Zapalenie kości i stawów
Nieswoiste zapalenia kości wywołują najczęściej bakterie, a głównie gronkowiec złocisty, rzadziej paciorkowiec hemolizujący, a jeszcze rzadziej dwoinka zapalenia płuc, opon mózgowych i rzeżączki oraz pałeczka okrężnicy. Drobnoustroje zatrzymują się głównie w okolicach, gdzie przepływ krwi ulega zwolnieniu (w zatokach przynasad kości długich lub w krwiakach pourazowych). Najczęściej zakażenie przenosi się drogą krwionośną, rzadziej chłonną lub bezpośrednio z rany.
Typy zapaleń kości:
niemowlęcy - cechuje się przechodzeniem zakażenia z przynasady do trzonu, nasady i stawu/ Spowodowane jest to istnieniem połączeń między krążeniem stawowym, nasadowym, przynasadowym i trzonowym. Często następuje uszkodzenie jąder kostnienia nasad.
dziecięcy - najczęstszy, występuje od około 2 roku życia do okresu pokwitania. Drobnoustroje umiejscawiają się zwykle w przynasadach, rzadziej w trzonach. Chrząstka wzrostowa stanowi barierę oddzielającą dwa układy naczyniowe: nasadowy i trzonowo-przynasadowy, i nie przepuszcza infekcji w kierunku nasady i stawu. Zapalenie może jednak doprowadzić do martwicy dużej części trzonu kości, a niekiedy nawet całego trzonu.
dorosłych - występuje rzadziej niż typy niemowlęcy i dziecięcy. Zapalenie może przechodzić z przynasady na trzon, nasadę i staw, gdyż krążenie trzonowe ma połączenie ze stawowym. U dorosłych spotyka się najczęściej zaostrzenie przewlekłego zapalenia kości mającego swój początek w dzieciństwie.
Objawy zapalenia
Chorzy w wywiadzie podają częste infekcje (np. angina przed 2-3 tygodniami). Początkowo występują objawy ogólne, takie jak złe samopoczucie, znaczne podwyższenie temperatury ciała, dreszcze, bóle głowy, nudności, wymioty. Po kilku dniach dołączają się objawy miejscowe: bóle samoistne, tętniące, bolesność przy opukiwaniu i ucisku, wzmożone ucieplenie i zaczerwienienie skóry.
Rzadko, jeżeli przebieg choroby jest łagodny, objawy miejscowe mogą być nikłe: utykanie, wzmożone napięcie mięśniowe. Bolesność samoistna świadczy o wytworzeniu się ropnia śródkostnego, a złagodzenie bólu może świadczyć o jego przebiciu.
Badania scyntygraficzne pozwalają określić miejsca lokalizacji i zasięg ogniska chorobowego, nie są jednak specyficzne. Badanie RTG wykazuje zmiany dopiero po upływie około 2 tygodni od zapalenia.
Powikłania
W wyniku tych zmian chorobowych może dojść do uszkodzenia chrząstki nasadowej z zaburzeniem wzrostu kości, wydłużenia kości w następstwie zwiększonego przekrwienia chrząstki nasadowej, złamania patologicznego w sąsiedztwie ropnia, metaplazji złośliwej w ścianach przetok, sepsy, powstania nowych ognisk zakażeń, przejścia zapalenia na staw, przykurczów, zniekształceń, zbliznowacenia i zesztywnienia, przejścia zapalenia ostrego w przewlekłe, ubytku kości wytworzeniu stawów rzekomych
Leczenie
Należy je rozpocząć natychmiast po rozpoznaniu choroby. Jeżeli nie rozpocznie się w porę leczenia, proces ropny uszkadza znaczne fragmenty kości i przechodzi w przewlekły. W okresie objawów ogólnych stosuje się antybiotyki o szerokim spektrum działania, a następnie pobiera posiew i podaje antybiotyki celowane. Leczenie miejscowe polega na szerokim nacięciu ogniska i ewakuacji ropy. Niekiedy konieczny jest drenaż przepływowy i podawanie miejscowe antybiotyku. Kończynę należy unieruchomić.
Podostre postaci zapaleń
Podostre postacie zapaleń występują w przypadkach małej zjadliwości drobnoustrojów.
Ropień Brodiego występuje w okolicy przynasad, a niekiedy w trzonie kości. Dotyczy starszych dzieci i osób dorosłych Ognisko ropne (może być ich kilka) zostaje otoczone błoną i zazwyczaj nie ulega przebiciu na zewnątrz. Początek choroby może być nagły lub przewlekły (okresowe zaostrzenia choroby). Pojawia się miejscowy ból, obrzęk i zaczerwienienie oraz ucieplenie skóry. Na zdjęciach RTG widoczne jest przejaśnienie tkanki kostnej.
