ANIMACJA SPOŁECZNO-KULTURALNA

Animacja - rozumienie pojęcia

Termin animacja pojawił się w literaturze francuskiej w latach sześćdzie­siątych. Słownikowe znaczenie jego jest co najmniej dwojakie:

1. ożywiać coś, dawać życie czemuś, wprawiać w ruch, nadawać żywotność;

2. ożywiać kogoś, zachęcać, skłaniać do działania, pobudzać siły do dzia­łania .

Stąd też rozmaici działacze, badacze i publicyści francuscy, zajmujący się problematyką życia społeczno-kulturalnego, w swoich wypowiedziach temu terminowi nadawali rozmaite znaczenie:

- jedni byli zdania, że animacja jest to kierunek działania wśród ludzi i z ludźmi, które ma na celu ułatwienie jednostce oraz grupie udziału w bardziej aktywnym i twórczym życiu poprzez lepsze rozumienie przemian, łatwiejsze porozumiewanie się z innymi, współ­udział z innymi w ożywianiu środowiska. Zwolennicy tego rozumienia terminu byli zdania, że animacja jako kierunek działalności występuje obok kierunku działalności ekstensywnej (oddziaływanie na szerokie masy), dzia­łalności intensywnej (skierowanej na jednostki i małe grupy, od których wymaga się aktywności) i twórczej skierowanej na wyzwalanie aktywności;

- animację też rozumiano inaczej traktując ją jako metodę działania, metodę pracy kulturalnej i społeczno-wychowawczej; metoda ta polega na stymulacji do aktywnego zachowania zarówno zbiorowości terytorialnej (społeczności lokalnej), jak i małej grupy, do działania mającego na celu ulepszanie życia społecznego środowiska poprzez ukazywanie wizji owych ulepszeń i stymulowanie ludzi do ich realizacji, bądź też działania wydoby­wające występujące potrzeby, zainteresowania, motywacje wśród członków danej grupy społecznej, indywidualnych osób.

- animację można również traktować jako proces, dzięki któremu następuje nie tylko ożywienie, akty­wizowanie, pobudzenie do działania jednostek i grup, ale przede wszystkim odkrywanie w sobie sił twórczych, możliwości kreacyjnych, szans zachowań ekspresyjnych. Innymi słowy animacja jest również procesem odkrywania siebie.

Podejmowano również próby określania znaczenia tego pojęcia w innych krajach, na przykład w Niemczech. Zdaniem H.W. Opaschowskiego pojęcie animacji ma szeroki zakres i można jego znaczenie odnieść do:

a) celu - jakim jest ożywienie, pobudzanie oraz motywowanie jednostek i grup do ujawniania i rozwijania swych utajonych zdolności i możliwości;

b) metody - motywowania, inicjowania i rozwijania jednostek oraz aktywności grup społecznych;

c) procesu - ożywiania, doradzania i prowadzenia działalności społeczno-kulturalnej;

d) działań - w zakresie aktywizowania i koordynowania, inicjowania i pro­wadzenia szeroko pojętej działalności społeczno-kulturalnej.

Z powyższego wnika, że szczegółowo można rozpatrywać rozmaite kwestie funkcjonowania jednostek, grup, społeczności lokalnych i analizować je z punktu widzenia animacji.

W niektórych znaczeniach termin animacja jest rów­noznaczny z naszym polskim terminem aktywizacja. Jednakże w niektórych przypadkach termin animacja ma znaczenie głębsze i szersze od aktywizacji, a nadto „aktywizacja" niektórym osobom kojarzy się negatywnie jako dzia­łanie płynące z zewnątrz, oddziaływanie na jednostki, które zdominowane przez innych winne się poddawać ich woli i ulegać innym, które wewnętrznych sił i motywacji nie mogą uruchomić. Stąd też termin animacja robi w gronie pedagogów wielką karierę i coraz częściej posługują się nim zarówno badacze, jak i działacze praktycy.

Animacja społeczno-kulturalna w społecznościach lokalnych

Mówiąc o społeczności lokalnej mamy na myśli grupę ludzi zamieszkującą wieś, gminę, osiedle, małe miasto, bowiem tam na ogół występuje taki układ stosunków społecznych, iż między członkami grupy wytwarza się więź i poczucie identyfikacji z grupą i miejscowością.

Społeczność lokalna była od dawna centrum zainteresowania badaczy zajmujących się między innymi poszukiwaniem ulepszeń funkcjonowania jej jako środowiska społeczno-wychowawczego. W polskiej myśli pedagogicz­nej należy przypomnieć koncepcje Heleny Radlińskiej, która wielokrotnie rozważała problem wpływu środowiska społecznego na jednostkę. Autorka wychodziła z założenia, że w każdym środowisku, a zwłaszcza w społecz­nościach lokalnych, tkwią siły społeczne stanowiące dynamiczny czynnik kształtujący nie tylko osobowość poszczególnych jednostek, ale oblicze całej grupy („gromady"), bowiem charakter pracy zawodowej członków grupy, stosunki jakie wytwarzają się między ludźmi, wytwory kultury duchowej dostarczają każdemu człowiekowi określonych przeżyć, które kształtują sferę poznawczą i emocjonalną, a przede wszystkim wywierają wpływ na działanie.

Jednocześnie człowiek, który żyje i działa w środowisku, w danej społeczności, wywiera również na nią wpływ i przez to następuje przetwarzanie środowiska. Autorka podkreśla, że uruchomienie tych sił tkwiących w środowisku i zwrócenie ich we właściwym kierunku, to znaczy takim, którego wizję zarysują działacze społeczni, kulturalni, lokalni politycy, pedagodzy, może życie danej społeczności przekształcić lub ulepszyć.

Dlatego też dla pracy społeczno-wychowawczej istotne jest odnajdywanie w społecznościach lokalnych tych wartości, które należy chronić lub rozwijać, tych sił społecznych, które są znane, jak i tych, które są utajone - tkwią w poszczególnych jednostkach i grupach społecznych środowiska, i spożytkowanie owych sił w przetwarzaniu niedoskonałego życia danego środowi­ska, danej społeczności.

Poglądy H. Radlińskiej przeżywają swego rodzaju renesans w naszym społeczeństwie podlegającym procesowi transformacji: na przykład jawią się jako nowe hasła samorządności lokalnej, pełnej odpowiedzialności za swój los i życie najbliższego otoczenia, hasła wspólnego działania dla dobra społeczności lokalnych w rozmaitych sferach, odpowiedzialności za podjęte decyzje itd. Ta wizja Polski samorząd­nej, Polski, w której nie będzie interwencji zewnętrznego przedmiotu steru­jącego, wizja konieczności działania dla siebie i innych, jako warunku koniecznego dla polepszenia własnego życia w środowisku, jest wizją, która powszechnie jeszcze nie jest w pełni akceptowana i bardzo często mamy do czynienia z oczekiwaniem na podmiot, który by „odgórnie" rozwiązał tra­piące zarówno jednostki jak i grupy problemy dnia codziennego. Owe problemy mieszkańców społeczności lokalnej są rozmaite.

