I.

Wiedza potoczna (indywidualna)

Myślenie potoczne - każdy ma swoją indywidualną wiedzę potoczną. Wpływ na wiedzę potoczną mają:*doświadczenie* hobby* predyspozycje wychowawcze*środowisko* pochodzenie*epoka historyczna* warunki ekonomiczne* szerokość geograficzna

Sądy „zdroworozsądkowe” (zespół doświadczeń - grupowy) - zespół doświadczeń, które są przekazywane z pokolenia na pokolenie. Mają pewien walor logiki, myśl jest usystematyzowana.

Myślenie religijne (irracjonalne) - oparte jest na dogmatach.

Warunki żeby system wierzeń stał się religią:*doktryna*organizacja*kult

Myślenie ideologiczne - myślenie poprzez doktrynę. Przeznaczone dla grup społecznych, subkultur, partii politycznych.

Przykład: faszyzm, leninizm, marksizm

Twórcy ideologii wykorzystują pewną część poglądów, aby realizować swoją ideologię. Nie odwzorowują, nie kultywują wiernie wszystkich poglądów Np faszyzm - Nietzsche

Myślenie filozoficzne - każdy może filozofować na swój sposób. Zaczynamy filozofować, gdy staje przed nami „zdziwienie”.

Kiedy wiedza posiadana nie wystarcza, aby odpowiedzieć na dane pytania (najlepszymi filozofami są dzieci do lat?4).

Filozofia gr. phileos - miłujący, umiłowanie shopia - mądrość („umiłowanie mądrości”)

Filozofia - termin oznaczający historycznie zmienną pod względem zakresu i treści dziedzinę ogólnych rozważań na tematy istoty i struktury bytu, źródeł i prawomocności ludzkiego poznania, zasad wartościowania, sensu życia i sposobów jego godnego prowadzenia; zagadnień dotyczących poglądu na świat i miejsca człowieka w świecie.

Filozofia - sztuka zadawania pytań, sztuka szukania odpowiedzi. Umiejętność tworzenia refleksji najogólniejsza z możliwych.

W filozofii nie mogą być dogmaty, ponieważ

- niektórzy filozofowie uważają, że problem Boga nie jest problemem filozoficznym

- dogmatyzm nie może być w filozofii, ponieważ w filozofii nie ma tematów tabu, które są obecne w religii

Filozofia zajmuje się następującymi zagadnieniami, problemami, tematami:* cel wszechświata* światopogląd* doktryna* natura bytu* sens istnienia świata, człowieka* wartości (moralność, etyka, źródło życia, śmierci)* byt absolutny* dążenie do poznania prawdy* współczesne problemy etyczne

*asze relacje w stosunku do środowiska reka klasyczna - drzewo filozoficzne

Ontologia (gr ontos - byt; logos - słowa, nauka) „teoria bytu” - nauka o bycie. Co to jest byt? Ile jest rodzajów bytu? Skąd się wziął byt? Czy świat jest zmienny, czy niezmienny? Czy istnieje Bóg? Czy świat się zmienia w sposób uporządkowany?

Byt:*materialny*niematerialny

Ilość:*monista - 1*dualizm - 2

Podział ze względu na byt
· idealizm - filozofia uznająca pierwszeństwo idei nad rzeczywistością materialną. Uznaje ona obiektywne istnienie idei jako bytów samodzielnych i uważa byt materialny za wtórny w stosunku do świata idei. W skrajnej postaci odrzuca istnienie rzeczywistości materialnej i uznaje ją za złudzenie.
· realizm - filozofia uznająca różne formy współistnienia idei i materii w przeświadczeniu, że obie są bytami obiektywnymi, wzajemnie dopełniającymi się.
· materializm - filozofia odrzucająca obiektywne istnienie idei, uważająca, że są one w całości wytworem człowieka, uznająca za to obiektywne istnienie świata materialnego.
· aktywizm - filozofia nie uznająca w ogóle bytów jako takich. Według aktywizmu wszystko się tylko \"dzieje\" i nie ma żadnego istnienia obiektywnego.
· fenomenalizm - filozofia, która unika pojęcia bytu obiektywnego i wprowadza w to miejsce pojęcie fenomenu, czyli zbioru odczuć zmysłowych i/lub psychicznych odbieranych przez podmiot (czyli w praktyce przez człowieka) i składających się na wrażenie \"istnienia\" określonych zjawisk.

Gnoseologia (gr gnosis - wiedza; logos-nauka) inaczej Epistemologia (grepistome - poznanie) - teoria poznania, wiedza potoczna, praktyczna

Aby mógł zajść proces poznania to: podmiot poznania -> proces poznania < - przedmiot

Podmiot: mamy na myśli generalnie ludzi

Przedmiot: nie tylko rzeczy, ale też zjawiska, treści intelektualne, wrażenia estetyczne, artystyczne, język, człowiek byty irracjonalne, podmiot też może stać się przedmiotem poznania.

Podział ze względu na poznanie
· empiryzm - filozofia zakładająca wyższość poznania zmysłowego nad rozumowym, w skrajnej postaci odrzucająca wszystko, co nie ma bezpośredniego odniesienia do poznania zmysłowego. Odwrotnością empiryzmu jest idealizm poznawczy.
· racjonalizm - filozofia zakładająca możliwość poznania za pomocą tworzenia spójnych i logicznych systemów poglądów, w swojej skrajnej postaci odrzuca ona jakąkolwiek wartość poznania pozaumysłowego.
· idealizm poznawczy - filozofia odrzucająca możliwość poznania zewnętrznej rzeczywistości.

Arystoteles - doświadczenie & wiedza. Człowiek rodzi się jako pusta kartka (tabularaza)

Platon - tylko wiedza

Tertulian - żył w II w n.e. Twierdził, że wiedza jest szkodliwa, a wszystko zostało już odkryte i jest zapisane w biblii.

Teoria prawdy Arystotelesa - prawdą jest to, co jest zgodne z rzeczywistością

Teoria zgody powszechnej - umowa grupy ludzi, co do danej prawdy. Prawdą jest to, na co godzi się grupa specjalistów.

Teoria Kartezjańska prawdy - to, co jest oczywiste dla mnie (prawdą jest to, co jest oczywiste dla mnie)

Teoria prawdy utylitarna, później nazwana skuteczną

Aksjologia (gr aksjos - cenny, godny, logos - nauka)

Teoria wartości

Ogólna teoria wartości aksjologia szczegółowa

etyka estetyka

obiektywizm

subiektywizm

relatywizm

relacjonizm

Estetyka (gr aisthetikos - odczuwający) teoria piękna, teoria wrażenia estetycznego. Zajmuje się analizą pojęcia piękna.

