsons, Merton

5. Przykładowe problemy badawcze:

- W jaki sposób w rodzina przyczynia się do podtrzymywania społeczeństwa jako całości?

- Na czym polega rola mass mediów w utrzymywaniu trwałości współczesnych społeczeństw?

Teorie konfliktu:

l. Prekursorzy: Marks (ekonomiczny wymiar nierówności), Weber (społeczno­-kulturowy wymiar nierówności)

2. Przedmiot zainteresowania: nierówności społeczne, konflikt, napięcia strukturalne

3. Główne założenia:

- systemy społeczne są pełne napięć i konfliktów pomiędzy składającymi się na nie częściami

- siłą napędową konfliktu jest nierówność w dostępie do ograniczonej puli społecznie pożądanych dóbr

- nierówność jest immanentną cechą każdego systemu społecznego

- zróżnicowanie pozycji jednostek w społeczeństwie prowadzi nieuchronnie do obiektywnego konfliktu interesów (w interesie jednostek uprzywilejowanych jest utrzymanie systemu społecznego w niezmienionym stanie, natomiast w interesie jednostek pozbawionych przywilejów jest zmiana systemu)

- konflikt jest zjawiskiem uniwersalnym - przejawia się zarówno w stosunkach

pomiędzy poszczególnymi jednostkami, jak i grupami społecznymi, klasami, grupami etnicznymi, narodami itd.

4. Najważniejsi przedstawiciele: Coser, Dahrendorf

5. Przykładowe problemy badawcze:

- W jaki sposób wzory życia rodzinnego przyczyniają się do odtwarzania nierówności między kobietami a mężczyznami?

- Jakie są źródła napięć w stosunkach społecznych między pracodawcami a pracownikami?

Symboliczny interakcionizm:

1. Prekursorzy: Durkheim (zainteresowanie symbolami), Weber (zainteresowanie

znaczeniami, jakie przypisują członkowie danego społeczeństwa określonym zjawiskom społeczno - kulturowym)

2. Przedmiot zainteresowania: bezpośrednie interakcje (oddziaływanie) między jednostkami

3. Główne założenia:

- ludzie kontaktują się ze sobą za pomocą symboli: słów, gestów, wyrazów twarzy itd., które zawsze coś znaczą

- interakcja polega na wzajemnym przekazywaniu oraz interpretacji komunikatów symbolicznych (istnieją wymienne role nadawcy i odbiorcy komunikatu)

- jednostki konstruują i odtwarzają znaczenia i sensy w toku codziennych, bezpośrednich kontaktów

- makrostruktury społeczne (państwo, gospodarka, kultura) są tworzone podtrzymywane dzięki bezpośrednim interakcjom mikrospołecznym

4. Naiważnieisi przedstawiciele: Mead, Coołey, Goffman

5. Przykładowe problemy badawcze:

- Czy jednostki o równym statusie komunikują się ze sobą inaczej niż jednostki o zróżnicowanych statusach społecznych?

- Co oznaczają poszczególne gesty i symbole w różnych kulturach?

Teorie utylitarne (teorie wymiany społecznej)

1. Prekursor: A. Smith (wczesny teoretyk ekonomii), Watson, Skinner (przedstawiciele behawioryzmu - kierunku w psychologii, zgodnie z którym człowiek unika bodźców przykrych, a poszukuje przyjemnych);

2. Przedmiot zainteresowania: racjonalne transakcje dokonywane przez jednostki w

codziennym życiu

3. Główne założenia:

- człowiek jest istotą racjonalną, która w swoich działaniach kalkuluje zyski i koszty oraz dąży do maksymalizacji pierwszych i minimalizacji drugich;

- wszystkie stosunki społeczne opierają się na zasadach wymiany dóbr materialnych i pozamaterialnych;

- interakcja między jednostkami trwa dopóki przynosi jej uczestnikom wzajemne korzyści, gdy przestaje je przynosić jednej bądź obu stronom, następuje rozpad interakcji;

4. Naiważnieisi przedstawiciele: Blau, Hommans

5. Przykładowe problemy badawcze:

- Jakie motywy (korzyści) towarzyszą podejmowaniu zachowań prospołecznych i altruistycznych?

- Czy określone dobra mają niezmiennie wysoką wartość, czy dewaluują się w miarę trwania interakcji?

Talcott Parsons (1902 - 1979)

"Paradygmat AGIL":

- zarówno jednostki, jak i społeczeństwa stanowią samoregulujące się (tzn. dążące do równowagi) systemy;

- reguły rządzące tymi systemami mają odpowiadać czterem podstawowym problemom (które zarówno jednostka, jak i społeczeństwo muszą rozwiązać, by istnieć):

1. przystosowanie do środowiska (gdaptation)

2. zdefiniowanie celów do osiągnięcia i środków do ich realizacji (goal attainment)

3. integracja różnych instytucji społecznych i zdolność do rozwiązywania konfliktów (w przypadku jednostek - zdolność do rozwiązywania konfliktów wewnętrznych) (integration)

4. podtrzymywanie wartości (zakorzenionych w kulturze i religii) i odpowiedź na psychologiczne potrzeby członków społeczeństwa (latent pattern maintenance )

Robert Merton (1910 -2003):

- eufunkcje

- dysfunkcje

- funkcje jawne

- funkcje ukryte

- samospełniająca się prognoza

- samounicestwiająca się prognoza

FUNKCJONALNA TEORIA DEWIACJI ROBERTA MERTONA:

Stan anomii wg Mertona (w odróżnieniu od anomii wg Durkheima)- to sytuacja, w której systemowo wyznaczane i kulturowo akceptowane cele nie są możliwe do osiągnięcia za pomocą aprobowanych społecznie środków.

W związku z tym jednostki żyjące w takich warunkach przejawiają zachowania dewiacyjne.

Typologia reakcji adaptacyjnych na sytuację anomii (typologia zachowań dewiacyjnych) obejmuje 4 wzory zachowań:

1. Innowacja: akceptacja celów i brak akceptacji środków - osiąganie kulturowo cenionych wartości alternatywnymi środkami

2. Rytualizm: brak akceptacji celów przy jednoczesnej akceptacji środków - zachowanie ma postać pustych form społecznych

3. Bunt: brak akceptacji zarówno celów jak i środków, ale wprowadzone zostają alternatywne cele i środki (bunt jest strategią aktywną)

4. Wycofanie (ucieczka): brak akceptacji zarówno celów, jak i środków ich osiągania (postawa bierna)

5. Konformizm: akceptacja zarówno celów, jak i środków; konformizm nie jest reakcją dewiacyjną - świadczy o pełnym przystosowaniu jednostki do wzorów obowiązujących w danym społeczeństwie.

Lewis Coser

---