1. Antropologia jako nauka - antropologia jako nauka pojawiła się w II połowie XIX wieku. W Europie trudno było zaakceptować tę naukę. Wydawała się zbyt naturalistyczna. Francuzi nazywają ją etnologią. W Ameryce termin ten również przyjął się. W Anglii ojcem Antropologii jest A.B. Taylor. Problem z zaakceptowaniem tej nazwy był dlatego, że antropologia ma za zadanie badanie człowieka jako istoty kulturowej, społecznej.

Rozwój Antropologii w Europie: silnie oddziaływała socjologia francuska, szkoła E. Durkheima, gdzie podkreślano, iż antropologia jest nauką o takich typach więzi, które dziś już nie występują i zajmują się badaniem solidarności mechanicznej. Utrwaliło to pogląd, stereotyp, że antropologia zajmuje się społeczeństwami tradycyjnymi.

Antropologia Amerykańska nastawiona była na psychologiczne aspekty, wpływ kultury na osobowość społeczeństwa, przystosowanie się do zmian jakie zachodzą w kulturze. Na początku XX wieku pojawiły się dwa pojęcia w Europie: socjal-Antropology-Malinowski i antropologia socjalistyczna. Koncentrowała się na tym co stanowiło obszar zainteresowania socjologii. W Ameryce antropologia kulturowa, bo zwrócono uwagę na problem związku kultury z osobowością. Najważniejsze instytucje to te, którym odpowiada proces socjalizacji. Antropologia kultury jako nauka powstała w tym samym czasie co socjologia tj. w II połowie XIX wieku.

Ojcami założycielami antropologii kultury byli E. Tylor i L.H. Morgan.

Antropologia modernistyczna - nowoczesna miała swój początek w 1922. ukazały się wtedy dzieła: Argonauci Zachodniego Pacyfiku i Wyspiarze Andomańscy. Dzieła te są nazywane kamieniami węgielnymi tej dyscypliny. Te dzieła powiedziały co to jest antropologia i kim jest antropolog, były studiami terenowymi.

Antropologia jest nauką o inności, jako nauka wychodzi poza kontekst kultury europejskiej. Antropolodzy dostrzegają potrzebę legitymizacji wiedzy, uważają, że perspektywa europejska jest perspektywą skrzywioną.

2. Antropologia społeczna a kulturowa - jest zasadniczą różnicą pomiędzy dwoma kierunkami a Antropologii w Europie i Ameryce.

1. antropologia europejska - człowiek istota społeczna. Antropologia definiuje siebie jako najbardziej ogólną naukę o człowieku, stara się ukazać ewolucję kultury. Pierwsi antropologowie nie byli stacjonarnymi antropologami, interesowały ich historyczny projekt kultury.

Według Edmunda Leach - antropologia jest badaniem systemów różnorodności ludzkich. Poszukujemy odpowiedzi na pytania dlaczego ludzie są tak podobni a zarazem tak różni. Leach mówi, że antropologia nie koncentruje się na tym co widzialne, lecz tym co za każdym światem materialnym się znajduje - pewne zasady, reguły, gramatyka kultury. Naszym zadaniem jest odkryć te reguły, pierwiastki, idee według których funkcjonuje jakaś kultura i na tej podstawie mówić o podobieństwach i różnicach. Antropologia nie jest tylko nauką zjawiskową, ale nauką poszukującą ideii, reguł które wpływają na określone zachowania.

2. antropologia amerykańska - człowiek istota kulturalna.

Według Malinowskiego przedmiotem antropologii jest człowiek i wszystko to co jego dotyczy: prawo, obrzędy, religie, czyli to co charakterystyczne dla danej kultury. Każda kultura jest jednym w swoim rodzaju zbiorem instytucji, praw, obrzędów, obyczajów - czyli układem wzajemnie ze sobą powiązanych elementów.

Na antropologię kulturową składają się:

1. antropologia społeczeństw pierwotnych -przedpiśmiennych

2. antropologia społeczeństw chłopskich - bliska etnografii, ludoznawstwu

3. antropologia społeczeństw miejskich - funkcje grup etnicznych, getta kulturowe

5.Relacje pomiędzy etnologią, etnografią, a antropologią.

Zależność pomiędzy antropologią, etnografią ,a antropologią według L. Strauss

Właściwie wszystkie te nauki maja za przedmiot kulturę, nie należy ich traktować jako przeciwstawne. Są to różne stadia opisywania kultury. Różnią się stopniem ogólności. Najbardziej podstawową analiza zjawisk kulturowych jest etnografia (opis socjologiczny w którym badacz ma za przedmiot materialne ślady kultury; mity, pieśni itd.) koncentruje się na badaniu kultur z kręgu europejskiego, chłopskie, etniczne. Etnologia to nauka porównawcza wykracza poza krąg doświadczeń kultury europejskiej. Ujawnia nam inność, alternatywność wzorów kulturowych, jest to nauka nie opisująca a porównawcza. Antropologia - nauka generalizująca, formułuje twierdzenia nauki ogólnej. Wydarzeniem znaczącym dla antropologii był rok 1492, pytanie czy mieszkańcy kolonii to jeszcze ludzie, ich odmienność kulturowa była niespotykana w doświadczeniach Europejczyków. Nie dała się opisać w kategoriach znanych do tej pory. Antropologia wypracowała 3 patrzenia na inność, odmienność:

1. inny oznacza tyle co pierwotne, inne od społeczeństw europejskich, współczesnych

2. inne na gruncie antropologii jest coś co podlega zmianie, łączy się to z procesem dynamicznego sposobu opisywania kultury

3. inność; to wielość kulturowa to nie monolit, ale zróżnicowana rzeczywistość. Antropologia XX wieku widzi obraz innego jako tego co pierwotne. Odrzucając stateczny model kultury mówi, że inność się nieustannie zmienia. Antropologia, która dostrzega innych w swoim świecie czy antropologia społeczeństw nowoczesnych mówi o inności jako wielkości światów we własnym domu.

C. Levi-Strauss próbował je połączyć:

Etnografia - drobiazgowa, szczegółowa, dotyczy konkretnej kultury, społeczeństwa (folklor, zwyczaje); idiograficzna- jej istota wyczerpuje się na opisie pewnego świata folkloru, zwyczaju, kultury materialnej.

Etnologia - światy poza europejskie, plemiona, ludy, stara się porównywać (podobieństwa i różnice) - nauka porównawcza

Antropologia - znajduje się najwyżej w piramidzie - jest dziedziną która organizuje twierdzenia, prawa, teorie ogólne - jest nomotetyczna. Szuka opisu - idiograficzna- próba porozumienia ludzkiego zachowania

Antropologia modernistyczna - ETHIC antropologia zjawiskowa zewnętrzny ogląd.

