1. Jak można określić przedmiot filozofii?

Przedmiot - początek filozofii określają 3 słowa klucze, które określają również jej przedmiot.

Jest to: całość, porządek i początek.

Słowo greckie "kosmos” oznacza porządek, ład. Filozofowie greccy dostrzegli najwyższy przejaw harmonii w całości rzeczywistości. Jest on przeciwstawiony chaosowi. Przedmiotem filozofii zatem jest "fizis” czyli natura (jako istota i wewnętrzna natura rzeczy). Chce zatem odkryć jak się rzeczy mają w istocie. Ta natura zarazem musi określać całość dla której jest charakterystyczna.

Przedmiot filozofii można określić również na podstawie jej głównych działów jakie powstały:

- fizyka - nauka o świecie, można tu wyróżnić filozofię przyrody tzw. kosmologia - chce poznać naturę świata przyrodniczego oraz metafizykę - zajmuje się naturą świata wiecznego i niezmiennego, czymś poza fizycznym

- etyka - nauka o ludzkim działaniu

- logika - narzędzie dzięki któremu filozof dochodzi do wniosków.

Przedmiotem filozofii jest: świat, człowiek i Bóg. Wg Canta są 4 główne pytania filozofii do których sprowadza się wszystko co w filozofii zapisano:

1. Co możemy wiedzieć? 2. Co powinniśmy czynić? 3. Na co możemy mieć nadzieję? 4. Kim jest człowiek?

2. Jakie są rozgraniczenia między filozofią i naukami szczegółowymi?

Niemal wszystkie nauki szczegółowe powyrastały z filozofii. Fizyka, logika, psychologia były pierwotnie działami filozofii, potem dopracowały się własnej metodologii i stały się odrębnymi dziedzinami wiedzy. Nauki szczegółowe zajmują się ściśle określonym wycinkiem przyrody albo kultury, filozofia natomiast zajmuje się całokształtem naszej wiedzy, całą rzeczywistością. Filozofia wprawdzie wychodzi od doświadczenia lecz nie zatrzymuje się na nim, tylko prze dalej, pytając o najgłębsze, najpierwotniejsze podstawy doświadczenia, o ostateczne warunki i źródła doświadczenia. Filozof sam musi znaleźć metodę badań. Filozofia stawia takie pytania, których niepostawienie było warunkiem sukcesu metody naukowej.

Nauki szczegółowe ograniczają się do badania moralności w obrębie danych zjawiskowych, fenomenalnych, o charakterze czasowo-przestrzennym, i przedstawiają wyjaśnienia ważne w tych tylko granicach, filozofia natomiast zajmuje się ogólnymi, podstawowymi zagadkami świata: naturą istnienia i rzeczywistości, poznawalnością prawdy czy tym, jakie działanie jest pożądane. Dzieli się ją na: ontologię (teoria bytu), epistemologię (teoria poznania), aksjologię (teoria wartości), antropologię filozoficzną i filozofię społeczną.

3. Jakie podstawowe problemy filozofii są ujęte w trójkącie Platońskim?

Trójkąt Platona - Platon odkrywa różnicę między sferą duchową a zmysłową i zapytuje o warunki prawdziwego poznania w ramach trzech biegunów : bytu (natury), "ja"(duszy), i idei ( absolutu ).

Niemożliwe jest poznanie jedynie dzięki zmysłom. Również duch bierze w tym udział. Ducha tego nazwał Platon duszą. Dusza jest uwięziona w ciele i oddzielona od prawdziwego bytu. Między duszą, a prawdziwym bytem znajduje się pozorny, materialny świat zmysłowy. Jednak ta sfera zmysłowa nie może być pomostem pomiędzy duszą, a prawdziwym bytem. Nawet pomimo tego, że ludzie postrzegają i poznają zmysłami.

4. Podział filozofii.

Metafizyka - można nazwać ją „filozofią pierwszą” lub teorią bytu, którą się zajmuje, nazwa używana znamiennie z ontologią, wyjaśnia ona istnienie całej autentycznej rzeczywistości.

Antropologia - jak sama nazwa wskazuje dział filozofii zajmujący się człowiekiem, dążący do poznania natury i mentalności człowieka, interesujący się sensem życia i działania człowieka, jak i jego stosunkiem do cywilizacji i dziejów.

Etyka i Estetyka - wchodzą one w skład aksjologii, dziedziny filozofii zajmującej się samymi wartościami. Etyka zajmuje się ogółem norm i wartości moralnych. Jej celem jest ukazanie wypróbowanych podstaw dla słusznych, rozumnych działań. Podstawowe pytania etyki dotyczą dobra, którym ludzie powinni się kierować w swych zamiarach i postępowaniach.

Estetyka zajmuje się ogólnym pojęciem piękna i jego formami, w jakich przejawia się ono codziennym życiu. Zajmuje się ona rozpatrywaniem wartości estetycznych, jak i zarówno ocen.

Filozofia dziejów - inaczej historiozofia, bada ona kierunki rozwoju człowieka na tle jego historyczności. Doszukuje się ona przypuszczeń na temat tego, czy dzieje mają jakiś możliwy do odczytania sens, oraz czy ich bieg zmierza do jakiegoś określonego celu.

Filozofia społeczno - polityczna - przedmiotem dociekań staje się państwo, teoria jego ustroju. Człowieka pojmuje się tutaj jako jednostkę społeczną, współtworzącą daną jedność państwową.

Teoria poznania i teoria wiedzy - zwana również gnoseologią jak i epistemologią. Dziedzina ta bada granice wiedzy i poznania. Bada to, w jaki sposób poznajemy, nasze relacje między podmiotem oraz zakresem poznania.

Logika - jest to teoria analitycznego i hierarchicznego myślenia. Obejmuje ona w swym zakresie: 1.metodologię, naukę o procesie badawczym i dowodzeniu; 2. semiotykę, która zajmuje się teorią znaków, jako rezultatów zabiegów empirycznych.

5. Czym zajmuje się ontologia?

ONOTOLOGIA = METAFIZYKA - podstawowy obok epistemologii dział filozofii starający się badać strukturę rzeczywistości i zajmujący się problematyką związaną z pojęciami bytu, istoty, istnienia i jego sposobów, przedmiotu i jego własności, przyczynowości, czasu, przestrzeni, konieczności i możliwości.

6. Zagadnienie jedności i wielości filozofii przedsokratycznej.

Jedność - cecha lub zespół cech danego bytu takich jak jego wewnętrzna niesprzeczność, niepodzielność, zwartość, koherencja. Przeciwieństwo wielości. Termin "jedność" odniesiony do różnych dziedzin rzeczywistości nabiera odmiennych kontekstów znaczeniowych - mówi się np. o jedności Boga, jedności rodzaju ludzkiego, jedności dziejów, jedności kultury, jedności Kościoła, jedności analogicznej, jedności gatunkowej, jedności rodzajowej, jedności numerycznej, jedności pojęciowej, jedności logicznej. Naukę o jedności nazywamy henologią. Ze względu na to, że filozofia klasyczna uzasadnia jedność każdego bytu absolutną jednością Boga, mówi się w niej o zasadzie wyższości jedności nad wielością, która głosi, że żadna wielość nie może istnieć bez jakiejś jedności stojącej u jej podstaw.

Dla filozofii największe znaczenie ma pojęcie jedności bytu (unum), uznawane za transcendentale. Na gruncie filozofii klasycznej jedność bytu decyduje o tym, że nie jest on podzielny (na byt i coś innego, co musiałby już nie być bytem, byłoby więc niebytem). Jedność bytu należy do pierwszych zasad bytu i myślenia. Jedność bytu jako to, co wyraża niepodzielność bytu nazywana jest jednością transcendentalną. Jedność transcendentalna przysługuje bytowi z racji tego, że przysługuje mu tylko jeden akt istnienia (w którym też aktualizuje się cała jego konkretna treść).

„W wielości jedność, w jedności-siła.”