Etyka (gr etos - obyczaj) nauka o moralności

Moralność - zbiór zachowań charakterystyczny dla grupy społecznej

Wpływ na moralność mają: wzorce osobowe, szerokość geograficzna, epoka historyczna, środowisko itp.

Ważne jest to, że za złamanie zasad moralności grożą zawsze sankcje.

Etyka dzieli się na:

• Opisową:*Historia etyki*Socjologia moralności*Psychologia moralności (zajmuje się m.in ideologią sumienia)

• Normatywną:*Uniwersalne normy moralne*Normy ze względu na autorytet*Normy warunkowe*Hipotetyczne*Kategoryczne

• Deontologia (gr deon - obowiązek) - etyki zawodowe np. lekarz, adwokat, nauczyciel akademicki itp.

• Metaetyka (gr meta - poza) - poza etyką*Filozofia dziejów*Filozofia nauki*Antropologia filozoficzna*Ekofilozofia

Filozofia indyjska

Indie państwo w Azji Południowej, zajmujące większość subkontynentu indyjskiego. Stolica: Nowe Delhi

Język urzędowy: hindi; język angielski pełni rolę języka pomocniczego, łącznikowego. Ponadto jest 21 języków konstytucyjnych, dopuszczanych jako języki wykładowe i urzędow.

Ludność: 1,13 mld (2006) - Indie są drugim państwem na świecie pod względem liczby ludności. Ludność miejska stanowi jedynie 27% mieszkańców państwa.

Ludność podzielona jest na kasty 1.kapłani (bramini), myśliciele, 2.władcy, urzędnicy, żołnierze, 3.rolnicy i kupcy, 4.rzemieślnicy, 5.ludność niearyjska

Wyznania hinduiści - 80,5% muzułmanie - 13,4% chrześcijanie - 2,3% sikhowie - 1,84% (gł. w Pendżabie) buddyści - 0,76% dźiniści - 0,4% żydzi, parsowie, bahaiści

Filozofia Tradycji - nawiązuje do najstarszej literatury indyjskiej

1. Wedy (wiedza) - w skład wchodzą cztery sanhity (zbiory), trzy pierwsze są to teksty objawione.

Rygweda - Większość tekstów Rigwedy to hymny do bóstw, które zawierają zaproszenie do wzięcia udziału w ofierze, głoszą chwałę bogów, wymieniają ich imiona i epitety, funkcje i atrybuty oraz zawierają prośby do bóstw. Wiele z nich wspomina ważne legendy oraz mity

Samaweda - w znacznej mierze zbiór nieoryginalny: większość strof zaczerpnięto wprost z Rygwedy

Jadżurweda - rytuały, formuły liturgiczne (jadźus) różnej długości

Atharwaweda - zawiera głównie teksty magiczne (formuły magiczne, zaklęcia i egzorcyzmy) związane przede wszystkim z rytuałami domowymi

2. Brahmany - obszerne komentarze prozą do Wed, zawierające egzegezę rytuału śrauta (ofiary wedyjskiej) oraz tekstów sanhit niezbędnych do wykonania tego rytuału. Każda brahmana odnosi się do określonej sanhity (Wedy) w konkretnej redakcji. (dusza świata) w których tłumaczy się sens rytuałów

3. Aranjaki - "teksty leśne", o charakterze magicznym, uznawane za niebezpieczne z powodu magicznej mocy i z tego powodu odmawiane tylko w odosobnieniu w lasach

4. Upaniszady (sad - oznacza siedzieć, a upa ni obok, w pobliżu)

Filozofia indyjska rozpoczęła się od rozkwitu kultury aryjskiej (pierwotna ludność - Drawidowie), spisania świętych ksiąg hinduizmu (wedy). Szkoły filozofii hinduistycznej istniały według wierzeń hinduistów od dawna. Ich rozwój jednak nastąpił od siódmego i szóstego wieku p.n.e. Wówczas powstały systemy nieortodoksyjne, opozycyjne wobec Wed.

Generalnie wyróżniamy dziewięć szkół filozofii indyjskiej: sześć ortodoksyjnych, czyli hinduistycznych (astika): sankhja (klasyczna), yoga, mimansa, njaja, wedanta i wajśeszika oraz trzy nieortodoksyjne (nastika): buddyzm, dźinizm i lokajata. Podział ten jednak nie obejmuje niektórych szkół ani nurtów.

Buddyzm:*hinajana (wąska droga; mały wóz) - dla wybranych*mahajana (szeroka droga; duży wóz) - dla wszystkich*wedżrajana

Według Upaniszad dusza każdej istoty żywej przechodzi przez reinkarnację i pewien czas po śmierci wciela się w inną istotę, która może być wyższa lub niższa ewolucyjnie - to zależy od czynów duszy. Każda dusza poprzez swe czyny, myśli słowa itp. zbiera karmana - negatywnego bądź pozytywnego - który jest odpowiedzialny za jej przyszły dobrobyt lub cierpienia. Zakończenie procesu reinkarnacji następuje na skutek zdobycie mądrości duchowej (dźńana) co spowoduje poznanie Brahmana, co jest tożsame ze zjednoczeniem się z nim. Konieczne do tego jest także wyrzeczenie się zła.

Karma, zarówno ta przynosząca szczęście, jak i ta, która sprowadza cierpienie, wyraża się na czterech różnych poziomach:*

• w tym, czego doświadczamy w czasie pomiędzy śmiercią a następnym odrodzeniem,

• w ciele jakie uzyskujemy w wyniku odrodzenia - w jego zdrowiu, inteligencji, mocy i urodzie,

• w otoczeniu w jakim się odradzamy - kraj, kultura, rodzina i warunki życia codziennego

• poprzez skłonności i upodobania, które wnosimy w nowe życie.

Do początku okresu dojrzewania istoty doświadczają głownie wrażeń związanych z ich poprzednim życiem. Następnie, aż do okresu dorosłości powstaje karma obecnego życia. Dorosłe życie tworzy zaś karmę przyszłego wcielenia i kiedy istoty dobiegają końca swego istnienia, widać już zazwyczaj w jakim kierunku podąży następne odrodzenie.

Atman (oddech) to określenie duszy rozumianej jako indywidualna jaźń, obecna w każdej żywej istocie. Atman wciela się w kolejnych żywotach (idea reinkarnacji) w kolejne ciała, podlegając prawu karmy.

