PSYCHOLOGIA ROZWOJOWA
Konsultacje s. 14 godz. 12.00 poniedziałek. Egzamin- 2 pytania z wykładu + 1 pytanie z książki- 13 czerwca godz. 12.00
Wykład 1
Układ poziomy-od chwili poczęcia (etapy życia)
Układ pionowy-jakie są sposoby funkcjonowania np. w przedszkolu
Poszczególne etapy- Psychologia prenatalna- kobiety w ciąży; Psychologia dzieci, osób starszych; Psychologia ontogenetyczna-rozwój jednostki; Psychologia historyczna-zmiana psychiki człowieka na przestrzeni lat.
Czynniki rozwoju człowieka:
-przejście od koncepcji jednoczynnikowych do wieloczynnikowych (biologizm lub natywizm)- rozwój zależy od genetyki.
Wiliam Stern- zwolennik dwukierunkowej koncepcji. Rodzimy się z zarodkami różnych talentów.
Wieloczynnikowe- Jean Piarget
Dojrzewanie organizmu-duży nacisk na poziom rozwoju układu nerwowego; wrodzone
talenty, które dziedziczymy; doświadczenie nabyte w procesie uczenia się.
Trzy kategorie zdobywania doświadczenia:
1. Powtarzanie prostych odruchów- przygotowujemy do świadomego powtarzania ruchów.
2. Doświadczenia fizyczne- różnicowanie informacji o przedmiotach przez abstrahowanie cech- zbieranie danych o przedmiotach.
3. Doświadczenia logiczno-matematyczne- wykonywanie realne lub w wyobraźni.
-środowisko społeczne i wychowawcze- przyspieszenie bądź opóźnienie rozwoju dziecka. Dziecko asymiluje te środowisko, które potrafi aktywnie i twórczo rekonstruować.
- od procesu równoważenia- między dwoma asymilacji i akomodacji.
Asymilacja- włączanie nowej wiedzy do wiedzy już posiadanej.
Akomodacja- dostosowanie wiedzy posiadanej do nowej wiedzy.
Maria Żebrowska- jej koncepcja wieloczynnikowa:
-zadatki organiczne- budowa ciała, zmysły, układ hormonalny, szybkość reakcji na bodźce.
-własna aktywność aktywność działalność jednostki-dziecko nie przyjmuje biernie bodźców, ale wybiera.
- środowisko rozumiane jako dom, szkoła, ale też w sensie kulturowym; co przekazujemy pokoleniom.
- wychowanie i nauczenia, przekazywanie wiedzy w sposób programowy i przekazanie duchowe.
Klasyfikacja czynników rozwojowych według według S. Szumana.
Czynniki
Wewnętrzne Zewnętrzne
(biologiczne)
Anatomiczne i fizjologiczne wyposażenie Bodźce i wpływy środowiska warunkujące
oraz rozwojowe kształtowanie się organizmu i aktualizujące rozwój psychiki dzieci i u dzieci i młodzieży. młodzieży.
Potrzeby, skłonności i dążenia stojące u źródeł Umyślne, celowe rozwijanie i
Aktywności dziecka. kształtowanie przez nauczanie i wychowanie.
Periodyzacja.
Etap I-okres prenatalny od poczęcia do narodzin.
Etap II- od narodzin do końca 3 roku życia(wczesne dzieciństwo)
-wiek niemowlęcy 1 rok życia
-po niemowlęcy okres 2 do 3 roku życia
Etap III-średnie dzieciństwo (wiek przedszkolny) 4 do 6 roku życia.
Etap IV- późne dzieciństwo (SP) 7 do 10-12 roku życia
Etap V-adolescencja- wiek dorastania 10-12 do 20-23
-wczesna adolescencja 10-12 do 15
-późna adolescencja 16 do 20-23
Etap VI- wczesna dorosłość 20-23 do 35-40
Etap VII- średnia dorosłość 35-40 do 55-60
Etap VIII- późna dorosłość od 55-60
Wykład II
Czas prenatalny-rozwój fizyczny.
3 trymestry(okresy)
1trimestr-czas intensywnego rozwoju od komórki do miniatury. Od zapłodnienia do zagnieżdżenia-faza jaja płodowego, zagnieżdżenie w macicy-faza zarodkowa.
19-stego dnia powstaje oko
28 dnia można wykształcić soczewkę
21 dnia pracuje serce(przepompowuje krew) krew krąży między zarodkiem, a pęcherzykiem żółtkowym(z niego tworzy się łożysko)[krew matki nie miesza się z krwią dziecka]
3 tydzień powstają somity(33) powstaje z nich kręgosłup
1 miesiąc powstaje jama ustna, zawiązki wewnętrzne kończyn, mięśni wzdłuż kręgosłupa
2 miesiąc czas intensywnej organogenezy-tworzenie się narządów
5 tydzień zawiązki dłoni i stóp, wykształcają się zarodki, pojawia się przegroda w sercu, błony oddzielające serce, trzewia, powiększa się głowa
6 tydzień głowa największą częścią ciała, gdzie szkielet jest tkanką chrzęstną, kostnieniu ulegają kości płaskie czaszki, ustala się płeć
7 tydzień głowa się powiększa, kształtuje się szczęka, małżowina uszna
8 tydzień głowa stanowi połowę długości ciała, gałki oczne przesuwają się do przodu, pojawiają się powieki jako zarodki, pojawia się pigment, pojawiające się linie papilarne, serce pracuje 40-80 uderzeń na min, wzrost 3cm
9 tydzień kształtują się zewnętrzne narządy adekwatne do płci dziecka, na skórze pojawia się meszek płodowy(lanugo) po to by chronić skórę dziecka, tworzy się tęczówka i kończą budowę powieki(są zamknięte) kształtują się narządy szkliwotwórcze (zęby i paznokcie)
10 tydzień twarz dziecka ma proporcje dziecięce, zarasta podniebienie, tworzy się ślimak i narząd wewnętrzny ucha, płuca i trzustka kończą morfogenezę
11 tydzień trzustka podejmuje pracę, wydziela insulinę, jelita pokrywają się błoną śluzową(żeby kwasy trawienne nie zniszczyły trzewi) kształtują się struny głosowe
12 tydzień są struny głosowe, żebra ulegają schrząstnieniu, pracują nerki(produkcja moczu) pracuje kora nadnerczy.
2 trimestr- czas gdy mózg dziecka się rozwija, mielinizacja (kończy się do 12 roku życia) włókien nerwowych.