7. Zasady dialektyki Heraklita.

Filozofia Heraklita głosi, że ciągłe stawanie się i przemijanie jest najważniejszą cechą bytu, zaś stawanie się i przemijanie jest wynikiem nieprzerwanego ścierania się przeciwieństw (dialektyka). Wszelkie zdarzenia wynikają z napięcia powstającego między przeciwieństwami. Jego teorię zmienności nazywa się wariabilizmem lub herakliteizmem, a najlepszym jej obrazem jest rzeka - jej wody ciągle się zmieniają płynąc[1] (gr. Πάντα ῥεῖ καὶ οὐδὲν μένει panta rhei kai ouden menei - wszystko płynie, nic nie stoi w miejscu, jest w ciągłym ruchu).

Zasady te mówią o tym, że świat składa się z samych przeciwieństw, które przechodzą jedno w drugie. Filozofia Heraklita głosi, że ciągłe stawanie się i przemijanie jest najważniejszą cechą bytu, zaś stawanie się i przemijanie jest wynikiem nieprzerwanego ścierania się przeciwieństw (dialektyka). Wszelkie zdarzenia wynikają z napięcia powstającego między przeciwieństwami. Jego teorię zmienności nazywa się herakliteizmem, a najlepszym jej obrazem jest rzeka - jej wody ciągle się zmieniają płynąc.

8. Zasada Parmenidesa.

Zasada Parmenidesa orzeka że: nieprawdą jest ze jakiś przedmiot ma jakąś cechę i jednocześnie jej nie ma

Punktem wyjścia filozofii Parmenidesa jest zasada tożsamości i niesprzeczności: nie może istnieć jednocześnie byt i nie-byt. Oznacza to w praktyce tyle, że nie może istnieć przemiana z bytu w niebyt lub z niebytu w byt. Byt trwa - był, jest i zawsze będzie. Byt nie jest tym, co widzimy, lecz tym, o czym możemy pomyśleć. Zasada (prawo) tożsamości, zasada (prawo) identyczności - relatywna zasada bytu głosząca, że każdy byt jest tym, czym jest.

orzeka,że natura prawdziwego bytu nie może być zmienna,byt jest jeden,niepodzielny,identyczny ze sobą (zasada niesprzeczności) tzn.przedmiot nie może być jednocześnie taki i inny.Byt jest wieczny-nie ma początku ani końca.Świat składa się z mnogości rzeczy,w której tkwi antagonizm pomiędzy trwałością i zmiennością.O niczym w przyrodzie nie można rzec,że jest,lecz tylko,że się staje

9. Jak określał byt Demokryt?

Byt wg Demokryta to poruszajace sie w prozni atomy- male, niepodzielne, materialne i wieczne czastki. Wszechswiat to ciagle grupowanie i rozpraszanie sie atomow pozostajacych w nieustannym ruchu.

10. Czego dotyczyły aporie Zenona z Elei?

Zenon z Elei formułuje 4 aporie (paradoksy) przeciwko ruchowi (dychotomia, Achilles i żółw ,strzała, wyścigi rydwanów na stadionie).Aporie Zenona zostały rozwiązane na początku XXw.

Dychotomia - Przedmiot, gdy znajduje się w ruchu i ma przebyć jakąś drogę, musi przebyć najpierw połowę tej drogi, potem połowę drogi pozostałej, potem połowę reszty i tak w nieskończoność. Jakkolwiek tedy mała jest droga, którą przebywa przedmiot, zawsze musi przejść nieskończoną ilość odcinków, a tego w skończonym przedziale czasu dokonać się nie da, więc ruch jest niemożliwy.

Paradoks Achillesa, najszybszy biegacz nigdy nie dogoni najwolniejszego żółwia: oto Achilles ściga się z żółwiem, a będąc pewnym zwycięstwa daje mu fory: zwierze drepcze już daleko w przedzie, gdy achajski biegacz zaczyna wyścig. Achilles dobiega do miejsca, w którym niedawno był żółw, ale w tym czasie zwierzak dochodzi już do następnego miejsca, które znów osiąga Achilles, ale żółw dochodzi w tym czasie do nowego, Achilles znowu dobiega itd. W ten sposób Achilles nigdy nie dogoni żółwia - konkludował Zenon. Zgodnie z argumentacja Zenona szybkobiegacz nie może dogonić żółwia, bo gdy pokona odległość, jaka dzieli go od miejsca, gdzie był żółw przed chwila, ten przesunie się już o następny kawałek drogi.

Paradoks strzały, mówiący, ze strzała wypuszczona z luku nigdy nie doleci do celu (wynika to z faktu, iż w każdej chwili teraźniejszej strzała owa nie porusza się, lecz spoczywa, zajmując jakieś określone miejsce w przestrzeni - ponieważ zaś czas składa się z takich właśnie chwil, tzn. chwil, w których strzała spoczywa, wiec w istocie spoczywa ona w ogóle i nie może posuwać się do przodu).

Paradoks wyścigu rydwanów na stadionie. Szybkość z jaką poruszają się przedmioty jest jednocześnie taka i inna, mniejsza, większa, w zależności od tego, względem jakich innych przedmiotów jest rozważana; jeśli zaś ruch dokonywa się z szybkością, która jest jednocześnie taka i nie taka, to jest sprzeczny i nie może istnieć. Paradoksy Zenona wyjaśnia się zauważając, ze choć opisane sytuacje tworzą nieskończone ciągi zdarzeń, w których droga wyrażona jest przez nieskończony szereg geometryczny, to suma tych szeregów jest skończona, wiec i czas osiągnięcia celu jest skończony.

11. Jak można interpretować alegorię jaskini Platona?

Platon mówi o ludziach siedzących w jaskini, patrzących przed siebie, przykutych do swego miejsca. Z tyłu - za nimi płonie prawdziwy ogień - oni widzą jednak tylko poruszające się na ścianie cienie - prawdziwej idei spostrzec nie mogą. Mogą jedynie interpretować to, co zostało im ukazane, nie mogą natomiast zobaczyć rzeczywistości. Żyją w ograniczonym Świecie własnych wrażeń. Symbol znikomości wiedzy ludzkiej, perspektyw poznania

Alegoria ta mówi, ze jesteśmy więźniami oszukiwanymi przez bezpośrednio dany świat pozorów, będący jedynie cieniem realnie istniejących idei (wzorców), ku którym powinniśmy się zwrócić

12. Kto wyznaczył matematykę jako model wiedzy pewnej?

Platon

13. Czego dotyczy teoria hylemorfizmu Arystotelesa?

Mówi o tym iż substancja zbudowana jest z materii i formy (hyle- materia, morfizm-forma). Struktura obiektu A musi zawierać w sobie B. Materia to tworzywo (materiał, budulec, hyle pierwotnie oznaczało drewno), posiadające cechy indywidualne (jednostkowe, decydujące o różnorodności obiektów) i posiadająca potencję, możliwość. Forma to kształt (każda materia posiada kształt),posiadający cechy ogólne (koniecznościowe, gatunkowe) i posiadające własną aktywność. Tak pojmowana substancja jest elementem fizyki zajmującej się ruchem.

14. Jakie są główne problemy metafizyki Arystotelesa?

Arystoteles przedstawił pięć definicji, które charakteryzują metafizykę:

a) metafizyka zajmuje się przyczynami i pierwszymi lub najwyższymi zasadami (czysty akt, czysta realizacja),

b) metafizyka zajmuje się bytem jako bytem, c) metafizyka zajmuje się substancją, d) metafizyka zajmuje się bogiem i substancją ponadzmysłową, e) metafizyka zajmuje się uzasadnianiem przyrody w oparciu o jej strukturę.

15. Co przysługuje substancji w koncepcji Arystotelesa?

Arystoteles uważa za substancję złożenie formy i materii. Żaden przedmiot nie jest tylko i wyłącznie materią, ale żeby istnieć musi posiadać jakąś formę.

Zdaniem Arystotelesa wszystkie rzeczy posiadają cztery przyczyny. Dwie z nich są zewnętrzne, a pozostałe dwie wewnętrzne. Materia i forma to przyczyny zewnętrzne. Forma odpowiada na pytanie: Co to jest? Materia odpowiada: Z czego coś jest zrobione? Pozostałe dwie przyczyny wewnętrzne to przyczyna i cel. Przyczyna odpowiada na pytanie: dlaczego dana rzecz powstała? Natomiast cel: po co coś zostało zrobione?

