System polityczny Federacji Rosyjskiej

10 godzin różnicy, 11 stref

Geneza

-rewolucja z 1917 r. wyznaczyła kres monarchii w Rosji a władzę przejęli bolszewicy, dając początek systemowi totalitarnego;

-w grudniu 1912 r. utworzono Związek Socjalistycznych Republik Radzieckich (ZSRR) istniejący do grudnia 1991 r;

-1985 Michail Gorbaczow - Sekretarzem Generalnym KC, KPZR (reformy);

-tendencje separatystyczne;

KC - komitet centralny

KPZR - komunistyczna partia związku radzieckiego.

-w marcu 1990 Zjazd Deputowanych Ludowych wybrał prezydentem ZSRR Michaila Gorbaczowa;

-w czerwcu 1991 w wyborach powszechnych wybrano Borysa Jelcyna prezydentem Rosji;

-zamach stanu w nocy z 18 na 19 sierpnia 1991 („pucz Janajewa”);

-8 grudnia 1991 porozumienie białowieskie o rozwiązaniu ZSRR i wyjściu z niej Rosji, Ukrainy, Białorusi oraz utworzeniu Wspólnoty Niepodległych Państw;

-oznaczało to likwidację ZSRR, 25 grudnia Michail Gorbaczow podaje się do dymisji;

Janajew - wiceprezydent, komunista.

-prawnym spadkobiercą ZSRR stała się Federacja Rosyjska;

-przyciągające się prace nad konstytucją, konflikt na linii prezydent - parlament. De facto - okres dwuwładzy;

-w kwietniu 1993 referendum w kwestii podziału władzy;

-3-4 października 1993 starcia zbrojne w Moskwie (rozstrzelanie parlamentu);

-dekret prezydenta o uchwaleniu konstytucji Rosji w drodze referendum. Projekt będzie przyjęty, jeżeli w głosowaniu weźmie udział 50 % uprawnionych i opowie się za nim 50 % głosujących;

-w dniu 12 grudnia 1993 referendum konstytucyjne, w którym obywatele przejęli nową konstytucję + frekwencja 54,8% (w procesie stanowienia prawa pominięto parlament);

-Rosja to państwo federalne o republikańskiej formie rządów;

-w skład Federacji Rosyjskiej wchodzą obecnie (2009) 83 podmioty (46 obwodów, 21 republik, 9 krajów, 2 miasta wydzielone, 1 obwód autonomicznych, 4 okręgi autonomiczne);

-domniemanie kompetencji na rzecz podmiotów federacji (zagadnienia, które w konstytucji nie zostały podpisane wprost Federacji podlegają regulującym prawem stanowionym przez republiki, kraje, obwody, itp.);

-nadrzędność prawa federalnego nad regionalnym.

System partyjny - wielopartyjność, przykłady partii: Wspólna Rosja (Jedna Rosja), Sprawiedliwa Rosja, Liberalno-Demokratyczna Partia Rosji, Komunistyczna Partia Federacji Rosyjskiej.

Tryb zmiany konstytucji:

-nowelizacją rozdziałów konst. I (Podstawy ustroju konst.) II (Prawa i wolności Człowieka i obywateli) i IX (Zmiana konst.) wymaga wniosku 3/5 ogólnego składu Dumy Państwowej i Rady Federacji (Zgromadzenia Federalnego) a następnie zwolnienia Zgrom. Konst. i większości 2/3 jego głosów (lub referendum przy co najmniej 50% frekwencji, 50% za);

-Rozdział III - VIII uchwalone są w trybie przewidzianym dla federalnych ustaw konst. (3/4 Rady Federacji i 2/3 Dumy Państwowej + podpis prezydenta w ciągu 14 dni) lub wejście w życie wymaga aprobaty 2/3 parlamentów podmiotu federacji.

Prezydent dominująca pozycja ustrojowa.

-wybierany bezpośrednio przez naród na 4 lata, w drodze wyborów powszechnych, z możliwością jednej reelekcji;

-kandydat na prezydenta musi mieć rosyjskie obywatelstwo, ukończone 35 lat i mieszkać na terenie Rosji co najmniej 10 lat. Wyboru dokonują obywatele, którzy ukończyli 18 lat. Wybory są ważne, jeżeli frekwencja przekroczy 50%. Aby zostać prezydentem trzeba uzyskać bezwzględną większość głosów. Brak takiej większości oznacza konieczność przeprowadzania drugiej tury wyborów;

-brak instytucji wiceprezydenta.

Przykładowe kompetencje prezydenta:

-określa podstawowe wyznaczenie wew. i zagranicznej polityki Rosji kieruje nią;

-jest najważniejszym zwierzchnikiem sił zbrojnych, powołuje i odwołuje ich najwyższe dowództwo, zatwierdza doktrynę wojskową, przewodniczy Radzie Bezpieczeństwa, może wprowadzić stan wojenny lub stan wyjątkowy;

-powołuje premiera i ministrów na jego wniosek;

-ma inicjatywę ustawodawczą (rozpoczyna i kończy);

-wygłasza orędzie.