Samsara - kołowrót narodzin i śmierci, czyli cykl reinkarnacji kolejnych wcieleń, któremu podlegają wszystkie żywe istoty włącznie z owadami i istotami boskimiPo każdym kolejnym wcieleniu następne jest wybierane w zależności od nagromadzonej karmy. Uwolnić się z Samsary można jedynie osiągnąwszy stan najwyższego oświecenia, możliwy do osiągnięcia na drodze praktyk medytacyjnych

Moksza (Nirwana,oświecenie)- ostateczne wyjście poza krąg samsary i tym samym zaprzestanie przyjmowania kolejnych wcieleń po śmierci

Ahinsa (sanskr. ahiṁsā - "niekrzywdzenie", "niestosowanie przemocy") - zasada moralna, która nakazuje poszanowanie wszelkiego życia: nie niszczenie bez potrzeby świata roślin, nie zabijanie owadów, zwierząt i ludzi.

Dharma - prawo ładu we wszechświecie.

dharma - to właściwe postępowanie, które jest zgodnie z porządkiem całego świata w danym momencie; zespół zadań i czynności związanych z wykonywana pracą, przynależnością do danej kasty.Upaniszady nauczają, że społeczeństwo powinno się dzielić na cztery warny (nie mylić z kastami):

Bramini - kapłani *Kszatriowie - wojownicy i rządcy, monarchowie*Wajsjowie - kupcy, rzemieślnicy *Siudrowie - robotnicy rolni

Chiny są jednym z państw o najdłuższej tradycji politycznej, a obok Egiptu, Mezopotamii i Indii także jednym z najstarszych ośrodków cywilizacyjnych świata. Tradycja historyczna Chin sięga ok. 1700 r. p.n.e.,

Okres między VIII i III wiekiem p.n.e. uważa się za najbardziej płodny w chińskiej starożytności. To podczas tej epoki działali najsłynniejsi chińscy filozofowie zaliczani do rdzennie chińskich szkół filozoficznych - konfucjanistów, jak m.in. Konfucjusz, Mencjusz, Xunzi; taoistów - Laozi, Zhuangzi i Liezi; legistów - Han Fezi, Li Si; moistów - Mozi i innych. To wtedy powstały pierwsze dzieła historyczne, a także utarły się kanony poetyckie, architektoniczne itd.

Narodziny Cesarstwa Chińskiego: Ważny etap w państwowości chińskiej nastał po zjednoczeniu całych Chin. Jej założycielem był Qin Shi Huang (Pierwszy Cesarz Dynastii Qin), nazywany także Czengiem, który jako władca Państwa Qin podbił walczące między sobą królestwa. W 221 r. p.n.e. obwołał się cesarzem, rozpoczął budowę Wielkiego Muru, wprowadził jednolity standard chińskiego pisma, monet, wag i miar. Ze stolicy w Xianyangu zarządzał cesarstwem za pomocą potężnego, totalitarnego aparatu administracyjnego. Pomimo śmierci władcy i szybkiego upadku jego rodu, Cesarstwo Chińskie przetrwało aż do 1911r.

Filozofia chińska - doktryny powstałe w starożytnych Chinach, których głównym tematem były zagadnienia etyczne i polityczne. W klasycznej filozofii chińskiej dominowały dwie szkoły: konfucjanizm i taoizm. Ważne znaczenie miały także inne prądy: legizm, motizm, sofizm chiński oraz nauka o Yin i yang.

Konfucjanizm - system filozoficzno-religijny zapoczątkowany w Chinach przez Konfucjusza (Qiu Kong)(Kong Fuzi, Kongzi) w V wieku p.n.e., a następnie rozwinięty m.in. przez Mencjusza (konfucjanizm idealistyczny) i Xunzi (konfucjanizm realistyczny) w III wieku p.n.e.. Konfucjanizm głosi, że zbudowanie idealnego społeczeństwa i osiągnięcie pokoju na świecie jest możliwe pod warunkiem przestrzegania obowiązków wynikających z hierarchii społecznej oraz zachowywania tradycji, czystości, ładu i porządku.

Konfucjanizm wywodzi się w niemal prostej linii ze starych wierzeń chińskich, w których kluczową rolę odgrywał kult przodków. W wierzeniach tych przyjmowano zasadę, że mężczyźni, którzy przeszli przez życie w godny sposób (czyli założyli i utrzymali liczną i dobrze prosperującą rodzinę) tworzą po śmierci rodzaj grupowego ducha, który kieruje losem późniejszych pokoleń.

Niebiański spokój - rodzaju idealnego planu dla świata, którego pełne wykonanie zapewniłoby stworzenie doskonałych relacji między wszystkimi stworzeniami.

Rytuał i obyczaje: Zadaniem mądrych i godnych ludzi jest więc w pierwszej kolejności nauczenie się co jest zgodne, a co nie jest z niebiańskim porządkiem. Jest to podstawowa wiedza, bez której nie można w żaden sposób osiągnąć stanu niebiańskiego spokoju. Wiedza ta nie jest nikomu dana automatycznie i można ją posiąść wyłącznie poprzez obserwację skutków działań swoich i innych ludzi, przy czym przyjmuje się tutaj, że dowodem na działanie zgodne z niebiańskim porządkiem, jest fakt, że w długiej perspektywie czasowej owo działanie przyniosło pozytywny skutek. Szczególne znaczenie ma tu zwłaszcza studiowanie efektów działań wcześniejszych pokoleń, aby uniknąć powielania ich błędów a za to powtarzać jak najczęściej działania, które przyniosły pozytywne skutki. Czym więcej tego rodzaju wiedzy się zgromadzi i czym bardziej będzie ona szczegółowa, tym większa szansa osiągnięcia niebiańskiego spokoju przez aktualnie żyjące pokolenie ludzi. Raz ustalona zgodność danego działania z niebiańskim porządkiem staje się swojego rodzaju świętością, którą należy w przyszłości jak najdokładniej powielać. Stąd, tradycja w konfucjanizmie ma tendencje do przeradzania się w sztywny rytuał. Podejście konfucjanizmu do tak rozumianej tradycji bywa szokująco szczegółowe dla ludzi Zachodu. Obejmuje ono nie tylko podstawowe zasady etyczne, czy wiedzę socjotechniczną, ale także określa możliwie jak najbardziej precyzyjnie jak należy się zachowywać w danej sytuacji - łącznie z określonymi gestami, sposobem ubioru, a nawet mimiką twarzy. Przypomina to trochę rodzaj sztywnej dworskiej etykiety, tylko obejmującej całe społeczeństwo. Czym bardziej precyzyjna i czym bardziej wszechobejmująca etykieta, tym bardziej zbliżamy się do stanu niebiańskiego spokoju. Te zbiory precyzyjnych norm zachowań stanowią w konfucjanizmie najbardziej istotną część wiedzy praktycznej, wobec której zwykła wiedza techniczna czy ekonomiczna ma znaczenie drugorzędne.