16. Czy poznanie substancji jest nam dane bezpośrednio?

Poznanie substancji nie jest nam dane bezpośrednio, ponieważ nikt nigdy substancji nie badał, w przeciwieństwie do materii, nie uzyskując w zamian żadnej odpowiedzi. Wciąż nie wiemy bez czego nie może istnieć substancja. Lecz w żaden sposób nie da się jej zniszczyć.

17. O jakie pojęcia św. Tomasz rozszerzył arystotelesowską materię i formę?

ŚW. TOMASZ dokonuje rozróżnienia między istotą (czyli formą i materią lub samą formą) a istnieniem. W rzeczach stworzonych istnieje złożenie istoty i istnienia, natomiast w Bogu istota jest jednoznaczna z istnieniem. Bóg jest bytem prostym, nie występuje w nim żadne złożenie, istnieje na mocy swej istoty gdyż jest bytem absolutnym. W Bogu nie można dokonać rozróżnienia, między tym, czym Bóg jest aktualnie a czym mógłby być. Nie można pytać, czy Bóg mógł uczynić coś, czego nie uczynił.

ARYSTOTELES w swej teorii bytu, teorii esencjonalnej, rozpatruje byt w aspekcie istoty, która decyduje o tym, że byt jest tym, czym jest, a nie czymś innym; BYT jest jednoznaczny z ISTOTĄ. Lecz ARYSTOTELES nie tłumaczy, dlaczego byt jest, jego rozumowanie jest niezupełne, bo nie uwzględnił roli istnienia w bycie.

ŚW. TOMASZ głosi teorię egzystencjalną, w której BYT określa się ważności od ISTNIENIA.

Św. Tomasz rozszerzył arystotelesowską materię i formę o pojęcia istoty i istnienia.

18. Jakie transcendentalia przysługują bytowi?

- Transcendentalia relatywne: „odrębność” („coś”), „dobro”, „prawda”

- Transcendentalia absolutne: „rzecz” i „jedność”

19. Wymień główne problemy filozofii przyrody.

Fiolzofia przyrody:

1) Nieożywionej - Rozważa w przyrodzie wszystko w abstrahowaniu od momentu, czy coś tam żyje, czy nie żyje. Bada własności bytów materialnych, materię, ogół ciał. Pojawiają się tu zagadnienia przestrzeni, czasu, ruchu, struktura ciał materialnych, pojęcie prawa przyrody, zagadnienie determinizmu, pojęcie przyczynowości., nieskończoności lub skończoności kosmosu.

2) Ożywionej - Najważniejsze jest filozoficzne studiowanie bytów obdarzonych życiem. Analizuje podobieństwa i różnice między materią martwą i żywą, problem istoty życia, antyczna natura życia, problem powstania życia, ewolucja życia, zagadnienia związane z pochodzeniem człowieka, ale tylko od strony somatycznej, określenie przyczynowości, determinizmu i celowości żywej przyrody.

Najważniejsze problemy z zakresu języka przyrody nieożywionej, to; ciało, przestrzeń, czas i ruch.

- materialność, przestrzenność, czasowość, zmienność i przygodność bytu fizycznego

- czym właściwie jest materia?

- czy świat ożywiony ewoluuje w jakimś konkretnym kierunku?

- początek i koniec Wszechświata, jego pochodzenie i przeznaczenie

- pytanie o możliwość ostatecznego poznania Wszechświata

20. Czego dotyczy teoria ewolucji?

Nauka ukazując nam zjawisko ewolucji kształtuje przed nami wizerunek całości życia jako procesu,

w którym jedynym zasadniczym i spójnym elementem jest zmienność. Dalszy jej rozwój tłumaczy, dlaczego jesteśmy tym, kim jesteśmy, oraz jak zgodnie ze zmiennością środowiska zmienimy się w przyszłości.

Ewolucja to przechodzenie do form bardziej złożonych lub doskonalszych. Ewolucja opiera się na zasadach:

• Wszystkie gatunki przekształciły się w epokach geologicznych

• Powstały inne odgałęzienia

• Rozwój od prostych do złożonych

• Człowiek wywodzi się od zwierzęcego przodka

• Istoty żyjące wywodzą się z przyrody nieożywionej

• Zjawiska psychiczne rozwijały się razem z narządami zmysłowymi i nerwami.

21. Co oznacza pojęcie creatio ex nihilo?

(stworzenie z niczego)—filozoficzna teoria głoszaca, ze swiat nie powstał z wczesniej istniejacego substratu (np. jakiegos rodzaju materii, energii, idei lub chaosu), lecz został powołany do istnienia w całości (a wiec wraz z materia) przez Stwórce.

22. Czy czas i przestrzeń istniały przed stworzeniem (wg św. Augustyna)?

Bóg jest stwórcą wszystkiego, więc czy mógł istnieć czas i przestrzeń bez Jego stworzenia?

Według św. Augustyna czas i przestrzeń przed stworzeniem świata nie istniały, ponieważ jego zmierzenie wskazuje na współistotną z nim zmienność. Bóg bowiem jest niezmienny i przed stworzeniem nie istnieje żaden czas tylko wieczność. Okazuje się ona pewnego rodzaju statycznym punktem, w której panuje doskonałość nie wymagająca żadnych zmian. Doświadczenie wieczności jest zależne od łaski Stwórcy, a nasze rozważania na ten temat są ograniczone przez ziemska perspektywę.

23. Jakie są założenia filozoficzne dotyczące czasu i przestrzeni w systemie fizyki Newtona?

Newtonowskie „omówienia” pojęć czasu i przestrzeni (ze Scholium Scholium)

„Do tej pory ustalałem definicje słów mniej znanych, tłumacząc ich sens wedle tego, jak chciałbym, aby je rozumiano w moim dziele. Nie definiuję czasu, przestrzeni, miejsca i ruchu, jako że są one wszystkim dobrze znane. Muszę jedynie zauważyć, że prości ludzie wyobrażają sobie te wartości w kategoriach związków, w jakich pozostają one wobec postrzegalnych przedmiotów. I aby pozbyć się wynikłych stąd pewnych przesądów, wygodniej będzie, jeśli wprowadzimy rozróżnienie na wartości absolutne i względne, rzeczywiste i pozorne, matematyczne i pospolite”.

Absolutny czas

„Absolutny, prawdziwy i matematyczny czas, sam z siebie i z własnej natury, płynie równomiernie bez względu na cokolwiek zewnętrznego i inaczej nazywa się “trwaniem”, względny, pozorny i potocznie rozumiany czas jest pewnego rodzaju zmysłową i zewnętrzną (niezależnie od tego, czy jest dokładny, czy nierównomierny) miarą trwania za pośrednictwem ruchu; jest on powszechnie używany zamiast prawdziwego czasu; taką miarą jest na przykład: godzina, dzień, miesiąc, rok”

Absolutna przestrzeń

„Absolutna przestrzeń, ze swej własnej natury, bez względu na cokolwiek zewnętrznego, pozostaje zawsze taka sama i nieruchoma. Względna przestrzeń jest pewnego rodzaju podległym ruchowi rozmiarem lub miarą absolutnej przestrzeni, którą nasze zmysły określają za pośrednictwem położenia ciał i którą powszechnie bierze się za nieruchomą przestrzeń; takimi są rozmiary podziemnej, powietrznej lub niebieskiej przestrzeni, określone ich położeniem względem Ziemi. Przestrzeń absolutna i względna są takie same w kształcie i wielkości, ale nie pozostają zawsze numerycznie tymi samymi”.

Newton przyjął, że istnieje posiadająca naturę duchową przestrzeń absolutna, czas i ruch absolutny. Wszystkie te elementy są własnością absolutnej substancji Boga - są organami, przez które jest on wszędzie obecny i czynny. Zjawiska istnieją w czasie absolutnym, który jest niezależny od zjawisk materialnych. Czas absolutny prawdziwy i matematyczny sam z siebie i przez swoją naturę upływa równomiernie bez związku z czymkolwiek zewnętrznym i nazywa się go trwaniem. Przestrzeń absolutna przez swą naturę, bez zwiazku z czymkolwiek zewnętrznym, pozostaje zawsze taka sama i nieruchoma.

