Wykłady dr Odoj Temat: Antropologia kulturowa, jako nauka

Antrops - człowiek logos - nauka

Antropologia - nauka o człowieku

Antropologia kulturowa - bada człowieka w kontekście kultury.

Człowiek jest:

- twórcą

- nosicielem

- przekaźnikiem kultury.

Człowiek funkcjonuje w kulturze.

Definicja antropologii kulturowej

Antropologia kulturowa - bada ludzkość we wszystkich formach i przejawach jej istnienia, jako całokształt teoretycznej i empirycznej wiedzy o człowieku i jego kulturze.

Antropologia kulturowa to najbardziej ogólna nauka o kulturze.

Cel

Antropologia kulturowa wypracowuje uniwersalną, ogólną teorię i koncepcję, jest to jej wkład w nauki humanistyczne.

Kultura jest atrybutem człowieczeństwa.

Perspektywa historyczna

Lata 1860 - 1900 powstają zręby antropologii zwanej klasyczną - dopracowywany zostaje przedmiot jej zainteresowań.

1894 w Oxfordzie E.A Tylor - obejmuje katedrę antropologii (wtedy antropologia zaczyna istnieć, jako dyscyplina akademicka).

W tych latach antropolodzy (okres antropologii klasycznej) tworzą pojęcia, terminy.

Zasadniczym przedmiotem zainteresowań są tzw. kultury pierwotne, społeczności plemienne,

Stosuje się termin kultura dzikich.

W tym okresie antropologia dokonuje wartościowania kultury.

Przedmiotem zainteresowania jest tzw. egzotyka kulturowa.

W opinii Leszka Kołakowskiego - antropologia to najbardziej europejska dyscyplina naukowa.

Kolebką antropologii jest Anglia.

1. Sprzyja temu fakt, że była ona mocarstwem kolonialnym, stwarza to możliwość pozyskiwania danych i materiału badawczego poprzez administratorów, urzędników oraz handlowców. W ten sposób antropolodzy zdobywają dane i materiały do badań na temat społeczności zamieszkujących kolonie.

2. Europejskość antropologii bierze się z ekspansywności, chęci przekraczania granic, odkrywania nowych obszarów - to są cechy europejskiej mentalności.

3. Fascynacja odmiennością kulturową, pojawia się chęć opisu innych kultur.

Co antropologia chciała osiągnąć?

Antropologia chciała skonstruować i uzasadnić łańcuch rozwoju ludzkiej kultury.

Tamte egzotyczne kultury traktowana były, jako prapoczątki europejskiej kultury (porównywalne etapy odpowiadające zakładanym wcześniejszym etapom rozwoju kultury europejskiej).

Cywilizacja była utożsamiana z rozwojem kultury..

Antropologia kultury bada człowieka w społeczeństwie i posiadającego sobie tylko właściwy sposób życia znaczony kulturą.

Antropolog to badacz - staje przed człowiekiem takim, jaki on jest - nie wartościowuje człowieka ani kultury.

Kultury są zróżnicowane - kultur się nie wartościowuje.

Czym zajmuje się antropologia, jakie pełni zadania, cele:

1. Antropologia opisuje kulturę, stara się ją wyjaśnić i zinterpretować.

2. Antropologia tłumaczy odmienną kulturę (język symboli) w odniesieniu do swojej kultury.

3. Antropologia stara się uchwycić sens i znaczenie zachowań istniejących w innym kontekście kulturowym.

4. Poszukuje znaczeń.

Współcześnie:

Odległe kultury nadal są przedmiotem zainteresowania antropologii kulturowej.

Znacznie rozszerzył się przedmiot zainteresowania współczesnej antropologii, dlatego bada ona wszystkie możliwe formy ekspresji człowieka.

Dzięki procesom migracyjnym zwłaszcza na północnej półkuli - antropolodzy mogą badać interesujące ich procesy na miejscu.

Antropologia kulturowa jest subdyscypliną:

- antropologia etniczności - (procesy etniczne, pełni użyteczną funkcję)

- narodu (bada genezę, procesy powstawania narodów, ruchy nacjonalistyczne)

- religii

- ciała (bada sposoby posługiwania się ciałem w różnych kulturach)

- miasta

- wsi

- organizacji (bada koncerny, korporacje)

- sztuki, muzyki, literatury, teatru

- pogranicza

- stosowaną (bada, opisuje grupy zdegenerowane dla zapobiegania tym zjawiskom)

Współczesna antropologia nie ma granic tematycznych, ma ona wymiar: teoretyczny

i praktyczny

Cztery podstawowe nauki antropologiczne

1. Antropologia fizyczna ( bada człowieka, jako przedstawiciela gatunku biologicznego)

2. Archeologia - (zajmuje się kulturą materialną, tworzeniem kultury w perspektywie zjawisk naturalnych)

3. Antropologia lingwistyczna - (przedmiotem badania jest język)

4. Antropologia kulturowa ( najbardziej ogólna, synkretyczna, czerpie z dorobku: filozofii, socjologii, psychologii, lingwistyki).

Antropologia kulturowa stawia sobie pytania:

1. Czym jest kultura?

2. Kim jest człowiek?

3. Jakie są uniwersalne mechanizmy kultury?

Antropologia kulturowa dąży do ujęć uniwersalnych.

Język nami myśli.

Język umożliwia percepcję rzeczywistość.

Antropologia kulturowa jest nauką synkretyczną.

SYNKRETYZM KULTUROWY jest jednym z podstawowych następstw dyfuzji (zjawisko akulturacji). Synkretyzm polega na wiązaniu w jednorodne całości elementów pochodzących z różnych genetycznie i historycznie odrębnych kultur. Można powiedzieć, że wszystkie kultury są synkretyczne, gdyż wszystkie zdradzają obecność elementów pochodzących z odmiennych tradycji zbiorowości często odległych od siebie w przestrzeni

Trzy wyróżniki metodologiczne

1. Holizm (sposób myślenia o człowieku)

2. Metoda porównawcza

3. Metoda historyczna

Ad.1 Holizm - ogólne ujęcie, dążenie do skonstruowania ogólnych twierdzeń, szukanie,
co jest kośćcem kultury.