4 miesiąc-zamieniają się proporcje ciała, głowa to 1/3 ciała, na palcach powstają poduszeczki dotykowe(linie papilarne), zaczyna pracować tarczyca wydziela hormony-tyroksyna(jod); dziecko magazynuje brunatną tkankę tłuszczową(zaczyna się przygotowywanie do porodu, tkanka może być zamieniana na energię), podniebienie zarośnięte, dziecko bierze płyn do ust i wypluwa(ćwiczy mięśnie, aby móc przyjmować pokarm po narodzinach), część płynu dostaje się do układu trawiennego, który zaczyna pracować, wydzielają się enzymy trawienne, na powierzchni mózgu tworzą się bruzdy, ulega pomarszczeniu, struktura móżdżku jest w pełni uformowana(dziecko zaczyna się poruszać)
5 miesiąc rosną włosy, brwi i rzęsy, rosną paznokcie (dziecko może urodzić się podrapane), ślimak osiąga swoją ostateczną wielkość, zaczyna pracować
6 miesiąc dziecko zaczyna magazynować wapń, żelazo, białka, ciała odpornościowe, dziecko intensywnie się porusza (czas aktywności i snu), kiedy dziecko śpi to 60% tego snu to faza REM.
3 trimestr- wyraźne jest doskonalenie pracy mózgu, dyskryminacja bodźców (ważne zatrzymuje, nieistotne usuwa) czas intensywnej nauki, mało miejsca na poruszanie, ruchy statyczne (mimika, obrót ciała)
8 miesiąc faza REM duży %, dziecko na kilka chwil przybiera pozycję głową w dół (ćwiczy do porodu)
Reaguje na zmianę temperatury ciała, preferuje smak słodki, dziecko rodząc się ma 2 razy więcej kubków smakowych niż dorosły człowiek, ok. 7 roku życia ich ilość jest taka sama jak u dorosłego; zmysł słuchu-rytm bicia serca i zapamiętuje głosy np. matki i ojca; poziom głośności w uchu to 60-85 decybeli; zmysł węchu-dziecko zapamiętuje np. zapach matki; stres-skok temperatury, zmiana głosu, dźwięku; słyszy dźwięki, których nie zna.
III
Przyczyny zaburzeń rozwojowych(teratogenny)
Co decyduje o szkodliwości teratogenu:
Właściwości organizmu matki oraz łożyska
Właściwości konstytucyjne dziecka, które czynią go mniej lub bardziej podatnym na szkodliwe czynniki
Okres rozwojowy, w którym dany czynnik działa (najbardziej krytyczny czas 1 trimestr)
Inne czynniki działające uprzednio lub w tym samym czasie, co zwiększa działanie głównego czynnika negatywnego
Rodzaj, siła i długość działania bodźca szkodliwego
Czynniki zaburzające rozwój dziecka.
Konflikt serologiczny-gdy grupa krwi dziecka RH+, a matki RH-; grupa główna A,B,0-matka i ojciec mają 0. (Immunoglobulina anty-D)
Nieprawidłowy podział komórki w momencie poczęcia. Upojenie alkoholowe, środki odurzające, toksykacja organizmu.
Niewłaściwe wszczepienie zarodka w ścianę macicy, w linii prostej przejawia się to do karmienia dziecka, jeśli jest źle to dziecko nie otrzymuje pokarmu.
Genopatia-faza zarodkowa, masywne zaburzenia, niewykształcenie narządów, uszkodzenia narządów lub upośledzenia ich pracy. Co powoduje? Gen recesywny, uszkodzony, nosiciel nie jest świadomy, nie upośledza nosiciela; prowadzi do poronienia. Praca w szkodliwych warunkach np. gdzie są chemikalia.
Enbriopatie wirusowe-uszkodzenia płodu na skutek działania wirusów-różyczka, grypa, odra, świnka. U dziecka może wystąpić wada wrodzona serca, jeśli różyczka jest w 1 trimestrze; głuchota, katarakta(wzrok), niedorozwój umysłowy fizyczny do małogłowia
Choroby odzwierzęce-pierwotniaki, które żyją wśród zwierząt i mogą się dostać do organizmu dorosłego. Toksoplazmoza-pies, kot, krowa, koń, świnia; przed zajściem w ciążę przebadać się. Skutki: wodogłowie, niedorozwój umysłowy, wady gałki ocznej, poronienie, dziecko rodzi się martwe.
Embriopatie aktyniczne-promieniowanie ultrafioletowe, rentgenowskie, atomowe, kuchenka mikrofalowa itp.
Środowisko psychologiczne matki-jaka jest atmosfera wokół matki czy dziecko jest chciane, akceptowane. Stres doprowadza do poronienia.
Niewłaściwe odżywianie się matki- dieta tuż przed zajściem w ciążę, organizmu jest wypłukany
Konserwanty/promieniowanie ultrafioletowe
Używki- palenie papierosów, alkohol, kawa
Leki-w czasie ciąży nie można wszystkich leków przyjmować. Talidomit-poprawić nastrój w okresie ciąży-rodzi się coraz więcej dzieci z deformacją kończyn
Toksyny-środki czyszczące, owadobójcze, grzybobójcze, farby, lakiery, azbest, ołów
Opóźniony poród-odklejanie łożyska od ściany macicy, dziecko otrzymuje coraz mniej pokarmu i tlenu, jak dziecko się urodzi może mieć niedotlenienie
Teoria poznawczo-rozwojowa Jeana Piaget- 4 stadia rozwoju inteligencji
Sensoryczno-motoryczne-pierwsze 2 lata życia dziecka, za pomocą, czego poznaje świat zmysłami, za pomocą przemieszczania się. Dziecko poznaje przedmioty, które oddziaływają na zmysły dziecka przez bezpośredni kontakt z rzeczywistością, którą poznaje. Około 8 miesiąca życia pojęcie stałości przedmiotu- dziecko rozumie, wie, że przedmioty istnieją nawet, jeśli ich nie widzi(manipulowanie rzeczywistością). Rozwija myślenie dziecka, rozwija pamięć dziecka, dziecko posługuje się językiem(rozwój motoryki dziecka)
Przedoperacyjne-lata życia 3-6 aby rozwiązano problem w sposób logiczny dziecko potrzebuje manipulacji i eksperymentuje na rzeczywistych przedmiotach myślenie podlega ograniczeniom. Egocentryzm-niezdolnośc ujmowania świata z innego punktu niż własne. 3 formy egocentryzmu:
Animizm-martwe jako żywe by przypisać im intencje; wyjaśnienie zjawisk poprzez odniesienie do własnej aktywności
Antropomorfizm-przypisanie zwierzętom, przedmiotom przeżyć i myśli, które dziecko doświadcza
Artyficjalizm-prezkonanie dziecka, że cały świat został skonstruowany przez człowieka może być siłą boską tylko Bóg zachowuje się jak człowiek. Centracja-koncentrowanie uwagi na wycinku rzeczywistości przy pomijaniu innych elementów. Nieodwracalność-dziecko nie jest w stanie przejść w myślach punktu końcowego do początkowego.