Na przykład niektóre środowiska oddalone od większych ośrodków kulturalnych są w dal­szym ciągu opóźnione w rozwoju społecznym, ekonomicznym i kulturalnym w stosunku do reszty kraju. Na skutek zaś dyfuzji kosmpolitycznych wzorów kulturowych w owych społecznościach nie pielęgnuje się i nie rozwija wartości wytworzonych przez poprzednie generacje, a często się je wręcz odrzuca (na przykład obyczaje, sztuka ludowa, gwara, stroje ludowe itp.). Z kolei na skutek braku możliwości pełnego uczestnictwa w kulturze naro­dowej lub też z braku przygotowania do jej recepcji, wytwarza się swoista subkultura poszczególnych społeczności, której dominującym elementem jest oglądanie filmów wideo, takich, które nie wymagają uruchamiania skompli­kowanych procesów myślowych.

Zjawisko tworzenia subkultur, niskiej aktywności, lub w ogóle brak uczestnictwa w kulturze tak zwanego wyższego poziomu, często idzie w pa­rze z bierną postawą wobec potrzeb społeczności lokalnej w sferze nie tylko kulturalnej ale i gospodarczej.

Istnieje zatem obiektywna potrzeba animacji, a więc ożywienia, urucho­mienia sił społecznych tkwiących w środowiskach, dzięki którym można dokonywać celowych, racjonalnych przeobrażeń, obejmujących zmiany o charakterze ekonomicznym, społecznym, kulturalnym, a których rezultatem będzie harmonijny rozwój społeczności we wszystkich dziedzinach życia. Istotą bowiem tak rozumianej animacji jako metody środowiskowej jest doprowadzenie do zespołowej działalności ludzi zamieszkałych na danym terenie, którzy pragną poprawić sobie warunki własnego życia. Taka dzia­łalność nazywana jest również aktywizacją społeczności lokalnych, której skutki społeczne mogą się wyrażać w rozmaity sposób.

Celem tak rozumianej animacji jest stymulacja przemian w dziedzinie systemów wartości, wykształcenia selektywnej postawy wobec atakujących poszczególne jednostki ludzkie nowych idei, nowych wzorów zachowań, które przyjmowane szczególnie przez młodzież mogą się przyczyniać do poważnych zaburzeń funkcjonowania środowiska społecznego (np. pojawiające się w małych miasteczkach grupy faszyzujące, agresywne w stosunku do inaczej myślących, czy też wyznających inny rodzaj muzyki młodzieżowej). Badacze zwracają uwagę, że jeżeli nastąpi włączenie człon­ków społeczności lokalnej w działanie, w rozwiązywanie szerszych proble­mów gminy, miasteczka, lub osiedla, to następuje proces przemiany sposobu myślenia. Członkowie społeczności lokalnej przestają postrzegać wszystkie procesy i zjawiska przez pryzmat własnej osoby, a za punkt wyjścia przyjmują potrzeby grupy społecznej, z którą się identyfikują i traktują jako grupę odniesienia. Zaczyna powoli zanikać bezrefleksyjna postawa wobec każdej nowej idei, każdego wzoru zachowania, bowiem ocena i akceptacja tych wartości kulturowych jest zdeterminowana nie tylko własnymi odczuciami, ale i opinią społeczności lokalnej.

Istnieje szereg barier utrudniających, a może nawet w niektórych przypadkach uniemożliwiających, zastosowanie tej metody w środowisku:

1. Jedną z barier jest też dezintegracja społeczna i kulturowa małych wsi i miasteczek, dezorganizacja rodziny, grup sąsiedz­kich zachodząca na skutek zmian cywilizacyjnych. Powoduje to, że życie w społeczności lokalnej, identyfikacja się z nią jest po prostu mało atrakcyjna dlii jej członków. Inną barierą jest zanik autorytetów lokalnych, brak jedno­znacznych wzorów osobowych. Badacze przytaczają empiryczne przykłady, iż w jednej społeczności funkcjonuje kilka takich wzorów począwszy od lekarza realizującego hedonistyczny styl życia do księdza ascety.

2. Kolejną barierą jest fakt, iż niektóre środowiska stanowią tylko z pozoru społeczności lokalne, ponieważ przestały być środowiskiem życia wszystkich mieszkań­ców, bowiem ambitniejsze jednostki, nie znajdując warunków realizacji aspiracji na przykład kulturalnych, nie wyrażają chęci, nie odczuwają potrzeby utrzymywania jakichkolwiek więzi z najbliższym otoczeniem społecznym, sąsiedzkim a nawet rodzinnym. Starają się wszystkie swoje potrzeby realizować poza najbliższym otoczeniem.

3. Inna bariera wynika z głoszonych haseł badaczy i działaczy społecznych przejętych ideą tak zwanego „humanizmu" czy też humanistycznych koncepcji człowieka, które zakładają nieingerencje, autoteliczność działań i zachowań, samorealizację i samorozwój jednostki, „nie nakładanie sieci ograniczeń na pulę możliwości", a wszelkiego rodzaju stymulowanie, ukierunkowanie, (które mimo wszystko w animacji ma miejsce) traktuje się jako „symboliczny gwałt". Rodzi to pewne opory wśród jednostek ludzkich, które zadają sobie pytania, dlaczego mają one być związane właśnie ze środowiskiem lokalnym, z jego wzorami kulturowymi i systemami wartości, dlaczego owe wzory i systemy wartości proponowane czy też ukazywane przez animatora mają być lepsze, wartościowsze, od tych które już zostały zinternalizowane?

4. Kolejna bariera wynika z pewnego dylematu znanego pedagogom, który ujawnia się w pytaniu jak pogodzić wizję współczesnego człowieka jako obywatela świata, gospodarza cywilizacji globalnej, myślącego kategoriami globalnymi z działaniami lokalnymi, bowiem poetyckie hasło „myśl globalnie i działaj lokalnie" nie wszystkim trafia do przekonania.

Niezależnie jednak od tych barier, które aktualnie w naszym kraju pojawiają się i ujawniają w całej jaskrawości, w krajach rozwiniętych animacja jako metoda ożywiania społeczności lokalnych była stosowana i to z dobrym skutkiem (może jeszcze nie nazywana animacją, ale terminem community development w trzydziestych i czterdziestych latach XX wieku. W sytuacji społeczno-gospodarczej, jaką przeżywa nasz kraj, w sytuacji bardzo dużych zróżnicowań społecznych między poszczególnymi społecznościami lokalnymi, podejmowanie działań animacyjnych jest ze wszech miar celowe. Celowość ową zwiększa fakt, że owo postulowane przez naszych polityków „branie własnych spraw we własne ręce" jest wyzwaniem czasu, w którym żyjemy.