Leczenie polega na wycięciu ogniska w granicach zdrowych tkanek i antybiotykoterapii.
Przewlekłe zapalenie kości stanowi najczęściej zejście zapalenia ostrego. Objawy są podobne jak w zapaleniu ostrym, lecz cechują się mniejszym nasileniem oraz okresowymi zaostrzeniami. Leczenie zachowawcze nie jest skuteczne. Operacja polega na wycięciu ognisk zapalnych, martwaków, i chorobowo zmienionej kości oraz założeniu drenażu przepływowego lub łańcuchów gentamycynowych.
Urazowe zapalenie kości
Może się rozwinąć po otwartych złamaniach lub jatrogennie po zabiegach chirurgicznych (np. zespoleniu złamań zamkniętych). Wyleczenie może nastąpić po dokładny wyczyszczeniu ogniska. Zasady leczenia są takie same jak w przypadku przewlekłego zapalenia kości. Jest ono trudne, gdyż obok wyleczenia zapalenia, należy uzyskać zrost odłamów.
Zapalenie stawów
Przyczyny zapalenia stawów są podobne jak zapalenia kości. Zakażenia przenosi się drogą krwionośną, chłonną lub z sąsiednich tkanek i kości. Może też powstawać w następstwie ran drążących do stawu. Dotyczy głównie niemowląt i małych dzieci, rzadziej dorosłych. Powstaje przede wszystkim w dużych stawach. Początek choroby jest nagły z objawami ogólnymi jak w przypadku zapalenia kości, a miejscowo: ból, płyn i ograniczenie ruchów w stawie, przymusowe ustawienie kończyny, wzmożone ucieplenie skóry i jej zaczerwienienie. W łagodnych przypadkach chory utyka i oszczędza chorą kończynę. Następstwem są przykurcze i zesztywnienia stawu.
Leczenie polega na jak najszybszym usunięciu ropnia ze stawu, założeniu drenażu przepływowego, unieruchomieniu stawu i podani antybiotyków.
Rokowanie jest zazwyczaj złe, ponieważ dochodzi do zniszczenia powierzchni stawowych, zwłaszcza u noworodków i małych dzieci.
Rzeżączkowe zapalenia stawów - obecnie bardzo rzadko występujące
Wirusowe zapalenia stawów mogą być spowodowane przez wirusy Hepatitis B, różyczki, adenowirusa typu 7, arbowirusa, wirusa HIV. Objawy są podobne, lecz mniej nasilone niż w zapaleniach bakteryjnych.
Gruźlica kostno-stawowa
Gruźlicę kostno-stawową wywołuje prątek gruźlicy. U ludzi gruźlica narządu ruchu stanowi 3-5% przypadków choroby i obecnie po wprowadzeniu szczepień ochronnych dotyczy głównie osób dorosłych.
Prątek gruźlicy po wyjściu z ogniska w płucach lub węzłach chłonnych usadawia się w zatokach żylnych kości gąbczastej, błonie maziowej oraz krwiaku pourazowym.
Umiejscowienia procesu chorobowego to:
kręgosłup - 50%
staw biodrowy - 20%
staw kolanowy - 15%
staw ramienny i skokowy - 5-10%
staw łokciowy - 3-5%
nadgarstek - 2-4%
staw krzyżowo-biodrowy - 1-2%
W zależności od zjadliwości prątków, odporności organizmu i odczynu miejscowego ognisko gruźlicy może goić się bez ujawnienia choroby lub rozwinąć się w postać wysiękowo(-martwiczą) lub ziarninową.
Postać wysiękowo-martwicza w kości charakteryzuje się obumieraniem kości, powstawaniem ropnia oraz rozprzestrzenianiu się procesu zapalnego. W stawie długotrwale utrzymuje się wysięk, dochodzi do gwałtownego niszczenia powierzchni stawowych oraz serowacenia.
Postać ziarninowa w kości charakteryzuje się stopniowy jej niszczeniem i odbudową, obecnością gruzełków oraz powolnym naciekaniem sąsiednich tkanek. W stawie pojawia się znaczny obrzęk, pogrubienie i naciek torebki oraz błony maziowej. Procesom niszczenia towarzyszą procesy gojenia w postaci rozwoju kosmków błony maziowej, która może ulec zwłóknieniu.