24. Dlaczego Kartezjusz nazywany jest twórcą filozofii nowożytnej? Jaki nowe problemy wprowadził do filozofii?

Kartezjusz został pierwszym twórcą nowożytnego systemu filozoficznego poprzez nadanie percepcji znaczenia drugorzędnego w porównaniu z rozumem w procesie formowania się wiedzy prawomocnej o świecie. Jako pierwszy uczynił człowieka rzeczywistym podmiotem, a całość rzeczywistości sprowadził do jego przedstawień- wskazał w ten sposób drogę nauce nowożytnej.

Podkreślając odrębność substancji duchowych i cielesnych zakwestionował wcześniej bezkrytycznie przyjmowaną tezę o tożsamości bytu i myślenia. Wprowadził w centrum zainteresowania filozofii nie byt, lecz wiedzę. Rekonstruując porządek bytu korzystając z boskiej gwarancji, wraca do tradycyjnego przeświadczenia, że świat jest zbiorem istniejących obiektywnie substancji.

25. Co to jest racjonalizm genetyczny?

Racjonalizm genetyczny (natywizm)- pogląd w teorii poznania, przyjmujący tezę, że umysł ludzki posiada wiedzę wrodzoną, wcześniejszą od doświadczenia zmysłowego

26. Czego dotyczył dualizm Kartezjusza?

Kartezjusz rozważał skrajny dualizm ciała i duszy pod wpływem doktryny chrześcijańskiej. Ten kartezjański dualizm ma podstawowe, bardzo istotne znaczenie dla całej filozofii Kartezjusza. Znajomo ono brzmi dla wszystkich mieszkańców zachodniego świata, gdyż zgodnie z chrześcijańską doktryną, wszyscy ludzie mają dusze. Kartezjusz przez całe życie pozostał katolikiem i uważał, że potrafi nadać filozoficzne podstawy chrześcijańskiej nauce o duszy. Według Kartezjusza, jego istnienie zależy od myślenia, a nie od posiadania ciała. Na takim etapie rozważań, nie może on być jednak pewny, że jego istnienie nie jest zależne od ciała. Wie on jedynie, że zależy ono od myślenia. Kartezjusz uważa, że dusza i ciało mogą istnieć niezależnie. Jego zdaniem wszystko, co pojmuje on jasno i wyraźnie, może być stworzone przez Boga, w taki sposób, w jaki on to pojmuje.

27. Jakie są założenia empiryzmu genetycznego?

Empiryzm genetyczny- pogląd przeciwstawny natywizmowi, zakładający, że treści poznawcze pochodzą pośrednio lub bezpośrednio z doświadczenia zewn. (zmysłowego) lub wewn. (introspekcji).

28. Na czym polega metoda indukcji? Kto ją stosował w filozofii nowożytnej?

Polegała na dochodzeniu do ogólnych wniosków na podstawie szczegółowej obserwacji (Francis Bacon)

29. Co było przedmiotem badań w filozofii Kanta?

Kant skupia się na problematyce poznania (i granic poznania) świata, przy czym nie jest to tradycyjna problematyka wiedzy i poznania jako odnoszących się do rzeczywistości niezależnej od podmiotu, lecz badanie warunków umożliwiających poznawanie przedmiotów jako korelatów aktów poznawczych podmiotu. Tak, więc Kant przeszedł drogę od badań przyrody i związanych z przyrodoznawstwem badań ontologicznych do badań specyficznej, transcendentalistycznej rodziny problemów. Ciągłość badań Kanta sprawia, że pisma przedkrytyczne rzucają także dodatkowe światło na jego krytyczną filozofię. Niemniej jednak Kant w okresie przedkrytycznym rozważa pewne problemy, od których odchodzi w swoich późniejszych badaniach. Uwzględniając błyskotliwe hipotezy naukowe zawarte w pismach Kanta Whitehead stwierdził, że Kant mógłby „zostać wielkim fizykiem, gdyby filozofia nie zaabsorbowała jego głównych sił”. Być może uwagę Whiteheada warto uzupełnić o inne jeszcze przypuszczenie, oparte na filozoficznej doniosłości przedkrytycznych pism Kanta: gdyby filozofia transcendentalistyczna nie pochłonęła jego uwagi, Kant mógłby stworzyć znakomitą filozofię realistyczną, będącą kontynuacją jego oryginalnych, wczesnych badań. + Zagadnienia teorii poznania (racjonalizm genetyczny wrodzony)

30. Na czym polega aprioryczność warunków doświadczenia i rozumowania?

Nie należy opierać się na doświadczeniu lecz polegać na czystej teorii, rozumowanie takie może być syntetyczne - rozszerzające naszą wiedzę (np.2+2=4)

31. Na czym polegał "przewrót kopernikański" Kanta?

Rozwiązanie proponowane przez Immanuela Kanta polega na przewrocie kopernikańskim w teorii poznania: poznanie nie stosuje się do przedmiotu, lecz przedmiot do poznania.

Dotychczas starano się dochodzić istoty rzeczy. Kant przeniósł punkt ciężkości dociekań filozoficznych na badanie poznania rzeczy.

Kant zmienił relacją między przedmiotem i podmiotem. Poznanie świata miało charakter obiektywny (niezależny od świadomości).Kant uważał, że obraz świata kreowany jest przez świadomość, poznanie świata przyrody jest raczej poznaniem naszych własnych struktur. Kant podważył obiektywność, wprowadzając subiektywność (obszar świadomości jest obszarem do penetracji).

Kant zatrzymał świat a poruszył człowieka.

32. Z jakich elementów składa się byt w koncepcji Kanta?

Wg kocepcji protofizycznej Immanuela Kanta byt (monada żywa), składa się fizycznych elementów prostych(monad fizycznych), pozostających w specjalnej więzi z nośnikami siły żywej (noumenami)

33. Kto jest autorem stwierdzenia, że rodzimy się tabula rasa?

TABULA RASA - (łac. "niezapisana tablica"), w filozofii i psychologii pojęcie mające wyrażać pogląd, że wszelka wiedza pochodzi wyłącznie z doświadczenia, a umysł pozbawiony doświadczeń jest "niezapisany" Locke z kolei twierdził, że umysł to coś w rodzaju pustego zbiornika, oświetlonego jedynie przez światło, które wpada z zewnątrz.. - John Lock

34. Co jest przedmiotem refleksji egzystencjalistów?

Przedmiotem refleksji egzystencjalistów jest refleksja o losie człowieka i sensie jego życia.

35. Kto wywarł decydujący wpływ na egzystencjalistów XIX i XX wieku?

Fryderyk Nietzsche (1844-1900), Kierkegaard (1813-1855), Heidegger (1899-1979), Sartre (1905-1980), Mounier(1905-1950), Marcel(1889-1973), Buber(1878-1967)

36. Jaką funkcję pełni nicość w myśli Sartre'a?

Sartre uważa, że rzeczywistość ludzka składa się z dwu sposobów istnienia - bytu i nicości, zarówno bycia jak i niebycia. Istota ludzka istnieje jednocześnie jako byt-w-sobie ; rzecz lub podmiot i jako byt-dla-siebie czyli świadomość, będąca niebytem, niebędąca więc tą rzeczą, której jest świadoma. Sartre opisuje egzystencję bytu-w-sobie (czyli zjawiska lub rzeczy) jako "nieprzenikliwą dla samej siebie (...) dlatego że jest ona wypełniona samą sobą". Rzecz nie ma aspektów wewnętrznych i zewnętrznych - po prostu istnieje. Bytowi-dla-siebie, czyli świadomości nie przysługuje pełnia egzystencji, jest ona niebytem. Uważa, że człowiek jest nicością ,przyszłość = nicość (wyznacza nam sposoby realizacji). Nicość - jądro istnienia, uważał że niemożliwe jest istnienie bez nicości. Brak obecności jest to doświadczenie nicości.

37. Jak Sartre rozumie wolność?

Zdaniem egzystencjalistów, których kluczowym przedstawicielem okazał się być właśnie Sartre, ludzki byt wydaje się nie posiadać określonego z góry sensu. Część egzystencjalistów wyraźnie odrzuciła istnienie Boga. Człowiek w kontekście tej filozofii jest istotą wolną, w samodzielny sposób kształtująca swój byt.