Opracowanie i realizacja programu animacji społeczno-kulturalnej środo­wiska lokalnego jest wbrew pozorom przedsięwzięciem trudnym i wymaga­jącym zachowania kilku warunków implikujących rezultaty podjętych dzia­łań. Pamiętać bowiem musimy, że mamy do czynienia z ludźmi, którzy mają własne cele, którzy we wzajemnych stosunkach przejawiają objawy sympatii lub niechęci, których zachowanie jest wynikiem rozmaitych motywacji, a system kulturowy funkcjonujący w małych społecznościach to nieharmonijny zespół elementów, bowiem wśród nich jedne będą ważniejsze dla jednych jednostek i grup, a te same elementy dla innych mogą być mało ważne, nieistotne, bądź bezwartościowe. Dynamika zespołu elementów two­rzących system kulturowy społeczności lokalnych jest bardzo duża, bowiem ciągłe przewartościowanie, ciągłe napięcia jakie rodzą się podczas interakcji, dochodzące do głosu partykularyzmy, różnice wyznawanych ideologii, wszy­stko to może spowodować poważne utrudnienia w dziale zaplanowania ulepszeń życia społeczno-kulturalnego danej społeczności lokalnej.

Stąd badacze zajmujący się zarówno wcześniej opisami community development (aktywizacji i rozwoju społeczności lokalnych), jak i działań animacyjnych środowiska zwracają uwagę na konieczność podjęcia szeregu czynności wstępnych (zwanych czasami „reanimacją”) poprzedzających realizację programu animacyjnego w społecznościach lokalnych.

1. Do tych czynności należy przeprowadzenie diagnozy społecznej, w wyniku której animatorzy uzyskują dokładną i wszechstronną znajomość środowiska lokal­nego i trendów rozwojowych poszczególnych jego komponentów.

Nie wy­starczają tutaj dane statystyczne na temat rozmieszczenia ludności, jej stratyfikacji społecznej, gęstości zaludnienia, od której zależy częstotliwość i różnorodność kontaktów społecznych, struktura poziomu wykształcenia i struktura wieku, bowiem niesłychanie istotne są dane dotyczące różnic międzygrupowych i międzypokoleniowych, wiedza o społecznych dystan­sach, sile społecznej kontroli, sile i charakterze tradycji itp.

Znajomość środowiska od strony funkcjonowania systemu społeczno-kulturowego to tylko część wiedzy koniecznej przed przystąpieniem do pracy animacyjnej. Drugi rodzaj, to wiedza o brakach w życiu społecznym, gospodarczym i kulturalnym, wiedza o tym, przez kogo i w jakim stopniu owe braki są odczuwane, jest warunkiem poprawnego sformułowania celów animacji. Owa znajomość środowiska pozwala na wykrycie zasobów materialnych i duchowych, wszystkich sił tkwiących w środowisku rozumianym jako cała społeczność lokalna, bowiem, aby owo środowisko ożywiać, animować trzeba wiedzieć, co można wykorzystać, na czym się oprzeć, jakie siły uruchomić. Innymi słowy czynności diagnostyczne podej­mowane przez animatora mają w rezultacie przynieść wiedzę dotyczącą potrzeb środowiska, sił tkwiących w środowisku zarówno tych materialnych, jak i sił tkwiących w ludziach, możliwości zaktywizowania ponadprzecięt­nego osób związanych ze środowiskiem i pragnących ulepszyć jego funkcjo­nowanie (przodowników, liderów) - ich motywacji i możliwości realizacji zadań animacyjnych.

2. Drugą fazą są czynności przygotowawcze w postaci planowania treści, form a przede wszystkim dokładne sprecyzowanie celów podejmowanych działań animacyjnych. W tej fazie dokonuje się wyboru z kilku lub z pełnego obszaru wariantów i podejmuje decyzje (czy na przykład najpierw zbudować wspólnym wysiłkiem odcinek drogi, czy też założyć wszystkim mieszkańcom telefony, czy dokończyć rozpoczętą budowę ośrodka kultury).

W tej fazie animator rozpatruje również możliwości przydzielenia poszczególnym człon­kom społeczności zadań do wykonania, jeżeli program zostanie zaakcepto­wany. Animator obmyśla sposoby angażowania wszystkich sił społecznych do realizacji zadania, rejestruje zadania tak zwane grupowe (czyli możliwe do wykonania jedynie przez grupę osób) i indywidualne oraz planuje sposoby kontroli podjętych działań.

3. Trzecia faza w ramach czynności wstępnych jest fazą informacyjno-stymulacyjną. Ponieważ animacja zakłada wzmacnianie komunikacji społecznej metodami niedyrektywnymi, ożywianie, pobudzanie do działania ale bez autorytarnych nacisków, jednocześnie stwarzanie szans samorealizacji, to w tej fazie winna nastąpić akceptacja przez społeczność lokalną programu animacji.

Stąd też wszyscy badacze i praktycy działań animacyjnych pod­kreślają bardzo mocno konieczność przekazania pełnej informacji o:

- celach podejmowanych działań,

- szansach powodzenia i przewidywanych skut­kach działań animacyjnych,

- wysiłku czekającego każdego uczestnika programu animacyjnego.

Niektórzy badacze używają określenia, że w tej fazie chodzi o „zrozumienie problemu przez społeczność lokalną", o nabranie przekonania, iż podjęcie wysiłku jest sensowne. Jednocześnie animator pod­czas kontaktowania się z członkami społeczności lokalnej ma okazję poznać poglądy, opinie, motywacje poszczególnych potencjalnych uczestników pro­gramu animacji.

Znawcy problematyki podają przykłady praktycznych czyn­ności animatorów zachęcających członków społeczności do wspólnych dzia­łań, czynności, które w naszych warunkach być może wydają się jeszcze egzotyczne, ale są możliwe do realizacji jak na przykład reportaże opracowywane w systemie wideo, przewodniki, informatory mówiące o korzyściach podjęcia określonej działalności, o zagrożeniach w razie zignorowania pro-pozycji animatora, fotografie, diapozytywy, wystawy, a nawet audycje rekreacyjno-rozrywkowe, mające na celu zmobilizować ludzi do działania. W wyniku zastosowania rozmaitych technik informacyjnych i sposobów propagowania danej idei, kandydaci na uczestników jej urzeczywistniania winni mieć jasno sprecyzowany pogląd na temat celu proponowanej dzia­łalności, treści zajęć, organizacji, warunków uczestnictwa i skutków.

Zasadniczy etap to czynności realizacyjne. Realizowanie projektu ule­pszania życia społeczności lokalnej - stwierdzają zarówno badacze, jak i praktycy animatorzy, winno przebiegać zgodnie z planem przy zaangażo­waniu wszystkich członków społeczności lokalnych. Teoretycy animacji stoją bowiem na stanowisku, że skutki działalności animacyjnej winny być wido­czne:

- nie tylko w sferze materialnej (zbudowana ta przysłowiowa droga, czy wodociąg na wsi),

- ale przede wszystkim w sferze kulturowej i psychologiczno-społecznej,

a można je osiągnąć pod warunkiem zaangażowania się wszy­stkich lub zdecydowanej większości członków społeczności lokalnej.

Pod­kreśla się również, że w fazie realizacji muszą czasami wystąpić czynności motywacyjne, a więc pobudzanie do działań, wysiłku, aktywności, pokazy­wania trudności, budzenie wiary we własne siły, pokonywanie oporów. Codzienna obserwacja życia społecznego przynosi przykłady nieukończenia jakichś prac na skutek zniechęcenia, braku wiary we własne siły, zrodzenia się postawy bierności, stąd też animator musi przewidzieć takie sytuacje i musi stosun­kowo szybko na nie reagować.