Tendencja do ujęć ogólnych, szukanie tego, co wspólne i uniwersalne w kulturze.

Ad.2. Metoda porównawcza - polega na porównywaniu i wyciąganiu wniosków wypływających z badań odrębnych kultur, poszukiwanie cech archetypicznych (zjawiska, formy, symbole, mity posiadające niezmienne cechy np. sacrum - profanum, kobiecość - męskość)

Ad 3. Antropologia kulturowa jest nauką synchroniczną - badającą współczesność, badającego człowieka tu i teraz. W badaniach synchronicznych antropolog stawia pytanie: jak doszło do tego, że określone zjawisko ma teraz taki a nie inny kształt.

Szuka także historycznych uwarunkowań (myślenie genetyczne), - na jakim etapie jest to zjawisko.

Trzy podstawowe nauki o kulturze:

1. Etnografia (badania terenowe)

2. Etnologia

3. Antropologia kultury

Ad 1. etnos - grafom - nauka opisowa, empiryczna, w oparciu o materiał empiryczny dokonuje opisu monograficznego - nie tworzy teorii.

Ad 2. Etnologia to nauka o kulturze, istotę tej nauki stanowi tworzenie teorii - jest ona nauką teoretyczną i porównawczą. Teorie etnologiczne to teorie średniego zasięgu. Nie dąży do uniwersalnych teorii

Ad 3. Antropologia kulturowa - najbardziej ogólna, uniwersalna nauka o kulturze (etnografia i etnologia to dwa stopnie dochodzenia do antropologii kulturowej)

Dwie podstawowe techniki badawcze antropologii kulturowej:

- obserwacja uczestnicząca

- wywiad

Obserwacja uczestnicząca (szczególny rodzaj, badacz wchodzi w badaną grupę) - jest ona charakterystyczna dla antropologii kulturowej.

Obserwacja

bezpośrednia pośrednia

badacz jest naocznym świadkiem analiza dost. archiwaliów, źr. zastanych

Wywiad

za pomocą kwestionariusza narracyjny - biograficzny - preferowany

Współczesna antropologia preferuje technikę obserwacji uczestniczącej i wywiadu narracyjnego.

W Polsce niektórej synonimicznie traktują termin antropologia kulturowa terminem antropologia społeczna.

Antropologia społeczna (19 ? - w Anglii - pogląd, że należy badać strukturę społeczną, bowiem kultura jest wytworem wtórnym) - w antropologii kulturowej - odwrotnie.

Wykład II Kultura w wymiarze antropologicznym

1. Kultura to wszystko to, co człowiek dodaje, nadbudowuje nad naturą.

2. Człowiek tworzy kulturę, jako swoisty sztuczny byt.

3. Istnieje, więc opozycja kultura - natura.

Kultura to ogól wytworów człowieka - ustalone wzory zachowań, normy postępowania, obrzędy, wierzenia, a także cała sfera materialnych wytworów.

Człowiek tworzy kulturę poprzez jej wytwory:

- aspekt atrybutywny, jako gatunek ludzki (całość)

- aspekt dystrybutywny poprzez społeczności, grupy lokalne, klasy społeczne w ich historycznych rozmaitych i zmieniających się zależnościach od środowiska.

Cechy kultury

1. Ogół wytworów człowieka

2. Dwa sposoby interpretacji:

-w ujęciu atrybutywnym (uniwersalnym) - odnosi się do faktu istnienia kultury ludzkiej, człowiek tworzy kulturę.

-w ujęciu dystrybutywnym - odnosimy się do opisu konkretnej kultury np. kultury chłopskiej.

3. Zmienność

4. Jest zjawiskiem społecznym, czyli ponadjednostkowym.

Zwierzęta nie tworzą kultury - kierują się instynktem, człowiek potrafi modyfikować swoje działanie.

Cechy kultury

1. Jest zjawiskiem społecznym

2. Jest zjawiskiem symbolicznym

3. Jest rzeczywistością historyczną

4. Ma charakter instrumentalny

5. Jest powiązaną całością

6. Jest zjawiskiem psychologicznym.

Cechy kultury:

1. Kultura jest zjawiskiem społecznym:

- społeczeństwo jest potrzebne do tworzenia, nabywania (enkulturacja) i przekazania kultury

- kultura nie jest przekazywana genetycznie, człowiek uczy się kultury.

- zjawiska, które się nie upowszechniły w danej zbiorowości nie są elementem kultury.

- nigdy nie jest jednolita (rodzina, środowisko, region, naród).

2. Kultura jest zjawiskiem symbolicznym

- Kultura jest formą symbolicznego komunikowania się.

- jest wyuczoną dziedziną ludzkiego zachowania przekazywanego pokolenie na pokolenie przez tradycję i wszelkie formy symbolizmu kulturowego - przede wszystkim prze język.

Każda kultura posiada uniwersalny kod - to język uniwersalny.

Język ma strukturę znakową i służy kodowaniu.

Kultura to ponad językowa sfera znaczeń: gesty, obrzędy, rzeczy, rytuały.

Dekodujemy znaczenia - związane jest to z obowiązującymi konwencjami w danej kulturze. Ubiór, pozycja ciała, gesty stwarzają znaczenie - to wszystko może być symbolem statusu społecznego.

Kultura jest systemem kodów, które są dekodowane z istniejących, idiomów
w określonym kręgu kulturowym.

W kulturze funkcjonują znaki na określonych poziomach, ich znaczenie jest zrelatywizowane.