Objawy kliniczne
Początek choroby jest łagodny, trudno uchwytny, a objawy nasilają się powoli (w przeciwieństwie do zmian nieswoistych). Przebicie ogniska do stawu może wywołać objawy ostre z podwyższeniem ciepłoty ciała oraz ogólnymi objawami zakażenia. Obecnie wiele przypadków gruźlicy przebiega nietypowo, co znacznie utrudnia lub opóźnia rozpoznanie i rozpoczęcie leczenia. Objawy ogólne to: stany podgorączkowe, osłabienie, bladość powłok, szybkie męczenie, obfite poty.
Objawy miejscowe: bolesność nasilająca się przy ruchach, bóle nocne, podwyższona ciepłota okolicy zajętej procesem chorobowym, wysięk stawowy, obrzęk, zgrubienie skóry i tkanki podskórnej, powiększenie okolicznych węzłów chłonnych. Objawy radiologiczne rzadko występują wcześniej niż po 3 miesiącach choroby. W badaniach laboratoryjnych stwierdza się podwyższenie OB, zaburzenia morfologii. Dodatni odczyn tuberkulinowy jest trudny do interpretacji ze względu na dużą liczbę osób zaszczepionych. Ponadto wykonuje się badania bakteriologiczne i badanie histopatologiczne materiału uzyskanego chirurgicznie.
Powikłania
Na skutek gruźlicy kostno-stawowej może dojść do wytworzenia ropni zimnych i przetok oraz do wszystkich innych powikłań jakie występują w swoistych zapaleniach kości, a nawet, w przypadku zajęcia kręgosłupa, do uszkodzenia nerwów i rdzenia kręgowego. Leczenie polega na stosowaniu skojarzonej antybiotykoterapii (4-6 leków o różnym mechanizmie działania na prątek), odpowiednim odżywianiu chorego (dieta wysokobiałkowa i wysokokaloryczna) oraz w niektórych przypadkach na leczeniu operacyjnym.
Kiła kości
Występuje rzadko - w postaci wrodzonej i nabytej.
Inne zapalenia kości i stawów
Choroby z kręgu reumatoidalnych - Reumatoidalne zapalenie stawów, (RZS), Młodzieńcze przewlekłe zapalenie stawów, Zesztywniające zapalenie stawów kręgosłupa (choroba Bechterewa), Łuszczycowe zapalenie stawów i inne.
Choroby ścięgien, więzadeł i tkanki łącznej są schorzeniami tzw. tkanek miękkich narządu ruchu i mają swoją specyfikę.
Tkanki miękkie są poddawane w ciągu życia zróżnicowanym obciążeniom związanym z naturalną potrzebą ruchu.
Ich uszkodzenia mogą rozpoczynać się od dużych urazów jak i sumujących sie mikrourazów
Najczęściej “zmęczeniowemu” uszkodzeniu ulegają ścięgna, więzadła, mięśnie i torebki stawowe
czasami przyczyna schorzenia pozostaje nieznana
Uszkodzenie jednego elementu układu ruchu - ścięgna, mięśni, kaletki maziowej, pociąga za sobą trwałe uszkodzenie receptorów, analizatorów narządu ruchu oraz ośrodkowego układu nerwowego - określanego uszkodzeniem łańcucha kinetycznego Payr'a, gdyż wszystkie składowe narządu ruchu powiązane są ze sobą w łańcuch kinetyczny stanowiący wzajemne zależności poszczególnych elementów. Uszkodzenie jednego ogniwa pociąga za sobą destrukcje kolejnych.
Należy o tym pamiętać układając taktykę leczenia chorób narządu ruchu
Ocena łańcucha kinetycznego obejmuje trzy zagadnienia:
czy leczeniem objęto wszystkie ogniwa łańcucha kinetycznego
czy leczenie przeprowadzone jest prawidłowo i zgodnie z obowiązującymi zasadami, a więc czy leczenie obejmuje zasadniczą przyczynę choroby
czy ustalono, które elementy łańcucha kinetycznego, poza zasadniczym, uległy pośrednim uszkodzeniom?
Do uzyskania wyleczenia potrzebne jest zarówno wygojenie uszkodzonych tkanek, jak i przywrócenie prawidłowej funkcji narządu ruchu
Czasami wyleczenie można uzyskać jedynie przez operację, ale w przeważającej większości wystarcza leczenie zachowawcze
Choroba Dupuytren'a (przykurcz Dupuytren'a)
Jest to choroba tkanki łącznej , w której dochodzi do bliznowacenia rozcięgna dłoniowego. Zwykle występuje pomiędzy 30 a 50 r. ż, 5-7 x częściej u mężczyzn oraz dotyczy obu rąk (może występować tylko w jednej ręce - częściej w prawej). Przeważnie rozpoczyna się w łokciowej części rozcięgna dłoniowego. Przyczyna choroby nie jest znana.