ETHIC -źródłem wiedzy obserwacja to co się bada to ludzkie zachowania; badanie od zewnątrz;

Antropologia postmodernistyczna - EMIC - krytyka badań, które podejmowali Mead, Malinowski „Dziennik w ścisłym tego słowa znaczeniu”. Antropologia ta zaczyna poddawać krytyce teorie powstałe w XX w. - egzotykę i inność, dekonstrukcja spuścizny. Koncentruje się na badaniu tego co dzieje się wokół nich np. z występowaniem mniejszości, studia nad tożsamością. EMIC uwzględnia sposób myślenia, idee, kategorie, posługuje się językiem tubylca. Badanie od wewnątrz, kultura to rzeczywistość mentalna, idee, wartości, normy. Z zachowania możemy wywnioskować, że za nim coś się kryje głębiej. Kultura rozpoczyna się w naszych głowach.

14*** etik = emik

• 
  instytucje rzeczy namacalne, obserwowalne

• 
  zjawiska mentalne symboliczne wyposażenie naszego umysłu

Wyróżniamy 2 rodzaje badań (wg Goodenough i Pike)

• ETIK (etic):

• obserwowalne

• pozaznakowe

• EMIK (emic):

• odwoływanie się do świadomości badanych

• wg antropologii emicznej jeden człowiek to już jest kultura

Punktem wyjścia powinien być EMIK, punktem dojścia powinien być ETIK

5 Piramida nauk a kultura K.L. Strauss (etnografia, etnologia, antropologia).
Jaka jest zależność między antropologią, etnografią a antropologią kulturową? na to pytanie odpowiadał Strauss. Właściwie wszystkie te nauki mają za przedmiot kulturę, nie należy ich traktować jako przeciwstawne. Są to różne stadia opisywania kultury. Różnią się stopniem
ogólności. Najbardziej podstawową analizą zjawisk kulturowych jest etnografia (opis socjograficzny, w którym badacz ma za przedmiot materialne ślady kultury ; mity, pieśni i td.). Koncentruje się na badaniu kultur z kręgu europejskiego, chłopskie, etniczne. Etnologia to nauka porównawcza wykracza poza krąg doświadczeń kultury europejskiej. Ujawnia nam inność, alternatywność wzorów kulturowych, jest to nauka nie opiniująca a porównawcza. Antropologia ; nauka generalizująca, formuuje twierdzenia nauki ogólnej. Wydarzeniem znaczącym dla antropologii był rok 1492, pytanie czy mieszkańcy kolonii to jeszcze ludzie, ich odmienność kulturowa była niespotykana w doświadczeniach europejczyków. Nie dała się opisać w kategoriach znanych do tej pory. Motywy uprawiania antropologii: poznanie, potrzeba ocalenia od niebytu, wstyd. Antropologia wypracowała 3 patrzenia na inność, odmienność:
1. inny oznacza tyle co pierwotne, inne od społeczeństw europejskich, współczesnych
2. inne na gruncie antropologii jest coś co podlega zmianie, łączy się to z procesem dynamicznego sposobu opisania kultury
3. inność ; to wielość kulturowa to nie monolit, ale zróżnicowana rzeczywistość.
Antropologia XIX w. widzi obraz innego jako tego co pierwotne. Odrzucając stateczny model kultury mówi, że inność się nieustannie zmienia. Antropologia która dostrzega innych w swoim świecie czy antropologia społeczeństw nowoczesnych mówi o inności jako wielości kulturowej. Antropolog zaczął od badania społeczeństw jako innych od swego świata, a
kończy ten proces badawczy na poznawaniu wielości światów we własnym domu.
1-sza antropologia ; ewolucjonistyczna, tworzona w Anglii przez Taylora dawała pewien 1. schematyczny obraz innego, 2. zwartościowany obraz innego. Ad 1 dlatego, że punktem wyjścia antropologa ewolucjonisty było pytanie o najwcześniejsze etapy rozwoju ludzkiej kultury, dlatego zwrócił się w kierunku społeczeństw innych niż europejskie, które stają na
niższym etapie rozwoju. Wszystkie przechodzą przez 3 stadia rozwoju: dzikość, barbarzyństwo, cywilizacji.

9.Różnice pomiędzy socjologią a antropologią specyficzne podejście do badań

• Odmienny obiekt badań, poznania - antropolog w roli przybysza

• Różnice w sposobie definiowania kultury - na ogół antropolog posługuje się szerokim rozumieniem kultury, dopiero antropologia postmodernistyczna zatrzymuje się na symbolicznej warstwie - 3 paradygmaty:

1. ewolucyjny- stara się uporządkować stadia rozwoju ludzkości od dzikości do cywilizacji jest to myślenie ewolucjonistów Tylor, Morgan

2. holistyczny- badanie kultur jako pewnych całości

3. ideacyjny - przestrzeń znaków i symboli. Levi Strauss i Leach poszukują idei, wyznaczających sposób zachowania się ludzi, ubierania się, budowania- uporządkowują.

• Różnica o charakterze metodologii badań - w socjologii badania raczej ilościowe; w antropologii - jakościowe

• Antropologię zaczęto utożsamiać z nauką o społeczeństwie pewnego typu, przede wszystkim, że bada społeczeństwa tradycyjne w sposób stacjonarny, a wiec tak jakby nie miały wewnętrznej dynamiki swojej historii. A każda kultura zmienia się pod względem czynników zew. i wew.

10.Kategorie kultury - def. Kultury.

Kategoria dynamicznego opisu kultury:

Ewolucja jej efektem założeń neoewolucjonizmu i zakłada determinizm kulturowy. Różni się od XIX w ewolucjonizmu tym ,że nie ma jednej linii ewolucji, jest np. kultura Egiptu, Indii itd. Wspólne jest to, że zmiana ewolucyjna polega na przechodzeniu od form prostych do złożonych.

Dyfuzja przenosi ciężar obserwacji zjawisk kulturowych na rolę czynników zewnętrznych. Dyfuzjoniści twierdza że kultura zmienia się przez czynniki zewnętrzne, przez zapożyczenia, czyli zmiany oparte na dyfuzji. Głównymi czynnikami dyfuzji są migracje, podboje, handel, ale też małżeństwa mieszane, zmiana wyznań. Najłatwiej dyfuzji podlegają elementy kultury materialnej. Gorzej z dyfuzją w sprawie mentalności czy organizacji.