3. Kultura jest rzeczywistością historyczną - stanowi zespół form historycznie przeobrażającej się świadomości społecznej - obiektywnej

4. Kultura ma charakter instrumentalny - jest odpowiedzią na ludzkie potrzeby.

5. Kultura jest powiązaną całością - wszystkie wytwory kultury pełnią określoną funkcję
w jej uporządkowanym charakterze, zgodnie z pewnymi regułami tworzą logiczną całość.

6. Kultura jest zjawiskiem psychologicznym - faktem równocześnie psychicznym
i zbiorowym, gdzie każda jednostka przetwarza zastany materiał kulturowy i nadaje
mu swoiste, indywidualne znaczenie.

Freud = Kultura źródłem cierpień

Kultura ma charakter umowny, skonwencjonalizowany.

Kultura kształtuje naszą psychikę.

Enkulturacja to kształtowanie naszej psychiki według określonych kanonów.

Kultura stanowi pewne wędzidło. Id jest spontaniczne - jest to sfera instynktów i ciągłego pragnienia ich zaspokojenia.

Kultura zaś istnieje w super ego i to ona określa zespół norm i zasad.

Kultura nas ogranicza i modeluje, jako ludzi.

Bez kultury zagrażalibyśmy innym ludziom.

Kultura to synonim super ego.

Kultura ulega dyfuzji. Dyfuzja to przestrzenne przemieszczanie się kultury, dokonuje się wykorzystanie treści jednej kultury przez inną.

Współcześnie - każda kultura jest synkretyczna, nie ma czystych lokalnych kultur.

Kultura jest synkretyczna to znaczy przeniknięta treściami innych kultur.

Kategorie kultury:

1. Kultura materialna (bytu)

2. Kultura społeczna (socjetalna)

3. Kultura duchowa (symboliczna)

1. Kultura materialna - wymiar kultury niezbędny do funkcjonowania, istnienia człowieka - wytworzone rzeczy, narzędzia, przedmioty, ubiory oraz umiejętności kulinarne, budowlane (wszystko, co służy przetrwaniu) - wymiar instrumentalny

2. Kultura społeczna (socjetalna) - wzory, normy postępowania, regulujące życie społeczne a także sama struktura społeczna

3. Kultura duchowa - w tej kategorii dominuje semioza - przerost znaczenia symbolicznego nad wymiarem instrumentalnym, co nie jest konieczne do biologicznego przetrwania.. Dominuje przekaz znakowy, semiotyczna - sztuka, mit, religia, literatura, nauka, idee, ideologia, magia, wiara, obrzędy, rytuały.

Ten podział na kategorie jest nieprecyzyjny i nie odpowiada istocie kultury - to podział modelowy, potrzebny do dokonywania analiz.

W rzeczywistości te wszystkie elementy się przenikają.

Kultura to jedność tych trzech elementów.

Klasyczna definicja kultury E. B. Tylor

Def. Kultura, czyli cywilizacja w szerokim antropologicznym znaczeniu to złożona całość obejmująca: wiedzę, wierzenia, sztukę, moralność, prawo, zwyczaje i wszystkie inne umiejętności, zdolności i nawyki nabyte przez człowieka, jako członka społeczeństwa.

Kultura w ujęciu antropologicznym.

KULTURA - jest to ogół wytworów człowieka, jako gatunku ludzkiego, jako całości, jak
i poszczególnych społeczeństw, grup etnicznych, lokalnych, warstw etnicznych w ich historycznie rozmaitych i zmieniających się zależnościach od środowiska.

W okresie tzw. antropologii klasycznej kulturę utożsamiano z cywilizacją - później zaczęto pojmować Cywilizację, jako szczytowy punkt rozwoju kultury.

Wykład III

Trzy klasyczne szkoły antropologiczne

Ewolucjonizm

1. Ewolucjonizm antropologiczny - rodzi się w łonie przyrodoznawstwa, cała przyroda ewoluuje.

2. Paradygmat ewolucjonizmu - kultura rozwija się progresywnie (postęp)

Tezy ewolucjonizmu

1. Jedność natury ludzkiej - człowiek wszędzie wykazuje te same cechy psychologiczne.

2. Muszą być wspólne cechy kultury

3. Potrzeba szukania uniwersalnego mechanizmu kultury.

4. Każda kultura ulega rozwojowi

5. Rozwój jest uniwersalny, wpisany jest w kulturę

6. Kultura rozwija się permanentne - stale od form prostych do coraz to bardziej złożonych

7. Rozwój dokonuje się stadiami

8. Rozwój odbywa się w nierównomiernym tempie, okresy stagnacji (wojna).

9. Mechanizmem rozwoju kultury jest wynalazczość człowieka.

1. Stadium dzikości (kultura społ. zbieraczy, łowiectwa)

2. Stadium barbarzyństwa (kultura ludów koczowniczych)

3. Stadium cywilizacji (pojawienie się miasta był wstępem do cywilizacji)

Taki pogląd był ukrytym wartościowaniem kultury.

Obecnie istnieje pogląd, że kultura się zmienia, ulega przemianom, a nie, że się rozwija.

Cel badań - genetyzm, czyli poszukiwanie genezy zjawisk kulturowych - szukanie odpowiedzi na pytanie jak doszło do narodzin i rozwoju zjawisk kulturowych.

Ten typ myślenia ewolucjonistów, że kultura rozwija się od form prostych do coraz
to bardziej złożonych to był typ myślenia apriorycznego.

Ewolucjoniści byli typem badacza gabinetowego - materiał docierał do nich z drugiej ręki - wpływało to niekiedy na błędy metodologiczne (wkładanie w matrycę wybranych faktów, elementów z różnych kręgów kulturowych).

Metoda porównawcza - to podstawowa metoda ewolucjonizmu.