Objawia sie początkowo guzkami w obrębie rozcięgna dłoniowego, stopniowo pojawia sie bliznowacenie rozcięgna i przykurcze zgięciowe palców, zaburzenia troficzne i potliwości skóry ręki.
Jeżeli zmiany są niewielkie, nie zaburzające funkcji palców, można stosować fizjoterapię, zwykle jednak konieczne jest postępowanie operacyjne - wycięcie rozcięgna dłoniowego i wszystkich pasm włóknistych
Zespół bolesnego barku.
Na zespół ten składają się choroby powodujące dolegliwości bólowe i ograniczenie ruchomości stawu ramiennego.
Najczęściej występuje entezopatia mięśnia nadgrzebieniowego. Zwykle dochodzi do uszkodzenia jego przyczepu do guzka większego lub włókien mięśniowych, co prowadzi do odczynu zapalnego. Ograniczeniu ulegają ruchy w stawie i pojawiają się silne bóle, zwłaszcza w porze nocnej.
Leczenie jest zazwyczaj zachowawcze i polega z na miejscowym stosowaniu fizykoterapii, dodatkowo miejsca powodujące dolegliwości bólowe można ostrzyknąć sterydami. W tym przypadku istotne jest aby środków nie wstrzyknąć do ścięgna, ponieważ powoduje to jego zwyrodnienie i zerwanie. Obecnie często leczeniem z wyboru jest artroskopia.
Entezopatia mięśnia dwugłowego ramienia powoduje zmiany w obrębie ścięgna głowy długiej lub jego pochewki. Powstają one zazwyczaj w następstwie mikrourazów i umiejscawiają się w rowku międzyguzkowym. Niekiedy przewlekłe uszkodzenie ścięgna może spowodować jego przerwanie.
Leczenie jak wyżej ( niekiedy wykonywana jest tenodeza)
Zapalenie kaletek maziowych
Funkcja kaletek maziowych polega na redukcji tarcia i ochrony delikatnych struktur przed naciskiem. Dzięki mazi stawowej, która zawierają mogą być uważane z a stawy pomocnicze, ułatwiające ruch poślizgowy w różnych układach mięśniowych. Dlatego ich urazy przynoszą znaczne ograniczenie ruchów
Topograficznie kaletki klasyfikuje się na:
położone między wypukłością kostną i głęboką powierzchnią mięśnia (kaletka biodrowo-łonowa)
położone między ścięgnem a strukturą kostną lub mięśniem leżącym bardziej powierzchownie (kaletka podścięgnowa biodrowa)
znajdujące się między ścięgnem a więzadłami stawu (kaletka “gęsiej stopy”)
leżące miedzy wyroślami kostnymi, bądź między wyrostkiem a więzadłem lub mięśniem - ruchomymi w stosunku do siebie (kaletka nadrzepkowa)
U dzieci i młodzieży kaletki mają połączenie se stawem i są z punktu widzenia anatomicznego zachyłkiem stawowym. Połączenie to nie jest trwałe i może sie w ciągu życia zmienić
Z praktycznego punktu widzenie kaletki można podzielić na dwie grupy:
powierzchowne i podskórnej
głębokie:
- mogące się komunikować ze stawem (kaletka nadrzepkowa)
- nigdy nie łączące się ze stawem (kaletka podrzepkowa głęboka)
Poza kaletkami obecnymi stale w warunkach fizjologicznych, występują również kaletki dodatkowe (w paluchach koślawych), których powstanie jest wynikiem mikrourazów lub ucisku. Powstaje z braku w tych miejscach normalnych kaletek
Anatomicznie kaletki są podobne do pochewek ścięgnistych i błon maziowych stawów i podlegają tej samej patologii:
ostrym i przewlekłym urazom
stanom zapalnym ostrym i przewlekłym
Typy zapalenia kaletek:
zapalenie pourazowe (kaletki powierzchowne)
- zapalenie ostre - natychmiast po urazie lub wysiłku
- zapalenie przewlekłe - w wyniku sumowania się podrażnień (kolano kapucynów lub sprzątaczki)
zapalenie pochodzenia bakteryjnego; rzadsze, obejmuje kaletki głębokie
- zapalenie ostre ropiejące - współistnieje z drążącymi ranami (ryzyko zakażenia stawu)
- zapalenie przewlekłe - pochodzenie bakteryjnego lub gruźliczego - często towarzyszą dnie moczanowej, zapaleniu wielostawowemu, chorobie zwyrodnieniowej
Rozpoznanie:
obrzęk na poziomie kaletki
bolesność palpacyjna
ograniczenie ruchomości kończyny
twarda guzowata konsystencja
Diagnostyka zapaleń kaletek głębokich nie jest łatwa - konieczne są badania obrazowe (USG, MRI)
Leczenie zależy od etiologii i zmian samej kaletki (ostre, przewlekłe):
unieruchomienie
okłady
leczenie farmakologiczne (osłonowa antybiotykoterapia, przeciwzapalne)
fizykoterapia
aspiracja zawartości kaletki lub jej otwarcie, a następnie usuniecie chirurgiczne, w przypadku przejścia w stan przewlekły.