IV
3.Operacji konkretnych (6-12 lat)
Myślenie odwracalne
Zdolność ujmowania całości rzeczy
Dwa procesy:
Proces szeregowania (podstawą procesu szeregowania jest podporządkowanie przedmiotów według różnic)-(najpierw według długości, około 9 roku według ciężaru, ok. 12 roku według objętości)
Proces klasyfikacji-podobieństwa. Według Piaget dziecko przypisuje przedmioty na podstawie podobieństw w odniesieniu do sąsiadujących ze sobą przedmiotów. Ok. 7 roku życia pojawia się tworzenie zbiorów na podstawie danych cech; dziecko nie jest w stanie tworzyć podzbiorów-pojawia się to ok. 8 roku życia. Czas powolnego ujawniania się od egocentryzmu.
4.Operacji formalnych ok. 12 roku życia.
Dziecko nabywa abstrakcyjnego myślenia; logiczne myślenie-bez kontaktu z rzeczywistością; jest w stanie w umyśle testować hipotezy, badać zależności między nimi i rozwiązywać dzięki temu problemy.
Okres niemowlęcy.
Rozwój fizyczny-po urodzeniu dziecko przechodzi badania w skali Agar 0-10 (5 testów po 2 pkt)
Czynności serca-gdy pracuje prawidłowo 100-140 uderzeń na minutę po urodzeniu
Oddech-krzyk dziecka informacją, że dziecko oddycha
Napięcie mięśni-samoistny ruch kończyn
Odpowiednie reakcje o średnim natężeniu na bodźce
Zabarwienie skóry-różowe
Skala
9-10-dobry stan
8-7-zmęczone porodem
6-4-zamartwica średniego stopnia
3-1-zamartwica ciężka
0-6-dziecko umieszczone jest w inkubatorze
Zadania przed noworodkiem
Dostosować się do zmiany temperatury
Dostosować się do nowego sposobu oddychania
Dostosować się do nowego sposobu przyjmowania pokarmu i wydalania zbędnych produktów
Największy jest tułów, głowa to 30% masy całego ciała; zachwiane proporcje, kończyny są krótkie w stosunku do długości ciała; w układzie kostnym duża część to tkanka chrzęstna; waga tuż po urodzeniu jest większa niż wtedy, gdy dziecko jest wypisywane do domu; brunatna tkanka chroni przed chłodem; po 3-4 miesiącach podwaja swoją wagę; dziecko rodząc się posiada odruchy specyficzne charakterystyczne dla noworodka, ale też i wszystkich ludzi; odruchy dla noworodka zanikają po 1 roku życia.
Odruch Babińskiego-stopa dziecka, jeśli się ją podrażni to duży palec się unosi
Tonicznoszyjny-w kierunku, w którym jest zwrócona głowa kończyny się wyprostowują, a po przeciwnej podkurczają
Moro-w przypadku np. dźwięku dziecko unosi kończyny i przykurcza
Chwytny-jeśli włożymy coś do dłoni to zaciska z dużą siłą
Stąpania lub marszu automatycznego-jeśli ułożymy dziecko na stopach o blat to wydaje odruchy stąpania
Najważniejsza czynność dziecka-sen (16-18 godz.) większość to faza REM; cykl dobowy noworodka to 25 godzin.
Zdolności sensoryczne noworodka według D. i C. Maurer
Bodźce działające na zmysł
|
Reakcje noworodka |
Równowagi |
Podniesione, kiedy płacze uspokaja się |
Dotyku |
Dotknięcie okolicy ust wywołuje znieruchomienie |
Smaku |
Potrafi odróżniać smaki: słodki, słony, gorzki, kwaśny; preferuje smak słodki |
Węchu |
Reaguje na zapach pewnych pokarmów tak samo jak dorosły, rozpoznaje zapach mleka matki, lokalizuje zapach i odwracać się od negatywnych zapachów |
Słuchu |
Preferuje dźwięki o czystych tonach, może odróżniać niektóre tony dźwięków, różnicuje dźwięki, preferuje wysokie dźwięki z wysoką tonacją |
Wzrok |
Akomodacja wzroku i ostrość widzenia są ograniczone, ogląda się, próbuje śledzić poruszające obiekty; nie jest jeszcze dobrze rozwinięty |
Kierunki rozwoju:
Cefalokaudalny-rozwój od głowy poprzez tułów do stopy postęp rozwoju mięśni
Proksymodystalny-od kręgosłupa do małego palca dłoń, mięśnie tułowia, kręgosłupa, dłoni
Łokciowopromieniowy-od małego palca do kciuka
Przejście od reakcji(całe ciało) globalnych w kierunku precyzyjnych (bodźca)
Wcześniejsze przyswajanie ruchów cyklicznych z 2 elementów się składają-acycykliczny więcej niż 2
Rozwój lokomocji
3 miesięczne dziecko w wyniku doskonalenia mięśni potrafi przewrócić się z pleców na bok
5 miesięczne samodzielnie z brzucha na plecy
6 miesięczne z pleców na brzuch
Ok. 8 miesiąca jest w stanie samodzielnie siadać i pełzać
Ok. 10 miesiąca pojawia się raczkowanie
12-13 miesiąc chodzenie
Rozwój krzywizn kręgosłupa
Cefalokandalny-po narodzinach praca mięśni kręgosłupa
Pierwotna kifoza-dziecko jest ułożone do przodu, mięśnie nie mogą utrzymać głowy
Kifoza szyjna-mięśnie szyji są w stanie utrzymać głowę prosto
Lordoza lędźwiowa-dziecko zaczyna chodzić, utrzymuje się przy pomocy przedmiotów
Rozwój umiejętności chwytania
4-5 miesiąc chwyt prosty- chwyta całą dłonią od góry, dłoń poziomo do podłoża; ruch wahadłowy; angażowanie obu rąk, zbliża przedmiot do ust
5-6-chwyt dłoniowo kciukowy- ruch łukowaty, sięga jedną ręką, postukuje, podnoszenie dwóch przedmiotów
6-8 ruch nożycowy-droga ręki do przedmiotu, pochyla się do przedmiotu, kształtuje się lordoza lędźwiowa, zaangażowane dwie ręce. Latelaryzacja-dominacja jednej strony ciała
8-9 chwyt pęsetkowy- jednocześnie kilka przedmiotów
V
Rozwój emocjonalny
1 miesiąc życia na niepokój osoby dziecko reaguje niepokojem
2 miesiąc dziecko ożywia się w kontakcie wzrokowym, gdy dorosły rozmawia do dziecka mały się uspokaja
3 miesiąc niemowlę odwzajemnia uśmiech dorosłego
4 miesiąc dzieci wyrażają niezadowolenie, gdy w pobliżu jest dorosły, ale nie zwraca uwagi na nie
5 miesiąc dziecko reaguje strachem wobec nieznajomych
7-8 miesiąc dziecko aktywnie próbuje zwrócić na siebie uwagę przez płacz lub gaworzenie
10 miesiąc pojawiają się ruchy naśladujące dorosłego, włącza te ruchy do swojej zabawy
Koncepcja Martina Hoffmana o rozwoju empatii
Stadium 1
Pierwszy rok życia -fakt, że dziecko nie jest świadome swojej odrębności, postrzega siebie jako łączne z innymi; emocjonalne zarażenie- przeżywa te same emocje, które przeżywają inni
Stadium 2
Drugi rok życia-własna tożsamość, świadome swojej odrębności, jest w stanie świadomie odwrócić się od swojej emocji na emocje innych. Próby udzielania pomocy mogą być niewłaściwe; mam się smuci, dziecko to zauważa pyta, próbuje jej pomóc i daje swoją ulubioną zabawkę.