Rodzina jako podstawa: Za podstawę struktury idealnego państwa Konfucjusz uważał tradycyjną chińską rodzinę - składającą się z głowy rodu i następnie hierarchicznie podporządkowanych mu potomków. W rodzinie takiej głowa rodu ma absolutną władzę, ale jednocześnie powinna to też być osoba kierująca się zawsze cnotą i posiadająca jak największą wiedzę na temat tej części niebiańskiego porządku, jaka dotyczy jego rodziny. Członkowie rodziny powinni się podporządkowywać woli jej głowy nawet jeśli sądzą, że ona błądzi i niewłaściwie interpretuje zasady niebiańskiego porządku. Nawet, gdy rzeczywiście tak jest - brak podporządkowania się i tak będzie sprzeczny z niebiańskim porządkiem, gdyż porządek ten wymaga zawsze podporządkowywania się autorytetowi. Oczywiste jest jednak, że głowa rodziny posiadająca cnotę i wiedzę będzie zawsze tak postępowała aby stosunki wewnątrz rodziny rozwijały się możliwie jak najbardziej harmonijnie ku ogólnemu dobru wszystkich jej członków, czyli kierowała się zasadą humanizmu. W przypadku gdy tak nie jest - rodzina się wcześniej czy później rozpadnie, a po jakimś czasie powstanie nowa - na czele której będzie stał ktoś cnotliwy.

Struktury państwa nie kolidujące z interesem rodziny

Struktury państwa powinny być skonstruowane na takich samych zasadach jak rodzina - a zatem na czele takiego państwa powinna stać światła i cnotliwa osoba. Taka osoba powinna mieć absolutną władzę, ale jej wiedza o niebiańskim porządku i cnota powinny gwarantować, że władza ta nie zostanie nadużyta. Wszystkie rodziny mają obowiązek podporządkowywać się tej władzy - ponownie nawet wtedy, gdy się z nią nie zgadzają, gdyż ew. bunt - ewidentnie sprzeczny z zasadami niebiańskiego porządku i tak nie przybliży ich do stanu niebiańskiego spokoju, pogłębiając tylko chaos powodowany złymi rządami. Z drugiej jednak strony - władca, który nie ma cnoty i wiedzy - jeśli stworzy takie struktury państwa, które gwałcą i ignorują potrzeby większości rodzin, doprowadzi wcześniej czy później swoje państwo do upadku. Stąd dobrze zorganizowane państwo, spełniające zasady niebiańskiego porządku można poznać po tym, że nie zmusza ono głów rodzin do podejmowania działań stojących w ostrym konflikcie z interesem tych rodzin. Tak więc - obowiązkiem rodzin jest pełne posłuszeństwo, ale obowiązkiem dobrego władcy jest takie urządzenie państwa, w którym rodziny nie są zmuszane do działań stojących w sprzeczności z ich interesem.

Rytuał, który w całym systemie konfucjańskim odgrywa tak istotną rolę, zyskuje szczególnie duże znaczenie w rządzeniu państwem. Nauczanie i jak najwierniejsze kultywowanie rytuału jest według tego systemu najbardziej efektywnym sposobem rządzenia. Rytuał ten powinien być szczególnie kultywowany na dworze władcy, który stanowi wzorzec właściwej organizacji dla wszystkich poddanych. Z drugiej strony wciągnięcie w rytuał jak największej rzeszy ludzi daje im poczucie przynależności do państwa i satysfakcję z zajmowania w nim ściśle określonego miejsca.

Dla państw konfucjańskich charakterystyczne było budowanie specjalnych pałaców paradnych, które nie posiadały ścian i stały na podwyższeniu w centralnym punkcie ogromnych placów, na którym jak najczęściej odbywano specjalne ceremonie, w których każdy szczegół - od stroju władcy po miejsce gdzie powinna stać sprzątaczka były możliwie jak najściślej ustalone i niezmienne, tworząc rodzaj skomplikowanej liturgii, tworzącej choć na chwilę niebiański spokój na ziemi. Największym tego rodzaju miejscem na świecie - mogącym pomieścić na raz ok. miliona osób jest słynny Plac Niebiańskiego Spokoju (Tiananmen) w Pekinie.

Teksty szkoły konfucjańskiej - "Pięcioksiąg (sześcioksiąg) konfucjański"

*Księga przemian" ("Yijing") *"Księga pieśni" ("Shijing") *"Księga dokumentów" ("Shu") *"Księga obyczajów" ("Li") *"Kronika wiosen i jesieni" ("Chunqiu") - kronika państwa Lu z lat 722 do 479 r p.n.e.* Istniała także "Księga muzyki" ("Yue"), ale nie zachowała się jako oddzielne dzieło

„Czteroksiąg konfucjański” (zbiór najważniejszych pism konfucjańskich zebranych przez Zhu Xi):

*Wielka Nauka (Daxue) - zwięzła i systematyczną prezentację konfucjańskiej filozofii społecznej z komentarzem *Doktryna Środka (Zhongyong) - metafizyczne uzasadnienie konfucjańskiej filozofii społecznej. W dziele tym skupiają się niektóre główne idee konfucjanizmu, buddyzmu i taoizmu, pod wieloma względami służy jako pomost między tymi ideologiami. *Dialogi Konfucjańskie (Lunyu) - aforyzmy, maksymy i krótkie przypowieści Konfucjusza, spisane przez jego uczniów. Wyłożona jest w niej istota moralności (Ren) *Księga Mencjusza (Mengzi) - księga traktująca o sposobach stawania się dojrzałym człowiekiem: cnotliwym, życzliwym i prawym.