Tylor (ewolucjoniści) wprowadził pojęcie przeżytku kulturowego. Przeżytek kulturowy
to rodzaj reliktu kulturowego -oznacza to, że zachowała się w nim do współczesności forma, struktura, ale zdecydowanie zmieniła się treść, sens i znaczenie.

Ewolucjonizm był kierunkiem diachronicznym (poszukiwanie źródeł i wspólnych elementów)

Dyfuzjonizm

Dyfuzjonizm angielski i niemiecko - austriacka szkoła kulturowo - historyczna - powstał w Austrii i w Niemczech na przełomie XIX i XX wieku.

Niemieccy dyfuzjoniści to pracownicy muzeum berlińskiego, austriaccy to misjonarze, werbiści. O Wilhelm Schmidt - stworzył austriacką szkołę dyfuzjonistów.

Tezy dyfuzjonizmu

1. Zasadniczy czynnik to dyfuzja (przenikanie, migrowanie, przemieszczanie się elementów kultury z jednej do drugiej).

2. Przedmiotem zainteresowania dyfuzjonistów było:

- uchwycenie i wyznaczenie dróg, którymi przemieszczały się elementy kultury
w przestrzeni

- szukanie centralnych miejsc, w których narodziła się kultura i skąd rozpoczęła się dyfuzja jej elementów

- celem badań była rekonstrukcja rozwoju dawnych kultur.

Dyfuzjonizm jak i ewolucjonizm był kierunkiem diachronicznym.

Główny obszar zainteresowań to kultura materialna (tworzyli mapy zasięgu elementów kultury materialnej), nie wnikali w istotę kultury, jako całości.

Dyfuzjonizm - zróżnicowanie kultur, tym, co je różni, (wymiar dystrybutywny)

Ewolucjonizm, - co wspólne, co łączy kultury (wymiar atrybutywny).

Dyfuzjoniści - wynalazki są rzadkością, nie one wpływają na rozwój kultury, ale środowisko geograficzne.

Metoda dyfuzjonizmu - antropogeograficzna (człowiek w przestrzeni)

O. W. Schmidt - autor tezy o istnieniu kilku center kultury i one to dały początek kulturą wtórnym stąd teza „teorii kręgów kulturowych”

Krąg kulturowy - to zespół wytworów obejmujących istotne elementy życia ludzkiego, który rozprzestrzenił się po świecie dzięki migracji i transmisji cech z dawnego centrum kultury, powstałego w odległej epoce na określonym terytorium.

Dyfuzjonizm trzy kryteria badawcze:

1. Kryterium formy

2. Kryterium ilości

3. Kryterium ciągłości

Kryterium formy - podobieństwo formalne - wspólne pochodzenie

Kryterium ilości - ilość wytworów kulturowych w danych kulturach też wskazuje
na wspólne pochodzenie

Kryterium ciągłości - polega na znajdywaniu na drodze łączącej poznawane kultury elementy charakterystycznych dla jednej i drugiej z nich.

Dyfuzjonizm odrzuca tezę o jedności kultury na rzecz jej różnorodności a tym samym
o jedności ludzkiej psychiki.

Dyfuzjonizm - człowiek nie jest innowatorem, ale nośnikiem i przekazicielem kultury.

W 1906 - powstaje w Wiedniu ośrodek badań antropologicznych „Atropos)

Dyfuzjoniści angielscy uważali Egipt za kolebkę kultury.

Funkcjonalizm

Jego twórcą jest Bronisław Malinowski (studia na UJ, w Londynie obejmuje katedrę antropologii w Szkole Ekonomicznej. W 1914 wraz z St. Witkiewiczem wyrusza do Australii na wyspy Trobriandzkie.B. Malinowski jest twórcą funkcjonalistycznej koncepcji kultury i nowej metody badań terenowych.

Malinowski

1. Badacz musi być bezpośrednim obserwatorem (obserwacja uczestnicząca).

2. Musi badać niewielki proste społeczności

3. Poznać języki badanych

4. Badania powinny trwać jakiś czas w danej społeczności

5. Bezpośredni kontakt z badanymi

6. Antropologia powinna być nauką synchroniczną

Zarzuty

Oponenci zarzucali Malinowskiemu, że jego koncepcja jest ahistoryczna.

Teoria:

1. Funkcjonalistyczny punkt widzenia - niezależnie od typu kultury, każdy zwyczaj pełni jakąś życiową funkcję.

2.Aby wyjaśnić jakiś fakt, zjawisko kulturowe należy zrozumieć, odkryć rolę, funkcję, jaką to zjawisko pełni w danym systemie kultury.

Wyjaśnić kulturę to wskazać jej funkcję, miejsce.

Antropologia powinna być nauką, która chce odkryć rolę, znaczenie, funkcję elementów kultury w danym systemie kultury..

Malinowski stwierdził, że kultura jest instrumentem służącym człowiekowi
do zaspokojenia potrzeb. Kultura jest funkcjonalna.

Malinowski stwierdził, że kultura jest zintegrowaną całością, oraz że jej elementy tworzą zintegrowany system.

Funkcja - to zaspokojenie potrzeby poprzez działanie oparte na współpracy ludzi.

Instytucja to grupa ludzi realizujących wspólne działania, jest to również zorganizowany system działań ludzkich. Instytucje ogarniają wszystkie sfery ludzkiego życia - ich celem jest zaspokojenie potrzeb.

Funkcja w tym rozumieniu to czynność, działanie zorientowane na cel. W kulturze funkcjonują Instytucje - poprzez nie są realizowane potrzeby.

Kultura stanowi wartość instrumentalną - jest instrumentem służącym zaspokojeniu wszelkich potrzeb.

Kultura jest samowystarczalna.

Koncepcja badań Malinowskiego:

1. Wyjaśnić zjawisko kulturowe to zrozumieć i opisać, jakie to zjawisko pełni funkcję
w danym systemie kulturowym.

2. Należy uwzględniać konkretny kontekst, w jakim to zjawisko funkcjonuje.

3. Kulturę trzeba badać całościowo, analizując jakieś zjawisko kulturowe nie można analizować go wyrywkowo, lecz w kontekście całej kultury.