Stadium 3
3-5 roku życia- umiejętności językowe rozumienie i poznawanie świata symboli, dzięki językowi dziecko okazuje swoje emocje, pojawia się zdolność empatyzowania z ludźmi, z którymi nie ma kontaktu
Stadium 4
6-9 roku życia- dziecko jest w stanie zauważać emocje innych ludzi; skupić uwagę otoczenia; emocje, które przeżywają wiążą się z ich doświadczeniami życiowymi; rozumienie, że inne osoby też mogą przeżywać emocje; zdolnośc empatyzowania z wartościami
Relacje społeczne
Eric Ericson- 8 etapów, kryzys rozwojowy
1 rok życia- zaufanie, dotyk- kanał komunikacji. Rodzi się w dziecku zaufanie, gdy jest szczęśliwe, w przeciwnym razie rodzi się lęk
Impriting-drukowanie.
Obserwacja piskląt kaczki, jak one budują więź z matką; krótki kontakt z opiekunem, który pozostawia skutki na całe życie
Spitz obserwował zachowania dzieci w sierocińcu w Meksyku oraz więzienie dla młodocianych matek. Wniosek-dzieci z sierocińca gorzej rozwijały się emocjonalnie, fizycznie i intelektualnie. Dziecko musi mieć relacje z matką, aby prawidłowo się rozwijać (pierwsze pół roku życia dziecka)
Bowli-obserwacja dzieci, gdzie np. matki, bądź ojca zabrakło. Krytyczny czas to 1 rok życia-musi mieć kontakt fizyczny z opiekunem; jeśli zabraknie go rozwój będzie na minus; jeśli zbuduje w trakcie tą relację to mimo rozwoju na minus można te zmiany zniwelować
Relacja przywiązania
Dziecko → opiekun
Około 8 miesiąca życia osoba nieznana- niepewność, dziecko szuka kontaktu z rodzicem
Mary Ainsford- 3 relacje przywiązania
Dzieci lękowo-ambiwalentne-gdy matka opuszcza dziecko, wywołuje w nim sprzeciw; gdy powraca dziecko reaguje agresją
Lękowo-unikające, gdy matka opuszcza nie ma emocji negatywnych; gdy powraca to unika jej
Ufne przywiązanie- matka opuszcza to wywołuje sprzeciw płacz; powraca to entuzjazm, radość
Relacje zależą od temperamentu dziecka te, które są bardziej podatne na emocje negatywne unikając przywiązania, są bardziej otwarte na nowe otoczenie i lepiej budują kontakt
Wiek poniemowlęcy 2-3 rok życia
Rozwój fizyczny
Spowolnieniu ulega przyrost wagi
Wyrównanie proporcji ciała
3 rok życia obwód klatki piersiowej staje się mniejszy od obwodu głowy
Istotny czas dla procesu kostnienia
Ruchy percepcyjne
Rozwój lokomocji, motoryki wielkiej
15 miesiąc dziecko wchodzi na schody, ale na czworaka
18 miesiąc wchodzi na schody, ale z pomocą dorosłego
25-30 miesiąc schodzi po schodach, stopy stawia naprzemiennie, skacze, biega
36 miesiąc zaczyna uczyć się jeździć na rowerze
2 rok życia wydłużenie kroku, zanikanie ruchów zbędnych
Motoryka mała- manipulacja specyficzna
Dziecko najpierw buduje klocki w wieże
18 miesiąc buduje z 3-4 klocków
25 miesiąc z 5 klocków
25 miesiąc z 6 klocków
30 miesiąc z 8 klocków
21 miesiąc budowanie w poziomie
2 lata zdolność do posługiwania się sztućcami; zdolność do samodzielnego ubierania się; samodzielnie myje twarz
Według Piaget funkcja symboliczna- zdolność podkładania różnych treści pod ten sam desygnat.
Poznawanie świata symboli i posługiwanie się nimi; rozwój języka rozumie polecenia i wykonuje je.
Na koniec 3 roku życia dziecko posługuje się 2000 słów.
Rozwój emocjonalny
2-3 lata emocje są powiązane z emocjami biologicznymi, głodne i niewyspane dziecko robi się drażliwe, zaciekawienie chęć poznawania świata, kiedy jest ograniczone złości się lub gniewa, procesy pobudzenia dominują nad procesami hamowania.
Pojawiają się uczucia złożone, zazdrość, duma, poczucie winy. Poczucie ja rozwija się, powoduje uczucia złożone.
Średnie dzieciństwo (4- 6 lat)
Rozwój fizyczny:
Organizm dziecka jest dojrzały, dziecko porusza się samodzielnie, biega, skacze, chodzi.
Samodzielnie ubiera się, myje ręce. Pojawiają się zęby mleczne, a pod koniec mu wypadają.
Zmiana proporcji ciała, kończyny rosną szybciej niż reszta ciała.
Zmiany w układzie nerwowym mielinizacja głównego układu nerwowego i w głowie (w płatach czołowych)
Wzrost liczby synaps, wzrost produkcji neuroprzekaźników, wzrost jakości myślenia.