Xiao - Nabożność synowska- jedna z najważniejszych cnót w konfucjanizmie oraz innych dalekowschodnich systemach etycznych., oznacza: miłość, szacunek i posłuszeństwo wobec rodziców, przodków i krewnych. W Chinach xiao uważano za najważniejszą cnotę, zaliczaną do pięciu cnót. Pod jej nazwą kryje się szeroki wachlarz pożądanych zachowań, tj. m.in. bezwzględne posłuszeństwo wobec rodziców i starszego rodzeństwa, oddawanie im należnego szacunku, świadczenie pomocy i opieki, w tym finansowej, tuszowanie i naprawianie ich błędów, a także płodzenie męskich potomków. Nabożność zakłada również opiekę nad starymi rodzicami, ukrywanie przed nimi wszelkich problemów i dbanie o ich dobre zdrowie i samopoczucie, a także odbywanie żałoby po ich śmierci oraz oddawanie im kultu w życiu pozagrobowym

Substancja (byt konkretny, samoistny, istnieje samo z siebie)
Forma akt energia z cechami gatunku dualizm helimorficzny			Materia możność potencja z cechami indywidualnymi
Rodzina Przodkowie Ojciec Syn Syn Di (czyt. ti) - miłość szacunek między braćmi podporządkowanie się starszemu Li - obyczaje Gdy są przestrzegane, w rodzinie panuje lojalność - zhong (czyt. czong)	Xiao (czyt siao)- miłość synowska i podporządkowanie się woli ojca		Państwo Zrządzenie niebios Cesarz Podwładni Podwładni Ren (czyt. żen) - Humanitarność - "kochanie innych", człowiek, który kocha innych jest w stanie spełniać dla dobra innych swoje obowiązki w społeczeństwie. Etykieta i nauka (xue) Prawo i sprawiedliwość

W praktyce humanitarności Konfucjusz wyróżnia:*lojalność wobec innych (zhong) - aspekt pozytywny, gdy czyni się dla innych to, co chciałoby się dla siebie. *altruizmu (shu) - aspekt negatywny, nieczynienie innym tego, czego chce się dla siebie.

Z idei prawości Konfucjusz wyprowadza zasadę działania bez nagrody, ponieważ każdy człowiek ma obowiązki, które musi wypełniać. Wartość wynikającą z działań nie leży w efekcie lecz w podjętym wewnętrznym wysiłku. Należy działać wypełniając obowiązki, a efekty powierzyć woli Niebios, losowi, przeznaczeniu (ming). Rozumieć (ming) znaczy rozumieć nieunikniniowość świata i w związku z tym nie zwracać uwagę na zewnętrzne porażki lub powodzenia, a działać i wypełniać swoje obowiązki. Efektem takiego działania jest szczęście, ponieważ jesteśmy wolni od niepokoju o powodzenie naszych działań i od lęku przed porażką.

Filozofia Powstała w Grecji, około VI w. p.n.e. Za ojca filozofii uważany jest Tales z Miletu. Razem ze swoimi uczonymi zastanawiał się, z jakiej materii złożony jest świat. Efektem jego dociekań było stwierdzenie, ze powstał on z wody. Sławę zyskał, gdy prawidłowo przewidział zaćmienie słońca.

Jednym z najwybitniejszych myślicieli jest Sokrates. Żył w Atenach, (V-IVw. p.n.e.) gdzie nauczał prowadząc dysputy z przypadkowymi przechodniami na ulicach miasta, zyskując sobie zarówno popularność jak i wrogość. Jego największym uczniem był Platon. W wieku 70 lat skazany został na śmierć przez wypicie cykuty (trucizny) za bezbożność i psucie młodzieży. Jego pragnieniem było znalezienie prawdy o człowieku. Zastanawiał się, jakie życie można uznać za dobre. W przeciwieństwie do innych filozofów, nie uważał się za mędrca i mawiał: „Wiem, że nic nie wiem”. Sokrates był twórcą metody indukcyjnej: ustalał definicję np. odwagi, uogólniając i szukając wspólnych cech poszczególnych wypadków odwagi. Poglądy i działalność Sokratesa są głównie znane z przekazów jego uczniów: Platona i Ksenofonta, a także przekazy Arystotelesa, Arystofanesa i historyków greckich.

Sokrates głosił, że cnota (gr. arete, starożytne pojęcie oznaczające tężyznę życiową, szlachetność, dzielność) jest dobrem bezwzględnym, najwyższym, o które człowiek winien zabiegać, nie licząc się z niebezpieczeństwami i śmiercią.

Według Sokratesa cnota jest wiedzą ("Jest to jedno i to samo wiedzieć, co jest sprawiedliwe i być sprawiedliwym."). Ludzie czynią źle z niewiedzy, czy raczej wiedzy pozornej. Stanowisko takie nazywa się intelektualizmem etycznym. Wynika z niego, że cnoty można się nauczyć, a od nas samych zależy, czy dobro to nabędziemy.

Wypracowanie metody dochodzenia do prawdy, a tym samym do cnoty: jest nią specjalnego rodzaju dyskusja, zwana dialektyką. W swoich rozmowach z Ateńczykami Sokrates posługiwał się metodą złożoną z 2 części:*metoda elenktyczna (negatywna, zbijania lub „ironia sokratejska) - sprawdzanie i zbijanie twierdzeń rozmówcy poprzez wyprowadzanie z nich konsekwencji doprowadzających w końcu do tezy absurdalnej lub sprzecznej z twierdzeniem pierwotnym (aporii); *metoda majeutyczna (pozytywna, dosł. położnicza) - polega na dopomożeniu uczniowi w uświadomieniu sobie prawdy, którą już posiada, poprzez umiejętne stawianie pytań; wg Sokratesa tylko ludzie brzemienni posiadali wrodzone intuicje o wiedzy.

Antystenes z Aten (ok. 444/436 - ok. 365 p.n.e.) - twórca cynizmu.

Nauczał, iż jedynym szlachectwem jest cnota, której można się nauczyć i która nie wymaga niczego prócz siły moralnej - przejawia się w prostocie oraz pogardzie istniejących zwyczajów; jest warunkiem koniecznym do osiągnięcia szczęścia.

Nauczał że cnota wystarcza do szczęścia , a raz już zdobyta jest nie do stracenia . Uważał że aby osiągnąć szczęście i wolność należy :*być samowystarczalnym ( wystarczać samemu sobie ),*być niezależnym od rzeczy i innych ludzi. (pozbyć się: dóbr materialnych, dorobku kultury, granic, związków małżeńskich, niewolnictwa, wprowadzić równouprawnienie kobiet)

Traktował przyjemność jak zło , ponieważ człowiek który jej szuka staje się niewolnikiem zmysłów , tracąc panowanie nad sobą . Nauczał wyzwolenia od pożądań i przyjemności oraz od złudzeń stworzonych przez społeczeństwo ( np. bogactwo , sława ...itd...) Głosił że jest jeden Bóg , którego nie można z niczym porównać ani poznać za pomocą obrazów .Krytykował państwowych bogów , traktując ich jako wytwór konwencji społecznej usankcjonowanej prawnie . Nauczał idei trudu (ponos) , która zakładała wysiłek ze strony człowieka zmierzający do zwalczania pożądań , przyjemności , pragnień i konwencji społecznych . Trud uznawał za cnotę.