Ponosi prawną odpowiedzialność - w przypadku gdy ten dopuści się zdrady stanu lub popełni inne przestępstwa

-wniosek 1/3 członków Dumy;

-zasadność (czy są znamiona popełnienia przestępstwa) i prawidłowość trybu wysunięcia oskarżenia (przestrzeganie procesu - trybu) muszą potwierdzić odpowiednio Sąd Najwyższy i Sąd Konstytucyjny;

-oskarża Duma większością 2/3 ogólnej liczby głosów;

-sądzi izba „wyższa” parlamentu;

-ponowne wybory nie później niż 3 miesiące od chwili pozbawienia urzędu - czasowo i w ograniczonym zakresie zastępuje go premier.

Duma państwowa, czyli izba „niższa” parlamentu, składa się z 450 deputowanych (zawodowych) i wybierana jest na 4-letnią kadencję przez obywateli, którzy ukończyli 18 lat (bierne prawo 21 lat).

W wyborach w 2003 obowiązywała ordynacja mieszana.

W wyborach w 2007 wprowadzono ordynację proporcjonalną z 7% progiem wyborczym (federalnie listy partyjne).

Rada Federacji, czyli izba „wyższa” rosyjskiego parlamentu, liczy 166 członków (wcześniej 179), którzy swój mandat uzyskują drogą wyborców pośrednich.

Rada stanowi przedstawicielstwo podmiotów Federacji - wybierają na okres 4 lat po 2 przedstawicieli, jeden z nich musi reprezentować organ ustawodawczy (lokalny parlament), natomiast drugi organ wykonawczy (lokalny rząd).

Inicjatywa ustawodawcza przysługuje prezydentowi, deputowanym do Dumy Państwowej i Rady Federacji, rządowi oraz organom ustawodawczym podmiotów Federacji;

Prawo to mają również Sąd Konstytucyjny, Sąd Najwyższy i Naczelny Sąd Arbitrażowy, ale tylko w kwestiach należących do ich kompetencji.

W Rosji występują 2 rodzaje ustaw:

-federalne ustawy konstytucyjne (ich uchwalenie wymaga większości ¾ głosów Rady Federacji i 2/3 głosów Dumy, Prezydent nie ma tutaj prawa weta, podpisując ustawę w ciągu 2 tyg.);

-ustawy federalne (proces ustawodawczy rozpoczyna się od izby „niższej” potem trafia do Rady Federacji. Jej ewentualny sprzeciw może zostać przełamany w Dumie większością 2/3 głosów, można też powołać komisję rozjemczą. Jeśli Rada Federacji w ciągu 2 tyg. Nie rozpatrzy ustawy, to uważa się ją za przyjętą. Prezydent ma 2 tyg. Na podpisanie ustawy lub jej zawetowanie).

Rząd sprawuje władzę wykonawczą i składa się z premiera, jego zastępców i ministrów federalnych, odpowiadając przed prezydentem i parlamentem.

Od grudnia 2008 premier Władimir Putin.

Władza sądownicza sprawowana jest przez sądy na czele z Sądem Konstytucyjnym, Najwyższym i Naczelnym Sądem Arbitrażowym. Sędziowie podlegają tylko konstytucji i ustawom federalnym.

Sąd konstytucyjny składa się z 19 sędziów powoływanych przez Radę Federacji na wniosek Prezydenta FR na 12-letnie kadencje. Bada sprawy na wniosek a jego orzeczenia są ostateczne.

-W listopadzie 2008 Rosyjska Duma uchwaliła pakiet poprawek do Konstytucji, które wydłużają kadencję Dumy do 5 lat, a Prezydenta do 6 lat.

-Nie można jasno i do końca określić jakie są obecne i jakie będą w przyszłości relacje między dwoma ośrodkami władzy prezydenckiej i rządowej.

-Praktyka ustrojowa ewoluuje, m.in. Rosja zmierza w kierunku państwa unitarnego.

System polityczny Republiki Litewskiej

Geneza

-dnia 11 marca 1990 Rada Najwyższa LSRR uchwala „Akt przywrócenia niepodległości Państwa Litewskiego”. Przystąpiono do opracowania nowej konstytucji;

-zaaprobowana w referendum konstytucyjnym 25 października 1992, weszła w życie 6 listopada 1992;

-integralnymi częściami konstytucji są: ustawa konstytucyjna „O Państwie Litewskim” (z lutego 1991) oraz akt konstytucyjny „O nieprzystępowaniu Republiki Litewskiej do postradzieckich Związków Wsch.” (z czerwca 1992).

Zmiana (nowelizacja) konstytucji wymaga:

Wniosku ¼ ogółu deputowanych lub 300 tys. obywateli;

-wymaga większości 2/3 w dwóch głosowaniach w parlamencie, przerwa między głosowaniami przynajmniej 3 miesiące;

-zmiana zapisu 1 art., że „Litwa jest niepodległą republiką demokratyczną” wymaga większości ¾ w ogólnokrajowym referendum, podobnie art. dotyczący „trybu zmiany konstytucji”;

-Prezydent podpisuje w ciągu 5 dni;

-Republika parlamentarna (parlamentarno-prezydencka)

-Państwo unitarne

System wielopartyjny, ważniejsze partie: Partia Pracy, Związek Ojczyzny, Litewski Ludowy Związek Chłopski, Akcja Wyborcza Polaków na Litwie.

