POJĘCIE PRAWA
Prawo - to wypowiedź, która zawiera:
a/ podmiot,
b/ okoliczność,
c/ sposób zachowania.
Prawo jest to pewna reguła, wzorzec zachowania, który posiada adresata i wskazuje okoliczności w których to zachowanie powinno nastąpić. Przez zachowanie rozumiemy także zaniechanie /np. zakaz wstępu do lasu/.
Prawo w ujęciu normatywnym - prawo to całokształt reguł określających pożądane zachowanie człowieka.
Prawo w ujęciu aksjologicznym - prawo określane jest za pomocą kategorii wartościujących.
KONCEPCJE PRAWA - POZYTYWISTYCZNE, NIEPOZYTYWISTYCZNE
POZYTYWIŚCI - źródłem prawa podmiotowego jest prawo przedmiotowe,
NIEPOZYTYWIŚCI - prawo podmiotowe jest pierwotne względem prawa przedmiotowego.
PODZIAŁ NAUK PRAWNYCH
W prawoznawstwie można wyróżnić 3 nurty:
-historyczny
-teoretyczny
-dogmatyczny
Przedmiotem prawoznawstwa w ujęciu historycznym jest historia państwa i prawa w ujęciu globalnym oraz jednostkowym , historia doktryn politycznych.
Prawo w ujęciu teoretycznym to logika prawnicza, teoria i filozofia prawa.
Prawo w ujęciu dogmatycznym to wyszczególnienie gałęzi prawa:
-prawo cywilne, karne, pracy, administracyjne, finansowe, rodzinne, gospodarcze, handlowe, europejskie, międzynarodowe.
4. FUNKCJE PRAWA
-kontrola zachowań
-rozdział dóbr oraz ciężarów (uprawnień i obowiązków)
-regulacja konfliktów
Kontrola zachowań:
-normatywna- nakazy , zakazy, dozwolenia, gratyfikacje, sankcje: karne (w tym środki karne np. pozbawienie prawa jazdy, praw publicznych, nieważności, egzekucyjne (zajęcie komornicze)
-pozanormatywna- polega na kształtowaniu sytuacji albo na oddziaływaniu systemowym
Oddziaływanie systemowe następuje poza świadomością np. inflacja, tworzenie struktur administracyjnych. Natomiast tworzenie sytuacji to np. nadawanie audycji o określonej godzinie.
Poglądy N. Bobbio na funkcje prawa:
- system represyjny - zakazy i sankcje - ochrona porządku i bezpieczeństwa,
- system promocyjny - nakazy i nagrody - realizacja programów społecznych,
- system mieszany
ROZDZIAŁ DÓBR I CIĘŻARÓW
A/ w ujęciu formalnym -IN PARIBUS CAUSIS PARIA IURA /każdemu wg prawa/.
Dotyczy procedur, które powinny charakteryzować się:
- bezstronnością
- równością stron,
- niezawisłością sądu,
- prawem do sądu.
B/ w ujęciu materialnym:
Opiera się o regułę sprawiedliwości:
- dystrybutywnej /każdemu stosownie do pracy, do potrzeb, do zasług, do pozycji społecznej, każdemu to samo/.
- komunikatywnej /wynika z zawartej umowy, zgodnie z maksymą: VOLENTI NON FIT INIURIA /działającemu nie dzieje się krzywda/.
REGULACJA KONFLIKTÓW
A/ rodzaje konfliktów:
- dwu biegunowe /2 strony/,
- wielobiegunowe /więcej stron/,
- indywidualne,
- kolektywne.
Metody rozwiązywania konfliktów:
- tryb kontraktowy - same strony rozstrzygają o sporze,
- tryb mediacyjno-koncyliacyjny - wybierają mediatora /nie ma charakteru władczego/,
- tryb arbitrażowy - obierają arbitra - ma charakter władczy,
- tryb adjudykacyjny /sądowy/.
Organy mające uprawnienia QUASI - sądowe - komisje śledcze, sąd dyscyplinarny.
PRAWO WEWNĘTRZNE A PRAWO MIĘDZYNARODOWE PUBLICZNE.
sposób powstania
sankcja przymusu
Teorie relacji między prawem wewnętrznym a międzynarodowym:
teoria dualistyczna- zakłada współstosowanie prawa międzynarodowego i krajowego, gdzie prawo międzynarodowe jest inkorporowane do systemu wewnętrznego.
teoria prymatu prawa wewnętrznego - w razie stwierdzenia kolizji między prawem wewnętrznym i prawem międzynarodowym pierwszeństwo trzeba dać temu pierwszemu.
teoria prymatu prawa międzynarodowego - prawo międzynarodowe ma największą moc obowiązywania.
PRAWO A MORALNOŚĆ.
Rodzaje relacji
- przedmiotowa - zakresy regulacji prawnej i moralnej zachodzą na siebie
- walidacyjna - określenie jak niezgodność prawa z normami moralnymi wpływa na obowiązywanie norm prawnych.
- funkcjonalna - jak normy moralne wpływają na normy prawne i odwrotne.
Sposoby odwoływania się norm prawnych do norm moralnych:
- bezpośrednia inkorporacja - np. dekalog a KK
- przepisy odsyłające - zasada współżycia społecznego
- terminy wartościujące - rażące naruszenie, szkoda znacznych rozmiarów
PRAWO A ZWYCZAJ
Normy obyczajowe powstają w wyniku społecznego nawyku, odwołują się do konwencji społecznych. Dotyczą zachowań ujmowanych w kategoriach przyjęte , nie przyjęte.
Państwo szanuje normy obyczajowe, niekiedy ustawodawca odwołuje się do zwyczaju.