38. Czego doświadcza człowiek w tzw. "granicznym doświadczeniu" Heideggera?

Doświadczenia graniczne- doświadczenia rodzące się z konfrontacji jednostki z kulturą, otaczającą ją rzeczywistością. Mają charakter transformacyjny, zazwyczaj przybierają postać kryzysu duchowego połączonego z utratą dotychczasowej tożsamości. Przyczyniają się do zmian świadomości oraz tożsamości jednostek i społeczeństw, a tym samym do ich rozwoju. Niektórzy określają je jako tzw. próby inicjacyjne. Za główne przykłady doświadczeń granicznych uznaje się narodziny i śmierć (ale także mogą nimi być choroby, zmiana otoczenia itp.)

39. Wg Heideggera "człowiek jest bytem bytującym ku ".

Według Heideggera życie człowieka jest bytem bytującym ku śmierci.

40. Jaką relację opisuje filozofia M. Bubera?

Jego filozofia ma wymiar optymistyczny- przez prostotę, pokorę, radość, zaangażowanie jesteśmy w stanie "zbliżyć" Boga do naszego świata. Buber krytykuje zarówno kolektywizm, jak i skrajny indywidualizm, należy bowiem być zarówno dla siebie, jak i dla drugiego człowieka. Wszelkie prawdziwe życie jest spotkaniem, nasze "ja" jest zawsze zwrócone ku czemuś. Kryzys relacji jest kryzysem człowieka. Człowiek jest osobą- duchem i podmiotem. Wchodzi z rzeczywistością w relację monologową- "ja-ono", oraz dialogową- "ja-Ty". W relacji "ja-ono" brak jest dialogu, ale jest ona nieodzowna dla ludzkiego życia, ważne jest także poznanie naukowej istoty. Nie można jednak sprowadzić do relacji "ja-ono" każdego człowieka. Trzeba wejść z kimś w relację "ja-Ty". Zakłada ona: świadomą osobę, potencjalność człowieka, realizację dobra, uznanie partnera dialogu, świadomość obcowania z drugim człowiekiem- dziełem Stwórcy. Problem polega na tym, że ludzie zamiast wchodzić w dialog- monologują. Czynią tak, gdyż boją się odsłonić, niekiedy stwarzają pozory dialogu. Buber stoi na stanowisku, iż- generalnie- w dialog "ja-Ty" można wejść z tylko jedną osobą. Kosztuje on bowiem wiele wysiłku i energii.

41. Jakiego rodzaju odniesienia międzyosobowe są przedmiotem refleksji filozofii dialogu?

Dialog to nie tylko wymiana słów ale także wsłuchiwanie się w słowa drugiego. Wsłuchuje się a potem odpowiada. Nie zaraz ale po jakimś czasie.  Rozmowa człowieka z Bogiem to modlitwa rozmiana nie jako puste wypowiadanie słów w takiej czy innej postaci gramatycznej ale jako myślenie o Nim, z Nim i do Niego. Zaczyna mieć, tak jak prorocy, osobistą relację ze Stwórcą. Przyjęcie objawienia przez człowieka przekształca go w "duszę", poszukującą prawdy poza samym sobą. Ten sam "Boski" wymiar rozmowy ma być powtórzony w relacji "ja" - "inny". "Ja" i "Inny" mają podlegać tym samym standardom prowadzenia rozmowy co "Ja" i Bóg. Objawienie nie ma charakteru historycznego, to "dziś, w którym żyje miłość Miłującego".

42. Jaka jest różnica między religią a religijnością w filozofii Rosenzweiga?

Religia dla Rosenzweiga, to nie forma, instytucja, tradycja, kultura ale doświadczenie fundamentalnych pytań egzystencjalnych: co będzie ze mną po śmierci, czy możliwe jest zbawienie, skąd jestem, dokąd idę. Myślenie o fundamencie religijnym ma mieć charatker czynny, to znaczy uczestniczyć w ludzkiej wielości: ludzi, spotkań, poglądów, myśli i być zanurzonym w świecie, w którym żyjemy. Dialog międzyludzki  jest podstawową formą aktywności człowieka - "czynem".  Jestem "ja" i jest ten "inny". "Ja" z jego perspektywy jestem też "innym". Nasze poznanie wzajemne może nastąpić tylko i wyłącznie na drodze dialogicznego doświadczenia, spotkania bezpośredniego mojego "ja" i drugiego "ja", które jest tym "innym".

43. Śladem jakiego wymiaru jest analiza fenomenu twarzy Levinasa?

E. Levinas, przytaczając koncepcję fenomenu twarzy, wskazuje etyczny aspekt relacji interpersonalnych, co stanowi antytezę ich sformalizowania. Autor ten pisze: To, że mówienie musi pociągać za sobą to, co wypowiedziane, jest koniecznością równą tej, którą narzuca społeczeństwo z prawami, instytucjami oraz relacjami społecznymi. Mówienie polega na tym, że wobec twarzy nie ograniczam się wyłącznie do kontemplacji, lecz jej odpowiadam. Mówienie jest sposobem witania się z drugim, a przywitać się z drugim - oznacza już za niego odpowiadać. Trudno jest milczeć w czyjejś obecności; trudność ta ma swoją ostateczną podstawę w tym właściwym sposobie mówienia, niezależnie od tego, co wypowiedziane.
Levinas wyraźnie łączy spotkanie osób (a ściślej twarzy) w dialogu z zaistnieniem swoistej relacji moralnej odpowiedzialności pomiędzy nimi, będącej gwarancją bezpieczeństwa, aspektem odmiennym od jedynie instrumentalnego przekazu komunikatów. W badaniach prowadzonych wśród dzieci ze środowisk społecznie zaniedbanych zwrócono uwagę na charakterystyczne płytkie, emocjonalne, oparte na występowaniu wspólnych interesów związki rówieśnicze. Towarzyszyła im ograniczona identyfikacja ze środowiskiem rodzinnym, które nie wywiązywało się ze swoich podstawowych funkcji, słabe więzi z otoczeniem społecznym, miejscem zamieszkania, miastem.

44. Jaki charakter ma świadomość w filozofii Hegla?

Podstawową kategorią filozofii Hegla jest duch (świadomość), który wyobcowuje się i ponownie się jedna ze sobą. Poprzez filozofię duch poznaje samego siebie jako podmiot i jako substancję.

45. "Innobytem" czego jest przyroda w filozofii Hegla?

filozofia przyrody - nauka o idei w jej innobycie (którą podzielił na mechanikę, fizykę i organikę). Obejmuje poznanie ducha w swej swoistości, ducha dla siebie.

46. Co opisują prawa dialektyki w filozofii Hegla?

Podstawą poznania i jednocześnie podstawą rzeczywistości jest dialektyka. Podstawowa reguła dialektyki heglowskiej jest następująca: "Każda teza zawiera już w sobie antytezę, obydwie zaś zostają zniesione w syntezie". Mimo tego zniesienia, synteza zapośrednicza w sobie zarówno tezę, jak i antytezę.

Np. twierdzenie, że byt jest absolutem, prowadzi do antytezy, że jest niczym. Ponieważ żadne twierdzenie nie osiąga całości bytu, przeto żadne nie jest całkowicie prawdziwe. Prawda i fałsz zespalają się więc i nie są stanowczymi przeciwieństwami. Sprzeczności w myśleniu prowadzą przez dialektyczny proces do prawdy.

47. Jakie są źródła filozofii Marksa?

Teoria Marksa, nazwana przezeń "materializmem historycznym", opiera się na heglowskiej tezie, że historia przejawia się w dialektyce - ścieraniu się przeciwstawnych sił. Marks zaadaptował na potrzeby swojego systemu pojęcie dialektyki, odrzucił jednak idealizm Hegla. Kontynuował tu materialistyczne idee Ludwika Feuerbacha. Podobnie jak Hegel i inni filozofowie, Marks odróżniał pozory od rzeczywistości, jednak jego zdaniem tylko uwarunkowane historycznie i społecznie ideologie uniemożliwiają ludziom jasny ogląd warunków materialnych w jakich żyją.

Ważny wpływ na poglądy Marksa wywarło dzieło Engelsa Położenie klasy robotniczej w Anglii w 1844 roku (1845), które nasunęło Marksowi koncepcję walki klasowej i pogląd, że klasa robotnicza jest siłą społeczną, która dokona rewolucji.