Prezydent wybierany w wyborach powszechnych na 5 lat, max 2 kadencje (obywatel Litwy tutaj urodzony, ukończone 40 lat, 3 ostatnie lata zamieszkiwania w kraju, 20 tys. podpisów).

-Prezydent wybierany w systemie większości absolutnej przy frekwencji 50% uprawnionych (jeżeli frekwencja była mniejsza, prezydentem zostaje ten kto otrzymał najwięcej głosów, ale minimum 1/3 głosów uprawnionych);

-ewentualnie druga tura z 2 kandydatami z największą ilością głosów pierwszej, wtedy wybór większością zwykłą.

Prezydent Litwy - Dalia Grybanskaite

Prezydent ma prawo rozwiązanie parlamentu, za zgodą Sejmu powołuje i odwołuje premiera, sędziów Sądu Najwyższego i Sądu Apelacyjnego, 3 kandydatów na sędziów Sądu Konstytucyjnego, nadaje obywatelstwo, zwierzchnik sił zbrojnych, wygłasza orędzia o stanie państwa, uczestniczy w procedurze ustawodawczej.

Inicjatywa ustawodawcza należy do: parlamentarzystów, prezydenta, rządu, 50 tys. obywateli.

-Prezydent promulguje ustawy w ciągu 10 dni, weto może być przełamane w parlamencie większością absolutną (a ustawy konst. większością 3/5 głosów) - wtedy podpisuje je w ciągu 3 dni;

-gdy prezydent w ciągu 10 dni nie zawetuje ustawy ani jej nie podpisze, ustawa zaczyna obowiązywać po jej podpisaniu i rządowym opublikowaniu przez Przewodniczącego Sejmu;

-na wniosek 300 tys. obywateli lub Sejmu przeprowadza się referendum ustawodawcze. Tak przyjętą ustawę Prezydent musi podpisać w ciągu 5 dni.

Prezydent odpowiedzialny konstytucyjnie za poważne naruszenie konstytucji, złamanie przysięgi lub popełnienie przestępstwa. Rozstrzyga o tym Sejm większością 3/5 głosów. Jego kompetencje przejmuje przewodniczący parlamentu, a nowe wybory w ciągu 2 miesięcy.

Rolando Spaksas - odwołany w kwietniu 2004.

Jednoizbowy parlament Sejm (sejmas):

-składa się z 141 posłów, wybieranych na 4 letnie kadencje, czynne: 18 lat, bierne: 25 lat, zamieszkiwanie na Litwie;

-posłowie wybierani wg ordynacji mieszanej: tj. 70 w ordynacji proporcjonalnej i 5% progiem (z wyjątkiem list mniejszości narodowych), (frekwencja minimum 25% uprawnionych), jednomandatowych, ewentualnie 2 tura z dwójką kandydatów (frekwencja minimum 4% uprawnionych).

Rząd mianowany i odwołany przez prezydenta (premier za zgodą Sejmu - bezwzględną większością), ministrowie na wniosek premiera.

-Premier oraz poszczególni ministrowie ponoszą polityczną odpowiedzialność przed Sejmem (expose w ciągu 15 dni zatwierdzone bezwzględną większością głosów, wotum nieufności, również bezwzględną większością głosów wobec premiera lub konkretnego ministra).

Władzę sądowniczą najwyższego szczebla tworzą: Sąd Najwyższy, Sąd Apelacyjny, Sąd Konstytucyjny.

-Sąd Konstytucyjny (9 sędziów mianowanych na 9 lat przez parlament) na wniosek (po trzech): prezydenta, przewodniczącego Sejmu i przewodniczącego Sądu Najwyższego co 3 lata odnawiana 1/3 składu.

System polityczny V Republiki Francuskiej

Geneza

-system parlamentaro-gabinetowy IV Republiki (1946-1958);

-wew. kryzys państwa spowodował konieczność przeprowadzenia radykalnych reform;

-zwrócono się o pomoc do generała Charlesa de Gaull'a;

-w czerwcu 1958 gen. De Gaulle został premierem;

-przyznano mu specjalne uprawnienia, m.in. do wydawania dekretów z mocy ustawy;

-powierzono mu zadanie opracowania projektu konstytucji;

-wyłączono de facto parlament z prac nad ustawą zasadniczą;

-nastąpiło więc przeniesienie legislacji konstytucyjnej z parlamentu na rząd;

-szef państwa (prezydent) powinien mieć silną legitymację, więc nie może być wybierany przez parlament. Powinien też mieć możliwość rozstrzygania konfliktów między władzami poprzez odwoływanie się bezpośrednio do suwerena (narodu) w formie referendum;

-koncepcję nowej konstytucji oparto więc o ideę dominującej pozycji prezydenta jako szefa państwa oraz przewagi egzekutywy nad parlamentem;