Arystyp z Cyreny (ok. 435 - 366 p.n.e.) - założyciel szkoły cyrenaików

- eudajmonizm hedonistyczny skrajny

W przeciwieństwie do Antystenesa, wiódł żywot dworaka i światowca, pobierał opłaty za naukę. Cyrenaicy uważali, że sprawy praktyczne są ważniejsze od teoretycznych. Wiedza jest dostarczana tylko przez zmysły. Poznajemy własne stany a nie rzeczy, które je wywołują. Przyjemność jest jedynym dobrem, bo o nią zabiegamy, a przykrość jest złem. Przyjemność jest stanem przelotnym, chwilowym, trwającym tylko, póki działa bodziec. Ta częściowa przyjemność jest celem życia, szczęście tylko zespołem częściowych przyjemności. Należy chwytać każdą jaka się nadarza. Przyjemność jest natury cielesnej, jest stanem pozytywnym (hedonizm).

Hedonizm (gr. hedone - przyjemność) to pogląd uznający przyjemność za najwyższe dobro, natomiast unikanie cierpienia i bólu jest głównym warunkiem osiągnięcia szczęścia.

Arystyp zaprzeczał, że brak cierpienia i przykrości jest przyjemnością. Twierdził, że przyjemności są ruchem, dokonującym się w nas. Przyjemności różnią się tylko intensywnością, a nie różnią się między sobą jakością. Wszystko jest równie dobre, jeśli daje równą przyjemność. Zakładał, że skoro szczęście daje doznawanie przyjemności, należy po prostu czerpać z życia tyle przyjemnych doznań ile się da, nie zważając na konsekwencje.

Epikur (341-270 p.n.e.) -twórca epikureizmu

- eudajmonizm hedonistyczny umiarkowany

Epikur twierdził, że zanim skorzysta się z jakiejś przyjemności należy rozważyć, czy suma ewentualnego cierpienia, które będzie związane z osiągnięciem tej przyjemności, nie będzie większa od niej samej.

W tym celu stworzył swoją teorię różnych rodzajów przyjemności, które następnie usystematyzował wg wartości. Za najbardziej wartościowe przyjemności uważał te, których osiągnięcie nie wymaga wysiłku i które nie są związane z przykrymi następstwami. *radość samego życia - absolutnie podstawową przyjemnością (i najbardziej cenną) jest czysta radość życia. Wg Epikura, gdyby człowieka odciąć nagle od wszelkich bodźców zewnętrznych, odczuwałby on przyjemność z samego faktu istnienia*inne przyjemności bierne, czyli nie wymagające świadomego wysiłku - takie jak współodczuwanie radości życia innych istot, podziwianie tworów natury, niezobowiązująca przyjaźń itp. *przyjemności czynne - czyli wymagające wysiłku w ich osiągnięciu i często też związane z przykrymi konsekwencjami. Przyjemności te dzieliły się jeszcze na: *duchowe - takie jak czytanie, oglądanie przedstawień teatralnych, dysputa filozoficzna itp. - które co prawda wymagają wysiłku, ale nie są raczej związane z przykrymi dolegliwościami. *fizyczne - takie jak jedzenie, seks itp. - które również wymagają wysiłku i są też zawsze obarczone ryzykiem fatalnych skutków ubocznych, takich jak przejedzenie, czy choroby weneryczne.

W sumie więc Epikur zalecał cieszenie się drobnymi przyjemnościami dnia codziennego, unikanie nadmiernego wysiłku, ale jednak bez ignorowania własnych podstawowych potrzeb, regularne i skromne odżywianie się i wreszcie, w miarę możliwości, rozwijanie własnego umysłu przez dysputy i czytanie, aby osiągnąć trzeźwy osąd rzeczywistości oraz możność rozwinięcia w sobie cnoty wytłumienia zbędnych potrzeb.

Epikur zauważył też, że w odczuwaniu przez ludzi ich naturalnej radości życia przeszkadzają rozmaite lęki, które dzisiaj określilibyśmy jako egzystencjalne. Lęki te to:*strach przed śmiercią *lęk przed gniewem bogów *lęk przed cierpieniem *obawa przed niemożnością osiągnięcia szczęścia

Według Epikura jego filozofia jest poczwórnym lekarstwem na te choroby.

V.

Stoicyzm to kierunek filozoficzny zapoczątkowany w III wieku przed narodzeniem Chrystusa w Atenach przez Zenona z Kation i kontynuowany przez całą starożytność. Stoicy używali wyraźnego rozgraniczenia trzech podstawowych działów filozofii - teorii poznania, które nazywali logiką, teorii bytu, którą nazywali fizyką i teorią moralności i życia, którą nazywali etyką.

Pneuma to żywioł, który przenika każdy fragment materii, wprowadza ją w ruch, i nadaje kształt. Ma ona charakter racjonalny - jest, jak mówili stoicy, tożsama z logosem, czyli świadomością, ale jest też jednocześnie materialna. Wyobrażali ją sobie jako rodzaj wiatru - "tchnienia", skąd pochodzi jej nazwa.

Pneuma "gra" na materii biernej, napinając ją i wprowadzając ją w drgania "tonalne", tak jak skrzypek poruszający strunami. Z ruchów "tonicznych" materii wynikają wszystkie prawa ruchu i przemian, które sterują losami świata. Pneuma nie ma charakteru osobowego, lecz jest tylko specjalnego rodzaju materialnym żywiołem, ma jednak wiele cech "boskich", jak np. wszechwiedzę i omnipotencję. To ona "wie" dokąd świat dąży i kieruje wszystkim tak, aby ten cel osiągnąć.

Neuma jest w stosunku do świata immanentna, czyli jest to panteizm.

Panteizm - poglądy teologiczne i filozoficzne lub przekonania religijne utożsamiające Boga ze światem, często rozumianym jako przyroda. Panteizm często łączył się z ideami rozumnego rozwoju wszechświata, jedności, wieczności oraz żywości świata materialnego. Neguje istnienie Boga jako istoty rozumnej, głosi zaś przenikanie Boga we wszystkie substancje ziemskie.

Stoicy żyli zgodnie z naturą , akceptowali prawa natury.

Apatia - beznamiętność - stan doskonałej obojętności.