W przypadku kaletek dodatkowych stosujemy blokady sterydowe. Jeśli zabieg operacyjny ma na celu leczenie przyczynowe, usuwamy wyrośl kostną.
Palec trzaskający (przeskakujący, strzelający)
Choroba dotyczy najczęściej palców ręki I, II i III i polega na zgrubieniu ścięgna i zwężeniu jego pochewki w tym samym miejscu.
Przyczyną może być uraz, RZS i in.
Rozpoczyna sie objawami zapalenia i niewielkimi bólami- w kciuku na wysokości głowy I kości śródręcza, a w innych palcach w miejscu rozdziału ścięgna zginacza powierzchownego (ścięgno zginacza powierzchownego jest obrzęknięte i pogrubiałe, a na ścięgnie zginacza głębokiego występuje zgrubienie w postaci guzka). Badaniem wyczuwa się guzek na ścięgnie. Podczas zginania palec trafia na opór, po pokonaniu którego słyszy sie charakterystyczny trzask. Czasem palec ma utrwalone zgięcie bez możliwości wyprostu.
Leczenie zachowawcze (fizjoterapia), farmakoterapia - leki p/zapalne, sterydowe) nie daje zadowalających wyników.
Leczenie operacyjne daje trwałe, bardzo dobre efekty i polega na przecięciu lub wycięciu zgrubiałej pochewki ścięgnistej.
Choroba de Quervain'a.
Jest to stan zapalny pochewki i ścięgien odwodziciela długiego kciuka i prostownika krótkiego kciuka nad nasadą obwodowa i wyrostkiem rylcowatym kości promieniowej. Oba ścięgna biegną we wspólnej pochewce.
Etiologia może być urazowa (ścięgna leżą powierzchownie) lub przeciążeniowe, związane z anatomicznym przebiegiem i kątowym zagięciem przy ruchach nadgarstka. Występuje 3-4 razy czeskiej u kobiet, przeważnie miedzy 40 a 60 r.ż.
Objawami są ból i obrzęk w okolicy tabakierki anatomicznej, promieniujący proksymalnie, a także ograniczenie ruchomości.
Leczenie zachowawcze stosujemy na początku choroby i polega na unieruchomieniu i stosowaniu leków p/zapalnych ogólnie i miejscowo oraz na fizjoterapii. Leczenie operacyjne prowadzi się w przypadku nieskutecznego leczenia zachowawczego i polega na nacięciu powięzi powierzchownej wzdłuż pochewki ścięgien, rozcięciu bocznym pochewki i uwolnieniu zrostów pochewkowo-ścięgnistych.
Torbiel galaretowata (ganglion)
Jest to odczyn zwyrodnieniowy pochewek ścięgien na przewlekłe urazy i mikrourazy. Występuje głównie u kobiet i umiejscawia się zwykle w obrębie nadgarstka (nad kością księżycowatą). Objawia sie guzkowatym uwypukleniem ponad skórą (twardy, chełboczący guz), któremu niekiedy towarzyszą dolegliwości bólowe przy ucisku lub ruchach ręki.
Zespół kanału nadgarstka.
Zespół ten stanowi grupę objawów spowodowanych przewlekłym uciskiem nerwu pośrodkowego w kanale nadgarstka. Do usidlenia nerwu przyczynie się budowa kanału, którego dno stanowi rynna kostna, a dach więzadło poprzeczne nadgarstka. Przyczyny ucisku można podzielić na miejscowe i ogólne.