Akulturacja - swoista forma dyfuzji kulturowej. Wszechstronne kontakty kulturowe. Kontakt pomiędzy kulturami, które dzieli dystans. Może być czynnikiem przymusu, przemocy symbolicznej. Może być czynnikiem chęci upodobnienia się aktora do społeczeństwa do którego on aspiruje np. Żydzi w Europie. 3 typy akulturacji:

• proces akulturacji niezamierzony, rezultat ciągłych kontaktów prowadzi do powierzchownego przyswojenia sobie elementów z innej kultury. Te elementy nie mają trwałego wpływu prowadzącego do zmiany kultury

• partnerska pomiędzy kulturami w ich kontaktach brak przymusu ale i tak tworzy się nowa jakość np. naród amerykański, australijski

• asymilacja narzucona przymusowa, zawsze istnieje dominacja jednej kultury nad drugą

Akulturacja obejmuje zjawiska powstające wówczas gdy grupy jednostek pochodzące z różnych kultur mają długotrwałe kontakty w efekcie których dochodzi do przekształcenia jednej lub dwóch kultur.

Synkretyzm kulturowy rezultat akulturacji przymusowej. Oznacza mechaniczne zestawienie różnych treści kulturowych np. w Ameryce łacińskiej lokalnym bóstwom przypisywano przedmioty relacji chrześcijańskiej. Inność to znaczy wielość, różnorodność

Zderzenie kultur - cechy charakterystyczne Społeczeństw Nowoczesnych i późnej nowoczesności:

1. sytuacje mniejszościowe, etniczne, religijne ( religia rodziców nie koniecznie jest religią dzieci), mniejszości seksualne - stereotypy,

2. analiza pewnych systemów kulturowych uważanych za kultury marginesu np. młodzieżowe subkultury, ubóstwo, bezdomność

3. kontakt kulturowy i jego konsekwencje, nastąpiło swoiste odwrócenie ról.

Kultura i jej definiowanie

W XVIII wieku J.G. Herbert mówił, że kultura to pojęcie wieloznaczne, trudno je zdefiniować, to rzeczy, symbole, zachowania. Etymologia słowa kultura: pojawiło się w kulturze rzymskiej Cycero, gdzie został zmieniony jego pierwotny sens. Pierwotne kultura to znaczy tyle co: Kultura AGRI - roli i Kultura ANIMA - dusza.

Na kulturę składają się wzory sposobów myślenia, odczuwania i reagowania, nabyte i przekazywane głównie przez symbole stanowiące wraz z ich wcieleniami w wytworach ludzkich znamienne osiągnięcia grup ludzkich.

13.Atrybutywne, a dystrybutywne podejście do kultury

Atrybutywne rozumienie kultury to odwołanie się do jej stałości i uniwersalności. Jednostka funkcjonuje w kulturze, animal symbolicum. W tym rozumieniu mówimy o cesze gatunkowej człowieka, mówimy o wymiarze indywidualnym.

Dystrybutywne rozumienie kultury - to rozumienie którym posługujemy się dla oznaczenia wielości, różnorodności systemów kulturowych ( kultura chłopska, narodowa, regionalna) mówimy o liczbie mnogiej. Przedmiot badań terenowych, studium wielu przypadków.

13. J. Bystroń dychotomia i komplementarność

Sposoby klasyfikacji „swoich” i „obcych”

1. Dychotomiczne podziały.

2. Komplematarny.

Typologie dychotomiczne silnie przeciwstawiają swoich i obcych jako dwie dystynkcje życia społecznego, co prowadzi często o powstania kategorii etnocentryzmu - grupa własna staje się grupą pozytywnego odniesienia, a członek grupy miłuje wszystko to, co uosabia jego własna grupa oraz wszystko inne ocenia poprzez pryzmat właśnie owych standardów (m.in. moralnych), wedle których postępuje jego grupa. Zatem to, co obce należy do innego świata, przez co jest złe.

Typologie komplementarne zakładają, że obcość wpisuje się w porządek życia społecznego, a stać się swoim można poprzez zabiegi rytualne, np. chrzest, małżeństwo czy honorowe obywatelstwo.

27 Etnocentryzm

to jedno z podstawowych pojęć które antropologia wyartykułowała. Pojawiło się w pracach W.G. Summera. Oznacza taki pogląd na sprawę w którym własna grupa stanowi centrum wszystkiego, wszystkie inne gromady są schierarchizowane i oceniane do grupy własnej, stan wartości grupy własnej przyjmuje się jako standard, przekonanie, że to nasza kultura stanowi centrum a wszystkie inne są peryferyjne a stąd są gorsze.

Syndromem etnocentryzmu są:

• przekonanie wyższości własnej grupy i kultury (grupy inne traktuje się jako niższe, pogardza się nimi)

• traktowanie własnych standardów jako uniwersalnych i jedynie słusznych - postrzeganie własnej grupy jako silnej a obcej jako słabej - sytuacja moralna domagania się surowszych sankcji dla przestępstw popełnionych przez obcych w stosunku do nas a za nasze do nich lżejsze, surowsza ocena za ten sam czyn obcych

• poszukiwanie współpracy w obrębie własnej grupy a brak kooperacji z obcymi

• brak tolerancji, szacunku, wartości i idei dla strony przeciwnej

• silna identyfikacja z grupą własną i pragnienie pozostania jej członkiem oraz niechęć do tych, którzy się wyłamują

• ksenofobia - nieufność i strach przed obcymi, najczęściej obcych się boimy

• najczęściej obcy stają się kozłami ofiarnymi

Tam gdzie mamy do czynienia z etnocentryzmem mamy zawsze do czynienia z:

• z pewną kategoryzacją świata, silna polaryzacja, dychotomiczny charakter

• taka strukturyzacja służy jako źródło manifestacji i konsolidacji własnej grupy

• prowadzi do sztywnych zachowań drugiego; obcych postrzega się poprzez stereotyp

2 kluczowe funkcje etnocentryzmu:

• segregacja i sterotypizacja

• atrybucja

? Obcy według Simmla

Simmel na początku dychotomizuje obcych na znanych i nieznanych, by następnie wskazać, że warunkowanie obcości wynika z intensywności relacji z „tutejszymi”. I tak wyróżnia następujące kategorie:

1. Obcy wędrowiec - „dziś przychodzi, jutro odchodzi”, dominują relacje przygodowe i raczej przypadkowe.

2. Obcy przybysz (rezydent) - w obszarze danej kultury zostaje do czasu zrealizowania przez niego określonego celu, dominuje konkretna, sformalizowana forma kontaktów (to np. student obcokrajowiec, misjonarz).

3. Obcy mieszkaniec (to quasi swój, bo chciałby być uznany za swojego, pragnie się asymilować, ale w pewnych sytuacjach komunikowane jest mu, że nie spełnia warunków pełnego uczestnictwa w danej grupie; ale i quasi obcy - uznaje się go za swojego, ale w pewnych sytuacjach zaznacza on swoją odrębność, przynależność do innych korzeni czy odmienny pierwiastek krwi: a więc pełni on jakby dwie różne role równocześnie) - według Parka to marginal man, czyli człowiek oscylujący pomiędzy dwoma kulturowymi społecznościami.

kazane);terystycznych munie.odświętnością.