Analitycy działalności animacyjnej zwracają uwagę na konieczność czynności edukacyjnych czy też pedagogicznych. Chodzi bowiem o to, że wykonywanie nietypowego zadania wymaga nabycia nowych wiadomości, wykształcenia nowych umiejętności, których do tej pory członek społeczności lokalnej nie musiał demonstrować. Stąd też w tej fazie w wielu przypadkach ma miejsce uczenie się przez działanie, co przynosi również określone skutki, szersze niż praktycznie wykonana praca. Faza realizacji - wykonawstwa wymaga również działań koordynacyjnych, czyli jak mówią specjaliści „bieżącego doregulowywania elementów, które się rozregulowały", a więc eliminowania błędnych poczynań uczestników, zachęcania do samokontroli, korygowanie czynności mogących okazać się niefunkcjonalnymi.

Następną fazą jest pomiar efektywności. Na poziomie ustalonych i przy­jętych w fazie planowania wskaźników dokonuje się porównań o ile sytuacja jest lepsza (względnie gorsza) po okresie pracy w stosunku do sytuacji wyjściowej. Wskaźniki będą różne dla różnych sfer animacji - w sferze ekonomicznej i gospodarczej będą to kilometry zbudowanych dróg, ilości złotówek zgromadzonych na wspólnym koncie, wartość materialna wykona­nych prac przy budowie urządzeń socjalno-kulturalnych itp.

W sferze spo­łecznej i kulturowej uchwycenie owych efektów jest nieco trudniejsze, co nie znaczy niemożliwe. Efekty aktywizacji społeczności lokalnej mogą znaleźć swój wyraz zarówno:

- w całej społeczności,

- jak i w osobowości poszczególnych jej członków.

Jeżeli chodzi o społeczność lokalną i skutki, które można zauważyć w sferze społecznej, to badacze zwracają uwagę, iż mogą się one wyrażać w codziennym życiu - kooperacji i integracji, panowaniu nad konfliktami społecznymi, kontroli społecznej, uczestnictwie w działaniach grupowych, akceptacji przywódcy, braku wy­raźnych partykularyzmów w planowaniu nowych inicjatyw, wysuwaniu, inicjowaniu dalszych prac na rzecz społeczności.

W sferze kulturowej efekty mogą być widoczne we wzorach kulturowych i systemie wartości. Jeżeli w drabinie hierarchicznej wartości allocentryczne, prospołeczne, przesunęły się z dolnych szczebli ku górze wśród zdecydowanej większości mieszkań­ców, można przyjąć, iż jest to skutek wspólnych działań na rzecz społecz­ności lokalnej. Jeżeli tak zwane dobro ogółu zyskało akceptację i pojawiło się na przykład w ogóle jako wartość, czego nie miało miejsca przed uruchomieniem działań animacyjnych, oznacza to, iż można ten fakt interpretować jako ich efekt.

Wyraźna zmiana wzorów kulturowych (rozumianych jako regularność ludzkich zachowań) może być również świadectwem skutków działalności animacyjnej. Jeżeli do tej pory mieszkańcy społeczności lo­kalnej obserwując na przykład niszczenie urządzeń służących wszystkim mieszkańcom (wiaty na przystanku, rozkładu jazdy, kosza na śmieci itp.) przez dzieci i młodzież, nie reagowali na te zachowania, a po włączeniu się w akcję aktywizacyjną reakcje były zauważalne, oznacza to zmianę we wzorach kulturowych.

Pozytywne zmiany zachowań w sfe­rze kultury artystycznej, takie jak zwiększone czytelnictwo literatury pięknej, uczestnictwo w imprezach artystycznych, twórcza aktywność w sferze arty­stycznej (w zespołach amatorskich, w stowarzyszeniach twórczych, instytu­cjach kulturalnych), zmiany, które są widoczne w stosunku do okresu przed podjęciem działań aktywizacyjnych przez animatora, są na ogół skutkiem animacji.

Jednakże wbrew pozorom działania animacyjne uruchomione w celu ulepszania życia w społecznościach lokalnych przynoszą nie tylko efekty widoczne przy analizie zmian zachodzących w całej społeczności, ale również przy analizie zachowań, poglądów, postaw poszczególnych jednostek - członków społeczności lokalnej. Owe zmiany mogą być odnotowane wówczas, jeżeli poszczególni członkowie społeczności lokalnej nie będą stawiać barier, przeszkód, lecz poszerzą własny horyzont myślenia i włączą w swój świat myślowy problemy wspólne dla wszystkich mieszkańców społeczności lokalnej, zaś osoby o talentach przywódczych przyjmą na siebie rolę przewodników, liderów grupowych.

Animacja jednostek i małych grup społecznych

Problematyka ożywania, uaktywniania, stymulowania do zachowań twór­czych poszczególnych jednostek i małych grup społecznych, określana wspól­nym mianem animacja, pojawiła się jako antidotum na autorytarny system szkolny, przeciwko któremu buntowali się w zasadzie wszyscy: uczniowie, rodzice, a bywało, że i sami nauczyciele. Wszyscy krytycy szkoły stwierdzali, że szkoła jako instytucja zabija inicjatywę, tłamsi zdolności twórcze, dąży do uniformizacji zachowań, „równa do średniej", nadaje etykiety obraźliwe dla inaczej myślących, poniża, deprawuje itp. Analizowana w makroskali, spotykała się z zarzutem, że reprodukuje strukturę społeczną, kształci oportunistów, utrwala stary, zastany porządek społeczny.

Bardzo ostro krytykowana szkoła, właściwie sama zbytnio się nie broniła. Natomiast pojawiły się jakby dwie koncepcje przeciwdziałania faktycznym i wyimaginowanym szkodom, jakie wywołuje autorytarna szkoła:

1. Jedna z owych koncepcji, to „odszkolnienie" społeczeństwa (deschooling), proponowanie „społeczeństwa bez szkoły", zlikwidowanie szkoły jako instytucji, stworzenie szans rozwojowych dzieciom i młodzieży wedle ich zamysłów, ich poglądów, ich koncepcji.

„Deschoolersi" wychodzili z założenia, że każdy uczeń, właściwie każdy człowiek ma sprecyzowaną koncepcję życia. W tym samym duchu wypo­wiadali się zwolennicy tak zwanej „antypedagogiki" (i wypowiadają się do tej pory), głosząc jeszcze bardziej radykalne poglądy, że wszelkie wycho­wanie jest niczym innym jak bezprawnym łamaniem osobowości drugiego człowieka, gwałtem zadawanym drugiej osobie i proponowali pełny lesefe­ryzm w wychowaniu.