Państwo sprzeciwia się takim normom obyczajowym, które nakazują zachowanie sprzeczne z wartościami uznanymi przez władze publiczne.
NORMA PRAWNA
Podstawowe pojęcia
Zdanie
A - w sensie logicznym - wypowiedź oznajmująca, której można przypisać wartości prawdy
lub fałszu
B - w sensie gramatycznym - z danie pytające lub rozkazujące, którym nie można przypisać wartości logicznej.
NORMA
- wypowiedź zawierająca radę, zalecenie, życzenie,
- zawiera wzorzec oczekiwanego zachowania,
- nie można jej przypisać wartości logicznej,
- są klasyfikowane wg innych kryteriów np. słuszność, skuteczność, obowiązywanie.
9. OCENY I PERFORMATYWY
Oceny:
- nie mają wartości logicznej
- są wyrazem aprobaty lub dezaprobaty.
Wypowiedzi performatywne
- nie służą do opisywania, oceniania czy formułowania wzorców
- ich użycie powoduje skutek, który nie zaistniał przed ich użyciem.
10. NORMA PRAWNA A PRZEPIS PRAWA
Norma prawna jest zrekonstruowana na podstawie tekstu przepisu
prawnego.
Przepis prawny jest to podstawowa jednostka redakcyjna
i systematyzująca tekstu prawnego /artykuł, paragraf, ustęp, litera/.
ELEMENTY NORMY PRAWNEJ:
HIPOTEZA /H/- określa adresata normy prawnej oraz okoliczności, w których powinien zachować się w sposób określony w normie prawnej. Określa zakres stosowania normy prawnej - podmiotowy i przedmiotowy
DYSPODYZJA /D/ - formułuje zakazy, nakazy, dozwolenia, czyli nakłada uprawnienia lub obowiązki. Określa zakres normowania normy prawnej.
SANKCJA /S/ - określa konsekwencje zachowania niezgodnego z normą prawną. Sankcja może mieć charakter sankcji:
- karnej,
- egzekucyjnej,
- nieważności /bezskuteczności.
11. KONCEPCJA BUDOWY NORMY PRAWNEJ.
A/ STRUKTURY JEDNOELEMENTOWE
np. zakaz, nakaz, dozwolenia /Zakaz kąpieli, Nakaz jazdy w prawo, Wolno palić/.
B/KONCEPCJE DWUCZŁONOWE
H −−−−−→ D
Kto z winy swej wyrządził drugiemu szkodę /H/, obowiązany jest do jej naprawienia /D/.
H −−−−−→S
Kto pozbawia człowieka wolności /H/ podlega karze pozbawienia wolności od 6 miesięcy do 5 lat /S/.
C/ KONCEPCJA TRÓJCZŁONOWA
H −−−−−→DS.
Jeżeli ktoś pozostaje w związku małżeńskim /H/, to nie powinien zawierać powtórnego związku małżeńskiego /D/ bądź zostanie wymierzona mu kara pozbawienia wolności od 6 miesięcy do 5 lat /S/
D/ KONCEPCJA DWUCZŁONOWA NORM SPRĘŻONYCH
Norma sankcjonowana norma sankcjonująca
↙ ↘ ↙ ↘
H ₁ −−−−−→ D / H 2 −−−−−→ S
Jeśli ktoś jest zobowiązany do zajmowania się sprawami majątkowymi lub działalnością gospodarczą inne osoby /H ₁/ to nie powinien wyrządzić jej szkody majątkowej /D/ bądź ktoś jest zobowiązany do zajmowania się sprawami majątkowymi lub działalnością gospodarczą innej osoby wyrządził jej szkodę majątkową /H 2/, to podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do 5 lat /S/.
Przykłady normy prawnej:
1/ banki w celu spójnego udzielania kredytu mogą zawrzeć umowę o utworzeniu konsorcjum bankowego.
2/ organ koncesyjny może udzielić koncesji w granicach przepisów odrębnych ustaw, szczególne warunki wykonywania działalności gospodarczej objętej koncesją.
3/ pracodawca jest obowiązany zawiadomić w formie pisemnej właściwy PUP o zatrudnieniu osoby zarejestrowanej jako bezrobotna lub o powierzeniu jej innej pracy zarobkowej.
4/ Kto nie wdraża lub nie stosuje standardów usług rynku pracy w zakresie pośrednictwa pracy podlega karze pieniężnej w wysokości do 10.000 zł.
Ad.1 hipoteza - banki
dyspozycja - cała reszta
sankcja - brak
ad.2 hipoteza - organ koncesyjny
dyspozycja - cała reszta
sankcja - brak
ad.3 hipoteza - pracodawca
dyspozycja - cała reszta
sankcja - brak
ad.4 hipoteza - kto
dyspozycja: „nie wdraża ………. pośrednictwa pracy”
sankcja : „podlega karze …….”
ZAKAZ PALENIA - hipoteza w domyśle
12. PODZIAŁ PRZEPISÓW PRAWA.
a/ ogólne
b/ indywidualne
c/ szczególne
d/ nakazujące, zakazujące, dozwalające,
e/ odsyłające,
f/ imperatywne
g/ dyspozytywne
h/ kompetencyjne
i/ normy programowe
j/ pierwszego stopnia
k/ drugiego stopnia
PRZEPISY OGÓLNE - norma o charakterze ogólnym - adresatem jest ogół podmiotów niesklasyfikowanych w sposób indywidualny, np. kto…., banki…, pracodawca…, prezydent..
Przepisy ogólne są właściwe dla przepisów stanowienia prawa /ustawa, konstytucja/.