15.Tylor - Religia

Typy religii wg Tylora: te typy to jest typologia Wallece a jeżeli chodzi o Tyloroa to „kultura pierwotna” - idea minimum religijnego, od czego bierze początek wierzeń. Wiara w pierwiastek duchowy, tam gdzie pojawia się element duchowy, tam pojawia się wiara.

Formy religijne Tylora:

- Animizm - praktyka religijna opierająca się na wierze że istnieje pierwiastek duchowy, wszystko co nas otacza;

- Matizm (moc, siła naprawcza) - wszystkie formy kultu przodków;

- Fetyszyzm - oddaje się kult pewnym obiektom materialnym np. w kulturze celtyckiej - jemioła, u Japończyków - góra Fudżi.

- Politeizm - wielobóstwo które dzieli się na:

a/ politeizm dualny - rozmaite bóstwa uosabiają sobą rzeczy dobre i złe.

b/ politeizm hierarchiczny - mamy jakieś bóstwo, które stoi ma czele innych bóstw;

- Monolataria - mamy wielość bóstw, kultów, jednostki oddają kult jednemu, ale system jest policentryczny;

- Monoteizm - jedno pojedyncze bóstwo, jemu oddawana cześć;

a ny - rozmaite stnieje pierwiastek ment duchowy, tam pojawia sie

Współczesny podział praktyk religijnych wg Waalace:

• typ szamański - oparte na pewnych czynnikach łączących szamana i transcendencje (siły, moce) próbuje oddziaływać na świat nadprzyrodzony; występuje głównie w społecznościach łowieckich, zbieraczy (Buszmeni, na Syberii, pn. Ameryki Północnej, wśród Ameryki Południowej)

• praktyki wspólnotowe - rytuały zbiorowe; społeczności rolnicze mające wodza np. ceremonie plonów, rytuały przejścia, tajne stowarzyszenia, związki, występują zbiorowe rytuały wspólnotowe;

• typ olimpijski,- od Olimpu występuje zawsze w społeczeństwach tworzących wspólnoty państwowe, tworzące namiastki państw, miast, zhierarchizowana kasta kapłańska, silna hierarchia społeczna;

• typ monoteistyczny - wiara w jednego Boga, jako siły wszechogarniającej, najwyższej istoty, w postaci spersyfikowanej; we wszystkich nowoczesnych społeczeństwach, często charakter religii państwowej;

1. kult negatywny i pozytywny

Religia i magia wg fundamentalistów występowały obok siebie trzeba by badać co to jest jakie miejsce zajmuje w kulturze.

Magia związana z codziennością religia z odświętnością. Sacrum przejawia się pod postacią dwóch kultur (obrzędów):

- negatywny - w każdej religii występują nakazy i zakazy, których celem jest trwałe rozdzielenie sacrum od profanum np. chrzest, spowiedź, posty.

- pozytywny - formy adoracji, ofiary, dary, wota, modlitwy, medytacje, komunie.

21*** Strategie adaptacyjne Cohen'a:

- zbieracze / łowcy /30000 r. p.n.e./ PIERWOTNA

Najstarsza, najdłuższa, charakter migracyjny (przemieszczanie się).

Jest akefaliczna (liczy do 100 osób, struktura, w której nie ma przywództwa, wodzostwa, lub jest ono przekazywane, nie ma tu centralnego / decyzyjnego ośrodka, jest duża mobilność rodzin (ambilokalność), szczątkowy podział pracy - podział na płeć (szacunek dla mężczyzn) i wiek, zasada wymiany („coś za coś” tzw. do ut des).

Egzystowanie na poziomie biologicznego przetrwania. Podatność na warunki środowiskowe. Silny związek z kulturą społeczną - pokrewieństwo, płeć, wiek, niewielki podział pracy.

Brak uniwersalnego miernika - indywidualne czynniki decydują o tym, co, ile i na co się wymienia. Przyjęcie daru oznacza zależność od darczyńcy.

Przykłady: aborygeni, pigmeje, buszmeni

- rolnicze /10000r. p.n.e./

• wczesne rolnictwo (ogrody etc)

• hodowla (kultura pasterska)

• rozwój wielkich cywilizacji (rolnictwo hydrauliczne, rolnictwo irygacyjne).

• Dyfuzje - rozwój wielkich cywilizacji:

(cywilizacje neolityczne tworzą nową strategię adaptacyjną)

• zachodnia

• południowo-afrykańska (Zimbabwe, ludy Bantu, obszary Eufratu)

• północno-zachodnia (od Turcji po Hisz-panię)

• południowo-wschodnia (Mohendzo Doro)

• północno-wschodnia (Chiny)

Rewolucja neolityczna (udomowienie roślin i zwierząt), podboje, wojny, kierują się zasadą redystrybucji (tworzą się centra, ośrodki, miasta), osiadły tryb życia, pojawiają się nowe źródła energii.

- gospodarka merkantylna /5-6000 r. p.n.e.)

Oparta na rynku, pieniądzu. Feudalizm

- gospodarka przemysłowa (urbanizacja, industrializacja etc.)

Rewolucja paliwowa (para, węgiel, gaz etc)

*** Kierunki neoekologii:

• LESLIE WHITE - koncepcja energetyzacji

• J. STEWARD - koncepcja ewolucji multilineranej (obszary rozwijają się poprzez dyfuzję rolnictwa)

• MARVIN HARRIS - materializm kulturowy (nie traktuje kultury jako zmiennej niezależnej. Kultura to element reaktywny, zmieniający się poprzez zmienne zależne, które można wyjaśniać przez czynniki demograficzne, środowiskowe (czyli materialne). Dostrzega złożoność każdej kultury - poszczególne elementy)

*** Założenia ekologii kulturowej:

1. środowisko jest pewnego rodzaju potencjałem, ma wartość użytkową

2. kultura to podstawowy mechanizm adaptacji (wartość społeczna). Rozwijając instytucje znajduje odpowiedzi na pytania ze środowiska.

3. zasada homeostazy (równowagi między środowiskiem a populacją)

4. kultura i środowisko stanowią swego rodzaju sprzężenie zwrotne

15 Taylor i jego schemat ewolucji religii.

Jaka jest najprostsza forma wierzeń, która możemy spotkać,. Wiara w istotę duchową wzięło się to z różnych stanów na przykład sen(inna przestrzeń) poszerzanie świadomości poprzez stosowanie ziół, grzybów.

Świat składa się z pierwiastków materialnego i duchowego. Animizm wierzenia zakładające, że istnieje pierwiastek duchowy, we wszechświecie wszystko ma ten drugi pierwiastek.

Oficjalna religia Japonii jest animistyczna.

Manizm wiara w to , że istnieją siły duchowe wywierające wpływ na nasze życie.

Kult przodków.