2. Druga koncepcja zaradzeniu owym rzeczywistym lub rzekomym szkodom wyrządzanym przez szkołę to koncepcja animacji.

Zwolennicy animacji traktowanej jako metoda, technika, proces, ożywianie, stymulacja aktywności, wyzwalanie sił twórczych tkwiących w każdej jednostce są zdania, że zarówno w szkole, jak i w instytucjach pozaszkolnych oraz w tak zwanym codziennym życiu społecznym, można obudzić w każdej jednostce ludzkiej, w każdej grupie społecznej ducha twórczej aktywności właśnie poprzez działania animacyjne. Animacja to dodawanie sił do działania, zachęcanie, rozpalanie, wnoszenie ducha, ożywianie, podnoszenie życia na wyższy poziom, poruszanie uczuć i wzmacnianie sił. To wszystko, co pod tym pojęciem kryje się w odniesieniu do jednostek i małych grup społecznych jest możliwe do uruchomienia niezależnie od tego, jak będzie i czy będzie funkcjonowała szkoła jako instytucja dydaktyczno-wychowawcza, bowiem animacja jest układem, jest relacją: animator - jednostka (grupa).

Animacji jednostek i grup jej zwolennicy nie ograniczali wyłącznie do dzieci i młodzieży szkolnej. W każdym bowiem przypadku chodziło o to, żeby jednostkom i małym grupom społecznym uświadomić i stworzyć warunki do:

- odkrycia i odnalezienia sił w sobie,

- umożliwienia komunikacji określonych stanów emocjonalnych i wiedzy innym osobom,

- a jednocześnie do uświadomienia, że każdy człowiek ma prawo do zachowań autonomicznych. Animacja w odniesieniu do jedno­stek i małych grup społecznych miała w konsekwencji pełnić funkcję anti­dotum na wiele negatywnych zjawisk, które są charakterystyczne dla wielu mieszkańców współczesnych społeczeństw doby industrialnej. Miała (i ma)”:

- uwalniać ludzi od pasywności i izolacji społecznej,

- uwrażliwiać na problemy otaczającego świata,

- zachęcać do autoekspresji (zwłaszcza poprzez podejmowanie twórczych inicjatyw),

- pobudzać do konstruktywnej refleksji,

- ożywiać komunikację międzyindywidualną,

- dawać wiarę we własne siły i własne możliwości.

Innymi słowy animacja jako układ animator - jednostka (grupa) może mieć miejsce zarówno w układzie instytucjonalnym, jak i poza instytucjonal­nym, na przykład w czasie wolnym. Wielu badaczy jest zdania, że właśnie sfera czasu wolnego jest znakomitym obszarem zachęcającym do działań animacyjnych, w którym najszybciej można osiągnąć poważniejsze efekty.

Czas wolny dzieci i dorosłych jako obszar zainteresowań animatorów praktyków pojawił się także we Francji, kraju, w którym od szeregu lat można zauważyć rozmaite zjawiska, będące skutkiem urbanizacji, technicyzacji życia codziennego, przy jednoczesnej bardzo charakterystycznej dla tego kraju otwartości, migracji, napływu ludzi z innych kontynentów, co w konsekwencji powoduje zderzenie kultur, niebezpieczeństwo depersonali­zacji, „samotność tłumu", izolację społeczną poszczególnych jednostek, ro­dzin, grup etnicznych itp. Te zjawiska spowodowały obserwowane przez badaczy i działaczy charakterystyczne zjawisko swoistego sposobu spędzania czasu wolnego, często w wymiarze masowym, który nie wymaga aktywności - słuchanie audycji radiowych i oglądanie audycji telewizyjnych ale takich, które nie wymagają uruchamiania skomplikowanych procesów myślowych, uczestnictwo w rozmaitych grach losowych w salonach gier automatycznych, oglądanie wideofilmów o miernej wartości artystycznej. Domocentryzm, pasywność, izolacja społeczna, unikanie wszelkiego wysiłku fizycznego i psy­chicznego, pogoń za silnym wrażeniem - to charakterystyczne zespoły za­chowań w czasie wolnym dzieci, młodzieży i dorosłych, które wśród intele­ktualistów francuskich wzbudziły niepokój i stąd podejmowane rozmaite próby aktywizacji jednostek i grup społecznych. Dlatego właśnie francuskie ośrodki kultury - tak zwane centra animacji kulturalnej - oferują przede wszystkim aktywne formy spędzania czasu wolnego. Wachlarz tych ofert jest bardzo szeroki, bowiem od lat wprowadzona zasada, że animator:

- odpowiada na zapotrzebowanie,

- stwarza szanse rozwoju zainteresowań,

- pomaga rozwinąć zdolności, elastyczność zachowań anima­torów, którzy zresztą mieli zawsze pełną świadomość, iż dopóty będą mieli zatrudnienie, dopóki będą mieli chętnych uczestników proponowanych przez nich zajęć.

Animacja jednostek i małych grup społecznych była traktowana jako sposób przeciwdziałania negatywnym skutkom funkcjono­wania autorytaryzmu szkolnego oraz negatywnym skutkom rozwoju współ­czesnej cywilizacji krajów rozwiniętych. W pierwszym i drugim przypad­ku chodziło o wydobywanie sił twórczych tkwiących w jednostce, zdu­szonych, stłamszonych przez autorytarną szkołę, lub tłumionych przez warunki życia w zurbanizowanym zindustrializowanym i zdehumanizowanym społeczeństwie.

W czym mogą się ujawnić skutki i jaki mogą mieć charakter w przypadku poszczególnych jednostek, które aktywnie uczestniczyły w działaniach animacyjnych. Owe skutki można postrzegać w postaci zmian w różnych sferach osobowości jednostki. Zmiany te można ująć w kilka ogólniejszych kategorii:

1. Przyrost wiedzy. Jeżeli przyjąć, że wiedza jest to zespół przyswojonych świadomie przez podmiot i przechowywanych w jego pamięci informacji, to nie ulega żadnej wątpliwości, iż aktywne uczestnictwo w działaniach zainicjowanych przez animatora, niezależnie od dziedziny owej aktywności, ten rodzaj zmiany struktury osobowości powoduje. Przy czym poszerzanie pola informacyjnego, czy też sfery poznawczej ma miejsce nie tylko w takich formach aktywności, które jakby z natury rzeczy miały głównie to na celu, ale i w takich formach aktywności, w których owa wiedza jest jakby elementem dodatkowym (np. w zespołach, w których chodzi głównie o ekspresję artystyczną). „Przyrost wiedzy" dotyczy nie tylko wiedzy o otoczeniu jednostki, ale również informacji opisujących relacje „podmiot -orzeczenie", dotyczących własnej osoby oraz opisujących własne czynności pod­miotu - zwane w psychologii programami czynności czy też programami działania.

2. Rozwój umiejętności. Umiejętność można rozumieć jako sprawność w posłu­giwaniu się zdobytym doświadczeniem i wiedzą przy wykonywaniu określo­nych zadań. Wbrew potocznemu mniemaniu aktywność kulturalna w zasadzie w każdej dziedzinie kultury opiera się na określonego rodzaju umiejętno­ściach:

- w przypadku recepcji treści kultury umiejętności te są pomocne przy dekodowaniu komunikatów kulturowych, zarówno werbalnych, jak i niewer­balnych,

- przy tworzeniu dzieł sztuki są konieczne umiejętności warsztatowe - „techniczno-operacyjne",

- przy aktywności w sferze kultury fizycznej umiejętności racjonalnego gospodarowania zasobami energii fizycznej.