-we wrześniu 1958 rząd ogłosił projekt ustawy oraz przeprowadzono referendum konstytucyjne;

-17,7 mln „za”, a 4,5 mln „przeciw”, frekwencja 84,9%;

-konstytucja weszła w życie 4 października 1958r.;

-w grudniu 1958 przeprowadzono wybory parlamentarne i prezydenckie;

-członkowie parlamentu (deputowani i senatorowie), członkowie rad generalnych i terytoriów zamorskich, radcy Rady Paryża, przedstawiciele rad municypalnych, delegaci-merowie z komun powyżej 1 tys. mieszkańców oraz przedstawiciele państw członkowskich Wspólnoty Francuskiej;

-wybory wygrał Charlesa de Gaulle, zaprzysiężony na pierwszego prezydenta V Republiki Francuskiej w styczniu 1959;

-pierwotne zasady wyboru prezydenta zostały zmienione nowelizacją konstytucji w październiku 1962, która wprowadziła wybory bezpośrednie i powszechne;

-wprowadzono system większościowy i jednomandatowe okręgi wyborcze w wyborach parlamentarnych.

Francja to demokratyczna republika o systemie prezydencko-parlamentarnym, państwo unitarne składające się z: regionów metropolitarnych, departamentów, gmin, terrorystów i departamentów zamorskich.

Tryb uchwalania i zmiana konstytucji

-projekt zmian powinien być uchwalony w tym samym brzmieniu przez obie izby parlamentu zatwierdzenia przez naród w drodze referendum;

-na wniosek prezydenta przez kongres większością 3/5 głosów - bez referendum;

-inicjatywa w sprawie rewizji przysługuje prezydentowi i członkom parlamentu;

-prezydentem rewizji nie może być publikańska forma rządu.

Partie polityczne

-we Francji istnieje system wielopartyjny, dwublokowy, ustabilizowany;

-lewicę tworzą: Partia Socjalistyczna i Francuska Partia Komunistyczna;

-prawicę tworzą: Unia na rzecz Ruchu Ludowego, Partia Radykalna oraz skrajny Front Narodowy, Partia Zielonych, Ruch Demokratyczny oraz Nowe Centrum.

Prezydent

Kandydat na prezydenta musi mieć francuskie obywatelstwo, pełnię praw politycznych, ukończone 23 lata. Głowa państwa wybierana jest w powszechnym, bezpośrednim głosowaniu, przez obywateli Francji, którzy ukończyli 18 lat i korzystają z pełni praw publicznych. Kadencja prezydenta wynosi 5 lat.

Prezydent nie odpowiada przed parlamentem. Odpowiedzialny bezpośrednio przed narodem, który go wybrał.

Prezydent ponosi odpowiedzialność konstytucyjną w przypadku oskarżenia o zdradę stanu. Postawienie w stan oskarżenia wymaga absolutnej większości obu izb w głosowaniu jawnym. Faza śledcza (dochodzeniowa) prowadzona jest przez pięciu sędziów (wybieranych przez Sąd Kasacyjny) na czele z prokuratorem generalnym, którzy badają stan faktyczny i prawny związany z oskarżeniem. Efektem ich prac jest sprawozdanie bez żadnych sugestii czy wyroków. Prezydent sądzony jest przed Trybunałem Stanu. W przypadku wyroku skazującego, funkcje prezydenta tymczasowo wypełnia przewodniczący Senatu lub w jego zastępuje rząd.

Uprawnienia prezydenta np.:

-jest gwarantem narodowej niezależności i terytorialnej całości państwa;

-głównym reprezentantem;

-czuwa nad prawidłowym funkcjonowaniem władz publicznych;

-urzeczywistnia prawo łaski;

-jest zwierzchnikiem sił zbrojnych;

-mianuje wyższych urzędników państwowych, cywilnych i wojskowych;

-mianuje ambasadorów i akredytuje przedstawicieli innych państw;

-ratyfikuje umowy międzynarodowe;

-ma prawa rozwiązania Zgromadzenia Narodowego i rozpisania nowych wyborów;

-zwołuje sesje nadzwyczajne obu izb parlamentu na wniosek premiera lub deputowanych;

-żąda od parlamentu ponownej debaty nad projektem ustawy;

-podpisuje ustawy;

-samodzielnie wydaje dekrety (opiniowane przez Radę Stanu);

-zarządza referendum;

-powołuje 1/3 składu Rady Konstytucyjnej i jej przewodniczącego;

-występuje z wnioskiem do Rady Konstytucyjnej o zbadanie zgodności z konstytucją ustawy lub umowy międzynarodowej;

-wykonuje prawo łaski;

-przewodniczy komitetom i radom obrony narodowej;

-zwołuje Kongres.