Zmiana aktywności mózgu do 5 roku życia, gdy jest w stanie czuwania przeważają fale Theta nad falami Alfa. (U dorosłego fala, Theta gdy śpi)
Wzrasta synchronizacja między różnymi płatami mózgu a zwłaszcza między czołowym a innymi.
Dziecko jest zdolne lepiej kierować uwagę, wymyślać plan zabawy, większa refleksja nad zachowaniem, zdolność do rozwiązywania logiczno-matematycznych problemów.
Kombinacje ruchowe (ruchy złożone z kilku ruchów prostych) potrafi kopać, biegać, jeździć na rowerze, rolkach, łyżwach. Dziecko jest głodne ruchy, musi się wybiegać.
Dziecko ma problem skupić uwagę przez dłuższy czas. Pojawiają się różnice ze względu na płeć. Chłopcy są lepsi w fizycznych wyczynach. Dziewczynki lepsze w równowadze i przychylności, są bardziej precyzyjne, pisanie, malowanie.
Motoryka mała:
3 latek powinien być samodzielny w potrzebach fizjologicznych
4-5 powinien być zupełnie samodzielny w rozbieraniu się, trudności w ubieraniu się
4-6 posługuje się sztućcami
5-6 powinien umieć zasznurować buty
Rozwój poznawczy:
Zmiana pojemności pamięci
Dzieci 4-5 lat powinny przypomnieć sobie szereg złożony z 4 cyfr
6 lat powinien zapamiętać 6 elementów, czyli szereg złożony z 6 cyfr proces przypominania ulega poprawie; rozwój uczenia się, kalkulacji, lepsze procesy myślenia
Strategia pamięciowa:
Na początku posługuje się pamięcią mechaniczną.
Maria Jagodzińska uważa, że pojawiają się pierwsze próby porządkowania i zapamiętywania. Pamięć logiczna.
Meta- pamięć- refleksja o procesie zapamiętywania, jak ten proces się odbywa
Rozwój rysunku- postaci ludzkich, zdolność rysowania koła.
Ok. 3 roku życia rysuje coś na kształt koła
Gazgroty-pierwszy rysunek coś na kształt postaci ludzkich
Patyczaki- schemat postaci ludzkich ok. 5-4 roku życia z czasem są ubrane.
Głowonóg- głowa i nogi
Rozwój myślenia przez rysunki rozwój motoryki małej. Dziecko jest w stanie pisać litery pod koniec. Mogą mieć problem z literami i lustrzanym odbiciem.
Stanisław Szuman pokazał, że jest system kopiowania figur.
Ok. 3 roku życia koło
4-5 rok życia kwadrat
6-7 trójkąt
Rozwój orientacji w czasie według Szumana dzieci uczą się rozpoznawać, uczyć się pór roku, potem dni tygodnia, na końcu godzina.
Czas przedszkola
Między 3- 5 rokiem życia tworzy się neologizmy- dziecku brakuje słów, dlatego na piętce tworzy słowa i tworzy je dźwiękonaśladowcze.
Zdolność konserwacji- w tym czasie próbuje uwzględnić punkt widzenia, rozmówcy.
Egocentryczne- zastępowane przez formy społeczne
Monologii- pytanie, prośby, zaprzeczanie, odpowiedzi.
Wsłuchuje się w treść rozmówcy i modyfikuje swoje wypowiedzi adekwatnie do tego, co usłyszało
Bardziej zabiera głos, wypowiedzi dzieci są dłuższe, konsekwentne i zróżnicowane gramatycznie. W czasie rozmowy z rówieśnikami niż dorosłymi.
Między 4-5 rokiem życia to wiek pytań. Najpierw dominują pytania związane z działaniami dziecka.
Heurystyczne pytania zbliżają do wyjaśniania rzeczywistości, świata.
Rozwój emocjonalny:
Ekspresja emocji potrafi kontrolować, lepiej nazywać swoje emocje (pokazać)
Umiejętności zaradcze (emocji)- zdolność do przewidywania reakcji innych. Dziecko manipuluje zachowaniem innych poprzez wyrażanie swoich emocji.
Stosują umiejętności zaradcze w kontakcie z rówieśnikami.
Rozwój moralny według Jeana Piarget (3 stadia)
1 realizm moralny- 5-7 roku życia dziecko trzyma się sztywno zasad i w sposób sztywny je realizuje. Sądy moralne są wydawane na podstawie materialnych konsekwencji a nie intencji
Immanentna sprawiedliwość jest to przekonanie dziecka, że za każde złamanie reguł musi go spotkać kara. Nie wzmacniać tego systemu
2 relatywizm moralny- 8-11 rok życia dziecko rozumie, że reguły są umowne w społeczeństwie. Bierze pod uwagę intencje sprawcy przy ocenie
3 autonomiczna moralność- 10-11 są zasady i normy kieruje się przy intencjach sprawcy. Wewnętrzny przymus czuje moralny pryncypializm- moralnie poprawnie się zachowuje, dlatego że jest to nagroda
Według Kochlberg Lorenz rozwój moralny:
Poziom przedkonwencjonalny- stadium
Heteronomiczna moralność- moralność narzucona; unikanie kary egocentryzm dominuje w dziecku, z własnej perspektywy patrzy na zasady moralne, dziecko postępuje właściwie by uniknąć kary
Indywidualizm i cele instrumentalne-zachowuje się właściwie, żeby chronić samego siebie. Dziecko rozumie, że ludzie mają inny punkt widzenia, ale nie potrafi tego wykorzystać, patrzeć z innego punktu widzenia. Postępuje moralnie, gdy ma w tym jakiś interes. Dziecko w przedszkolu- ja zachowuje się moralnie to moi rówieśnicy również
Poziom konwencjonalny
Konformizm interpersonalny- moralność to robienie tego, za co jest się lubianym, porozumienie, współpraca może być ważniejsze niż korzyści indywidualne. Konformizm - dziecko uznaje, że właściwe zachowanie to te, które większość grup osób uznaje za moralne.
Prawo i porządek- zachowania moralne to takie, które są zgodne z prawem. Jest to coś niezbędnego do utrzymania porządku społecznego. Porządek jest ważniejszy od praw jednostki. Nie ma odstępstw od prawa każdy w takim samym wymiarze je wypełniać.