Należy chyba wyrazić sprzeciw wobec poglądów tych animatorów, publicystów, działaczy, którzy głosząc hasła nieingerencji w rozwój umiejętności, uzasadniają to wartością samego faktu ekspresji (stoją oni na stanowisku, że do wyrażenia własnych przeżyć nie zachodzi j potrzeba żadnego treningu, zdobywania żadnych umiejętności, bo najważniejszy jest sam fakt ekspresji). Tymczasem określony poziom umiejętności operowania słowem podczas recytacji, głosem w czasie śpiewu, i dłutem przy rzeźbieniu itp. jest konieczny w każdym przypadku, wbrew poglądom niektórych twórców głoszących hasła spontaniczności tworzenia.

3. Zmiana postaw. Na gruncie psychologii społecznej definiuje się postawę najczęściej jako względnie stałą i zgodną organizację poznawczą, uczuciowo-motywacyjną i behawiorystyczną podmiotu, związaną z określonym przed­miotem lub klasą przedmiotów. Na skutek okre­ślonych zabiegów socjotechnicznych, propagandowych i wychowawczych, a nawet reklamowych podejmowanych przez animatorów można kształtować postawy uczestników działań animacyjnych wobec określonych dóbr i nie­materialnych wartości kultury, idei społecznych lub politycznych, wobec istniejących lub wykształcających się wzorów kulturowych. W naszym, polskim przypadku ważną kwestią jest doprowadzenie do zmiany postaw wśród młodzieży tak, aby wykształcić postawy tolerancji zamiast postaw agresywnych w stosunku do fanów na przykład innych zespołów muzycznych, czy drużyn piłkarskich. Nietolerancja, agresja, rodzące się na tym tle zachowania destru­kcyjne, zaczynają bowiem utrudniać życie społeczne.

4. Zmiana hierarchii wartości. Wartościami są przedmioty ludzkich potrzeb i dążeń. Człowiek mając bardzo zróżnicowane potrzeby i dążenia, układa je w postaci struktury hierarchicznej, uporządkowanej wedle kryterium ogól­ności. Z pozycją danej wartości w strukturze systemu wiąże się jej potencjał regulacyjny, a więc zdolność kanalizowania motywacji jednostek i grup oraz ukierunkowywania ich aktywności na określone obiekty, otaczające jednostkę i grupę. Innymi słowy - jeżeli w strukturze hierarchicznej systemu wartości jednostki, na przykład zdobycie określonego wykształcenia zajmuje pozycję najwyższą, wówczas pragnienie realizacji tej „wartości - celu" determinuje rodzaje zachowań i odsuwa na plan dalszy inne dążenia (np. zdobycie określonych dóbr materialnych, założenie rodziny, czy atrakcyjne spędzenie czasu wolnego).

Ze względu na swój społeczny charakter wartości podlegają społecznej kontroli i ocenie. Można dostarczyć jednostkom i grupom odpowiednich informacji, które powodują, że określone wartości zmieniają swoje położenie w drabinie hierarchicznej. „Wejście" na szczyt drabiny określonych wartości, które stają się standardami regulującymi zachowania, pociąga zmianę czasami bardzo zdecydowaną dotychczasowych zachowań, a także poglądów poszcze­gólnych jednostek. Zmiana hierarchii wartości może się dokonywać pod wpływem różnorodnych sytuacji społecznych, różnorodnych presji społecz­nych, procesów wychowawczych itp., w tym także pod wpływem aktywności wywołanej przez animatorów społeczno-kulturalnych. Już chociażby sam fakt, iż poszczególne jednostki, dotąd pasywne, żyjące na uboczu spraw na przykład społeczności lokalnej, nie interesujące się światem zewnętrznym, podejmują aktywność, obojętnie w jakiej sferze i jakiego rodzaju, jest pośrednim świadectwem, że nastąpiła u nich zmiana systemu wartości.

5. Zmiana wzorów kulturowych. Sposoby realizacji wartości, powtarzane przez szeroki krąg osób w typowych sytuacjach, utrwalają się w pamięci społecznej zbiorowości, tworząc wzory. Socjologowie wyróżniają wzory:

- otwarte (określa się nimi prawidłowości zachowań, które człon­kowie danej zbiorowości ujawniają i których są świadomi);

- ukryte (gdy jednostki czy grupy nie uświadamiają sobie prawidłowości w sferze ich własnych zacho­wań).

Większość wzorów ukrytych stanowią wzory uniwersalne, to jest takie, które są powszechnie wypełniane i przeznaczone do powszechnego wypełnienia. Każde znaczące odchylenie od nakazanego nimi zachowania przynosi postępującym w ten sposób jednostkom, a nawet grupom, społeczny status dewianta.

Wśród wzorów otwartych można wyróżnić wzory:

- alternatywne (propagowane czy też proponowane przez określoną grupę społeczną lub instytucję - pozwalają na świadomy, indywidualny wybór jednego spośród kilku wariantów zachowania, najkorzystniejszego w okre­ślonej sytuacji społecznej)

- specjalistyczne (charakterystyczne dla jakiejś grupy społecznej i wynikają z odrębnej dla niej podkultury).

Zatem, aby jednostka mogła się identyfikować z daną grupą, musi przyjąć (zinternalizować) specjalistyczne wzory kulturowe.

Animatorzy społeczno-kulturalni mogą proponować lub też propagować zarówno alternatywne wzory kulturowe (np. wzory spędzania wolnego czasu, ekspresji stanów emocjonalnych, ekspresji kulturalnej), jak i specjalistyczne (ujawniające się w stylu życia członków przykładowo określoną formą aktywności). Jeżeli jednostka styka się z animatorem, będąc pod jego wpływem, zinternalizuje określony wzór kulturowy przez niego propagowany, odrzuci dotychczasowe wzory zachowań, wówczas możemy powiedzieć, że ta zmiana w osobowości jest efektem działań animacyjnych.

Sumując, owe zmiany można ująć w schemat, w którym po lewej stronie zaznaczone będą stany początkowe przed uczestnictwem w procesie animacji, a po prawej stronie stany, do których może dojść na skutek aktywności, uczestnictwa w procesie animacji.

Pasywność	Aktywność
Receptywność	Kreatywność
Izolacja	Afiliacja
Egocentryzm	Socjocentryzm
Schematyzm działania	Innowacyjność działania
Stereotypowość myślenia	Generatywność myślenia

Rzecz oczywista, iż nie są to wszystkie możliwe zmiany, które może wywoływać stymulacja aktywności społeczno-kulturalnej, będąca zasadni­czym celem i jednocześnie metodą animacji.

Animator - działacz, pracownik, kreator sytuacji animacyjnych

Animator to podmiot, który:

- spontanicznie, bądź z racji pełnionej funkcji ożywia środowisko,

- rozbudza pożądanie wiedzy,

- wpływa na rozwój różnorodnych zainteresowań,

- rozumie też i docenia wagę nauczania i wy­chowania w życiu jednostki i społeczeństwa oraz

- ma świadomość własnej roli społecznej.

Rola animatora upodabnia się więc do wy­konywania czynności zarówno nauczyciela, wychowawcy, jak i organizatora i jest to rola przemienna w zależności od grup i jednostek, z którymi animator współpracuje. Działania animatora, jako podmiotu sytuacji, są nie tylko reakcją na zdarzenia występujące w danej sytuacji, ale działaniami kreacyj­nymi, bowiem to on właśnie organizuje poszczególne elementy danej sytuacji, układa zadania dla członków - uczestników i dla siebie samego w realizacji z góry założonych celów.