W 1922 roku Malinowski - „Agronauci zachodniego Pacyfiku” - przedmiotem analizy jest instytucja Kula (na Trobrianach). Kula to nazwa cyklicznie występujących wypraw
na katamaranach.

Kula - to instytucja wymiany - trograndczycy wymieniali produkty w znaczeniu symbolicznym i przechodnim.

Instytucja kuli miała wielowymiarowy sens

1. Reaktywacja mitu (mity o pochodzeniu tych społeczności) - budowa czółen - wymiar sakralny, myślenie magiczne

2. Wymiar społeczny, integracyjny

3. Funkcja handlowa

4. Funkcja ludyczna, zabawowa, współzawodnictwo

5. Wymiar magiczny, sakralny

Kula to instytucja usytuowana w całym społeczeństwie

Funkcjonalistyczna monografia problemowa

1. Monografia opisowa (Kolbery) - czysty opis - dominował w latach 20 XX wieku.

2. Nowoczesna monografia problemowa - kultura tworzy tło (Malinowski)

Problem, - jaką funkcję tworzy kula (pyta Malinowski)

Monografia problemowa stałą się podstawowa metodą badań, nowa forma wypowiedzi antropologicznej (Malinowski). Badane zjawisko musi być osadzone w kontekście kulturowym.

Filarem koncepcji Malinowskiego jest koncepcja potrzeb:

Kultura służy zaspokojeniu potrzeb. Malinowski wyróżnia dwa rodzaje - kategorie potrzeb:

1. Pierwotne, biologiczne, podstawowe

2. Pochodne (mają charakter kulturowy) i dzielą się na dwie pod kategorie:

Instrumentalne Symboliczno - integratywne

Potrzeby podstawowe (7): metabolizm, reprodukcja, odpowiednie warunki fizyczne, bezpieczeństwo, ruchliwość, rozwój, zdrowie

Zaspakajanie potrzeb ma charakter kulturowy (sposób, forma).

Każdej potrzebie odpowiada reakcja kulturowa i jest to imperatyw kulturowy (kulturowa reakcja na potrzebę)

Siedmiu potrzebom podstawowym odpowiada siedem imperatywów kulturowych:

1. Metabolizm - zaopatrzenie

2. Reprodukcja - małżeństwo

3. Odpowiednie warunki fizyczne - rodzina

4. Bezpieczeństwo - mieszkanie

5. Ruchliwość - przyuczanie

6. Rozwój - szkolenie

7. Zdrowie - higiena

Przyuczanie nie jest zaprogramowanym procesem, efektem szkolenia jest wychowanie. Gdy zaspokojone są potrzeby podstawowe to pojawiają się potrzeby pochodne

Potrzeby pochodne Instrumentalne

1. Utrzymywanie, reprodukowanie, produkowanie narzędzi

2. Regulacja, kodyfikowanie i sankcjonowanie działań w zakresie obyczajowości, przepisów moralnych (potrzeba uregulowanie struktur społecznej)

3) wymóg kształcenia ludzi w kwestiach tradycji i umiejętności,

4) wymogi organizacji i egzekwowania stosunków władzy.

Potrzeby pochodne - symboliczno - integratywne

1.Potrzeba wiedzy i zrozumienia otaczającego rzeczywistości

3. Potrzeba wpływania i kontrolowania otaczającego rzeczywistości

2. Potrzeba piękna

4. Potrzeba eschatologiczna

5. Potrzeba zabawy (ma wymiar symboliczny i tej potrzebie odpowiadają takie imperatywy kulturowe jak: nauka, Filozofia, religia, sztuka)

Inny przedstawiciel funkcjonalizmu - R. Radcliffe - Brown - oponent Malinowskiego jest twórcą antropologii społecznej - twierdził, że:

1. Antropolog nie powinien skupiać się na funkcjach biologicznych

2. Antropologia ma zajmować się analizą struktury społeczeństwa, a dopiero później kulturą

Teza:

Struktura społeczna - tworzy, generuje kulturę, a ona służy umacnianiu struktury społecznej. Antropologia społeczna to angielska wersja antropologii kulturowej.

Strukturalizm antropologiczny C. Levi - Straussa

To współczesny kierunek powstały w latach 60/70 XX wieku.

Na C. Levi - Straussa wpływ wywarli: E. Durkheim, Brühl, A. wan Gennep. M. Mauss

C. Levi - Strauss zapożyczył od:

Durkheima przejął koncepcję faktu społecznego (społeczeństwo w przemożny sposób kształtuje jednostkę). Prymat społeczeństwa nad jednostką.. Sens i istota zjawisk współczesnych leży w istnieniu społeczeństw preindustrialnych. Społeczeństwo
w badaniach należy traktować, jako rzecz, należy zawiesić bagaż doświadczeń - tak jak
w naukach ścisłych, dokonywać analizy na zasadzie podmiot - przedmiot (socjologizm, czyli nauka o faktach społecznych).

M. Mauss przejął koncepcję wymiany społecznej. Zasada wymiany i wzajemności
w kulturze. Instytucja daru (zwyczaj wzajemnego obdarowywania). Kultury proste - wymiana jest rdzeniem takiej kultury. Mauss -wymian (postać daru) -odpowiedź odwzajemnienie (krążenie daru) - odwzajemnienie. Dar implikuje wzajemność. Dar, jako istota funkcjonowania struktury społecznej.

Brühla - sposoby, formy myślenia kultur prostych (umysłowość pierwotna) - umysłowość prelogiczna, rozumowanie tych przedstawicieli według innego sytemu logicznego. Człowiek pierwotny - jest w większym stopniu mistyczny, postrzega i analizuje rzeczywistość jakościowo. Współczesny człowiek czyni to ilościowo.