Fetyszyzm oddawanie czci w stosunku do rzeczy uznawane za święte, oddawanie kultu słońcu, księżycowi , drzewom , roślinom

Politeizm wielość bóstw - politeizm dualny- hierarchia siły dobra i złą, politeizm hierarchiczny relacja zależności pomiędzy bogami.

Monoteizm wyobrażenie Boga jednostkowego, pojedynczego.

Monolatria kult jednego boga nie przeczący istnieniu innych.

Morgan

Schemat ewolucji rodziny

I Chaos, bezład płciowy sposób życia w grupie bez struktury.

II Rodzina kazirodcza małżeństwo między braćmi i siostrami

III Rodzina swoista z jednej strony zakazane są stosunki między siostrami a braćmi, małżeństwo grupowe

IV Rodzina parzysta nietrwałe małżeństwo jednej pary.

V Rodzina patriarchalna mąż z wieloma żonami

VI Rodzina monogamiczna rozwój indywidualnej własności własne gospodarstwo

domowe.

18M. Harris bardzo silnie koncentrował się na środowisku naturalnym, należał do odłamu neoewolucjonistów. Twierdził on, że każda kultura powinna być rozpatrywana jako system adaptacyjny - kultura musi wygenerować instytucje, które warunkują jej ciągłość, nie chodzi tu o adaptację jednostki.

Materializm kulturowy - kultura jest aparatem adaptacyjnym, nic w kulturze nie jest irracjonalne, wszystko ma swój ład i porządek. Rozpatrując podsystemu kulturowe trzeba się koncentrować na ich funkcjach adaptacyjnych, związkach między środowiskiem a kulturą. Badacz powinien poddać badaniom to, co istnieje czyli np. instytucje, demografie.

Wyjaśnienie etik - bez odwoływania się do potoczności, podkreślanie adaptacyjnej funkcji każdej instytucji.

Harris traktuje kulturę jako element reaktywny, jako zmienną zależną, wyjaśnia style życia różnych grup.

Marvin Harris „Krowy, świnie, wojny i czarownice:

podejście do opisywanej rzeczywistości z zewnątrz (typu ETIK wg K.Pike'a), z pominięciem punktu widzenia tubylca, szukanie materialnych, racjonalnych wyjaśnień faktów społecznych

racjonalne znaczenie faktów kulturowych („krowa zapewnia przeżycie rodzinie”) jest nieuświadamiane przez tubylca, ukryte w normach moralnych („krowa jest swięta dlatego nie wolno jej zabijać”) - można to odkryć dopiero z pozycji zewnętrznego obserwatora.

kultura traktowana jako system adaptacyjny, całość zdeterminowana środowiskowymi i demograficznymi czynnikami

materializm Harrisa jako teoria średniego zasięgu (R.K. Merton)


14 Dwa nurty antropologicznych badań nad kulturą.

Antropologia dzisiaj jest nauką, która zajmuje się etnokrajobrazem rozumie przez to ludzi żyjących w otaczającym nas świecie (robotnicy sezonowi, turyści, azylanci)
ETIC (sprzeczny z) EMIC
Dwa zwory opisywania kultury:
1. perspektywa etic
2. perspektywa emic
Większość antropologii omówione do tej pory jest etic - tzn.że źródłem wiedzy antropologa jest obserwacja, to co się bada to ludzkie zachowanie, etic ; badanie od zewnątrz.
Emic ; kulturę należy badać od wewnątrz, kultura to rzeczywistość mentalna, idee, wartości, normy. Z zachowania możemy wywnioskować, że za nim kryje się coś głębiej. Kultura rozpoczyna się w naszych głowach.

4). Różnice w sposobie badania kultury : antropologia a socjologia.

1. antropolog bada społeczeństwa inne niż jego własne, brak mu z nim wspólnych cech i doświadczeń. Socjolog bada świat którego przynajmniej pewna część traktowana jest jako oczywista czy zrozumiała.
2. zakres pojęcia kultury. Antropolog traktuje kulturę jako rzeczywistość wielopoziomową. Dla socjologa kultura jest symboliczna, jako rzeczywistość znakowa, kto z kim i za pomocą jakich środków się komunikują.
3. dotyczy metody. Socjolog ; oparty na metodach ilościowych. Antropolog; oparty na metodach jakościowych (obserwacja, wywiad swobodny, analiza tekstów). Wielkość kultury doprowadziła do  rozumienia kultur relatywistycznych, a więc nie uniwersalnych dla tego co typowe.
4. Antropologię zaczęto utożsamiać z nauką o społeczeństwie pewnego typu, przede wszystkim że bada społeczeństwa tradycyjne w sposób stacjonarny, a więc tak jakby nie miały wewnętrznej dynamiki swojej historii. A każda kultura zmienia się pod względem czynników zew. I wew.

 
5). Podstawowe paradygmaty kultury (ewolucyjny, ideacyjny, holistyczny).

Ewolucyjny : można wymienić dwa: klasyczny (XIXw. Taylor, Morgan) i neoewolucjonizm (lata 50 XXw. White, Stuart, Harris). Ewolucjoniści ujmowali kulturę w schematy rozwojowe, starali się mieć za przedmiot refleksji zmianę kulturową, chcieli pokazać, że kultura podlega ewolucji tzn. rozwija się od form prostych do złożonych, od homogenicznych
do heterogenicznych. Różnica między klasykami a neoew. Polegała na tym, że zupełnie inaczej postrzegali zmianę. Zmiana ; podstawowy czynnik rozwoju kultury jest prawem kosmicznym, wszystko podlega ewolucji. Zmiana ma charakter ewolucyjny ; czyli stopniowy, wolny, kultura nie znosi skoków. Zmiana ma zawsze kierunek ; jest ruchem ku czemuś. Prawa zmiany działają w sposób uniwersalny czyli wszystkie kultury rozwijają się wg. jednego schematu ; najbardziej krytykowany postulat ewolucjonizmu klasycznego. Źródło zmiany tkwi wewnątrz samej kultury, czyli ma charakter immanentny. Czynnikami zmiany są odczucia i wynalazki. Takie zjawiska jak dyfuzja, sąsiedztwo odgrywają rolę ; mogą wpływać na dynamikę zmian, ale wszystkie przechodzą przez te same etapy rozwoju.
L.H. Morgan wyróżnił 3 stadia rozwoju: - Dzikość ; charakterystyczne elementy kulturowe to narodziny człowieka, łuk, strzały i ogień. -  Barbarzyństwo ; charakterystyczne elementy kulturowe to garncarstwo, uprawa roli, udomowienia zwierząt - Cywilizacja ; charakterystyczne elementy kulturowe to: alfabet, pismo, klasy społeczne, pojawienie się państwa jako instytucji czy organizacji.
Neoewolucjoniści szukają bazowych kryteriów ; upatrują je w czynnikach materialnych.
Inny model ewolucyjny (Woorth) mówi że ewolucja nie działa w sposób ślepy,
nie jest zdeterminowana przyrodniczo – ale jest to takie działanie
ludzkiej świadomości. Ewolucja to z jednej strony genesis a z drugiej efekt świadomego działania człowieka.
Istnieją 4 fazy ewolucji:
1. kosmogeneza, rezultatem jej jest powstanie przyrody, świata fizycznego