Praca animatora niewątpliwie ma charakter twór­czy. Jego zadaniem jest zawsze ożywia­nie, pobudzanie działalności w rozmaitych dziedzinach życia. Do wykonywania zawodu czy też raczej funkcji animatora konieczne są określone kompetencje. Ich zakres jest określany bardzo ogólnie (na przykład: „Animatorem jest ten, kto uważa siebie głównie za animatora w działalności, którą prowadzi"). Również i zakres zadań animatora jest rozmaicie. Można tu przytoczyć formuły maksymalistyczne, jak np. „Animator to pracownik społeczny, który ma za zadanie ożywiać bardzo różnorodną działalność wychowawczą, kulturalną lub sportową mając na celu edukację globalną i permanentną, która pociąga za sobą uznanie jakiejś dziedziny wychowania powszechnego", a także minimalistyczne poprzez: „identyfikowanie animatora z wychowawcą" - „animator to ten, który spontanicznie, bądź z racji pełnionych funkcji ożywia środowisko, przekazuje inicjatywę innym osobom, rozbudza pożądanie wiedzy, wpły­wa na rozwój różnorodnych zainteresowań, rozumie wagę nauczania i wychowania w życiu jednostki i społeczeństwa, oraz rolę jaką winien spełniać".

Zawód animatora jako organizatora i inicjatora, a także wychowawcy i kreatora aktywnych form uczestnictwa w życiu społecznym i kulturze jest zawodem, który aktualnie przeżywa proces profesjonalizacji. Dlatego jest wiele definicji, wiele określeń jak ów zawód należy rozumieć; jest wiele poglądów i to zróżnicowanych na temat zadań zawodowych, jakie animatorzy winni wykonywać; jest wiele dróg dochodzenia do tego zawodu.

Ponieważ zadanie ożywiania, pobudzania, motywowanie do aktywności, postulowane, jest przez wychowawców, polityków, działaczy społecznych jako ważne do podjęcia w rozmaitych środowiskach, dziedzinach życia społecznego i kul­turalnego, stąd też mówi się o:

- animatorach społeczno-kulturalnych, środo­wiska wiejskiego, stowarzyszeń społeczno-kulturalnych, o anima­torach zawodowych i ochotniczych, pomnażających dobrowolne inicjatywy w życiu społecznym;

- ważnej roli społecznej animatorów ochot­niczych w takiej ich odmianie, jaką jest grupa osób upowszechniających wiedzę i kulturę w związku z wykonywanym przez siebie zawodem (lekarze, architekci, prawnicy, artyści, dziennikarze, uczeni itp.);

- mówi się, że animator jest to zawód heterogeniczny o różnych zadaniach i różnych poziomach odpowiedzialności.

Pod adresem animatorów kierowane są rozmaite postulaty, spotyka się wiele wypowiedzi normatywnych, w których autorzy starają się odpowiedzieć na pytanie, jakim powinien być animator, aby dobrze wykonał tak bardzo szeroko zarysowane zadania - jaka powinna być jego osobowość. Spotyka się więc zdania, że jeśli animacja, jako działanie, jest skierowana głównie na stymulację osobowości, to animator winien łączyć umiejętności, wiedzę i talent pedagoga, psychologa i artysty. To ostatnie jest ważne, bowiem jego zadaniem jest zarówno kreacja, jak i pobudzanie do kreatywnych zachowań.

Animator powinien:

- mieć umysł poszukujący i otwar­ty,

- charakteryzować się twórczym niepokojem innowatora,

- działać zgodnie z nakazami własnego życia, ruchliwego i dynamicznego intelektu, bowiem jego podstawowym atrybutem jako człowieka czynu jest właśnie działanie dynamiczne.

Osobowość animatora - twierdzą niektórzy - to raczej:

- jego sposób bycia, dynamizm i oryginalność działania,

- zamiłowanie i umiejętność kształ­towania stosunków międzyludzkich

- bardziej niż wiedza potwierdzona dyplomem.

Stąd też niektórzy badacze postulują, aby animatorzy pracując w określonej grupie społecznej:

- znali i używali jej języka,

- nie przejawiali chęci wywierania na nią presji,

- darzyli zaufaniem wszystkich uczestników,

- byli partnerami w dyskusji z młodzieżą i dorosłymi w procesie animacji.

Ponieważ dziedziny życia społeczno-kulturalnego, w których można i trzeba stosować działania animacyjne są rozmaite, pod adresem animatorów wysuwa się postulaty, aby charakteryzowali się takimi cechami fizycznymi umysłu i charakteru, by móc sprostać oczekiwaniom, jakie wobec nich kierują pojedynczy osobnicy, grupy społeczne, a nawet społeczności lokalne.

Oto niektóre postulaty dotyczące cech osobowości animatorów kultury: „Spośród walorów osobistych na plan pierwszy wysuwa się duża odporność fizyczna, zrównoważenie psychiczne, zdolność do wyciągania wniosków i rozumienia. Powinien też animator mieć zmysł krytyczny, zdolność refleksji i inicjatywę. Konieczne jest jego osobiste zaangażowa­nie w działalność, którą ma prowadzić, zgodność między wyznawanymi przez niego ideałami a jego życiem prywatnym. Poza tym powinien być samokrytyczny, i odznaczać się poczuciem odpowiedzialności".

Spotkać można także dość oryginalne postulaty pod adresem animatora, jego zadań i działań. Otóż mówi się na przykład, że animator pracujący z grupą winien czuwać nad rozwojem autonomii grupy, a jednocześnie stwa­rzać warunki do ujawniania uzdolnień i ciekawych pomysłów przez poszcze­gólne jednostki. Problem jest o tyle istotny w dzisiejszej cywilizacji, że wytworzyła ona hierarchiczną strukturę zależności w rodzinie, szkole, harcer­stwie, w zespole artystycznym, w pracy, w drużynie sportowej. Nad każdym człowiekiem piętrzy się drabina społecznych podporządkowań, która znosi autonomię jednostki. Stąd też szczególnie ważną funkcją animatora jest dopro­wadzenie do momentu odczucia pewnej niezależności - autonomii wewnętrznej (świadomość własnych możliwości), autonomii zewnętrznej (zaakceptowanie własnej roli w grupie) a także autonomii człowieka jako jednostki (świado­mość własnej tożsamości) i autonomii grupy.

Ze względu na postulowany obszar działań animacyjnych specjaliści-badacze, a także sami animatorzy stoją na stanowisku, że wywiązywanie się ze swoich zadań jest możliwe wtedy, gdy animator posiada:

- umiejętność nawiązywania kontaktów z ludźmi,

- zdolność przemawiania i przekonywania,

- a pewna doza humoru, szczerość, tolerancyjność, bezinteresowność, poświę­cenie, żywotność, ciekawość i wspomniana już chłonność umysłowa dopeł­niają listę cech.