PRZEPISY INDYWIDUALNE - wzywa się konkretny podmiot np. Jana Kowalskiego
/ z imienia, nazwiska, osobę prawną, nazwę siedziby/.
Przepisy indywidualne są właściwe dla aktów stosowania prawa - decyzji, postanowień, licencji, zezwoleń, pozwoleń.
PRZEPISY SZCZEGÓLNE -są to przepisy które wprowadzają odmienną procedurę, odmienną właściwość, zakres podmiotowy albo przedmiotowy w stosunku do regulacji ogólnej.
Przepis ogólny - LEX GENERALIS
Przepis szczególny - LEX SPECJALIS
Przepis szczególny musi się mieścić w granicach przepisu ogólnego.
Przepis ogólny - KPA
Przepis szczególny - ustawy, które opierają się o kodeks ale wprowadzają modyfikacje, np. ustawa o zgromadzeniach, prawo budowlane.
PRZEPISY NAKAZUJĄCE, ZAKAZUJĄCE, DOZWALAJĄCE
PRZEPISY ODSYŁAJĄCE
a/ systemowe - odsyła do innej ustawy, rozporządzenia
b/ pozasystemowe -odwołanie się do zwyczaju, np. ogłoszenie aktów prawa miejscowego - przepisów porządkowych, ogłoszenie przedmiotu referendum lokalnego.
PRZEPISY IMPERATYWNE - to taki przepis, który obowiązuje bezwzględnie wszystkich
-ERGA OMNES- tzn. że nie ma możliwości uchylenia się od skutków prawnych ani zastosowania tylko części przepisów. Występują w prawie karnym.
Przykład:
Organy administracji rządowej i samorządowej są obowiązane do zasięgnięcia opinii organizacji konsumenckich w sprawach dot. kierunku działania na rzecz ochrony interesów konsumenta /MUSI zrobić - obowiązane/.
PRZEPISY DYSPOZYTYWNE - czyli względnie obowiązujące, to takie gdzie przepis prawa ma zastosowanie tylko wtedy gdy strony inaczej nie postanowiły, np. prawo cywilne, handlowe, pracy.
Przykład:
Strony ustaliły termin spłaty kredytu dłuższy niż 1 rok, kredytobiorca może wypowiedzieć umowę z zachowaniem terminu 3 miesięcznego. /MOŻE/.
PRZEPISY KOMPETENCYJNE - określają zakres podmiotowy i przedmiotowy organów państwowych, procedurę ich tworzenia, sposób realizacji zadań, możliwość tworzenia jednostek organizacyjnych. Występują w konstytucji i ustawach ustrojowych, np. ustawa o radzie ministrów, ustawa samorządowa.
NORMY PROGRAMOWE - pojawiły się w związku z administratywizacją /działania ukierunkowane na przyszłość/ prawa np. narodowy plan rozwoju, ustawa budżetowa, miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego. Normy te określają zadania do realizacji oraz określają środki niezbędne do ich realizacji.
PRZEPISY PIERWSZEGO STOPNIA - przepisy mocą których z określonymi faktami prawnymi związane są skutki prawne.
PRZEPISY DRUGIEGO STOPNIA - przepisy o przepisach pierwszego stopnia, które dotyczą:
- spraw związanych z tworzeniem norm pierwszego stopnia,
- uchylają moc obowiązujących przepisów 1st.,
- określają czas obowiązywania przepisów 1 st.,
- ustalają rozumienie przepisów 1 st.
13. ZAKRESY OBOWIĄZYWANIA PRAWA:
1. Terytorialny zakres. Reguła - prawo danego państwa obowiązuje na terytorium tego państwa. Wyjątki zawężające (teren placówek dyplomatycznych i urzędów konsularnych). Wyjątki rozszerzające (pokłady statków morskich i powietrznych, placówki dyplomatyczne)
Zasada represji wszechświatowej - ściganie określonych przestępstw - wszędzie na świecie.
2. Personalny (osobowy) - prawo danego państwa obowiązuje wszystkich którzy znajdują się na jego terytorium. Wyjątki zawężające (przedstawiciele państw obcych akredytowanych w tym państwie, korzystający z immunitetu dyplomatycznego; uwierzytelnieni w RP szefowie przedstawicielstw dyplomatycznych państw obcych; osoby należące do personelu dyplomatycznego, administracyjnego i technicznego tych przedstawicielstw oraz członkowie ich rodzin, jeśli pozostają z nimi we wspólnocie domowej; członkowie delegacji międzynarodowych, organizacji międzynarodowych, misji pokojowych i rozjemczych; kierownicy i urzędnicy urzędów konsularnych, członkowie obcych sił zbrojnych stacjonujących na terytorium tego państwa). Wyjątki rozszerzające (prawo danego państwa obowiązuje wszystkich jego obywateli bez względu na ich miejsce pobytu; ustawę karną polską stosuje się do obywateli polskich którzy popełnili przestępstwo za granicą; niezależnie od przepisów obowiązujących w miejscu popełnienia przestępstwa ustawę polską stosuje się także do cudzoziemców - o ile popełnili przestępstwo przeciwko istotnym interesom politycznym lub gospodarczym RP lub przestępstwo ścigane na mocy umów międzynarodowych.)