Przykład las teraz - miejsce pozyskiwania surowca. C. Levi - Strauss -twierdzi - trzeba wczuć się w ten (prelogiczny) sposób myślenia by zrozumieć kultury pierwotne

A. van Gennepa - koncepcję rytuałów przejścia. W każdej kulturze istnieją rytuały, obrzędy, które podkreślają znaczenie zmiany statusu społecznego w życiu jednostki. Każda jednostka podlega rytuałom przejścia.

1. Rytuał - narodziny, zaślubiny, śmierć Istnieją w każdej kulturze

W każdym rytuale przejścia występują trzy fazy: wyłączenia - moment przejścia - włączenie.

Strukturalizm antropologiczny C. Levi - Straussa

Obok tych inspiracji na koncepcję strukturalizmu wpłynęło językoznawstwo strukturalne + francuzka szkoła socjologiczno - antropologiczna.

C. Levi - Straussa -przeciwstawił się empirycznej koncepcji antropologii Malinowskiego (badania terenowe).

C. Levi - Straussa - w kulturze najistotniejsze jest poza obserwowalną rzeczywistością.

Antropologia powinna się zająć poznaniem regułami ludzkiego myślenia.

C. Levi - Strauss - podstawą badanego społeczeństwa nie jest to co społeczne (normy) ale to co psychologiczne.

C. Levi - Strauss - dążył do ukazania poprzez badania różnice między kulturami - jak ludzie są podobni, - co jest uniwersalne, racjonalne w myśleniu, - chociaż człowiek funkcjonuje w różnych kulturach.

Chciał pokazać, że ludzie są do siebie podobni.

Strukturalizm antropologiczny Levi - Straussa - to metoda badania głębokich, ukrytych
i wrodzonych struktur, rządzących ludzkim umysłem.

Levi - Strauss - w ludzkim umyśle istnieją struktury podporządkowane nieświadomości.

Te struktury nie są bezpośrednio obserwowalne.

Jedynie pewne formy bezpośredniej aktywności potwierdzają ich istnie.

Dostrzec te struktury można w:1. Języku 2. Sztuce 3. Micie

Mit - to kluczowy wytwór aktywności kulturowej, w którym można dostrzec istnienie tych struktur mentalnych. Ich istnie nie jest bezpośrednio dostrzegalne i język sztuki - mitu pozwala je dostrzec.

Pojęcie struktury

Struktura to morfologiczna cecha umysłu, są to sformalizowane cechy ludzkiego myślenia.

Struktury mentalne tkwiące w ludzkim umyśle umożliwiają w określony sposób człowiekowi na porządkowanie, klasyfikowanie, kategoryzowanie zjawisk świata zewnętrznego.

Struktury mentalne są uniwersalne ponadczasowe, wieczne, one sprawiają, że ludzie
są do siebie podobni. Dlatego ludzie w podobny sposób klasyfikują i kategoryzują otaczającą ich rzeczywistość. Istnieją, więc wspólne sposoby myślenia.

Struktury mentalne dotyczą przedstawicieli wszystkich kultur.

Głębokie, nieuświadomione struktury porządkują świat na zasadzie opcji binarnych.

Człowiek porządkuje świat na zasadzie opcji binarnych.

Opcje binarne polegają na zasadzie dualizmu. Dualistyczne porządkowanie świata jest efektem dualistycznej struktury mózgu.

Człowiek kategoryzuje rzeczywistość na zasadzie dualizmu: sacrum - profanum, dobro - zło, lewy - prawy, góra - dół, biały - czarny.

Poprzez te opcje binarne i dualistyczne spojrzenie człowiek oswaja świat.

Opis rzeczywistości opiera się na tych opcjach.

Te opcje mają charakter uniwersalny, a niektóre archetypiczny tj. występują we wszystkich kulturach: życie - śmierć, męskość - kobiecość.

Oprócz tego każda kultura generuje opcje specyficzne dla siebie.

Istnieje 12 par uniwersalnych opcji.

Te opcje pozwalają budować skomplikowane systemy np. religię i opierają się na opcjach binarnych.

U podstaw każdego sytemu leżą te uniwersalne opcje np. dobro - zło, życie - śmierć, góra - dół, piękno - brzydota.

Cała nadbudowa mitów to wariacje na temat tych uniwersalnych binarnych opcji.

Uniwersalna opozycja męskość - kobiecość.

Człowiek obawia się chaosu, chce żyć w rzeczywistości uporządkowanej, czyli w kosmosie
i dlatego porządkuje rzeczywistość w oparciu i opozycje.

Strukturalistyczne rozumienie kultury

Kultura nie jest zbiorem obserwowalnych wytworów działań ludzkich, lecz kultura to idee tkwiące w ludzkich umysłach.

Pojęcie kultury służy do porządkowania rzeczywistości.

Kultura to byt sztuczny (istniej opozycja binarna kultura - natura) jest to sztuczna opozycja binarna.

Strukturalizm opiera się na języku strukturalnym. Systemy symboliczne w kulturze opierają się na języku.

C. Levi - Strauss - struktura języka jest taka sama jak struktura kultury.

Cechy wspólne języka i kultury.

1. Język = system Kultura = system

2. Język = system znaków symboli Kultura = system znaków symboli

3. Język i Kultura służą komunikowaniu się

4. Język zbudowany jest na zasadzie opozycji (głoski dźwięczne i bezdźwięczne). Kultura zbudowana jest na zasadzie opcji binarnych

5. Język i kultura zbudowane są na zasadzie konwencji.

C. Levi - Strauss przeniósł metodologie językoznawstwa strukturalnego na grunt antropologii.

Zasadniczym przedmiotem badań antropologii strukturalnej jest umysł i zasady jego działania.

Antropologia powinna być nauką o znakach, symbolach. Antropolog powinien analizować znaki, symbole..