2. biogeneza, pojawiają się organizmy żywe
3. antropogeneza, pojawienie się człowieka jako istoty gatunkowej
4. socjogeneza, pojawienie się zorganizowanych form ludzkiej egzystencji.
Socjogeneza dopełnia ewolucję ale jej nie kończy, bo proces socjokulturowego przeobrażenia trwa Przykłady zmian ewolucyjnych. Jedną z najbardziej znanych jest koncepcja
E. Taylora ; kultura pierwotna. Dla niego najbardziej charakterystycznym typem zachowań religijnych jest animizm człowiek zakłada że świat otaczający zbudowany jest z pierwiastka
naturalnego ale i duchowego. Manizm znaczny tyle co siłę niewidoczną energię. Pierwiastek duchowy wywiera na nas wpływ, naszym losem kierują niewidzialne siły. Fetyszyzm ; kolejne fazy rozwoju religijnego, sytuacja w której oddaje się kult zwierząt, roślin, gór,
politeizm - sytuacja kulturowa w której mamy wiele bóstw. Dwa typy politeizmu: 1. duchowy ; siła dobra i zła, białe i czarne 2. hierarchiczny istnieje struktura bóstw Monolatria ; oddaje cześć pojedynczej osobie, monoteizm wiara oparta na wyobrażeniu Boga jako osoby najwyższej. Co zmienił neoewolucjonizm? Odrzucił materialistyczny obraz ewolucji, że
wszystkie kultury rozwijają się wg. jednego schematu. Posługuje się koncepcją multilinearną. Wyróżniają nisze ekologiczne ; Mezopotami, Sudii są to centra kulturowe promieniujące na inne. W nowym świecie to np.kultura Inków, Audyjska. Nie ma uniwersalnych zasad odnoszących się do kultury. Punktem wyjścia dla wszystkich są czynniki materialne: energie,
technologie, zdolności wytwórcze.

Holistyczny: zakłada, że kultura jest jako całość swoista, niepowtarzalna. Mówiąc swoista chodzi o sposób powiązania między tymi elementami. Można wyróżnić 2 nurty: szkoła brytyjska i amerykańska.
1. funkcjonalizm (Malinowski). Punktem wyjścia dla rozumienia kultury jako całości było badanie instytucji. Każda z tych instytucji służy do zaspokojenia potrzeb zarówno jednostek jak i całości. Holizm ; jest wówczas gdy wykazujemy jak poszczególne elementy kultury zależą od siebie i na siebie wpływają!!! Czyli to nie całość. Malinowski był antropologiem
społeczeństw innych niż europejskie. Podstawową kategorią opisu świata jest pojęcie instytucji, potrzeb, potrzeby są zaspokajane poprzez instytucje. Wyróżnił 8 aspektów funkcjonalnych kultury: gospodarka, ustrój polityczny, ład i prawo, magia, religia, sztuka, wiedza, rekreacje, wychowanie. Wszystko to razem dawało dopiero pełen obraz. To oznaczało że badacz musiał prowadzić badania terenowe.
2. szkoła amerykańska. Kultura i osobowość. Antropologia amerykańska była orientowana psychologicznie (Benedikt, Mead, Linton). Promowanie związku między kulturą a strukturą osobowości. Człowiek jest taki jak wykształtowała go kultura. Ludzie są socjalizowani do wyglądu danej kultury. Dwa główne pytania tego holizmu: 1. co utrzymuje kulturę we
względnej integracji, 2. dzięki czemu kultur nie można ze sobą porównywać. Nie ma dwóch identycznych kultur, o tym przesądzał podstawowy wzór kultury ; wspólny mianownik, zasada wg. której cała kultura jest kształtowana.

Ideacyjny (C.L. Strauss). Kulturę trzeba badać jak język, jest zbiorem tekstów tzn, że istnieją pewne logiczne reguły porządkujące sposoby zawierania małżeństw, wyznaczają pokrewieństwo, obrzędy nawet kulinaria. To pewien porządek znaków, idei, który wyznacza taki a nie inny sposób postępowania. Aby kulturę zrozumieć trzeba dotrzeć do binarnych
kodów. Wszyscy ludzie porządkują świat wg. binarnych reguł np. są kultury w których rozróżnia się prawe i lewe, żywe i martwe, męskie i żeńskie.Kultura jako całość, która struktuzuje się według zasad naszego mózgu, który rodzi ład z chaosem tak, że porządkuje świat według schematów, klasyfikuje go.

7. Co to jest kultura wg. M. Herskowicza ; podstawowe teorematy kulturowe
Badanie społeczeństw tradycyjnych dało antropologii relatywizm. Twórcą relatywizmu jest M. Herskovits ; wyróżnił 2 typy relatywizmu:

1).Poznawczy,

2). Etyczny.
Poznawczy: czyli postawa metodologiczna zakłada, że niemożliwe są sądy o charakterze poznawczym na gruncie antropologii, bo każda kultura ma swoistą zorganizowaną całość. Oznacza to że wszelkie sądy kultury są ważne tylko w jej obronie możemy uogólnić np. o kulturze andamańczyków to tylko o tej kulturze. Relatywizm ten opiera się na:
1. umysł ludzki posługuje się określonymi pojęciami z pomocą których opisujemy świat. Ludzie w różnych kulturach mają swoje pojęcia np. śnieg 2. wizerunek świata jest prawdziwy i zamknięty na poziomie określonej kultury 3. poprzez badanie wielości światów kulturowych odkrywamy że są różnie skonstruowane, kultur nie można porównywać.
Etyczny: oznacza że istnieje brak uniwersalnych standardów, norm uzasadniających sposób oceniania jednej kultury z punktu widzenia drugiej kultury. Kultur istnieje wiele i każda kieruje się swoim porządkiem aksjologicznym. Badanie kultury ma być badaniem konstytualnym. Moralny: to co moralne lub niemoralne należy rozpatrywać tylko w obrębie
jednej kultury, bo brak jest uniwersalnych norm pozwalających na porównywanie.
Prawdy: nie ma uniwersalnych standardów wg których można powiedzieć że dany sposób myślenia jest prawdziwy lub nie. Pojęciowy: syt. Oznaczają, że każda kultura stwarza siatkę znaczeniową tj. idee współczynnika humanistycznego. Językowy: takie twierdzenie z którego wynika, że językiem nie tyle się mówi co myśli. Możemy zobaczyć i zrozumieć świat wg. Wzorów zawartych w języku. Język narzuca nam specyficzne widzenie świata.