3. Temporalny (czasowy) - prawo danego państwa samo określa od kiedy do kiedy obowiązuje. Rozróżniamy dwa momenty czasowe:
A) akt prawny nabywa moc obowiązującą z chwilą publikacji urzędowej
B) akt normatywny wchodzi w życie tzn. od tej daty adresaci norm prawnych zawartych w tym akcie mają obowiązek ich przestrzegania. Okres pomiędzy nabyciem mocy obowiązującej a wejściem w życie nazywamy vacatio legis - odpowiednio - minimalnie 14 dni, w prawie podatkowym - 30 dni. Nie wlicza się dnia publikacji. Vacatio legis - czas na przygotowanie się do zmiany, pozwala zmienić np. stosunki prawne w których jesteśmy stroną. W wyjątkowym przypadku może być bez vacatio legis.
Sposoby określania daty wejścia w życie:
- po upływie 14 dni
- po upływie - ilość dni lub miesięcy
- z 1 dniem miesiąca następującego po miesiącu publikacji
- podanie daty kalendarzowej
- datę wejścia w życie zawiera inna ustawa
- jeśli nie ma daty przyjmujemy zasadę pierwszą.
14. TYPY SYSTEMÓW PRAWNYCH
System prawa
System - typ- określa się dokonując zestawienia, np. system kontynentalny i anglosaski
System konkretny - obowiązujący w danym państwie w określonym czasie, np. współczesne prawa polskie
Systemy typy
R.David wskazuje na następujące systemy-typy:
-civil law - system prawa kontynentalnego
-common law - system prawa anglosaskiego
-system prawa socjalistycznego
-system prawa Dalekiego Wschodu (Japonia)
-system prawa Islamu
-system prawa hinduskiego
-system prawa afrykańskiego
15. HIERARCHIA AKTÓW NORMATYWNYCH
Nasz system prawny oparty jest o pozytywizm prawniczy na co wskazuje Konstytucja RP, która zakłada hierarchiczną strukturę źródeł prawa powszechnie obowiązujących.
Hierarchię norm w Polsce obrazuje tzw. piramida. Akt znajdujący się wyżej jest nadrzędny w stosunku do znajdujących się niżej.
Konstytucja (ustawa zasadnicza) - określa podstawowe zasady prawa, instytucje, organy władzy publicznej, ich zadania, organy ochrony prawa oraz prawa i wolności obywatelskie. Ma najwyższą moc prawną. Wszystkie inne akty normatywne muszą być z nią zgodne.
Ratyfikowane umowy międzynarodowe za zgodą wyrażoną w ustawie, które zyskują pierwszeństwo w razie kolizji z ustawą krajową. Ratyfikacja umowy międzynarodowej za zgodą wyrażoną w ustawie dotyczy spraw: wojny, pokoju, sojuszy politycznych, znacznego obciążenia państwa pod względem finansowym, udziały RP w organizacjach międzynarodowych, praw i wolności zagwarantowanych w Konstytucji.
Ustawy i rozporządzenia z mocą ustawy.
Ustawy - są to akty normatywne, które powstają w wyniku procesu legislacyjnego,
są najpowszechniejszymi aktami normatywnymi regulującymi kluczowe zagadnienia
organizacyjne w państwie.
Rozporządzenia z mocą ustawy - wydawane są w sytuacjach wyjątkowych, może je
wydawać prezydent na wniosek Rady Ministrów tylko w okresie stanu wojennego.
Pozostałe umowy międzynarodowe - dzielimy:
Ze względu na sposób przyjęcia umów:
ratyfikowane (Prezydent)
zatwierdzane (Prezes Rady Ministrów)
Ze względu na wielość stron umowy:
bilateralne (dwustronne)
multilateralne (wielostronne)
Ze względu na możliwość przystąpienia do umowy:
otwarte
zamknięte
pół zamknięte lub półotwarte.
5.ROZPORZĄDZENIA - akt wykonawczy do ustawy. Jest materią zbieżną z materią ustawy.
Akty prawa miejscowego - dzielą się na 3 rodzaje:
Statuty - określają strukturę organizacyjną jednostek samorządu terytorialnego,
Przepisy wykonawcze - np. przepisy wprowadzające lokalną opłatę targową
Przepisy porządkowe - wprowadzane są w sytuacji zagrożenia zdrowia, życia, mienia lub ochrony środowiska.
16. CHARAKTERYSTYKA POSZCZEGÓLNYCH TYPÓW PRAWA
civil law - system prawa kontynentalnego
-common law - system prawa anglosaskiego
CECHY SYSTEMU CIVIL LAW:
- historycznym źródłem jest prawo rzymskie,
- prymat ustawowy /skodyfikowanie najważniejszych obszarów życia społecznego/,
- rozgraniczenie tworzenia i stosowania prawa
- zakaz tworzenia prawa przez sądy,
- precedens de facto - bez mocy prawa.
CECHY SYSTEMU COMMON LAW:
- brak recepcji prawa rzymskiego /źródłem tego systemu jest prawo zwyczajowe/,
- zasada prymatu ustawy /może uchylić każdy precedens/,
- brak rozdziału miedzy tworzeniem a stosowaniem prawa,
- sądy są uprawnione do stanowienia prawa /tylko reguła racio decidendi/,
- precedens ipso iure - w mocy prawa.
Systemy prawa kapitalistycznego i socjalistycznego
CECHY PRAWA KAPITALISTYCZNEGO:
-własność prywatna i gospodarka wolnorynkowa jako podstawa ustroju ekonomicznego
-demokracja parlamentarna jako podstawa ustroju politycznego
-system praw i wolności obywatelskich (z wolnością słowa i zrzeszania się ) jako podstawa porządku społecznego
CECHY SYSTEMU SOCJALISTYCZNEGO
-podstawą ustroju ekonomicznego jest własność państwowa i gospodarka planowa
-podstawą ustroju politycznego jest dyktatura partii komunistycznej, dla której prawo jest instrumentem realizacji jej zadań
-w płaszczyźnie społecznej występuje negacja podstawowych praw i wolności obywatelskich
17. PRAWO PUBLICZNE A PRYWATNE
Gałęzie prawa tworzące system PRAWA PRYWATNEGO to zespół norm powszechnie obowiązujących. Stosunki prawne charakteryzujące się dobrowolnością oraz możliwość dochodzenia swoich praw i roszczeń przed sądami cywilnymi.