Platon (gr. ur. 427 p.n.e) - powszechnie uznawany za jednego z najwybitniejszych filozofów starożytności. Właściwe imię, otrzymane po dziadku, brzmi Arystokles.

Jego ojciec pochodził ze znakomitego, ateńskiego rodu Kodrosa, matka natomiast miała wśród swoich przodków Solona. Pozycja społeczna rodziny Platona jest istotnym faktem biograficznym, ukierunkowała bowiem jego zapatrywania polityczne. Otrzymał staranne wykształcenie, które według zasad greckich polegało na kształtowaniu harmonii ducha i ciała.

Zgodnie z przekazem zawartym w jego pismach, w wieku 20 lat spotkał Sokratesa i został jego najwierniejszym uczniem. Studiował u niego przez 8 lat. Po śmierci Sokratesa opuścił wraz z innymi współuczniami Ateny i przez 12 lat podróżował po Grecji, Egipcie i Wielkiej Grecji. Powrócił w 40.roku życia do Aten i tu założył swą Akademię Ateńską (równy wśród równych).

Ontologia - teoria bytu. Podstawą systemu Platona było przyjęcie, że prawdziwy wieczny byt to idee, a rzeczywistość materialna jest jedynie odbiciem wiecznotrwałych, niezmiennych idei.

Zdaniem Platona, relacja między światem idei a światem rzeczywistym jest podobna do relacji prawdziwych przedmiotów i ich odbić w mętnym świetle.

rzeczy	idee
Materialne Zmienne Zniszczalne Kopie Niedoskonałe „stają się”	Niematerialne Niezmienne Wieczne Wzory Doskonałe „są”

Dualizm ontologiczny:

- byt materialny

- świat idei

idealizm obiektywny - zakłada, że idee istnieją w sposób obiektywny, są pierwotne (chronologicznie pierwsze) w stosunku do wszelakiego bytu. Aby zobrazować swą myśl posługuje się Alegorią Jaskini.

Kosmogonia (wyobrażenie o pochodzeniu świata):1projekt - idee2materiały - materia3ekipa - Boski Budowniczy Demiurg (określano tak budowniczego świata nadającego kształty wiecznej, bezkształtnej materii według wzorców, jakie stanowią doskonałe idee.)

Demiurg zbudował świat, nie stworzył.

Teoria poznania wg Platona - Zdaniem Platona dusze posiadały doskonałą wiedzę o świecie idei, w nim preegzystując, ale na drodze ze świata idei do ciała człowieka tę wiedzę traciły. Zapominanie to jednak nie było zupełne i człowiek ma możliwość przypomnieć sobie znane niegdyś idee. Uczenie się jest więc w istocie nie poznawaniem nowych rzeczy, lecz "przypominaniem" (anamnezą) świata idei. Wierzył w reinkarnację, którą pojmował w ten sposób, że człowiek ma się odradzać dopóty, dopóki nie nastąpi pełne przypomnienie. „żeby dotrzeć do prawdy nie potrzeba zmysłów, wystarczy umysł”

1. mniemanie (doksa), opiniowanie 2poznanie rozumowe (episteme):*- pośrednie, dyskursywne* bezpośrednie, intuicyjne, anamneza

Racjonalizm genetyczny (natywizm) - człowiek rodzi się z wiedzą wrodzoną.

a priori - bez doświadczenia; aposteori - z doświadczeniem

Człowiek, to dusza rządząca ciałem. Ciało jest więzieniem duszy.

Edaimonizm agatywny - dążymy do idei dobra.

Gdzie Co Cnota

1. dusza rozumna w głowie pamięć, wyobraźnia, mądrość

Dusza 2. dusza popędliwa -impulsywna w klatce męstwo cnota sprawiedliwości

3.dusza pożądliwa w brzuchu oddychanie, odżywianie umiar

Arystoteles (gr. ur. 384 p.n.e., zm. 322 p.n.e.) - jeden z trzech, obok Platona i Sokratesa największych filozofów greckich.

Uczeń Platona, po jego śmierci, pretendent do objęcia pozycji rektora Akademii. Nie objąwszy tej funkcji założył własną, konkurencyjną do Akademii szkołę filozoficzną zwaną Liceum (prototyp instytutu badawczego).

W miejsce dualizmu platońskiego powstał jednak inny: materii i formy. Forma była odpowiednikiem idei platońskiej, lecz nie jako osobny, niezależny byt, a jako coś nadające kształt i postać materii - tworzywu. Formy w zasadzie nie mogą istnieć bez materii, a z drugiej strony sama materia bez form nie posiadałaby kształtu, koloru, ruchu i innych cech; byłaby czystym chaosem. Tak więc znany nam z doświadczenia świat jest nierozerwalną kombinacją materii i idei-form. Przyczynił się do rozwoju teorii atomistycznej twierdząc, że cała materia składa się z tych samych ciągłych substancji pierwotnych.

Powstanie świata - pierwszy poruszyciel

Teoria poznania wg Arystotelesa: 1 Poznanie zmysłowe - chaotyczne wrażenie zmysłowe.2 Poznanie rozumowe (poprzez 2 intelekty duszy myślącej)*wybór cech gatunkowych (wybór formy)*nazwanie 1 Empiryzm genetyczny (doświadczenie);Człowiek - synteza duszy i ciała. Ciało jest świątynią duszy.

dusza myśląca posiada ją jedynie człowiek, bo on posiada rozum; rozum poznaje zarówno byt jak i dobro, znając zaś dobro, kieruje wolą; rozum, gdy kieruje wolą nazywa się praktycznym, w odróżnieniu od teoretycznego, czyli poznającego. Wyróżniono 2 rodzaje rozumu: bierny i czynny

2. dusza zwierzęca posiada już zdolność postrzegania, z tym wiąże się przyjemność i przykrość, a wraz z nimi pożądanie przyjemności i popęd do unikania przykrości - więc posiada uczucia i popędy i ma funkcje psychiczne

3. dusza roślinna powoduje ożywianie się i rośnięcie, nie jest zdolna do postrzegania

Etyka

Eudajmonizm perfekcjonistyczny - celem ludzkiego działania jest dążenie do dobra i szczęścia. Ludzie w życiu stawiają sobie różne cele, ale istnieje cel najwyższy. - Jest to najwyższe osiągalne dobro. Tym najwyższym dobrem nie jest dobro idealne, zewnętrzne, społeczne, ale jest nim doskonałość jednostki.

Propagował zasadę środka, tj. unikanie skrajności.