Art. 16 Konstytucji

W szczególnych okolicznościach zagrożenia państwa podejmuje środki, jakich wymagają okoliczności, po konsultacji z premierem, przewodniczącymi izb oraz z Radą Konstytucyjną, jednocześnie powiadamiając o nich naród w drodze orędzia. Jak określa wspomniany artykuł konsultacji; środki te powinny być podyktowane wolą zapewnienia konstytucyjnym władzom publicznym w jak najkrótszym czasie warunków wykonywania ich zadań. Prezydent nie może w tym czasie rozwiązać Zgromadzenia Narodowego, które zbiera się z mocy prawa.

Rząd

Jest to organ kolegialny powołany przez prezydenta, w skład którego wchodzą: premier, ministrowie stanu, ministrowie resortowi (kierownicy resortów) i ministrowie delegowani oraz sekretarze stanu (młodsi ministrowie kierujący częściami ministerstw, których zakres działania określa premier.)

Parlament

Składa się z dwóch izb: Zgromadzenia Narodowego i Stanu, których członkowie są przedstawicielami całego narodu (mandat wolny).

Zgromadzenie Narodowe składa się z 577 deputowanych, wybieranych na 5-letnią kadencję; w systemie większościowym. W pierwszej wygrywa kandydat, który otrzymał absolutną większość głosów w okręgu stanowiącą co najmniej 25% uprawnionych do głosowania. W drugiej turze mogą uczestniczyć kandydaci, którzy w pierwszej zebrali nie mniej niż 12,5% oddanych głosów. Przy równej liczbie wybrany zostaje kandydat starszy wiekiem.

Czynne prawo wyborcze posiadają obywatele, którzy ukończyli 18 lat.

Bierne prawo wyborcze wynosi 23 lata.

Zgromadzenie może pociągnąć rząd do politycznej odpowiedzialności w drodze wyrażenia wotum nieufności. Wniosek w tej sprawie winien być podpisany przez co najmniej 1/10 składu jej członków, a głosowanie może odbyć się najwcześniej w 48 godzin po złożeniu wniosku. W przypadku uchwalenia wotum nieufności bezwzględną większością głosów, premier ma obowiązek złożenia na ręce prezydenta dymisji swego rządu.

Senat - reprezentacja terytorialnych wspólnot Republiki (gmin, departamentów i terytoriów zamorskich), reprezentacja interesów Francji prowincjonalnej. Składa się z 331 seniorów. Wybory pośrednie, gdzie wyborcami są: deputowani do Zgromadzenia Narodowego wybrani w danym departamencie, członkowie rad regionalnych i rad generalnych oraz członkowie i delegaci samorządu gminnego.

Bierne prawo wyborcze przysługuje obywatelom powyżej 35 oku życia. W pierwszej turze wymagana jest absolutna większość głosów, w tym co najmniej 25% uprawnionych do głosowania w okręgu, w drugiej - większość względna. W departamentach wybierających więcej niż 4 senatorów obowiązuje system proporcjonalny.

Każda z izb parlamentarnych uchwala swój regulamin, który określa tryb jej funkcjonowania oraz organizację wewnętrzną.

Procedura ustawodawcza

Inicjatywa ustawodawcza przysługuje parlamentarzystom i premierowi - ma więc wymiar indywidualny.

Przyjęcie projektu wymaga zgody obu izb. W przypadku braku takiej zgody, dochodzi do przekazywania projektu między izbami aż do momentu uzgodnienia tekstu lub jego odrzucenia.

Prezydent promulguje ustawy w ciągu 15 dni, termin ten ulega zawieszeniu w przypadku zaskarżenia ustawy do Rady Konstytucyjnej. Prezydent na wniosek rządu lub obu izb parlamentu, może projekt ustawy poddać pod referendum.

Parlament uchwala trzy rodzaje ustaw: konstytucyjne, organiczne i zwykłe.

Rada Konstytucyjna

Składa się z 9 członków powoływanych na 9 lat przez: prezydenta, przewodniczących Zgromadzenia Narodowego i Senatu. Co 3 lata wymieniana jest 1/3 członków Rady, a jej przewodniczącego mianuje prezydent spośród jej członków.

Głównym zadaniem Rady jest czuwanie nad zgodnością prawa z konstytucją. Na wniosek: prezydenta, premiera, przewodniczącego którejś z izb parlamentu, 60 deputowanych lub 60 senatorów. Bada prawidłowość wyboru prezydenta, wyborów parlamentarnych i referendów oraz powiadamia o ich wynikach. Z innych kompetencji; rozstrzyga spory między rządem a przewodniczącym izb parlamentu w kwestii projektów ustawodawczych, rozstrzyga w sprawach dotyczących niedopuszczalności łączenia funkcji parlamentarnej z innymi stanowiskami i funkcjami, wydaje opinie doradcze w sprawach unormowanych przez konstytucję.

System polityczny Konfederacji Szwajcarii

Geneza

Początek kształtowania się rozwiązań ustrojowych Szwajcarii przypada na rok 1291, kiedy to 3 gminy alpejskie: Szwyz, Uri, Unterwalden zawarły obronny sojusz przeciwko Habsburgom. Pokoju westfalskiego z 1648r. kończącego wojnę trzydziestoletnią, państwo uzyskało potwierdzenie swej niepodległości i suwerenności.