GAŁĘZIE PRAWA PUBLICZNEGO - dominują tutaj normy o charakterze bezwzględnie obowiązującym Stosunki prawne przewidują prymat czyli dominat jednego podmiotu nad drugim. Generalnie występują normy bezwzględnie obowiązujące. W zasadzie prawo i obowiązki nie mogą stanowić przedmiotu postępowania sądowego /wyjątek skarga na bezczynność organu/.
18. POJĘCIE I FORMY PRAWA
PRAWO jest to pewna reguła, wzorzec zachowania, który posiada adresata i wskazuje okoliczności w których to zachowanie powinno nastąpić.
Prawo w ujęciu normatywnym - prawo to całokształt reguł określających pożądane zachowanie człowieka.
Prawo w ujęciu normatywnym - to prawo określane jest za pomocą kategorii wartościujących.
FORMY PRAWA:
a/ prawo stanowione sensu stricte
prawo pisane
↓
prawo ustawowe
↓
administratywizacja
Administratywizacja - to zjawisko polegające na dawaniu prymatu przepisom prawa wewnętrznego nad przepisami rangi ustawowej. Występuje w szczególności w stosunkach pracy charakteryzującej się hierarchicznym podporządkowaniem.
b/ prawo kontraktowe
- przywileje /np. Magna charte Libertatum 1215, przywileje henrykowskie 1573/,
- prawo międzynarodowe publiczne /np. konwencje/.
c/ prawo precedensowe
prawo precedensowe
↙ ↘
de iure de facto
d/ prawo zwyczajowe
Kryteria uznania normy za normę prawa zwyczajowego:
Powszechna akceptacja zwyczaju w środowisku, którego zwyczaj dotyczy. /Ogłoszenie aktów porządkowych jako aktów prawa miejscowego, ogłoszenie referendum/.
Uznanie zwyczaju przez sądy lub inne organy stosujące prawo.
Akceptacja zwyczaju jako wiążącego przez doktrynę.
e/ prawo religijne
Typowy przykład to prawo islamu. Obok prawa stanowionego i zwyczajowego bezpośrednim źródłem prawa jest KORAN.
f/ prawo prawnicze
*prawo jako instrument polityki społecznej i ekonomicznej tzw. widzialna ręka prawa,
*jurydyzacja życia społecznego
19.ŹRÓDŁA PRAWA
Źródłami prawa nazywamy inaczej wszystkie akty prawne, zawierające
konkretne przepisy.
Rodzaje źródeł prawa:
I. 1) materialne / wola państwa, decyzje organów/,
2) formalne /konkretny akt prawny/.
II. 1/ poznania / np. Dziennik Ustaw, Monitor Polski/
a/ oficjalne
b/ nieoficjalne
2/ powstania
III. 1/ swoiste / może stanowić samodzielną podstawę decyzji/
2/ nieswoiste /wspomagają uzasadnienie/.
Podział ze względu na organ, który ustanowił akt, czyli klasyfikacja
instytucjonalna:
Prawo obowiązujące na terenie RP:
1. prawo krajowe
2. prawo Unii Europejskiej:
a/ pierwotne - /traktaty założycielskie WE, UE, traktaty akcesyjne oraz
tzw. zasady prawa/,
b/ pochodne (wtórne) -/rozporządzenia, dyrektywy, decyzje, zalecenia
i opinie/
wiążące /dyrektywy, rozporządzenia /,
niewiążące /zalecenia, opinie, decyzje/,
c/ umowy wspólnot i państw członkowskich - /umowy międzynarodowe,
porozumienia międzyinstytucjonalne/.
Źródła prawa w II i III wymiarze:
II filar - zasady i ogólne wytyczne wspólnej polityki zagranicznej
i bezpieczeństwa, wspólne strategie.
Adresatami są instytucje wspólnotowe albo państwa członkowskie.
III filar - wspólne działania w dziedzinie współpracy policyjnej i sądowej,
Wymiana informacji, współpraca organów administracyjnych.
Źródła prawa wg. hierarchii:
- konstytucja
- umowy międzynarodowe ratyfikowane
- ustawy, rozporządzenia z mocą ustawy
- umowy międzynarodowe
- rozporządzenia
- akty prawa miejscowego
20. TRYBY TWORZENIA PRAWA
Tworzenie prawa może odbywać się poprzez stanowienie, umowę, uznanie,
precedens prawotwórczy, referendum bądź plebiscyt.
Podstawową formą tworzenia prawa jest stanowienie przez uprawniony
do tego organ państwowy.
ZAKRES PODMIOTOWY
Podmiotem uprawnionym do stanowienia prawa są:
- organy ustawodawcze / Sejm, Senat /,
- organy uchwałodawcze /Rada Gminy, Powiatu, Sejmik Województwa/.
b/ organy uprawnione do stanowienia prawa są to organy zaliczane do kategorii wykonawczych oraz organy sądownicze /NSA, Sądy powszechne, Sądy Administracyjne, Trybunał Konstytucyjny, trybunał Stanu, SN/
Do organów stosowania prawa zalicza się organy QUASI wykonawcze /są to organy administrujące np. fundacje, stowarzyszenia, rektorat, dziekanat.
QUASI sądownicze - komisje śledcze.