Miejscowe:
zmiany pourazowe zniekształcające kanał kostny
blizny
zmiany zapalne pochewek ścięgien
dodatkowe twory anatomiczne (anomalie mięśniowe)
zmiany przeciążeniowe (sport, praca)
Ogólne:
zaburzenia hormonalne (ciąża, niedoczynność tarczycy, menopauza)
choroby przemiany materii (cukrzyca, dna moczanowa)
zaburzenia naczyniowe.
Objawy
Początkowo pojawiają się drętwienia i inne zaburzenia czucia, które nasilają się w nocy (objawy te mogą dotyczyć całych kończyn górnych).
Następnie pojawiają się bóle, które stopniowo nasilają się i mogą pojawiać się w ciągu dnia. Pojawiają się trudności w wykonywaniu czynności precyzyjnych ręki.
Badaniami pomocniczymi może być test Phalena i objaw Tinela.
W pełni rozwinięty zespół kanału nadgarstka charakteryzuje sie niedowładami oraz zanikami mięśni kłębu kciuka. W elektromiogramie stwierdza sie zwolnienie przewodnictwa ruchowego i czuciowego nerwu pośrodkowego.
Zespół ten należy różnicować z uciskiem na korzenie nerwowe C8-Th1 kręgosłupa szyjnego oraz zespołem rowka nerwu łokciowego. W początkowym okresie choroby stosuje sie unieruchomienie i fizykoterapię, odbarczenie nerwu w kanale nadgarstka można uzyskać jedynie leczeniem operacyjnym.
Zespół kanału Guyona.
Są to nerwobóle występujące w części reki zaopatrywanej przez nerw łokciowy. Objawy cieśni mogą powstać w wyniku ucisku przez wyrośla kostne, zniekształcenia po złamaniach, blizny, anomalie rozwojowe
Pierwszymi objawami są zazwyczaj parestezje palców IV - V. Z czasem pojawiają się bóle nocne oraz zaburzenia czucia powierzchownego. W końcowej fazie choroby powstają zaniki mięśni kłębika ręki oraz zmiany troficzne skóry palców 4 i 5 (skóra sucha, łuszcząca, paznokcie łamliwe). W EMG stwierdza sie wydłużenie przewodnictwa ruchowego i czuciowego nerwu łokciowego.
Objawami pomocniczymi są;
objaw Fromenta (gazetowy) polega na wyciąganiu kawałka papieru trzymanego między kciukiem a wskazicielem. W chorej ręce dochodzi do zgięcia stawu międzypaliczkowego kciuka, co spowodowane jest osłabieniem funkcji mięśnia przywodziciela kciuka.
Porażenie mięśni międzykostnych upośledza rozstawianie palców.
Objaw Wartenberga to stałe odwiedzenie palca V.
Leczenie polega na operacyjnym uwolnieniu uciśniętego nerwu.
Choroba zwyrodnieniowa stawów
Jest to przewlekła choroba stawów, będąca następstwem zaburzeń równowagi pomiędzy procesami regeneracji i degeneracji chrząstki stawowej i kości podchrzęstnej. Może być jednoogniskowa lub wieloogniskowa, obejmując jeden lub kilka stawów. W piśmiennictwie niemieckim używa się określenie arthrosis, a w anglosaskim - osteoarthritis, co sugeruje raczej zapalna etiologie schorzenia.
Jest to najpowszechniejsza patologia dotycząca stawów.
Etiologiczne wyróżniamy 2 rodzaje tej choroby: postać pierwotną (idiopatyczna) oraz postać wtórną.
Pierwotna, gdy nie ma uchwytnej przyczyny lub istnieje wiele prawdopodobnych czynników ja wywołujących. Możemy jednak mieć do czynienia z sytuacjami, gdy wpływ jednego czynnika przeważa nad innymi.
Teorie mechanizmów powstawania:
genetyczna (zaburzenia genów dla kolagenu)
mechaniczna (nadwaga)
biomechaniczna (zaburzenia składu płynu stawowego)
hormonalno-naczyniowa (zaburzenie ukrwienia elementów kostnych)
immunologiczna (reakcja przeciwko antygenowi w obrębie chrząstki stawowej).
Przyczynami zwyrodnień wtórnych są:
urazy i ich następstwa (złamania, uszkodzenia więzadeł, niestabilność)
wady wrodzone stawów i kości
schorzenia narządu ruchu (jałowe martwice, złuszczenie głowy kości udowej)
zapalenia swoiste i nieswoiste
Zmiany zwyrodnieniowe kręgosłupa i stawów międzykręgowych
Występują u połowy populacji po 50 r.ż i prawie u wszystkim po 65 r.ż. Mogą dotyczyć połączeń międzytrzonowych, stawów między wyrostkami stawowymi, wyrostków kolczystych, wiązadeł z ich skostnieniem.