Pokonwencjonalny
Stadium kontaktu i umowy społecznej- prawa człowieka są ważniejsze od praw społeczności. Każda osoba ma prawo do własnych poglądów, wartości. Kodeks, prawo, który zapewni ochrony praw jednostki (uformowanie). Prawo jest tworzone przez społeczeństwo na zasadzie umowy społecznej
Uniwersalne zasady etyczne- moralność to sprawa własnego sumienia. Każda osoba ma swój świat wartości. Każda osoba powinna być szanowana. Najwyższa wartość życie ludzkie. Poszanowanie godności człowieka.
Rozwój społeczny:
Czas przedszkola
Rówieśnicy z przedszkola nowa grupa społeczna.
Uspołecznienia, mechanizm- integracja dziecka z grupą, przystawanie do grupy
Kształtowanie jednostki- uczy się nowych form przeżywania uczuć
Dziecko uczy się nowych form zachowania od grupy a nie tylko od rodziny i rodzeństwa
Lew Wygotzki- z badania wynika, że dziecko szybciej, lepiej uczy się od rówieśnika niż dorosłego. Tutor- rówieśnik, który pokazuje nowe zachowanie. Zauważył, że ważnym miejscem uczenia jest zabawa. Etapy zabawy:
Zabawa samotnie- 2 latek, bawi się sam, mimo iż jest w grupie
Zabawa równoległa- bawi się samotnie, ale w to samo, co rówieśnicy
Zabawy zespołowe- dzieci wspólnie ustalają, w co się bawią i zasady zabawy. Podwójny plan afektywny-dziecko realizując zabawę przeżywa emocja Ne dwóch płaszczyznach: związana z rolą oraz przeżywane emocje z bycia sobą. Uczy się nowych emocji i rozumienie emocji społecznych. Prowadzi do rozwoju emocji i relacji społecznych.
Przyjaźń
Według Selmana- wczesne przyjaźnie to przyjaźnie tymczasowe, przyjacielem jest ten, kto chce się bawić w to, co ja.
Źródło przyjaźni- przyjacielem jest ten, z którym nie mam konfliktu w przedszkolu i szkole
W okresie dorastania przyjaźń nie wyklucza konfliktów
Agresja
na początku przedszkolna instrumentalna agresja- jest środkiem, który ma dopomóc osiągnąć cel. W rodzeństwie weźmie zabawkę jedno a drugie chce tę zabawkę zabrać (1-2 rok życia)
Potem agresja wroga- dominuje pod koniec przedszkola, słowna agresja, nie fizyczna
Późne dzieciństwo (szkoła podstawowa)
Rozwój fizyczny
Wzmocnienie układu kostnego, nerwowego
Ruchy dziecka są precyzyjne, motoryka duża i mała
Są tkanki chrzęstne, ale nie duże
Średnia waga 1300 kg mózgu dorosły 1400 kg
Ruchy zbędne, przyruchy- są płynne i dostosowane do sytuacji
W nadgarstku jest tkanka chrzęstna nie kości
Wyrastanie stałych zębów nadal, może być korekta zębów przez aparat
Rozwój poznawczy:
Kierowanie uwagą- przegląd eksponowania bodźców świadomie potrafi eliminować zbędne bodźce.
Do 5 roku życia uwaga dziecka ma charakter mimowolny bodźce nowe intensywne przykuwają uwagę dziecka
5-7 zaczyna kontrolować w połowie mimowolną, dowolną uwagę
Od 7 roku życia dowolna przeważa nad mimowolną (silne intensywne bodźce)
Rozwój pamięci:
Pamięć mechaniczna jest zastępowana na logiczną pamięć, materiał jest zastępowany w pamięci
Pojawia się potrzeba rozumienia treści
Widać zmiany w procesach myślowych, posługuje się liczbami pojęciami długości wagi objętości.
Piarget
odwrócenie myślenia od A do B
Decentracja- skupianie się na wszystkich czynnikach i umie wybrać ważniejszy
Szkoła- czytanie, pisanie, nauka
Samodzielne pisanie i czytanie
Perspektywa społeczna powiększa się
Może samodzielnie zdobywać informacje
Analiza i synteza:
Wzrokowa a potem słuchowa
Aby widział literę A a potem ją sam napisać
Odróżnianie dźwięków różnych liter
Słuch fonematyczny- posługujemy się nim, aby odróżnić dźwięki słów, bliski słuchu muzycznemu. Dziecko powinno słyszeć poprawną wymowę. Dziecko uczy się zestawiając wymowę swoją z wymową rodzica, nauczyciela
Wzrokowo- kinetetyczna analiza- zgrać zmysłu wzroku i ruchu ręki
Trudność w pisaniu odwróconych liter
Rozwój emocjonalny:
Nowa grupa- rówieśnicy w klasie
Ekspresja emocji-wyrażanie
W sposób bezpośredni i pośredni (mową i symbolem)
Zdolność do ukrywania emocji, dziecko potrafi ukrywać emocje i im przeciwdziałać
Rozwój uczuciowości z pełnionymi rolami - dziecko rodziców, członek klasy
Wzrost znaczenia satysfakcji z dobrze wykonanej pracy
Pojawia się zazdrość o sukces innych
Pojawia się lęk społeczny, przed wystąpieniami
Ma duży udział w kształtowaniu samego siebie
Rozwój społeczny
Wzrost atrakcyjności grupy rówieśniczej (porównanie się z grupą jako wzorzec postępowania wzorzec myślenia, wartości)
Podporządkowanie społeczne (inne autorytety poza rodzicami) Sulivan zauważył, że na początku szkoły dziecko bardziej kieruje się ocena rówieśników, okazało się, że dziecko, które zaczyna funkcjonować w szkole ma drastyczny podział zachowania lub ubioru rówieśników, przebywając w grupie dziecko uczy się większej tolerancji- zaczyna liczyć się z opinią grupy rówieśniczej
W ramach klasy robią się grupy
Rozwój kompetencji społecznych:
Lepsze rozumienie sytuacji społecznych
Poszerzenie wiedzy o ludziach, zjawiskach społecznych
Rozwój w zakresie wnioskowania społecznego (uczenie się na przyszłość)
Poznawanie i trening nowych zachowań oraz nowych ról społecznych relacja: uczeń-szkoła, uczeń-uczeń, uczeń-nauczyciel.