FORMA PRAWNA
- akt stanowienia prawa - w zakresie tworzenia prawa przybiera formę prawną aktu normatywnego.
Akt stosowania prawa - może przybierać formę decyzji, postanowienia, ugody, licencji, zezwolenia, koncesji, wyroku.
SKUTKI PRAWNE
Akt stosowania prawa - uregulowanie zespołu stosunków społecznych, określenie ustroju organów, określenie procedury postępowania.
Skutek prawny aktu stosowania prawa - przyznanie uprawnień, nałożenie obowiązków, dozwolenie określonego sposobu zachowania, zakaz działań określonego typu, nałożenie kary.
SPOSÓB OGŁOSZENIA
Akty stanowienia prawa - ogłoszenie we właściwym promulgatorze /Monitorze Polskim, Dzienniku Ustaw, Woj. Dzienniku Urzędowym, Monitorze Polskim B, Dzienniku Urzędowym wydawanym przez właściwych ministrów, Monitor Sądowy, Dziennik Unii Europejskiej/.
Akty stosowania prawa- ogłoszony jest ustnie a następnie spisany albo przybiera postać pisemną i wymaga doręczenia do indywidualnie wskazanego adresata.
CHARAKTER NORM
W akcie tworzenia prawa norma ma charakter abstrakcyjny i generalny a w akcie stosowania prawa norma ma charakter kompletny i indywidualny.
STRUKTURA WEWNĘTRZNA
Akt tworzenia prawa - oznaczenie charakteru aktu, ewentualne wskazanie podstawy prawnej, fakultatywnie arenga czyli preambuła /uroczysty wstęp/
określenie zasad ogólnych fakultatywnie słownik pojęć część właściwa,
przepisy wprowadzające oraz uchylające.
Akt stosowania prawa i jego wewnętrzna struktura to musi być oznaczenie daty, adresata, organu wydającego, podstawa prawna, rozstrzygnięcie, uzasadnienie taktyczne i prawne, informacja o przysługującym środku odwołania lub zaskarżenia, podpisy.
22. PROCES LEGISLACYJNY
Etapy procesu legislacyjnego:
-podjęcie inicjatywy ustawodawczej /15 posłów, komisja sejmowa, senat, prezydent RP, grupa co najmniej 100.000 obywateli/,
- pierwsze czytania projektu w Sejmie,
rozpatrywanie projektu w komisjach sejmowych,
- drugie czytanie projektu,
- debata sejmowa,
- głosowanie nad projektem i uchwalenie projektu,
- skierowanie projektu do senatu,
- procedura rozpatrywania w senacie
- powrót projektu do sejmu,
- skierowanie ustawy do podpisu przez Prezydenta RP,
- procedura zapoznania się z ustawą Prezydenta RP
- opublikowanie ustawy w Dz. U.
Rodzaje weta:
a/ zawieszające
b/ absolutne,
c/ ludowe.
23. AKT Z MOCĄ USTAWY
Rozporządzenia z mocą ustawy mają charakter źródeł powszechnie obowiązującego prawa (art. 234 ust. 2 Konstytucji). W Polsce prawo do ich wydawania ma od 17 października 1997 roku jedynie Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej na wniosek Rady Ministrów, tylko w czasie stanu wojennego.
24. UMOWY MIĘDZYNARODOWE - CHARAKTERYSTYKA I RODZAJE
a/ ratyfikowane umowy międzynarodowe za zgodą wyrażoną w ustawie, które zyskują pierwszeństwa w razie kolizji z ustawą krajową. Ratyfikacja jest to zgoda na przestrzeganie umowy międzynarodowej.
Ratyfikacja dotyczy:
- spraw wojny, pokoju, sojuszy politycznych, znacznego obciążenia państwa pod względem finansowym,
- udziału RP w organizacjach międzynarodowych,
- praw i wolności zagwarantowanych w konstytucji.
Klasyfikacje umów międzynarodowych:
a/ ze względu na SPOSÓB PRZYJĘCIA:
- ratyfikowane /podpisuje Prezydent/,
- zatwierdzane /dokonuje prezes rady ministrów/.
b/ze względu na WIELOŚĆ STRONY:
- umowy bilateralne /dwustronne/
- umowy multilateralne /wielostronne/.
c/ ze względu na MOŻLIWOŚĆ PRZYSTĄPIENIA DO UMOWY:
- otwarte /każde inne państwo/,
- zamknięte /strony, które pierwotnie ustaliły umowę/,
- pół zamknięte lub pół otwarte /strony przystępują po spełnieniu określonych warunków wstępnych/.
25. ROZPORZĄDZENIA
akt normatywny wydany na podstawie szczegółowego upoważnienia zawartego w ustawie i w celu jej wykonania. Rozporządzenie stanowi jedno ze źródeł prawa powszechnie obowiązującego, obok Konstytucji, ratyfikowanych umów międzynarodowych, ustaw oraz aktów prawa miejscowego
26. AKTY PRAWA MIEJSCOWEGO - RODZAJE, ZASIĘG OBOWIĄZYWANIA.
a/ statuty
b/ przepisy wykonawcze
c/ przepisy porządkowe
STATUT określa wewnętrzną organizację jednostki samorządu terytorialnego. Wymagają publikacji w Wojewódzkim Dzienniku Urzędowym.
PRZEPIS WYKONAWCZY - to np. przepisy określające opłaty i wysokość podatków lokalnych,
PRZEPIS PORZĄDKOWY - mogą być ustanowione w formie uchwał organów uchwałodawczych, wydane w formie zarządzeń lub rozporządzenia porządkowego wydanego przez wojewodę.