• Punktem wyjścia dla poglądów Marksa były poglądy Hegla. Stąd zaczerpnął bowiem ważne pojęcia: dialektykę, dynamikę i antagonizm.

48. Jakie konflikty opisuje materializm historyczny Marksa?

Materializm historyczny - pewna szczególna forma materializmu (wszystkim rządzi materia - ujęcie naiwne). Wg Marksa w rzeczywistości istnieje tylko materia, jednocześnie rzeczywistość społeczna wyrosła na rzeczywistości materialnej i jest jej inną, wyższą formą, ale nadal stanowi ją wyłącznie materia. . Sposób jej funkcjonowania może opisać język historii.

a) Stosując swoje podejście do historii, ekonomii i polityki, Marks twierdził, że odkrył ogólne prawo dialektyczne wszelkich przemian społecznych. Prawo to znane jest jako prawo walki klas.

b) Według Marksa i jego następców, w kapitalizmie występują dwie klasy społeczne: kapitalistów - czyli posiadaczy środków przemysłowej produkcji, oraz robotników najemnych. Kapitaliści starają się uzyskiwać maksymalne dochody ze swoich środków produkcji. Mogą tego dokonywać na dwa sposoby:

• poprzez koncentrację i unowocześnianie produkcji, powodując ogólny wzrost produktywności

• poprzez ciągłe zmniejszanie zarobków robotników, powodując, że coraz większa część wytworów ich pracy zostaje w rękach kapitalistów, czyli innymi słowy, na stałym wzroście wyzysku robotników.

(Zdaniem Marksa, pierwszy sposób ma swoje ograniczenia, w rezultacie czego kapitaliści będą musieli zacząć koncentrować się głównie na drugim sposobie wzrostu swoich dochodów. Będzie to oczywiście powodowało narastanie protestu robotników, który w końcu (zgodnie z prawem przechodzenia ilości w jakość) spowoduje wybuch rewolucji, znosząc klasę kapitalistów poprzez odebranie jej środków produkcji i oddanie ich pod ogólny nadzór wszystkich robotników.

Rewolucja ta, zdaniem Marksa, miała w końcu doprowadzić do powstania społeczeństwa bezklasowego, w którym środki produkcji byłyby ogólną własnością całego społeczeństwa, a zatem całe społeczeństwo stałoby się jednocześnie pracownikami i właścicielami wszystkich dóbr. Ustrój taki Marks nazwał komunizmem i twierdził, że będzie to ostateczna, doskonała forma istnienia ludzkiego społeczeństwa. )

Uogólniając a i b :

Ze względu na to, że prawa dialektyki są tak samo, a nawet bardziej niewzruszalne od praw fizyki, o kierunku tych przemian nie decydują poszczególni ludzie, lecz właśnie te prawa, którym na dłuższą metę nikt nie jest w stanie się przeciwstawić.

Według tego modelu historii, wszelkie instytucje i zjawiska społeczne, od kultury, poprzez politykę do wojny, wynikają z walki klas i ich znaczenie jest wtórne do organizacji produkcji dóbr materialnych (stąd marksistowska historiografia i socjologia była określana jako materializm historyczny).

49. Co warunkuje świadomość w poglądach Marksa?

Marks wypowiedział się w sprawie genezy świadomości, rozstrzygając, iż świadomość, której istotę stanowi zdolność do symbolicznego odzwierciedlania doświadczenia, jest funkcją wysoko zorganizowanej materii, a jej powstanie jest związane z wykształceniem się mowy (systemu językowej reprezentacji świata) w następstwie rozwoju społecznych form działalności człowieka (praca zespołowa).

Karol Marks do przedmiotów rozważań klasycznej filozofii dodawał analizy ekonomiczne, socjologiczne, politologiczne, historyczne, np. tradycyjny spór o pojmowanie świadomości rozstrzygał poprzez wskazanie na jej zakorzenienie w bycie materialnym, w charakteryzujących ów byt właściwościach, cechach. Jeżeli bytem materialnym świadomości grupowej jest życiowa działalność, zwłaszcza działalność produkcyjna, to forma i treść tej świadomości odzwierciedlać będą stosunki panujące w owej grupie społecznej. Zmiana stosunków w grupie pociąga za sobą zmianę świadomości, ale Marks mówił też o procesie odwrotnym: świadomość (np. filozofia, nauka, religia) jest też „siłą materialną” dysponującą możliwością oddziaływania na byt materialny, na stosunki społeczne.

50. Do czego odnosił się profetyzm Marksa?

Profetyzm, występowanie w imieniu bóstwa, Boga, prorokowanie (prorok). Szczególnie mocno zakorzeniony w judaizmie.

Profetyzm Marksa polegał na wierze, iż xxxx historycznych procesów jest uchwytnych tylko, gdy minioną historię interpretuje się w świetle historii przyszłej, to znaczy, że można zrozumieć to, co było i jest wtedy, gdy się ma wiedzę o tym, czego nie ma jeszcze. Myśl, że można nie tylko przewidywania takie „naukowo” czynić, ale że nadto od wyników tych przewidywań zależy cała nasza interpretacja minionych dziejów ( a właśnie to się zakłada w całej marksistowskiej teorii „formacji społecznych”) jest jedną z racji, dla której ta doktryna jest urojeniem, a także nadaje jej polityczną skuteczność; rozległość wpływu, jaki marksizm zdobył, nie tylko nie jest wynikiem ( ani dowodem ) jego naukowych walorów, ale przeciwnie, zależy niemal całkowicie od jego stron profetycznych, fantazyjnych, irracjonalnych. Marksizm jest dostarczycielem ślepej ufności co do wspaniałego świata wszechzapokojenia, który oczekuje ludzkość tuż za rogiem.

51. Na czym polega panteizm (np. Plotyna)? ­

Panteizm, pogląd filozoficzno-religijny biorący początek w niektórych kosmogoniach, następnie odradzający się i rozwijany w filozofii. Utożsamia Boga z przyrodą z rzeczywistością, negująca go jako osobę. Przeciwstawia się teizmowi, przybiera postać bądź to panteizmu spirytualistycznego, bądź panteizmu naturalistycznego.

Podstawy panteizmu stworzyli stoicy, a najpełniejszy wyraz nadał mu Marek Aureliusz, starający się połączyć teorię panpsychizmu z boską naturą świata, wypełnionego "pneumą", a przez to doskonałego. Panteizm stoików jest więc naturalistyczny.

Panteizm - poglądy teologiczne i filozoficzne lub przekonania religijne utożsamiające Boga ze światem, często rozumianym jako przyroda. Panteizm często łączył się z ideami rozumnego rozwoju wszechświata, jedności, wieczności oraz żywości świata materialnego. Neguje istnienie Boga jako istoty rozumnej, głosi zaś przenikanie Boga we wszystkie substancje ziemskie.

Do ważniejszych filozofii panteistycznych można zaliczyć stoicyzm, neoplatonizm, teozofię, filozofię Jana Szkota Eriugeny, Giordana Bruna oraz Barucha Spinozy. Idee panteizmu głosiło też wiele ruchów religijnych: m.in. średniowieczni amalrycjanie i begardzi. Koncepcja ta nie ma natomiast nic wspólnego z ideą przebóstwienia (theopoiesis) wyznawaną w chrześcijaństwie, zwłaszcza w prawosławiu, która głosi możliwość powrotu dusz do Boga i połączenia z Bogiem.

52. Do czyjej filozofii nawiązuje pozytywizm w pojmowaniu nauki?

W XX wieku nauka została skutecznie wciągnięta na służbę największym systemom totalitarnym i ludobójczym w historii ludzkości. W obliczu tych faktów pozytywizm okazuje się rodzajem romantycznej wizji nauki, ubóstwionej i oderwanej od realiów „nienaukowej” kondycji człowieka — naukowca, a także w oderwaniu od destrukcyjnej nieraz siły społecznych nacisków, którym poddawani są naukowcy we wszystkich epokach. Pozytywizm okazał się formą ubóstwienia jednej z form aktywności człowieka i dążył do przypisania nauce magicznej, czy mesjańskiej wręcz misji w odniesieniu do świata i do ludzkości.