3. Znaczenie atrybutywne a dystrybutywne (rozumienie kultury).
Atrybutywne rozumienie kultury  to odwołanie się do jej stałości i uniwersalności. Jednostka funkcjonuje w kulturze ; animal symbolicum. W tym rozumieniu mówimy o cesze gatunkowej człowieka, mówimy o wymiarze indywidualnym.
Dystrybutywne rozumienie kultury ; przedmiot badań terenowych, studium wielu przypadków. Mówimy o wielości (chłopska, narodowa, etniczna).

28. Mitologiczna teoria obcego wg. Bistronia (3)
J.S. Bistroń badał megalomanię narodową i tu kwestia obcy sprowadza się do dyskursu mitycznego, bo konstruuje mitycznie znane konkluzje życzeniowe, pedagogiczne, mit ustanowił precedens, pokazuje kto swój a kto obcy np.jak świat światem Polak nie będzie Niemcowi bratem. Dyskurs mityczny o obcych tworzy się poprzez 3 stadia:
1. deprecjacja obrazu innego jawi się jako formy.
2. idealizacja historyczna, istnieje pewne zdarzenie historyczne podniesione do rangi uniwersalnych np. Niemcy są odmiennymi wrogami Polaków. Siła takiego myślenia o obcych jest uwarunkowana ze strukturą społeczną. Istnieją okoliczności sprzyjające utrwalaniu obcego: izolacje przestrzenne, podział na swoich i obcych (hanysy, gorole)
; izolacje horyzontalne ; mała ruchliwość w strukturze społecznej, brak wewnątrzgeneracyjnego awansu
3. izolacja świadomościowa, konserwatyzm ideologiczny, moralny (ma być tak jak jest, jest tak jak ma być) nic się nie zmienia.

4 PODSTAWOWE DZIAŁY ANTROPOLOGII wg „Wstępu do antropologii” z 1977 :

1. ANTROPOLOGIA FIZYCZNA - zdominowanie ewolucyjne, odtworzenia człowieka jako istoty gatunkowej

2. ANTROPOLOGIA SPOŁECZNO - KULTUROWA - opisuje wielość kultur jak np. przez takie kategorie jak wzór kultury

3. ARCHEOLOGIA - zorientowanie reistyczne, wiedza z wykopalisk

4. ANTROPOLOGIA LINGWISTYCZNA - „język jako klucz do kultury”

E. Ritchard w obrębie antropologii można posłużyć się różnymi metodami :

1. ANTROPOLOGIA FIZYCZNA - naturalistyczne podejście do człowieka

2. ACHEOLOGIA , ETNOLOGIA

3. ANTROPOLOGIA SPOŁECZNA

Ewa Nowicka

1. ANTOPOLOGIA FIZYCZNA

2. ANTROPOLOGIA KULTUROWA

• Społeczeństw pierwotnych ( przed piśmienne )

• Społeczeństw miejskich

• Społeczeństw chłopskich

8. Alfred Louis Kroeber i Clyde Kluckohn - pokusili się o ustalenie wspólnej treści wszystkich z nich: „Na kulturę składają się wzory sposobów myślenia, odczuwania i reagowania, nabyte i przekazywane głównie poprzez symbole stanowiące wraz z ich wcieleniami w wytworach ludzkich znamienne osiągnięcia grup ludzkich”

Typy definicji :

• enumeryczne lub opisowo-wyliczające - np. definicja Tylora - to takie, które w sposób sprawozdawczo-opisujący wyliczają elementy należące do kultury: wiedza, zwyczaje, moralność, wierzenia itd.

• historyczne - kładą nacisk na to, jak dany element staje się częścią kultury - Stefan Czarnowski, uczeń szkoły Durkheima ; definicje historyczne kładą nacisk na obiektywizm

• normatywne - kultura jest zbiorem norm i wartości , jest przestrzenią aksjonormatywną tzn, wyznaczającą zasady ludzkiego postępowania ; kultura wyznacza to co dla człowieka ważne w świecie norm i wartości

• otoczenia oraz zdobycia środków do twórczej ekspresji.

Rodzaje rozumienia kultury :

• atrybutywne - kultura jako wyróżnik, mówi się o niej w liczbie pojedynczej, rozumienie odwołujące się do jej stałości i uniwersalności

• dystrybutywne - to rozumienie którym posługujemy się dla oznaczenia wielości, różnorodności systemów kulturowych(kultura chłopska, narodowa, regionalna), mówimy w liczbie mnogiej

• szeroko

• wąsko

L. Kroeber dzieli kulturę na trzy dziedziny :

1. rzeczywistość

2. socjetalna (społeczna)

3. symboliczna

Kultura jako całość składa się z :

1. infrastruktury

2. struktury

3. superstruktury

28. Co to jest i czym się charakteryzuje rytuał.

Rytuał jest czymś co służy wytwarzaniu wspólnoty, jest wspólnotą, jest to pewien rodzaj pomostu między jednostką a społeczeństwem.

Rytuał z łacińskiego ritus (ma podwójną konotację)

• to coś co jest powtarzalne, cykliczne, okresowe - pewien obyczaj

• ma pierwiastek sakralny - kult, ceremonia religijna

Definicje:

W. TURNER

Rytuał jest stereotypem sekwencji działań, skomplikowanych gestów, słów, przedmiotów wyznaczonych do oddziaływania na istoty czy siły nadprzyrodzone w imieniu uczestników dla ich celów i interesów.

Rytuał jest pewnym doświadczeniem społecznie ważnym.

E. LEACH

Rytuały nie są działaniami konkretnymi, są społecznymi technikami symbolicznymi. Rytuał coś nam oznajmia, jest symbolem, procesem przedstawienia ważnej zmiany, która zachodzi w życiu jednostki.

I. GOFFMAN

Rytuał jest podejmowany dla form skonwencjonalizowanych czynem, przez który jednostka przedstawia swój respekt i szacunek dla przedmiotu o najwyższej wartości.

Rytuał jest zawsze pewną konwencją poprzez którą komunikowany jest respekt, szacunek.

Dla antropologów rytuał jest zawsze związany z sferą sacrum. Antropologiczne rozumienie rytuału odsyła nas do przestrzeni symbolicznej, świętej.