Wraz z utratą zawartości wody w krążku międzykręgowym w trzeciej dekadzie życia dochodzi do zaburzenia stabilizacji kręgów, co powoduje większą ich ruchomość we wszystkich płaszczyznach. Prowadzi to do ciasnoty objawiającej się uciskiem korzeni nerwów rdzeniowych. Ponadto wskutek odkształcenia krążka międzykręgowego zmieniają się krzywizny kręgosłupa oraz wzmaga się nacisk na powierzchnie stawów międzykręgowych.
Dodatkowo do powstania zmian zmian zwyrodnieniowych przyczyniają się niefizjologiczne obciążenia statyczno-dynamiczne, nadmierny długotrwały ucisk na ograniczone odcinki kręgów (pozycje wymuszone ciała), wady ustawienia miednicy i następowe skrzywienia kręgosłupa, uszkodzenia pourazowe i wady wrodzone, zmiany pozapalne, zaburzenia hormonalne (okres przekwitania, leczenie hormonami) oraz zaburzenia odżywcze (krzywica).
Objawami są głównie bóle miejscowe, nasilające się początkowo po wysiłku, a następnie pojawiające sie przy każdym ruchu i w spoczynku.
Radiologicznie możemy zaobserwować wyrośla kostne powstające w wyniku kostnienia więzadeł, zwężenie przestrzeni międzykręgowych i inne.
Ważne jest działanie profilaktyczne - unikanie nadmiernych obciążeń kręgosłupa. W leczeniu stosujemy fizjoterapię, farmakoterapię, gorsety i sznurówki ortopedyczne oraz możliwe jest w niektórych przypadkach leczenie operacyjne (discectomia).
Choroba Baastrupa
Jest szczególną postacią zmian zwyrodnieniowych między końcami dwóch sąsiednich wyrostków kolczystych kręgów lędźwiowych lub szyjnych. Spowodowana jest nadmierną ruchomością segmentu ruchowego lub nadmierną długością wyrostków kolczystych. Ocieranie się o siebie wyrostków kolczystych powoduje dolegliwości bólowe.
Leczenie zachowawcze jw.
W razie braku poprawy można wyciąć końce wyrostków kolczystych.
Zmiany zwyrodnieniowe stawów biodrowych (choroba zwyrodnieniowa stawów biodrowych)
Początkowo charakteryzują się uszkodzeniem chrząstki stawowej oraz podchrzęstnej warstwy kości. Zmianom tym towarzyszy zapalenie błony maziowej. Następnie pojawiają się odczyny wytwórcze w nasadach i przynasadach oraz w torebce stawowej. Zmiany zwyrodnieniowe występują bardzo często, zwłaszcza po 60 r.ż.
Zmiany zwyrodnieniowe można podzielić na:
pierwotne, o nieznanej etiologii oraz
wtórne spowodowane wadami wrodzonymi (dysplazja, wrodzone biodro szpotawe), zaburzeniami okresu rozwojowego stawu (choroba Perthesa, złuszczenie głowy kości udowej), zmianami pourazowymi, procesami zapalnymi, zmniejszona wytrzymałością stawu na obciążenia (osteoporoza, zaburzenia hormonalne, choroby układowe).
Dolegliwości występują czasami dopiero przy znacznym zaawansowaniu choroby. Pacjencji skarżą się na nasilająca się bolesność. Ponadto występuje znaczne ograniczenie ruchomości w stawie, utykanie, narastający przykurcz stawu.
W obrazie radiologicznym dominuje zwężenie szpary stawowej, pogrubienie warstwy podchrzęstnej oraz wyrośla kostne. Procesu zwyrodnieniowego nie da się zahamować, można jedynie zmniejszyć szybkość niszczenia stawu. Dlatego niezmiernie ważna jest odpowiednia profilaktyka.
U dzieci leczy się wady wrodzone i zniekształcenia pourazowe, a u dorosłych wskazany jest racjonalny tryb życia, leczenie chorób zaburzający metabolizm tkanki kostnej, unikanie nadwagi, a niekiedy zmiana rodzaju wykonywanej pracy.
Leczenie objawowe polega na stosowaniu fizjoterapii, farmakoterapii (niesterydowe i sterydowe leki przeciwzapalne ogólnie i miejscowo).