Fundamentalna teza pozytywizmu mówi, iż tylko wiedza naukowa jest wiedzą prawdziwą i może ona zostać zdobyta tylko przez pozytywną afirmację teorii przy pomocy empirycznej metody naukowej- pozytywizm żył nauką i z nauki. W tych czasach twierdzono, że filozofia zniknie w powierzchni, ponieważ wszystkie problemy rozwiążą nauki ścisłe.

53. Scharakteryzować główne zasady pozytywizmu.

Pozytywizm żywi kult dla faktu, naukowości, empiryzmu, odrzuca metafizykę jako nieuprawnioną spekulację.

Podstawowe zasady pozytywistycznej ideologii i światopoglądu:

Scjentyzm - (łac. scientia - wiedza - rezygnacja z metafizyki czyli kalkulacji myślowych oderwanych od rzeczywistości na rzecz wiedzy zdobywanej drogą nauki) zespół poglądów filozoficznych rozwinięty w drugiej połowie XIX wieku z empiryzmu i pozytywizmu, wg którego prawdziwą i w pełni uzasadnioną wiedzę o rzeczywistości dostarcza tylko nauka, przy trzeźwym i wąskim jej rozumieniu. Według tego poglądu nauki szczegółowe, wolne od niefalsyfikowanych eksperymentalnie teorii, które nie mają ambicji wyjaśniania wszystkiego na podstawie jednej, apriorycznie przyjętej zasady filozoficznej, są jedyną drogą do uzyskania rzetelnej wiedzy o rzeczywistości. Tylko te zagadnienia mogą być sensownie rozwiązane, bądź dadzą się wyjaśnić językiem tak zdefiniowanych nauk szczegółowych. Wszystkie inne problemy są nierozstrzygalne lub całkowicie nonsensowne i wynikają z niejasności językowych. Idea scjentyzmu jako postawy myślowej wyraża sie w haśle: "Wiedza to potęga". Scjentyzm - rezygnacja z metafizyki na rzecz wiedzy zdobywanej przez naukę; dociekanie zmierzające znaleźć odpowiedź na pytania dotyczące początku istnienia świata, sensu życia, śmierci uznawano za zbędne, bo niesprawdzalne, a odciągające człowieka od konkretnej rzeczywistości;

Ewolucjonizm - łac. ewolutio - rozwinięcie - stopniowe przekształcanie się wszelkich form życia w coraz wyższe i doskonalsze) w socjologii filozofii koncepcja ciągłych przemian społeczeństw, często utożsamiana z postępem. Życie jest najwyższą wartością, a jego celem dążenie do przedłużenia gatunku. Moralnie dobre jest to, co pomaga człowiekowi żyć i dostosować się do środowiska. Ewolucjoniści stosując przede wszystkim metodę porównawczą, starali się odtworzyć dzieje rozwoju ludzkości oraz kultury, a także określić rządzące nimi prawa. Formy istnienia oraz struktura rzeczywistości przyrodniczej i społecznej są rezultatem praw ewolucji. Ewolucjonizm - wywodził się ze scjentyzmu; przyjął założenie, że zarówno człowiek jak i społeczeństwo są takimi samymi organizmami jak wszystko, co żyje na ziemi, i podlegają takim samym prawom; najważniejsze z nich to prawo ewolucji, prawo stopniowego przekształcania się wszelkich form życia w coraz wyższe, coraz doskonalsze. Postęp ten sprawia, że i człowiek, i społeczeństwo rozwijają się stale, przy czym czynnikami owego rozwoju są: umysł ludzki i jego zdobycze w postaci tworów szeroko rozumianej kultury. Im większe są osiągnięcia nauki, tym bardziej doskonali się technika, produkcja, przybywa bogactw, poprawiają się warunki życia, a wraz z tym następuje rozwój nie tylko intelektualny, ale i moralny człowieka. Następuje powolny rozwój pod warunkiem, że nie wystąpi działanie destrukcyjne, np. rewolucja naruszająca ład społeczny;

Utylitaryzm - łac. utilitas - pożytek - propagujący przekonanie, że każdy człowiek powinien pracować w dostępnym mu zakresie i według swoich możliwości na korzyść społeczeństwa) postawa zwana też "filozofią zdrowego rozsądku". Programem utylitarystów była próba obiektywnego ustalenia zasad działań przynoszących pozytywne i negatywne efekty. Podstawowym kryterium rozróżniania działań pozytywnych i negatywnych stała się dla utylitarystów zasada użyteczności. Głosi ona, że "postępowanie jest słuszne, jeśli prowadzi do uzyskania jak największej ilości szczęścia i jak najmniejszej ilości nieszczęścia", przy czym dla różnych odłamów utylitaryzmu samo pojęcie szczęścia było różnie pojmowane przez różnych przedstawicieli tego kierunku filozofii, co prowadziło często do skrajnie różnych wniosków praktycznych. Utylitaryzm - moralność człowieka jest określana przez stopień jego altruizmu, świadczenia na rzecz innych, postępowania z myślą o społeczeństwie, dla jego dobra. Jednostka musi być społecznie użyteczna, jej wartość mierzy się wkładem, jaki wnosi ona do wspólnego dzieła postępu, dobrobytu, kultury. Wkład ten to praca: zarówno fabrykanta, jak robotnika, nauczyciela i ucznia, rzemieślnika i pisarza. Każdy na swoim stanowisku, we własnym zakresie, może i powinien systematycznie, wytrwale dokładać cegiełki do społecznego gmachu;

54. Jakie zadanie dla filozofii wyznaczył w swoich pracach Wittgenstein?

Wittgenstein — jako jeden z pierwszych myślicieli — dostrzegł wagę problematyki lingwistycznej. Język jest jedyną płaszczyzną, na której filozofia się werbalizuje. Ogromne rzesze zwolenników pierwszej filozofii Wittgensteina, wyłożonej w Traktacie logiczno-filozoficznym, jak i filozofii późniejszej, przedstawionej w Dociekaniach filozoficznych oraz pozostałej spuściźnie filozoficznej świadczą o wielkości i sile argumentacji tego myśliciela. Przyjrzę się zatem siedmiu zasadniczym tezom, które na Tractatus logico-philosophicus się składają. Zestawione ze sobą, bez tez komentujących je, wyglądają w sposób następujący:

1. Świat jest wszystkim, co jest faktem.

2. To, co jest faktem — fakt — jest istnieniem stanów rzeczy.

3. Logicznym obrazem faktów jest myśl.

4. Myśl jest to zdanie sensowne.

5. Każde zdanie jest funkcją prawdziwościową zdań elementarnych. (Zdanie elementarne jest funkcją prawdziwościową samego siebie).

6. Ogólna forma funkcji prawdziwościowej ma postać :
   

7. O czym nie można mówić, o tym trzeba milczeć

Dwie pierwsze tezy są tezami ontologicznymi, a teza trzecia jest tezą epistemologiczną, która relacjonuje związek między światem i myślami. Czwarta teza jest analizą języka i określa związek między myśleniem a językiem — można więc uznać, że dotyczy filozofii języka. W piątej i szóstej tezie trafiamy na omówienie wewnętrznej struktury języka i przedstawienie ogólnego schematu, do którego musi pasować każde sensowne zdanie. Poza tym ostatnie strony, między komentarzem do tezy szóstej, a tezą ostatnią, zawierają przemyślenia na temat wartości etycznych, estetycznych i religijnych, które umieszcza Wittgenstein poza światem, a nie w nim.

Wittgenstein odrzucił atomizm logiczny, zauważa on, że wypowiedź "ten przedmiot jest czerwony" nie jest niezależnym atomem logicznym. Wynikają z niego np. zdania w rodzaju "Ten przedmiot nie jest brązowy, niebieski itd." Wiązało się z tym odrzuceniem izomorfizmu (wzajemnie jednoznaczne przekształcenie jednego uniwersum w inne zachowujące jego strukturę lub operacje) między strukturą zdania a strukturą świata.

Aforyzm rozumiany jako hasło reasumujące filozofię Wittgensteina - "Nie pytaj o znaczenie, pytaj o użycie" - stał się, w wyniku rozpowszechnienia jego późniejszych idei, programem filozoficznym dla wielu przedstawicieli filozofii analitycznej na całym świecie.