Nie w każdym postępowaniu można odnaleźć "złoty środek", do takich czynów zalicza: cudzołóstwo, kradzież, morderstwo — tutaj nie ma średniej miary, są to czyny niegodziwe!

Nadmiar: brawura rozrzutność

Umiar: męstwo hojność

Brak: tchórzostwo skąpstwo

Arystoteles wyróżniał 3 rodzaje przyjaźni:

-interesowną

-dla przykemniści

najlepszą między ludzmi etycznie dzielnymi

Ważne miejsce w dziejach filozofii Europejskiej zajmuje filozofia chrześcijańska a szczególnie augustynizm i tomizm.
Pierwszy okres filozofii chrześcijańskiej to czas od I do VI w. - nazywa się okresem patrystycznym (czasem ojców kościoła).Drugi okres miał miejsce zasadniczo od wieku 8 do 15, wtedy to powstał właśnie system tomistyczny.

Aureliusz Augustyn z Hippony, łac. Aurelius Augustinus, w Kościele katolickim znany jako święty Augustyn

Augustyn jest znany jako autor własnej koncepcji filozoficznej, która była przez ponad 700 lat oficjalnie obowiązującą w Kościele katolickim doktryną, aż do jej odrzucenia przez sobór trydencki i przyjęcia zamiast niej teorii Tomasza z Akwinu, obowiązującej w Kościele do dzisiaj.

System filozoficzny Augustyna można najkrócej scharakteryzować jako konsekwentne przystosowanie klasycznego platonizmu do treści zawartych w teologicznej doktrynie chrześcijańskiej.

Mówił, że wszystko jest wątpliwe oprócz tego, że jestem i myślę (cogito ergo sum). Podjął starania aby swoje wewnętrzne poznanie uczynić jak najbardziej wiarygodne doszedł do wniosku, że człowiek powinien przede wszystkim próbować poznawać prawdy wieczne. Stanie się to możliwe tylko wtedy kiedy otrzyma od Boga tzw. oświecenie

Teoria bytu - dualizm ontologiczny - byt absolutny (stwarzający, doskonały: Bóg) i stworzony

- egzemplaryzm - zjednoczenie idei z Bogiem, idee stają się myślami Boga. Świat został stworzony według idealnych wzorców rzeczy w umyśle Boga

- finalizm - wszystko w świecie zdążą ku Bogu.

- personalizm teocentryczny - Bóg jest wyobrażony osobowo, godny miłości i szacunku.

Koncepcja teocentryczna - Bóg jest w centrum. Wieczność, mądrość i szczęśliwość: atrybuty Boże.

Drogi opisywania Boga:

- droga negacji - zaprzeczanie cech bytów stworzonych (nie skończony)

- droga eminencji - wywyższanie cech bytów stworzonych

Teodycea - „obrona doskonałości Boga” W bardziej popularnym znaczeniu jest to gałąź teologii dogmatycznej zajmująca się problemem jak pogodzić istnienie dobrego, miłosiernego Boga z istnieniem zła.*Bóg nie stworzył zła, zło jest dziełem wolnych stworzeń.*Nie ma maximum zła, ale jest maksimum dobra.*Zło nie psuje harmonii świata.

Teoria poznania Naturalis	Wizje 1.cielesna (Visio cor paralis) - podmiotem poznającym jest zawsze dusza 2.duchowa (Visio spirituals) - nasza pamięć, wyobraźnia, kojarzenie 3.intelektualna (Visio intelektualis) - iluminacja pierwotna (natywizm) polega na uczeniu się 4.nadprzyrodzona (Visio supranaturalis) - Iluminacja - tajemnice wiary
Iluminacja (oświecenie)
Powszechna - Iluminacja pierwotna (1, 2, 3 wizja)	Dla wybranych - iluminacja 4 wizja - łaska ilum. moralna

Człowiek to nieśmiertelna dusza, rządząca śmiertelnym ciałem. Człowiek ma dwie natuty.

Dusza jest niepowtarzalna (zerwanie z reinkarnacją)

Według Augustyna, do odzyskania kontaktu duszy z Bogiem potrzebny jest akt samego Boga, zwany przez niego iluminacją. Studia teoretyczno-filozoficzne mogą przygotowywać człowieka do tego kontaktu, a pobożne życie emocjonalnie na niego otworzyć, jednakże to Bóg w ostatecznej instancji decyduje, czy człowiekowi udzielona zostanie łaska poznania (zrozumienia), czy też nie. Aktu iluminacji nie można sobie zapewnić dobrymi uczynkami, gdyż zawsze są one znikome w obliczu nieskończoności Boga.

Stąd ludzie dzielą się na przeznaczonych do zbawienia i potępienia, jednak część z tych, którzy są przeznaczeni do zbawienia, może odwrócić się od łaski Bożej i również dołączyć do potępionych.

Tomasz z Akwinu (łac. Thomas Aquinas) - stworzył drugi wielki system należący do myśli chrześcijańskiej. W odróżnieniu do św. Augustyna, który nawiązywał do Platona, Tomasz z Akwinu nawiązywał do starożytnego arystotelizmu.

Substancja(nie jest samoistna)
Istota (essentia)		Istnienie (existantia)
Forma	MAteria	Istnienie nadaje wyłącznie Bóg. Bóg stworzył świat: - sam, - z niczego, - aktem woli, - w czasie, - na wzór idei
Drabina bytów: Byt Absolutny - Bóg - byt prosty, konieczny istota = istnienie Byty złożone: - Anioły istota (tylko forma) + istnienie Byty stworzone: - człowiek istota (forma i materia) + istnienie - zwięrzęta istota (forma i materia) + istnienie - rośliny istota (forma i materia) + istnienie Byty przypadkowe - materia istota (forma i materia) + istnienie

Dowody na istnienie Boga - droga do Boga:

1. Ruch w przyrodzie: jeśli istnieje ruch, to istnieje pierwszy poruszyciel - Bóg

2. Przyczyny sprawcze: jeśli każda rzecz ma swą przyczynę, istnieje pierwsza przyczyna sprawcza - Bóg

3. Przechodniość i konieczność: jeśli byty nie istnieją w sposób konieczny (pojawiają się na świecie i przemijają), musi istnieć byt konieczny - Bóg

4. Hierarchia w świecie: jeśli rzeczy wykazują różną doskonałość, to istnieje byt najdoskonalszy - Bóg

5. Powszechna celowość: jeśli celowe działanie jest oznaką rozumności, to ład i porządek w działaniu bytów nieożywionych, lub pozbawionych poznania, świadczą o istnieniu Boga, kierującego światem nieożywionym.

---