Celem antropologii strukturalistycznej jest dotarcie do kryjących się poza empiryczną rzeczywistością tzw. głębszych mentalności, czyli trwałych uniwersalnych struktur mieszczących się na poziomie nieświadomości.

Amerykańska szkoła antropologiczna

Twórcą amerykańskiej szkoły antropologicznej jest Franc Boas.

1. Punkt wyjścia - krytyka ewolucjonizmu

- podejście ewolucjonistów - zbyt abstrakcyjne, spekulatywne.

- wyniki badań ewulucjonisów nie są poparte doświadczeniem badawczym.

Boas badał plemiona Indian północnoamerykańskich - liczne monografie historyczne.

Celem badań Boasa - opisanie w monografiach historycznych niepowtarzalnej kultury Indian północnoamerykańskich przełomu XIX /XX wieku.

Franc Boas - badania empiryczne, terenowe, bezpośrednie doświadczenie

Boas - monografizm historyczny (kierunek badań).

Główne założenie metodologiczne - relatywizm kulturowy

Antropologia nie powinna dążyć do stworzenia ogólnego modelu kultury.

Dwa typy relatywizmu kulturowego:

1 typ relatywizm mocny

Kultury są tak różne, że nie da się ich porównywać

Boas - ścisłość metody - propozycja jak w naukach ścisłych.

Stanowisko ateoretyczne. Niezależne podejście do materiału.

2 typ relatywizmu

Kultury są różne, ale istnieją cechy wspólne, dlatego można je porównywać

Boas należał to 1 typu relatywizmu kulturowego (nie ma mowy by porównywać kultury)

Kultury są nieprzystawalne.

Boas wyprowadził dwie zasady relatywizmu:

1. Zasada ontologiczna - daną kulturę należy badać poprzez jej konkretne uwarunkowania historyczne.

Niepowtarzalności danej kultury można uchwycić w określonym czasie i przestrzeni (perspektywa historyczna)

2. Zasada metodologiczna - wprowadzić pryzmat psychologiczny. W badaniach antropologicznych powinny być uwzględnione elementy psychologiczne - w wymiarze jednostkowym i społecznym. Kultura wpływa na psychikę jednostki.

Boas postuluje by antropologia kulturowa była nauką synchroniczną tzn. łączyła w sobie
i wypływała z kilku innych dyscyplin naukowych.

Towarzyszące dyscypliny to antropologia fizyczna, językoznawstwo, a archeologia.

Boas - antropologia kulturowa to ma mieć interdyscyplinarny charakter.

Boas - twórca szkoły antropologicznej, zainicjował koncepcję relatywistyczną z udziałem elementów psychologicznych.

Szkołą Kultury i Osobowości wyrosła na gruncie myśli Boasa.

Amerykańska Szkoła Kultury i Osobowości - psychokuolturalizm - jest specyficzna dla antropologii amerykańskiej.

Specyfika tej szkoły to ciągłe porównywanie osobowości i kultury.

Amerykańska Szkoła Kultury i Osobowości - kilka orientacji.

1. Orientacja konfiguracjonistyczna (konfiguracjonizm) Ruth Benedict i Margared Mead uczennice Boasa

2. Orientacja freudowska (Abraham Kardiner)

3. Badania nad charakterem narodowym (G. Goner. R. Benedict, M Mead)

4. Orientacja socjalizacji i różnorodności (R. Linton)

Wszystkie te orientacji łączy specyficzny stosunek do kultury. Kultura jest zjawiskiem sprzężonym z ludzką osobowością istnieje wzajemna zależność.

1. Konfiguracjonizm

Rud Benedict

Autorka książki “Wzory kultury” - wizja konfiguracjonistycznej kultury.

Kultura jest traktowana, jako układ, czyli konfiguracja wzorów.

Każda kultura posiada w określony sposób te wzory.

Funkcjonuje wzór podstawowy i on wyraża specyfikę tej kultury.

Obrzędy, rytuały są podporządkowane temu podstawowemu wzorowi kultury.

Typ kultury Dionizyjskiej.

Indianie Kwakwiutl) - rywalizacja, walka, chęć dominacji, współzawodnictwa. Rywalizacja to podstawowy wzór kształtujący kulturę tego plemienia.

Typ Apolliński (Indianie Zuni) - charakterystyczne cechy to: łagodność, rytualizm, wstrzemięźliwość, brak agresji.

Poszczególne kultury różnią poprzez wzór podstawowy.

R. Benedict stoi na stanowisku relatywizmu kulturowego, nie można kultur porównywać.

Kultura ma wymiar dystrybutywny, - czyli to, co ją różni od innych. Interesowała
ją kulturowa relatywizacja.

Niektóre podstawowe wzory mogą być dysfunkcjonalne - powodują problemy społeczne.

Potlach - zjawisko marnotrawstwa na pokaz.

Potlacz - publiczne manifestowanie swojej majętności poprzez obdarowywanie innych lub niszczenie swojego majątku.

Margared Mead.

Badania na wyspie Balii w latach 50 - tych.

Kultura to pewna całość, jest konfiguracją poszczególnych wzorów zachowań.

Jest tzw. wzór generalny, który jest internalizowany w procesie wychowania przez uczestników danej kultury w trakcie procesu enkulkturacji.

Margared Mead trzy typy kultury:

1. Postfiguratywna - wiedz i doświadczenie płyną z przeszłości. Ludzie starsi posiadają autorytet i przekazują młodemu pokoleniu - tradycyjny przekaz kulturowy.

2. Kofiguratywna - opiera się na współdziałaniu różnych pokoleń, wzajemna wymiana doświadczeń - to społeczeństwa industrialne -szybkie zmiany kulturowe.