Jest rzeczą charakterystyczną, że podobne cechy osobowości jako charakteryzujące animatora wymieniają badacze zarówno francuscy, niemieccy jak i polscy:

- np. H.W. Opaschowski na podstawie badań wysuwa postulat, aby animator charaktery­zował się empatią, szczerością i otwartością, uprzejmością, pogodnym usposobieniem, spontanicznością, bogactwem pomysłów, radością tworzenia, zdolnością do komunikowania, wrażliwością na sytuacje konfliktowe, tole­rancją, wytrwałością, odpowiedzialnością, inicjatywą;

- z kolei B. Jedlewska na podstawie badań empirycznych starała się opisać działania animatora - te najbardziej skuteczne - i cechy jego osobowości, które sprzyjają realizacji zamierzonych zadań. W wyniku tego zamierzenia autorka interesująco za­prezentowała animatora stwierdzając, że pracuje „z powołania", jest bardzo zaangażowany w to, co robi, niesie ze sobą pasję i zapał, które potrafi przekazać innym. Skupia wokół siebie jednostki i grupy zaszczepiając im chęć działania, radość życia, dodaje ducha, motywuje i inspiruje nie tylko do twórczego działania, ale i twórczego życia. Kocha ludzi, z którymi przebywa, akceptuje ich takimi jakimi są, wierzy w ich mądrość, potrafi pracować dzięki nim i z nimi. Jego działania animacyjne są znane i doceniane przez środowisko, co dodaje mu sił do dalszej pracy. Ciągle czuje niedosyt, poszukuje i eksperymentuje, poszerzając zakres działań o nowe formy, nowe treści, nowych ludzi. W zakończeniu tego opisu autorka przytacza kilka wypowiedzi badanych animatorów, które charakteryzują ich sposób widzenia świata i ich stosunek do innych ludzi. Z wielu wypowiedzi przytoczę tu kilka, które osobiście trafiają mi do przekonania, jako ilustrujące postawę animatora „Trzeba samemu płonąć, aby zapalać innych", „Wierzyć w ludzi", „Stawiać sobie trudne zadania", „Być silnym i cierpliwym", „Trzeba poznać smak i radość tworzenia", „Mieć pasję", „Jeśli się raz nie udało spróbuj jeszcze”.

Pole działalności animatora jest bardzo szerokie. Jest możliwość i postulowana konieczność pracy z dziećmi, młodzieżą, dorosłymi. Jest potrzeba współdziałania z jednostkami, małymi grupami społecznymi, społecznością lokalną w aktywizowaniu, w ożywianiu życia społeczno-kulturalnego, odkrywaniu u innych dynamicznych sił, wra­żliwości społecznej, zdolności do podejmowania nowych inicjatyw. Wymie­nionym zadaniom może podołać człowiek mający określone umiejętności, talenty, obdarzony wrażliwością na potrzeby innych ludzi. Dyskutować jedynie można nad dwoma kwestiami:

1) po pierwsze czy jesteśmy w stanie dokonać precyzyjnej specyfikacji pożądanych cech osobowości animatora społeczno-kulturalnego i wydzielić je od cech osobowości, którymi winien charakteryzować się każdy człowiek pracujący z ludźmi (nauczyciel, pra­cownik socjalny, adwokat, lekarz)?

2) po drugie, jaką moc regulacyjną w pra­ktyce może mieć trud włożony w określanie cech osobowości animatorów - czy kandydaci do tego zawodu istotnie „przejmą" się tymi postulatami i będą rozmaite listy traktowali jako narzędzie, dzięki któremu sprawdzą swoje dyspozycje osobowościowe do wykonywania tego zawodu? Czy orga­nizatorzy kształcenia animatorów społeczno-kulturalnych owe postulaty będą brali pod uwagę na przykład przy rekrutacji do szkół kształcących tę kategorię pracowników? Na te pytania nie ma jasnej odpowiedzi.

Uwagi końcowe

W przedstawionym tekście poruszono kilka kwestii dot. animacji, które należy na zakończenie podkreślić:

Po pierwsze - animacja rozumiana może być rozmaicie:

- jako metoda oży­wiania, zachęcania, dodawania bodźca do działania;

- jako proces kreacji, odkrywania w sobie i w innych zdolności i możliwości twórczych, ekspresji artystycznej;

- jako kierunek działania - zmierzanie do tego aby człowiek ujawniał aktywną postawę w pracy, w życiu rodzinnym, w czasie wolnym, w działalności społecznej i kulturalnej.

Po drugie - w naszej współczesnej rzeczywistości społecznej zachodzi potrzeba, ale są także szanse i możliwości prowadzenia sku­tecznych działań animacyjnych w społecznościach lokalnych, których podjęcie jest jednak utrudnione ze względu na istnie­jące rozmaite bariery, wymagające przezwyciężania.

Po trzecie - bierność jednostek, domocentryzm, unikanie kontaktów społecznych, egocentryzm, pasywność w życiu kulturalnym są to zjawiska, które mogą być przezwyciężane przez animatorów, proponujących aktywność społeczną i kulturalną poszczegól­nym jednostkom i małym grupom społecznym. Dzięki animacyjnym działaniom mogą zachodzić korzystne zmiany w osobowości poszczególnych członków akcji w postaci przyrostu wiedzy, rozwoju umiejętności, zmiany postaw, hierarchii wartości, wzorów kulturowych.

Po czwarte - niewątpliwie centralną postacią procesu animacji, metody i kierunku działań jest animator: podmiot, kreator sytuacji, wzbudzający ducha, ożywiający otoczenie społeczne, pobudza­jący do inicjatywy, unerwiający tkankę społeczną, aktywizują­cy, propagujący nowe wartości. Jego rola społeczna, szerokie pole działania, wielkie możliwości wytyczania nowych kierun­ków aktywizacji powodują, że działalności tej mogą się podjąć osoby charakteryzujące się określonymi cechami osobowoś­ciowymi.

Po piąte - możliwość uzyskania pozytywnych efektów przez działania animacyjne w zasadzie we wszystkich obszarach życia społeczno-kulturalnego i oświatowo-wychowawczego sprawia, że są one propagowane i zalecane jako antidotum na autorytaryzm instytucji oświatowych, wychowawczych, na izolację społecz­ną, pasywność jednostek i grup, na bezczynność i nudę w cza­sie wolnym, na brak kreatywnych postaw dzieci, młodzieży oraz dorosłych, i egocentryzm.

Jeden z wybitnych znawców problemu P. Besnard przyznaje, że animacja społeczno-kulturalną nie została do tej pory zdefiniowana w sposób jednoznaczny. Stwierdza, że animację tę kulturalną można odnieść do różnych poziomów życia społecznego:

- na poziomie ogólnym postrzegana będzie jako system instytucji i urządzeń kulturalnych oraz zabiegania o wzrost ich funkcjonalności (na tym poziomie może być definiowana jako metoda lub technika wyzwalająca aktywność kulturalną);

- na poziomie mikrospołecznym jako metoda stymulu­jąca twórcze zachowania grupy;

- na poziomie jednostkowym jako proces, metoda, zespół działań aktywizujących, wyzwalających twórczą aktywność jednostki i to zarówno animatorów, jak i uczestników procesu animacji.

9

---