Pozycja socjometryczna- przekłada się na wyniki w nauce, gdy dziecko jest odtrącane, współpraca, włączyć do grupy w ramach pracy, podzielenie się autorytetem, dziecko albo czuj się godne akceptowane albo nie
Wczesna adolescencja (dorastanie 10-12 do 15-16)
Rozwój płciowy:
Zmiany pierwszorzędne- hormony gonadotropinów- poziom testosteronu u chłopców zwiększa się 20krotnie, u dziewcząt estrogen zwiększa się 6krotnie
Skok pokwitaniowy- przyrost wysokości ciała 10-30 cm, przyrost wagi 7-30 kg
Osiągnięcie dojrzałości płciowej- cech adolescencji
Zmienia się sylwetka ciała
Powiększa się miednica, u dziewcząt krągłości, u chłopców barki
Najpierw rosną kończyny później tułów (dłonie i stopy)
Zaburzenie motoryki
Powiększa się serce, płuca
Zaburzenie pracy układu nerwowego
Labilność emocjonalna-zmiana nastrojów
Zblednięcie twarzy, zaczerwienienie twarzy
Duża podatność na choroby
Organizm buduje się, więc nie nadąża za zmianami- pojawia się trądzik młodzieńczy-androgen
Wzmożona aktywność gruczołów łojotokowych (przetłuszczanie włosów, nieprzyjemny zapach)
Zmiany w soczewce oka, pogorszenie widzenia
Rozwój poznawczy
Koniec- osiągnięcie myślenia logicznego, abstrakcyjnego
Młodzieńczy egocentryzm-niezdolność odróżnienia myślenia własnego od innych
Elkind
Ego jest hormonalnym, naturalnym procesem
Przyczyny
Zmiany biologiczne- jest świadomy tych zmian
Postawa rodziców
Generalizowanie oczekiwań wobec otoczenia
Zachwianie samooceny
Skutki
Generalizacja
Przekonanie o wyjątkowości
Zamknięcie się w sobie
Pisanie pamiętników
Przekonanie, że nic złego się nie może stać- skłonność do zachowań ryzykownych
Rozwój intelektualny
Po gimnazjum dziecko jest zdolne do myślenia abstrakcyjnego
Zaczyna dzielić się swoimi przeżyciami
Wyimaginowana publiczność, istnieje tylko w głowie po to, aby powiedzieć o swoich przeżyciach przez to precyzuje
Własne myślenie- rozwój wyobraźni
Rygoryzm moralny młodzież jest surowa w swoich ocenach
Dziecko ujmuje świat w kolorach czarno białych
Idealizm młodzieńczy- naturalna potrzeba podążania za ideałem (ten, który jest „biały”) czarny jest ten, kto zakazuje picia piwa a sam je pije np.
Emocje:
Labilność emocjonalna-łatwość w przechodzeniu od jednych emocji do drugich
Proces kontroli emocji jest zaburzony
Ambiwalencja emocjonalna równoczesne stawianie emocji np. miłość-nienawiść
Duval
3 płaszczyzny konfliktu rodzice-dzieci
Kontrola-rodzice chcą kontrolować życie dziecka, a dziecko dorastające oczekuje więcej swobody
Obowiązki rodzinne- dziecko dorasta i rodzice oczekują, że włączy się ono w obowiązki rodzinne, dorastający oczekuje, że będzie bez zmiani czyli bez obowiązków
Oceny szkolne- rodzice chcą żeby uczyło się dobrze
Pod koniec SP, na początku gimnazjum oceny mogą być gorsze
Dziecko obok szkoły poświęca swój czas wolny na inną formę aktywności np. trening
Lęk przed ekspozycją społeczną- dziecko czuje lęk wtedy, gdy ma wystąpić publicznie
Maria Przepacznikowa- 40% dzieci 2 gimnazjum przeżywa lęki szkolne
Czas przeżywania pierwszych miłości
Hurlock
1 etap miłość szczenięca- ważniejsze, że kocham nie ważne, kogo
2 etap miłość cielęca- idealizuje osobę, nie widzi jej wad
3 etap miłość romantyczna- spotkania, wyjścia, trzymanie się za rękę
Po tych etapach osoba jest zdolna do odpowiedzialności za 2 osobę
Płaszczyzna społeczna
Na początku jest antagonizm płci (niechęć do płci przeciwnej na pokaz),wzrasta zainteresowanie płcią, osoba to ukrywa
Relacje przyjaźni mają różne motywy dla dziewcząt (motyw komunikowania własnych uczuć, przeżyć), dla chłopców (wspólne działanie np., budujemy siłownie w garażu)
Podział w myśleniu i postawie
My- dorastający
Oni- dorośli, którzy nas nie rozumieją
Tendencja do konformizmu grupy rówieśniczej
Jawne demonstrowanie swojej niezależności wobec dorosłych
Późna adolescencja
Rozwój fizyczny
Tempo wzrostu, masy ciała spada, kończy się utworzeniem dorosłej sylwetki ciała
18latkowie są zadowoleni z wyglądu
Zmysły pracują najlepiej niż w całym życiu
Pojawiają się zaburzenia- anoreksja, bulimia, otyłość
Kryteria diagnostyczne anoreksji
Masa ciała mniejsza niż o 15% od oczekiwanej
Utrata masy ciała jest wynikiem unikania „tuczących pokarmów” oraz zastosowanie jesdnej z następujących czynności: prowokowanie wymiotów, wyczerpujących ćwiczeń fizycznych, stosowanie leków moczopędnych
Zaburzenie wyobrażenia własne ciała, które połączone z obawą przed otyłością prowadzi do niskiego limitu masy ciała
Zaburzenia hormonalne spowodowane wadliwym funkcjonowaniem przysadki nadnerczy, gonad prowadząc do zatrzymania miesiączki u kobiet oraz spadku zainteresowań seksualnych i potencji u mężczyzn
Następuje późnienie lub zahamowanie zjawisk związanych z powstawaniem jeśli początki anoreksji miały miejsce przed okresem pokwitania
Przyczyny
Beata Ziółkowska
Skupienie uwagi na własnym ciele
Porównywanie się dziewcząt z modelkami
Samoocena-wygląd
Zaburzone relacje matka-dziecko
Zaburzone poczucie tożsamości cielesnej
Uległość
Perfekcjonizm
Zależność
Nie mają problemów z nauką
Tendencje obsesyjno-kompulacyjne
Jakośc funkcjonowanie w rodzinie
Salwador Mucin
Brak odrębnej (ktoś jest smutny to wszyscy w rodzinie też muszą być smutni) tożsamości członków tej rodziny, cechuje uwikłanie(bunt żeby opuściły dzieci rodzinę)
Anoreksja jest wyrazem sprzeciwu
Chory sposób kontrolowania funkcjonowania rodziny