3. Prefiguratywna - odwrotność kultury Postfiguratywnej. Młodsze pokolenie przekazuje wiedzę starszemu pokoleniu.

Proces wychowania to kluczowy moment zinternalizowania systemu kulturowego. Wychowanie jest wprowadzeniem w Kulturę

Elementy systemu kulturowego:

1. Jednostki - ich psychofizyczna natura, - jako efekt dziedziczenia oraz jako rezultat oddziaływania środowiska społecznego.

2. Relacje między jednostki - zależne od określonej kulturowo pochodnej struktury społecznej a także od indywidualnych predyspozycji jednostki.

3. Przedmioty materialne - rezultat przeszłych lub aktualnych działań.

4. Relacje ludzi do przedmiotów materialnych.

System kulturowy - to jest definicja kultury.

2. Orientacja freudowska

Freud

Człowiek posiada pragnienia, namiętności, które są zlokalizowane w nieświadomości (id). Kultura w różny sposób dokonuje ich tłumienia (super ego) - reguły, normy i zasady. Kultura stara się regulować, tłumić nasz (ego) by utrwalić podstawowy wzór osobowości, który dominuje w danej kulturze.

Abraham Kardiner

Dokonał rewizji freudyzmu na użytek antropologicznych badań terenowych.

Kardiner rozszerzył tą koncepcję.

Wprowadził pojęcia:

Podstawowa struktura osobowości - zasadniczy zręb osobowości, jaki powstaje w okresie wczesnego dzieciństwa.

Pojęcie Instytucji

Instytucja to sposoby ludzkiego postępowania, myślenia, wierzenia i odczuwania (praktyki, obyczaje), ulokowane w osobowości ludzkiej.

Pierwotne instytucje - formowanie się podstaw osobowości ludzkiej (okres niemowlęctwa
i wczesnego dzieciństwa). Tłumienie popędów pierwotnych. Są to praktyki socjalizacyjne.

Wtórne instytucje - umożliwiają przystosowanie jednostki do otoczenia, zaspokajanie ludzkich potrzeb (religia, rytuały, folklor, mitologia, systemy tabu)

1. Odrzucił teorię represyjności kultury

2. Zanegował instynktywizm,

3. Podstawowe cechy psychiki ludzkiej wytwarzają sie w toku przystosowywania się jednostki do warunków i wymogów środowiska społecznego.

4. Kultura i osobowość wzajemne na siebie oddziaływają.

5. Stworzył pojęcie osobowości podstawowej, wspólnej wszystkim, a przynajmniej większości członków społeczeństwa.

6. Osobowość jako konfigurację cech psychicznych.

Podstawowy wzór - to twór wytwarzany przez instytucje pierwotne i wtórne. Instytucje są to sposoby ludzkiego postępowania, myślenia, wierzenia i odczuwania.

3. Badania charakteru narodowego

Badania - w czasie II wojny (Japończycy i Rosjanie) M. Mead, R. Benedict, G. Goner.

Użytkowy charakter tych badań. Przyjęto, że narody posiadają charakter, czyli podstawowy wzór osobowości.

Założenia teoretyczne:

1. Tworzenie kultury nie jest zależne od rasy.

2. Zachowania ludzkie są zrozumiałe

3. Zachowania ludzkie są przede wszystkim wyuczone.

4. Metody wychowania prowadzą do powstania wspólnych struktur psychicznych, które są ujawniane w standartowych zachowaniach.

5. Każda kultura posiada cechy szczególne - kultury są unikalne, ale porównywalne.

6. Charakter narodowy to wynik wczesnego wychowania - to wymuszona wczesna forma wychowania. Zwyczaje, formy zachowań decydują o późniejszym życiu.

Wczesne uczenie prowadzi do modyfikacji wielu wrodzonych popędów, które
są niezgodne z tzw. charakterem narodowym.

Analiza dwóch instytucji: rodzice i instytucje. Japończycy - surowy trening czystości.

Błędy metodologiczne (japończycy - jeńcy, Rosjanie - biała emigracja)

4. Orientacja socjalizacji i różnorodności

Linton proponuje wprowadzenie terminów kultura rzeczywista i konstrukt kulturowy.

Kultura rzeczywista społeczeństwa składa się z faktycznych zachowań jego członków,
o tyle o ile są to zachowania wyuczone i podzielane w społeczeństwie.

Konstrukt wzoru kulturowego odpowiada modalnej zróżnicowań w ramach rzeczywistego wzoru kulturowego.

R. Linton - każde społeczeństwo wytwarza właściwe sobie standardy zachowań to wzór kulturowy

Wzór kulturowy jest to mniej lub bardziej ustalony sposob zachowywania się i myślenia w danej zbiorowości. W jego skład wchodzą też wytwory kultury materialnej.

Wzory kulturowe można rozpatrywać w dwóch aspektach:

normatywnym (normy, wedle której ktoś powinien postepować),

behawioralnym (wedle realizacji tej normy w konkretnym zachowaniu członków danej zbiorowości).

2. Istnieją tzw. konfiguracje, czyli najczęstsze sposoby myślowego postrzegania świata (ujmowanie świata). Kultura jest racjonalnym przetrwalnikiem.

Linton Członkowie społeczeństwa są zobowiązani do realizacji określonych wzorów (wzory są związane z rolami społecznymi). Pełnienie roli społecznej wymaga realizacji wzoru kulturowego.

Członkowie społeczeństwa realizują wzory w granicach modalnych, nigdy nie realizuje się ideału, przekroczenie granicy - pojawiają się sankcje.

Wychowując młode pokolenie - tworzymy osobowość.

Osobowość to wynik uczenia się.

Osobowość to swoista mikrokultura. Jak kultura taka osobowość. Interioryzacja zakodowanych wzorów kulturowych.

Dominuje podstawowy wzór kultury, ale indywidualnie dana osobowość jest zróżnicowana.

Osobowość jest zjawiskiem dynamicznym i zmienia się, ewoluuje.

---