Konferencja Szwajcarska była luźnym związkiem kantonów, a jedynym wspólnym organem było Zgromadzenie, prowadzące wspólną politykę zagraniczną i obronną.

Rozwój systemu politycznego Szwajcarii w sferze udowy państwa określić można jako proces przechodzenia od konfederacji, czyli federacji. Wyjątkiem był tu ustrój tzw. Republiki Helweckiej utworzonej przez Napoleona po podbiciu kraju w 1798r., który stworzył podporządkowane Francji państwo unitarne. Po klęsce Napoleona, Kongres Wiedeński w 1815r. uznał niepodległość i wieczystą neutralność Szwajcarii, a jej 22 kantony podpisały umowę konfederacyjną.

Na mocy konstytucji z 1848r. nastąpiło przekształcenie konfederacji w federację (państwo związkowe) oraz wprowadzono system oparty na referendach, pozostawiając kwestie lokalne w gestii kantonów. W 1874r. przyjęto nową konstytucję, która wzorowała się na poprzedniej. Państwo nazwano starym określeniem Konfederacja Szwajcarska, choć de facto Szwajcaria nie była konfederacją już od 1848r.

W grudniu 1998r. obie izby parlamentu uchwaliły tekst nowej konstytucji, która została zatwierdzona w ogólnokrajowym referendum dnia 18 kwietnia 1999r., a obowiązuje od 1 stycznia 2000r.

Szwajcaria to demokratyczna republika o systemie rządów zgromadzenia (parlamentarno-komitetowym), państwo federacyjne, składające się z 26 kantonów, które dzielą się na gminy.

Zasada federalizmu

Cele: ochrona wolności i praw narodu, stanie na straży niezawisłości i bezpieczeństwa kraju, wspieranie jego rozwoju.

Obowiązki: stanie na straży samodzielności kantonów, ochronę ich porządku konstytucyjnego i terytorium.

Przysługuje im prawo inicjatywy ustawodawczej, czy zażądania przeprowadzenia referendum w sprawie ustawy uchwalonej przez parlament.

Kantony są suwerenne, o ile ich suwerenność nie została ograniczona przez Konstytucję Federalną.

Konsekwencją federalizmu jest bikameralizm parlamentarny, gdzie poprzez jedną z izb (Radę Kantonów) kantony mają wpływ na ustawodawstwo federalne i sprawują kontrolę nad władzami federalnymi.

Federalizm kooperatywny zakładający lojalną kooperację władz federalnych i kantonalnych.

Szwajcarski federalizm cechuje wysoki stopień autonomii i samodzielności kantonów, a także ich ogromne zróżnicowanie. Podmioty Federacji mają własne konstytucje, parlamenty, rządy i systemy sądownictwa. Kantony podzielone są na gminy mające dużą samodzielność w zarządzaniu sprawami swojego terenu, których autonomia jest zagwarantowana w konstytucji.

Zasada demokracji bezpośredniej

Szwajcarię charakteryzuje szerokie i częste wykorzystywanie form demokracji bezpośredniej: różnego rodzaju referendów, inicjatywy ludowej, a nawet zgromadzeń ludowych.

Referendum stosowane jest powszechnie na szczeblu kantonalnym i gminnym, ale również stosunkowo często na szczeblu ogólnokrajowym. Rodzaje referendów:

-obligatoryjne, dot.: zmiany konstytucji, przystąpienia do organizacji zbiorowego bezpieczeństwa lub do wspólnot ponadnarodowych, ustaw powyżej 1 roku obowiązywania, gdzie wymagane jest osiągnięcie tzw. podwójnej większości;

-fakultatywne, np. w stosunku do ustaw pilnych czy umów międzynarodowych, przeprowadzane na żądanie 50 tys. obywateli lub 8 rządów kantonalnych. Ma ono charakter głosowania pojedynczego, tzn. dla odrzucenia zakwestionowanego aktu prawnego.

Inicjatywa ludowa na poziomie lokalnym wykorzystywana jest w odniesieniu do ustaw kantonalnych. Natomiast na szczeblu federalnym, co należy podkreślić, dotyczy jedynie całkowitej lub częściowej zmiany konstytucji. Prawo to przysługuje 100 tys. obywateli uprawnionych do głosowania, a projekt rozpatrywany jest następnie przez parlament.

Może zaistnieć sytuacja, że Zgromadzenie Federalne po przeanalizowaniu treści obywatelskiego projektu, wyjdzie z własnym projektem ustawy uwzględniającym sugestie zawarte w inicjatywie ludowej; jest tzw. pośrednia ludowa inicjatywa ustawodawcza.

Tryb uchwalania i zmiany konstytucji

Nowelizacja może zostać zaproponowana przez naród lub przez każdą z rad albo zostać uchwalona przez Zgromadzenie Federalne. Inicjatywa w tej mierze należy więc do parlamentu lub 100 tys. obywateli. Nowelizacja ustawy zasadniczej wymaga przeprowadzenia referendum (obligatoryjne) i osiągnięcia w nim tzw. podwójnej większości (narodu i kantonów).