Akty prawa miejscowego to przepisy obowiązujące na obszarze danej jednostki samorządu terytorialnego czyli gminy, powiatu, województwa.
27. INKORPORACJA I KODYFIKACJA
Kodyfikacja - termin prawniczy, oznaczający proces jednorazowego połączenia dużego zespołu przepisów prawnych w jednolity, usystematyzowany zbiór, z którego można interpretować podstawowe normy danej gałęzi prawa. Zadaniem kodyfikacji jest uporządkowanie wszystkich norm tworzących daną gałąź prawa.
Inkorporacja, pojęcie bliskoznaczne kodyfikacji, oznacza zebranie i spisanie norm prawnych, np. norm do tej pory występujących w formie zwyczajowej bądź też norm rozproszonych w wielu aktach prawnych, w formie jednego aktu normatywnego. Z reguły wskazuje się na różnice między inkorporacją a kodyfikacją sprowadzające się do jednoczesnego wprowadzania modyfikacji do norm prawnych. Jeżeli normy prawne spisywane są w dotychczasowym brzmieniu, mówimy o inkorporacji. Jeżeli natomiast przy spisywaniu norm, wprowadzamy modyfikacje (np. aby dostosować treść normy do zmieniającej się rzeczywistości, mówimy o kodyfikacji.
29. ZASADY TECHNIKI PRAWODAWCZEJ
Aktem określającym wymogi stawiane przepisom normatywnym określa rozporządzenie Rady Ministrów pod tytułem „ Zasady techniki prawodawczej”. Rozporządzenie to określa wymagania wszystkim powszechnie obowiązującym przepisom oraz wskazuje na okoliczności, które muszą być brane pod uwagę przez racjonalnego pracodawcę. Akt ten wprowadza także dyrektywy określające relacje pomiędzy obowiązującymi przepisami oraz warunki odnoszące się do przedmiotowej oraz podmiotowej ich materii.
30. BUDOWA TEKSTU PRAWNEGO
- część nieartykułowana : tytuł, podstawa prawna, preambuła.
- część artykułowana: artykuły, ustępy, paragrafy, litery, punkty, tiret /myślnik/.
31. REGUŁY KOLIZYJNE
a/ hierarchiczna -LEX SUPERIOR DEROGAT LEGI INFERIORI
b/ merytoryczna - LEX SPECJALIS DEROGAT LEGI GENERALI
c/ chronologiczna - LEX POSTERIOR DEROGAT LEGI PRIORI
HIERARCHICZNA - przepis wyższego rzędu uchyla przepis niższego rzędu.
CHRONOLOGICZNA - przepis późniejszy uchyla przepis wcześniejszy
MERYTORYCZNA - przepis szczególny uchyla przepis ogólny
Zbieg reguł kolizyjnych:
- hierarchiczna z pozostałymi - prymat tej pierwszej,
- merytoryczna z chronologiczną - na ogół lex posterior generalis non derogat legi priori speciali /przepis późniejszy ogólny nie uchyla przepisu wcześniejszego specjalnego/.
DEROGACJA:
A/ właściwa - przepis prawa uchyla przepis poprzedni,
B/ milcząca - trudno szukać przepis uchylający przepis poprzedni.
PER ANALOGIAN - na zasadzie podobieństwa
A CONTRARIO - na zasadzie podobieństwa
32. POJĘCIE I MODELE WYKŁADNI
WYKŁADNIA - zespół czynności zmierzających do ustalenia znaczenia i zakresu wyrażeń języka prawnego.
a/ dyrektywy I stopnia - określają w jaki sposób przepisy powinny być interpretowane.
b/ dyrektywy drugiego stopnia - wskazują:
- jakimi dyrektywami 1 stopnia należy się posługiwać,
- kolejność posługiwania się dyrektywami pierwszego stopnia,
- kryteria wyboru jednego znaczenia, jeżeli stosowanie dyrektyw pierwszego stopnia prowadzi do różnych znaczeń
33. RODZAJE WYKŁADNI
PODZIAŁ ZE WZGLĘDU NA MOC WIĄŻĄCĄ WYKŁADNI:
a/ AUTENTYCZNA
- dokonywana przez organ, który ustanowił organ,
- formy: oficjalna, nieoficjalna.
b/ LEGALNA:
- dokonywana przez organ uprawniony do interpretacji, inny niż ustanawiający normę,
- ma charakter abstrakcyjny
- dokonywana w formie uchwał,
- uchwały SN lub interpretacje Ministra Finansów.
c/ OPERATYWNA:
- dokonywana przez sądy i inne organy uprawnione do stosowania prawa,
- ma charakter konkretny,
- np. interpretacje organów odwoławczych lub SN dot. zagadnień prawnych.
d/ DOKTRYNALNA:
- w głosach, komentarzach i opracowaniach,
- nie ma mocy wiążącej.