Cechy dystyngtywne rytuału:

1. powtarzalność, regularność - czynności odprawiane są cyklicznie (one zmieniają się w czasie, ale w umyśle człowieka dzieją się zawsze)

2. jest faktem społecznym - tzn. wykonywany w poczuciu wewnętrznego przymusu, jako coś niezbędnego dla życia, w poczuciu społecznej doniosłości

3. ekspresywny charakter - w kategoriach zachowań symbolicznych, komunikat kulturowy

4. pewna forma sakralizacji - związany z rzeczami odświętnymi, przynależą do sacrum

5. są dramatami społecznymi - utrwalają poprzez osoby, gesty, słowa, miejsce i czas

Funkcje rytuału:

1. jest elementem łączącym (Fromm, Durkheim) - sposób reafirmacji grupy, jest pewną formą personifikacji tego co społeczne, reintegrują grupę

2. służą potwierdzaniu społecznego porządku (Clifford) - są legitymizacją społecznego porządku np. narodziny, małżeństwo

3. są formami rozładowania napięć tzn. na czas jakiś zostają zniesione pewne porządki np. na czas karnawału, podczas których na króla wybiera się osobę z niskiego stanu ; saturnalia - ludzie zamieniają się rolami społecznymi itp.

4. Zwalniają aktora z faktu dokonywania wyboru - rytuały są (Goffman) rutynowymi sposobami zachowania

5. Redukują niepewność

Rytuał a widowisko

Rytuały - kładą nacisk na skuteczność, czasową zmianę porządku społecznego ; jest wykonywany w przekonaniu pewnej technicznej zdolności do dokonania zmiany (też ma widowiskową władzę lecz różni się od widowiska skutecznością)

Widowiska - mają charakter ludyczny, zabawowy.

3 koncepcje, stanowiska :

1. Teoria rytuału przejścia (A. Van Gennet) - w każdym społeczeństwie i czasie są rytuały służące do przechodzenia przez jednostkę z jednej pozycji społecznej na inną

Założenia:

• Rytuały dobrze dowodzą, że życie społeczne przebiega skokowo, zasadza się na cyklicznej zmianie

• Rytuały przejścia są działaniami odświętnymi, sakralnymi

• Rytuały przejścia mają specyficzną strukturę, można wyróżnić 3 fazy (A. Van Gennet)

• faza separacji - rytn wyłączenia co oznacza opuszczenie dotychczasowej pozycji społecznej - jednostka opuszcza strukturę społeczną - przestaje być dla nas tym kim dotychczas była np. goli się komuś głowę-metafora śmierci. Ma to cel: chodzi o zerwanie ze światem profanum, jednostka jakby przechodzi do innego stanu

• faza marginalizacji (Turner) - jednostka traci swój dotychczasowy status społeczny, jest obok nas, ale jakby jej nie było, może być objęta tabu, przejście w stan który ma namiastki sacrum. Faza ta jest to czas, w którym jednostka oswajana jest z tajemnicą , ale i przygotowywana do nowych ról. Faza ta może trwać różnie - krótko lub długo, np. czas narzeczeństwa, okres żałoby po śmierci bliskiego

• faza inkorporacji - powrót jednostki do struktury, ale to już nie jest ten sam człowiek. Pełni on inne role, inna ma pozycję. To moment, w którym jednostka znowu należy do profanum-często jest to poprzedzone postem, uroczystościami.
  

Nie każdy rytuał kończy się fazą inkorporacji - np. osoba, która popełnia samobójstwo - osoby te są w specyficznym miejscu grzebane; dziecko zmarłe przed chrztem ; emigrant, który nigdy nie zaakceptował swojej nowej ojczyzny. Nie każdy zatem rytuał prowadzi do trwałej zmiany.

To są dalsze teorie. Dr Dziewierski wskazał jako możliwe pytanie do egzaminu tylko rytuał przejścia.

2. Teoria inicjacji (E. Eliade) - wtajemniczenie jednostki w rzeczy, które mają charakter ważny, odświętny

3 ważne kategorie inicjacji:

• Inicjacje związane ze zmianą klasy wieku czyli przechodzenie przez grupy wieku

• Inicjacje włączające jednostkę w poczet grup o ekskluzywnym charakterze (bractwa, loże, tajne związki) - włączanie ma charakter uroczysty

• Inicjacje mistyczne - takie działania, które stanowią rodzaj naznaczenia jednostki do pełnienia pewnych, ważnych ról (poszukiwanie charyzmatycznych, niecodziennych cech)

Eliade wskazuje, że gdyby traktować inicjacje jako dramatyczny zespół czynności można wyróżnić szereg motywów:

• Akt obrzezania - inicjacja wstępowania do klasy wieku

• Motyw labiryntu - przejście przez tajemne drzwi symbolizujące dostęp do pewnej wiedzy, która nie jest dostępna zwykłym śmiertelnikom

• Odejście na pustynię - motyw inicjacyjny - miejsce odludne - miejscem oczyszczenia

• Inicjacje z pomocą środków halucynogennych (zioła, grzyby, wywary)- poszerzanie środków percepcyjnych

Inicjacje pełnia 2 funkcje:

• łączenie jednostki ze społecznością, w różne struktury (tajne związki, w klase wieku)

• łączy się z hierarchią i porządkiem wartości - afirmacja określonych wartości

3. Teoria faz granicznych(liminidy) (W. Turner) - przeciwstawiały communitas - strukturę i wspólnotę.

Główną dominującą rolę pełni struktura, to społeczeństwo zhierarchizowane, to układ ról, pozycji.

Wspólnota to obraz społeczeństwa niezróżnicowanego wewnętrznie, to swego rodzaju przeciwstruktura.

2 typy rytuałów:

1. rytuał podwyższania statusu - ważny dla utrwalenia struktury społecznej, rytuały związane z przejmowaniem ważnych ról społecznych, ich rezultatem jest trwała zmiana miejsca w strukturze

2. rytuał zmiany statusu - na czas jakiś siła i moc struktury zostaje zawieszona, liminidy oznaczają, że jednostka funkcjonuje poza strukturą np. mecz - rytuał wspólnotowy - podział społeczności na dwa obozy kibicujące swoim drużynom; trwa określony czas - tak długo trwa wspólnota ; czas karnawału - ludyczny czas wytwarzania wspólnot.

W przestrzeni kulturowej sens tych rytuałów polega na rozładowaniu napięć, oczyszczeniu. W różnych kulturach i czasie mogą pełnić rolę katalizatora.

Ludzie wspólnoty funkcjonują w pewnym marginesie, poszukują nowych form, rozwiązań. Wszelkie działania służą utrwalaniu porządku społecznego.

3 typy communitas - wspólnot duchowych:

Ad choc - oparte na byciu razem, emocjach np. podczas, marszu, koncertu rockowego. Obrasta szybko ideologicznie - w imię pewnych idei występuje się przeciwko porządkowi - tworzy się communitas ideologiczne. Trzeci typ to communitas normatywne - tworzy się charakterystyczna forma buntu, zaczyna wyglądać jak alternatywny porządek.

Turner próbuje pokazać jak communitas jest formą efemeryczną ; umiera, w miejsce jednego communitas powstają nowe, alternatywne ruchy.

15

---