Partie polityczne

Partie polityczne współdziałają w kształtowaniu poglądów i woli narodu. W Szwajcarii występuje system wielopartyjny, systemem kooperacji partii, czyli współdziałania przy formułowaniu rządu. Cechuje go duża stabilność, bowiem od kilkudziesięciu lat cztery partie pozostają największymi ugrupowaniami w parlamencie. Są nimi: Partia Radykalno-Demokratyczna, Chrześcijańsko-Demokratyczna Partia Ludowa, Partia Socjaldemokratyczna oraz Partia Ludowa.

Partie polityczne cechuje wysoki stopień zdecentralizowania, brak jest silnych organizacji ogólnokrajowych, stąd określa się je jako „federacje organizacji kantonalnych”. Dla podkreślenia zdecydowanej dominacji czterech partii używa się nań terminu „system paropartyjny”.

Parlament (Zgromadzenie Federalne)

Zgromadzenie sprawuje najwyższą władzę w Federacji i składa się z dwóch izb: Rady Narodowej i Rady Kantonów, a obie izby są równorzędne.

Izby obradują wspólnie jako Zgromadzenie Federalne pod przewodnictwem Przewodniczącego Rady Narodowej w przypadkach określonych w art. 157 konstytucji:

-wyboru najwyższych władz państwowych (rządu, Trybunału Federalnego, prezydenta, kanclerza);

-rozstrzygania sporów kompetencyjnych między najwyższymi organami federalnymi;

-stosowania prawa łaski;

-w szczególnych okolicznościach i dla przyjęcia oświadczeń Rady Federalnej.

Funkcje parlamentu:

-ustrojodawcza (np. zmiana konstytucji);

-ustawodawcza (tworzenie prawa);

-elekcyjna (np. wybór rządu);

-kontrolna (np. wobec Trybunału Federalnego);

-kierowniczo-inspiracyjna (wobec rządu);

-funkcja wykonywania zarządu administracyjnego (np. przyznawanie koncesji);

-quasi-sądowa (np. stosowanie prawa łaski).

Zgromadzenie Federalne nadzoruje stosunki z innymi państwami, współtworzy politykę zagraniczną państwa, rozpatruje skargi na orzeczenia Rady Federalnej w sprawach administracyjnych, uchwala budżet państwa, wypowiada wojnę i zawiera pokój, wykonuje nadzór nad kantonami.

Parlament zbiera się na 4 sesje zwyczajne w roku. Bezwzględna większość deputowanych stanowi kworum niezbędne do prowadzenia obrad i podejmowania rozstrzygnięć. Parlament nie może być przez żaden inny organ rozwiązany, nie może też ulec samorozwiązaniu przed upływem kadencji.

Charakterystyczną cechą ustroju Szwajcarii jest zasada parlamentu niezawodowego. W obu izbach występuje mandat wolny.

Rada Narodowa to przedstawicielstwo ogólnonarodowe pochodzące z powszechnych i równych wyborów. Zasiada w niej 200 deputowanych wybieranych na podstawie proporcjonalnego prawa wyborczego na 4 lata. Czynne i bierne prawo wyborcze przysługuje wszystkim Szwajcarom, którzy ukończyli 18 lat i nie są ubezwłasnowolnieni z powodu choroby psychicznej lub niedorozwoju umysłowego. O ważności wyborów decyduje Rada Narodowa na pierwszym posiedzeniu nowej kadencji.

Rada Narodowa wybiera ze swego grona corocznie: przewodniczącego, wiceprzewodniczącego, skrutatorów i ich zastępców wraz z przewodniczącymi frakcji partyjnych tworzą Biuro Rady Narodowej. W strukturze izby wyróżnić można komisje (stałe i niestałe).

Rada Kantonów to izba reprezentująca kantony na szczeblu Związku. Składa się z 46 przedstawicieli: po dwóch z 20 kantonów i po jednym z 6 najmniejszych kantonów. Powołuje się komisje obu izb: stałe i niestałe, komisja redakcyjna tekstów prawnych czy komisja ułaskawień, komisje pojednawcze.

Procedura ustawodawcza

Inicjatywa ustawodawcza przysługuje: parlamentowi (frakcjom, komisjom, pojedynczym posłom) oraz kantonom i rządowi federalnemu. Istniej również tzw. pośrednia ludowa inicjatywa ustawodawcza. Kolejnym etapem jest ustalenie priorytetu, wskazanie izby, która pierwsza ma rozpatrywać ustawę.

Kalendarz prac nad ustawą ustalany jest w Biurze izby. W Radzie Narodowej dochodzi najpierw do rozstrzygnięcia wstępnego, tj decyzji o podjęciu cz też nie postępowania ustawodawczego. Przeprowadza się czytania w izbie oraz merytoryczne prace we właściwej komisji (badanie wstępne), zakończone sprawozdaniem. Głosowanie: nad zmianami zgłoszonymi do poprawek, nad samymi poprawkami, nad wnioskami głównymi (artykułami) oraz ostateczne głosowanie nad całością projektu, w wersji uwzględniającej przyjęte poprawki. Większość głosujących, przy obecności ustawowej liczby członków izby.