PODZIAŁ ZE WZGLĘDU NA ZAKRES:
a/ wykładnia liberalna
b/ wykładnia rozszerzająca
c/ wykładnia zawężająca
Wszystkie przepisy prawa powinny być interpretowane literalnie, chyba że istnieją ważne racje, aby zastosować wykładnię rozszerzającą lub zawężającą
Nakaz wykładni literalnej przepisów karnych i podatkowych
Zakaz wykładni rozszerzającej wyjątków, lex specialis, przepisów upoważniających
Nakaz wykładni rozszerzającej wolności i uprawnień
PODZIAŁ ZE WZGLĘDU NA STOSUNEK DO OBOWIĄZUJĄCEGO PRAWA
a/ Secundum legem - zgodna z prawem(nakaz stosowania)
b/ Praeter legem- wykraczająca poza prawo
c/ Contra legem - sprzeczna z prawem(zakaz stosowania)
34. DYREKTYWY WYKŁADNI I ICH RODZAJE
Wykładnia językowa:
-dyrektywa języka potocznego
-dyrektywa oczywistego znaczenia
-dyrektywa języka prawnego
-dyrektywa specjalnego znaczenia
Różnym zwrotom nie można nadawać tego samego znaczenia i a contrario
Zakaz wykładni per non est
35. dyrektywy preferencji
36. REGUŁY WNIOSKOWAŃ PRAWNICZYCH
Reguły wnioskowań Prawniczych
a/Argumentum a simile: Wnioskowanie z podobieństwa
Dwa rodzaje : analogia iuris, analogia legis
b/Argumetum a contrario : Wnioskowanie z przeciwieństwa
c/Argumnetum a fortiori : Dwie odmiany :
1)Argumentum a maiori ad minus (wnioskowanie z większego w mniejsze)
2) Argumentum a minori ad maius (wnioskowanie z mniejszego w większe)
d/Dyrektywy instrumentalnego nakazu i zakazu
37. AKT NORMATYWNY A AKT STOSOWANIA PRAWA
akt normatywny to tekst zawierający sformułowane w języku prawnym i zapisane w postaci przepisów normy prawne. Normy te mają najczęściej charakter generalny i abstrakcyjny.
Akt stosowania prawa to akt wydany na podstawie przypisów zawierających rozstrzygnięcie organu stosującego prawo dotyczące indywidualnego przypadku czy indywidualnej sprawy. Mogą przybierać formę : orzeczenia sądu bądź decyzji administracyjnej . Zarówno orzeczenia jak i decyzje adm. Mogą mieć charakter konstytutywny bądź deklaratoryjny.
Pytanie 39
Ciężar dowodu
Ciężar dowodu określa dwie kwestie : kto powinien przedstawić dowody ( ciężar dowodu w sensie subiektywnym , formalnym ) oraz kto poniesie ryzyko nieudowodnienia ( non liquet )określonych twierdzeń ( ciężar dowodu w sensie obiektywnym , materialnym ).W postępowaniu cywilnym zgodnie z art.6 k.c. ciężar udowodnienia faktu spoczywa na osobie, która z faktu tego wywodzi skutki prawne. Sens tej formuły można w najprostszy sposób objaśnić tak: Jeśli strona wywodzi określone skutki prawne ( np. roszczenia) z określonej normy prawnej, to powinna udowodnić fakty od których ta norma uzależnia nastąpienie tych skutków prawnych. Jeśli więc art. 415 k.c. mówi , iż obowiązany do naprawienia szkody jest ten, kto wyrządził szkodę ze swojej winy, to tym samym występujący z roszczeniem odszkodowawczym jest obciążony dowodem wystąpienia szkody i winy drugiej strony. Jeśli bowiem fakty te nie zostaną ustalone lub będą budzić wątpliwości (non liquet ), to jego roszczenie zostanie oddalone. Strona nie związana ciężarem dowodu nie musi natomiast dowodzić ani faktu, że szkoda nie nastąpiła ani swojej niewinności. Wszystkie wątpliwości związane z twierdzeniami o faktach sprawy rozstrzyga się na jej korzyść, a to w myśl zasady in dubio pro reo (wszystkie wątpliwości należy rozstrzygać na rzecz strony nieobciążonej ciężarem dowodu).W pewnych wypadkach ustawa przerzuca ciężar dowodu na drugą stronę. Czyni to zwykle za pośrednictwem domniemań prawnych. Domniemanie opiera się na schemacie: Jeżeli zaszedł fakt „A” to domniemywa się zajście faktu „B”, gdzie „ A” to poprzednik, podstawa domniemania ; „B” to następnik wniosek.
Rodzaje domniemań:
1)domniemania faktyczne (w oparciu zasady doświadczenia przyjął sam sąd lub inny organ stosujący prawo)
2)domniemania prawne ( ustanowione przez normę prawną):
a)domniemania wzruszalne(można je obalić przeciwdowodem)
b)domniemania niewzruszalne ( nie można ich obalić)
Pytanie 40
Rodzaje dowodu
Rodzaje dowodu ( w tym fakty powszechnie znane i znane z urzędu)
Można wyróżnić różne kategorie dowodów zarówno w sensie uzasadnienia jak i sensie czynnościowym.
1)w sensie uzasadnienia mamy dowody:
-bezpośrednie(to taki dowód, w którym sędzia lub inny organ procesowy wnioskuje o prawdziwości twierdzeń o faktach sprawy opierając się bezpośrednio na tym , że informator sądu, który był obserwatorem danego zdarzenia czy rzeczy okazał się wiarygodny)
-pośrednie(do uzasadnienia tezy dowodu konieczne są jakieś inne twierdzenia dowodowe, z których dopiero w oparciu o określone reguły dowodowe można tę tezę wywnioskować)
-poszlakowe(to taki dowód, w którym poszczególne fakty dowodowe wzięte z izolacji nie stanowią dostatecznej podstawy do ustalenia faktu sprawy)
2)w sensie czynnościowym:
-zeznania świadków
-przesłuchanie stron
-opinia biegłych
-dokumenty
-oględziny
W zależności od tego, czy źródłem informacji jest osoba, czy rzecz określany dowód nazywamy dowodem osobowym( świadkowie, strony) lub rzeczowym ( dokumenty , oględziny).
BRAK:
21. znaczenie konstytucji dla systemu prawa
28. rola prawa zwyczajowego
35. dyrektywy preferencji
38. przedmiot dowodu
41. zasady oceny dowodów.