Oznaki fizyczne
Zaburzenie snu
Zatrzymanie cyklu miesiączkowego
Utrata wrażliwości na ból, samookaleczenia
Utrata włosów na głowie
Obniżenie ciśnienia krwi
Obniżenie temperatury ciała
Problemy sercowo-naczyniowe
Kryteria Bulimii
Nie powstrzymuje pragnienia jedzenie, występuje żarłoczność, pochłanianie dużych ilości jedzenia w krótkich odstępach czasu
Przeciwdziałanie skutkom pokarmów przez: prowokowanie wymiotów, nadużywanie srodków przeczyszczających, okresowe głodówki, leki tłumiące łaknienie, zaniechanie przyjmowania insuliny przez osoby chore na bulimię
Obawa przed otyłością, której wynikiem jest zakreślenie przez chorego nieprzekraczalnych granic, masy ciała znacznie poniżej optimum masy przed chorobowej, występowanie bulimii poprzedzone jest anoreksją
Przyczyny:
Silny lub przewlekły stres (nie chodzi o dbanie o sylwetkę)
Napięcia wewnątrz rodzinne
Herman czynniki poznawcze- zdrowy człowiek je wtedy, kiedy czuje głód
Skutki fizyczne
Rozległa próchnica zębów
Podrażnienie żołądka
Obniżenie temperatury ciała
Wypadanie włosów
Otyłość- przekroczenie masy ciała, o co najmniej 10%
Przyczyny
fizjologiczne
Wady rozwojowe
Schorzenie układu nerwowego i mięśniowego
Schorzenie metaboliczne
Skłonności genetyczne
Społeczno-ekonomiczne
Sposób odżywiania się
Brak ruchu
Podkreślenie roli wewnątrz rodziny
Brak kontaktu emocjonalnego, łatwo uciekać mu w jedzenie
Relacja symbiotyczna rodzic-dziecko, brak odrębności psychicznej
Sytuacje stresowe
Nadmierna wrażliwość na punkcie wyglądu
Rozwój tożsamości według Erica Ericsona
Osoba przeżywa kryzys tożsamości, tożsamość wykrystalizowana lub brak tożsamości
Tożsamość-kim jestem? W poszukiwaniu odpowiedzi może pomóc sytuacja zakochania się.
Dlaczego? Egocentryzm-zamknięcie się, lecz gdy wchodzi w relacje miłości to dzieli się, jest otwarty na 2 osobę i przyspiesza to krystalizowanie tożsamości
Na zachodzie młodzież ma utrudnione zdobywanie tożsamości. Rodzice starają się jak najdłużej trzymać dziecko przy sobie, to nie jest dobre dla rozwoju tożsamości. Nie sprzyja brak wyraźnego przejścia z dziecka do dorosłości
Pojawia się tożsamość syntetyczna tworzona na bazie grupy rówieśniczej
Tożsamość negatywna-przybrana jako wyraz sprzeciwu negacja przypisanych ról
Tożsamość wg Marcia
Kształtowanie tożsamości
Badanie alternatyw- badanie, rozważanie różnych pomysłów na swoje życie
Podjęcie zobowiązań, które wynikają z podjęcia zobowiązań
Krzyżówka 4 etapy tożsamości
Rozproszona, dyfuzyjna-, gdy elementy nie występują, nie ma badania alternatyw i nie ma podjęcia zobowiązań, łatwo tą osobą manipulować
Tożsamość przybrana-występuje, gdy nie ma sprawdzenia alternatyw, ale jest zaangażowanie, np. pyta rodziców, do jakiej szkoły ma iść
Moratorium-jest badanie alternatyw, ale nie ma zaangażowania, ta osoba cały czas zastanawia się, brak doprowadzenia sprawy do końca
Tożsamość osiągnięta- było badanie alternatyw, wybór drogi i konsekwentne podążanie tą drogą.
Zadania rozwojowe w ciągu życia wg Harighursta (tego nie będzie na egzaminie!)
Niemowlęctwo i wczesne dzieciństwo |
Uczenie się chodzenia Uczenie się przyjmowania stałego pokarmu Uczenie się mówienia Uczenie się kontroli nad wydalaniem Uczenie się różnic płci i skromności seksualnej Tworzenie pojęć i uczenie się mowy do opisu rzeczywistości społecznej i fizycznej Nabywanie gotowości do czytania |
Średnie dziecinstwo |
Uczenie się sprawności fizycznej potrzebnej w codziennych zabawach Wytwarzanie zdrowych postaw wobec samego siebie i wzrastającego organizmu Uczenie się przebywania z rówieśnikami Uczenie się właściwych ról męskich lub kobiecych Rozwijanie podstawowych umiejętności czytania pisania i liczenia Rozwijanie uczenia się pojęć potocznych przydatnych w życiu codziennym Rozwijanie świadomości Osiągnięcie niezależności moralności i skali wartości Rozwijanie postaw wobec grup społecznych |
Adolescencja |
Osiągnięcie nowych bardziej dojrzałych więzi z rówieśnikami obojga płci Ukształtowanie roli kobiecej lub męskiej Akceptacja swojego wyglądu i skuteczne posługiwanie się własnym ciałem Osiągnięcie niezależności uczuciowej od rodziców i innych dorosłych Przygotowanie do małżeństwa i życia w rodzinie Przygotowanie do kariery zawodowej Rozwijanie ideologii Dążenie do osiągnięcia postępowania odpowiedzialnego społecznie |
Wczesna dorosłość |
Wybór małżonka Uczenie się współżycia z małżonkiem Założenie rodziny Wychowanie dzieci Prowadzenie domu Rozpoczęcie pracy zawodowej Przyjmowanie odpowiedzialności obywatelskiej Znalezienie pokrewnej grupy społecznej |
Wiek średni |
Wspomaganie dorastających dzieci tak, aby stawały się odpowiedzialnymi i szczęśliwymi ludźmi dorosłymi Osiągnięcie dojrzałej odpowiedzialności społecznej i obywatelskiej Uzyskanie i utrzymywanie zadowalającej sprawczości w pracy zawodowej wypełnienie wolnego czasu zajęciami typowymi dla ludzi dorosłych Traktowanie małżonka jako osoby Akceptowanie i dostosowanie się do fizjologicznych zmian wieku średniego Przystosowanie do starzenia się rodziców |
Późna dorosłość |
Przystosowanie się do spadku sił fizycznych Dostosowanie się do emerytury i mniejszych dochodów Pogodzenie się ze śmiercią współmałżonka Utrzymywanie stosunków towarzyskich z ludźmi w swoim wieku Przyjmowanie i dostosowanie się do zmiennych ról społecznych Urządzenie w sposób dogodny fizycznych warunków bytu |