Projekt przekazywany jest drugiej izbie, gdzie cała procedura jest powtarzana. Zwrot projektu do pierwszej izby, współpracy komisji obu izb, wreszcie utworzeniu komisji, tzw. Konferencji Pojednawczej, projekt ostatecznie upada. Tekst ustawy kierowany jest do komisji redakcyjnej w językach urzędowych Szwajcarii: niemieckim, francuskim, włoskim i retoromańskim.

Ustawa federalna podpisana jest przez przewodniczących obu izb parlamentu. Rząd ustala moment opublikowania stawy w Federalnym Dzienniku Ustaw i datę wejścia w życie, nie wcześniej jednak niż 3 miesiące po opublikowaniu. W tym okresie na żądanie 8 kantonów lub 50 tys. obywateli może być przeprowadzone referendum dot. ustawy.

Rada (Rada Federalna)

Jest najwyższą władzą rządzącą i wykonawczą Federacji. Składa się z 7 osób, będących kierownikami 7 departamentów. Rząd działa wg zasady kolegialności i departamentalności. Rada Federalna podejmuje decyzje na wspólnych posiedzeniach. Każdy z jej członków samodzielnie kieruje powierzonym mu resortem, stanowiska ministrów są równorzędne.

Członkowie rządu wybierani są przez obie izby parlamentu na wspólnym posiedzeniu, na okres ich kadencji (4 lata). „Magiczna (złota) formuła”; 2+2+2+1, oznacza, że stanowiska rządowe obsadzają cztery główne partie parlamentarne n zasadzie politycznej proporcjonalności. Rada Federalna ma charakter wielopartyjny, ale nie koalicyjny - cztery partie tworzą rząd niezależnie od różnic programowych.

Członek rządu nie może piastować innego urzędu federalnego i kantonalnego, wykonywać zawodu lub zajmować się działalnością zarobkową. Parlament wobec rządu wyraża poprzez: zapytania i interpelacje, uchwalenie rezolucji, postulatów, zaleceń czy oświadczeń, rozpatrywania sprawozdań rządu, kontrolę wykonania budżetu, działalność komisji dochodzeniowo-śledczych czy komisji resortowych . Parlament nie może odwołać rządu, uchwalać pod jego adresem wotum nieufności zmuszającego rządu do dymisji.

Funkcje Rady Federalnej:

-kierowanie sprawami państwa (np. kształtowanie polityki zagranicznej, przedstawianie budżetu państwa);

-wykonywanie ustaw i innych aktów parlamentu (np. poprzez wydawanie rozporządzeń z upoważnienia ustawy);

-kierowanie administracją państwową (federalną);

-wpływanie na praktykę stosunków federalnych (np. zatwierdzanie aktów normatywnych kantonów o charakterze wykonawczym wobec prawa federalnego oraz podejmowanie niezbędnych środków dla zapewnienia przestrzegania prawa federalnego).

W cotygodniowych posiedzeniach rządu uczestniczą, bez prawa głosu, kanclerz federalny i jego zastępcy.

Prezydent

Parlament na wspólnym posiedzeniu obu izb wybiera corocznie większością absolutną przewodniczącego Rady Federalnej (rządu), który nosi tytuł prezydenta. Pełni on funkcję rotacyjne, tzn. co roku jeden z 7 członków rządu, w przypadku starszeństwa w piastowaniu urzędu ministra, będzie piastował tę funkcję.

Prezydent będąc nadał szefom swego departamentu, pełni dodatkowo funkcję przewodniczącego Rady Federalnej. Obowiązki przypisane głowie państwa należą do całej Rady Federalnej, a prezydent może je wykonywać jedynie w wyjątkowych przypadkach.

Prezydent nie ponosi odpowiedzialności politycznej, nie istnieje również instytucja kontrasygnaty. W zakresie odpowiedzialności karnej członkowie Rady Federalnej (w tym prezydent) posiadają immunitet formalny, identyczny z parlamentarnym, który może być uchylony jedynie uchwałą Zgromadzenia Federalnego.

Trybunał Federalny

Jest najwyższą władzą wymiaru sprawiedliwości Federacji. Składa się z 39 sędziów, wybieranych przez parlament, na 6-letnie kadencje.

To niezawisły sąd podlegający zwierzchniemu nadzorowi ze strony parlamentu, który nada jego coroczne sprawozdania. Trybunał rozpoznaje: skargi na naruszenie praw konstytucyjnych, skargi na naruszenie autonomii gmin i innych gwarancji kantonów na korzyść korporacji prawa politycznego, skargi na naruszenia umów międzynarodowych lub umów kantonów, publiczno-prawne spory między Federacją a katonami lub między kantonami. Jest najwyższą instancją odwoławczą w sprawach cywilnych, karnych i administracyjnych rozpatrywanych przez sądy kantonalne. Istnieje bowiem powszechna właściwość sąd kantonalnych. Należy podkreślić, że nie jest to trybunał decydujący o konstytucyjności prawa.

---