Leczenie operacyjne polega na zabiegach korygujących ustawienie kości i powierzchni stawowych (osteotomia), operacjach wewnątrzstawowych usuwających miejscowe przyczyny uszkodzenia stawów (ciała wolne) oraz endoprotezoplastykach częściowych i całkowitych.
Choroba Otto-Chrobaka
Choroba ta występuje najczęściej u kobiet i zajmuje oba stawy barkowe, a objawy pojawiają się zazwyczaj w wieku 50-60 lat. Zmiany te polegają na stopniowym zagłębianiu się głowy kości udowej do wewnątrz miednicy (dno panewki staje się cienkie i pukla się do wnętrza miednicy) a krętarz większy zbliża się do talerza biodrowego.
Szczelina stawowa jest zachowana, powierzchnia głowy kości udowej pozostaje gładka, szyjka ulega skróceniu, a kąt szyjkowo-trzonowy często zmniejszeniu. Choroba rozwija się powoli i objawia stopniowym ograniczeniem ruchomości stawu biodrowego. Leczenie typowe dla zmian zwyrodnieniowych.
Zmiany zwyrodnieniowe stawu kolanowego ( gonarthrosis)
Zmiany te zwykle spowodowane są urazami (uszkodzenie więzadeł i łąkotek, złamania), zapaleniami, (RZS, gruźlica) oraz statycznymi odchyleniami osi kończyny (koślawość, szpotawość). Częściej występują u kobiet i rozpoczynają się między 40 a 60 rż.
Objawami choroby są: osłabienie stawu, postępujące ograniczenie jego ruchomości, dolegliwości bólowe, początkowo wysiłkowe, a następnie spoczynkowe występujące w okolicy szpary stawowej, zaniki mięśni.
W okresie zaostrzeń stwierdza się objawy zapalenia stawu oraz płyn w jamie stawowej, pogrubienie obrysów stawu, jego przykurcz zgięciowy.
Profilaktyka polega na higienicznym trybie życia i zmniejszeniu nadwagi oraz operacyjnych korekcjach osi stawu ( zwłaszcza szpotawości) i usuwaniu wewnątrzstawowych patologii (naprawie zerwanych łąkotek, usunięciu ciał wolnych, rekonstrukcji uszkodzonych więzadeł krzyżowych).
Leczenie zachowawcze sprowadza się do fizykoterapii i farmakoterapii doustnej. Ponadto dostawowo podaje się leki zastępujące kwas hialuronowy ( Hyalgan - do 5 wstrzyknięć, co 7-10 dni) oraz steroidy ze środkami p/bólowymi (do 5 wstrzyknięć co 7 dni).
Należy jednak pamiętać, że steroidy uszkadzają chrząstkę stawową. Jeżeli wewnątrz stawu kolanowego znajduje się płyn konieczne jest jego pobranie i wykonanie badania cytologicznego.
Leczenie operacyjne w przypadku małych uszkodzeń chrząstki sprowadza się do jej nawiercenia, przeszczepiania, nakłuwania (microfractures). Wykonuje się również oczyszczenie stawu (debridement) łącznie z płukaniem ( lavage) przez artroskop.
W przypadku dużych zmian radiologicznych i dolegliwości bólowych można wykonać usztywnienie lub endoprotezoplasykę połowiczą lub całkowitą stawu kolanowego
Zmiany zwyrodnieniowe stawu ramiennego (omarthrosis )
Staw ramienny ulega zmianom zwyrodnieniowym rzadziej niż stawy kończyn dolnych. Zmiany te dotyczą również otaczających go struktur, a zwłaszcza tkanek okołostawowych, kaletek i pochewek ścięgien.
Klinicznie pojawiają się bóle barku promieniujące do szyi i kończyny górnej, ograniczenie ruchomości ( głównie odwodzenia i rotacji zewnętrznej), zaniki mięśni obręczy barkowej, trzaski w stawie podczas wykonywania ruchów.
Leczenie początkowo polega na kinezyterapii, której celem jest zachowanie ruchów stawu i zapobieganie jego przykurczom, a zwłaszcza zesztywnieniu, krioterapii, stosowaniu ultradźwięków i jonoforezy z lidokainy.
W późniejszych etapach stosuje się farmakoterapię, w razie braku poprawy konieczne jest leczenie operacyjne, które początkowo może polegać na artroskopowym oczyszczeniu i przepłukaniu stawu; rzadko konieczne jest wykonanie endoprotezoplastyki.