Twierdził, że nie ma tajemniczego bytu zwanego "znaczeniem" w sensie filozoficznym, język jest bowiem techniką, która daje nam możliwość komunikacji; by wiedzieć, co znaczą słowa, trzeba być w posiadaniu tejże techniki oraz patrzeć na kontekst, w jakim są one przekazane. Wittgenstein nie przywiązywał wagi do problemów klasycznych w filozofii, ponieważ większość z nich znika, gdy próbujemy je precyzyjnie wyrazić.

55. N. Chomsky, twórca gramatyk uniwersalnych, odkrył nowe uwarunkowania naszego języka. Jakie?

Chomsky dowodził, że fundamentalny system gramatyczny umożliwiający uczenie się języka jest wrodzoną cechą ludzi i specyfiką naszego gatunku.

56. Syntezą czego była filozofia św. Tomasza z Akwinu?

Filozofia św. Tomasza była syntezą filozofii Arystotelesa, augustynizmu oraz „hierarchicznej koncepcji świata jako drabiny coraz doskonalszych bytów” Plotyna.

57. Jakie są kosmologiczne dowody na istnienie Boga i kto jest ich autorem?

Święty Tomasz z Akwinu dał 5 kosmologicznych dowodów na istnienie Boga:

• w świecie istnieje ruch, ktoś musiał go zapoczątkować i jako pierwszy poruszyć świat.

• świat nie powstał samoistnie, stworzyła go istota samoistna, która nie miała żadnej przyczyny swego powstania, istniała zawsze.

• głosił, że wszystko w świecie jest przypadkowe, ponad tym musi być jednak jakaś istota konieczna, rządząca przypadkiem.

• istnieją istoty o różnym stopniu doskonałości, jeśli coś jest najmniej doskonałe, to musi też być coś przeciwnego: najbardziej doskonałego-Bóg.

• cała przyroda działa celowo, cele układają się stopniowo, aż do najwyższego, ostatecznego i rządzącego nimi - do Boga.

58. Kto sformułował tzw. "dowód ontologiczny" na istnienie Boga?

„Dowód ontologiczny” na istnienie dobra sformułował Anzelm z Canterbury.

59. Do czego odnosi się pojęcie resentymentu w filozofii F. Nietzschego?

Resentyment - przejaw negatywnej siły twórczej ludzi marnych. polega na odwróceniu porządku wartości. Wartości wyższe stają się niższymi, a niższe wyższymi. A wszystko to bierze się ze słabości. Jest to rodzaj duchowego samozatrucia zrodzonego z mariażu, urazy i bezsilności, które sycą się zawiścią. Ludzie resentymentu to ci, których uczucia zazdrości i nienawiści wobec lepszych uległy kiedyś stłumieniu i zatruwając duszę, wracają po latach w postaci zemsty tak silnej, że mającej moc sprawczą. Lichość czyni dobrem, małość - cnotą, podłość - zasługą, zemstę - prawem, prostą uczciwość - heroizmem, niezależność obraca w grzeszność, nie znosi ludzi silnych, bo się ich boi. To wszystko rodzi się z zawiści. Jest to mechanizm obronny świata fikcji. Manipuluje hierarchiami wartości, aby na siłę udowodnić, że ci dobrzy, nie są tak naprawdę święci - mimo że zrobili coś dobrego, znajdzie się coś co uczyni ich podłymi, a ich piękny uczynek nie będzie miał znaczenia. Człowiek słaby, marny, nie mający własnej wartości, będący bez znaczenia, wszystkimi swoimi siłami spróbuje udowodnić, że ten lepszy od niego, tak naprawdę jest kimś złym.

60. Czyje poglądy krytykuje F. Nietzsche w swoim „przewrocie wszystkich wartości”?

Krytykuje kult miłosierdzia, litości i współczucia - czyli to, co głównie wyznają chrześcijanie.

Chrześcijańska moralność, wobec której Nietzsche stał w opozycji, głosi, że człowiek nie robiący absolutnie nic ze swoim życiem, bierny i tym samym bezgrzeszny zasługuje na zbawienie, zaś jednostka twórcza, poszukująca prawdy wbrew przyjętym dogmatom może zostać potępiona za swoją odmienność od ogółu i uznana za "nienormalną". Nietzsche ostrzega że ten światopogląd jest wsteczny i może doprowadzić lub już doprowadził do upadku ludzkości. Według filozofa wszystkie zakazy etyki chrześcijańskiej są sposobami zrównania słabych i miernych z silnymi i utalentowanymi, których chrześcijaństwo traktuje jako wcielone zło. Zdaniem Nietzschego, miłość nieprzyjaciół jest podłym i obłudnym szantażem, którego próbują tchórze i słabeusze wobec mocniejszych od siebie.

61. Którzy myśliciele mieli wielki wpływ na powstanie filozofii Nietzschego?

Filozofia Fryderyka Nietzsche była w pewnym stopniu rozwinięciem filozoficznych poglądów Artura Schopenhauer'a. Sięgał on takżę do myśli M. Stirnera, K. Darwina, H. Spencera, F.A. Langego, dzieląc z nimi upodobania do nauk szczegółowych i empirycznego myślenia. Bliska mu była filozofia starożytna: teoria przyrody Heraklita z Efezu, teoria człowieka sofistów. Z relacji Platona o poglądach Kalliklesa i Trazymacha czerpał wątki do koncepcji nadczłowieka.

62. Jak inaczej określa „nadczłowieka” F. Nietzsche?

W ścisłym tego słowa znaczeniu „nadczłowiek” (niem. Der Übermensch) to mitologiczna postać Zaratustry z książki Nietzschego; w znaczeniu potocznym, to człowiek o odmiennej od tradycyjnej mentalności i światopoglądzie, gardzący słabszymi od niego.

Nietzscheański nadczłowiek miałby być istotą obdarzoną wielką wolą mocy, jednostką twórczą, której każda chwila życia jest doskonale pełna i warta ponownego przeżywania. Istota ta żyłaby poza zasadami obowiązującymi resztę ludzkości, poza rządzącymi nią prawami. Jednak, w ujęciu Nietzschego pokazanym w Poza dobrem i złem, żyłaby ona jak najbardziej właśnie w tym świecie, po tej jego stronie, w przeciwieństwie do tęskniącej za "zaświatami" reszty.

Zdaniem Nietzschego, w historii ludzkości nadczłowiek pojawiał się kilkakrotnie, zawsze jako efekt przypadku i zawsze dla współczesnych był uosobieniem zła, jawiąc się jako potwór. Jako przykłady nadczłowieka filozof podawał Aleksandra Wielkiego, cesarza Fryderyka II, Cezara Borgię i Napoleona. Twórcze zadanie ludzkości polegałoby na hodowli nadczłowieka, jako jej apoteozy.

63. Co jest przedmiotem etyki?

Przedmiotem etyki jest badanie moralności i tworzeniem systemów myślowych. Wyjaśnienia i ustala takie kategorie, jak dobro i zło, odpowiedzialność, sumienie, powinności oraz wytycza zasady i normy moralnego postępowania.

64. Jakie są główne stanowiska w rozumieniu dobra?

Główne stanowiska w rozumieniu dobra:

a) PLATON- według niego dobro jest pierwszą zasadą według której powstał świat i ostatecznym celem do którego dąży.

b)ARYSTOTELES- twierdził, że naturę dobra znajdzie się przez ustalenie jakie w rzeczywistym życiu ludzie sobie stawiają cele. Doszedł do wniosku, że musi istnieć cel najwyższy i nazwał go dobrem osiągalnym.

c)SOKRATES- wyróżnił dobra moralne i uważał, że dla nich człowiek powinien poświęcić dobra niższe i pozorne. Według niego prawdziwym dobrem jest cnota, która jest jedna, ponieważ każda cnota jest wiedzą.

d) ŚWIETY AUGUSTYN- dobro istnieje i jest równoważne woli Boga, zaś zło obiektywnie nie istnieje i jest tylko brakiem dobra.

e) IMMANUEL KANT- dla niego dobro nie istniało jako istniejący byt lecz było wartością, która pojawia się w momencie świadomego podejmowania decyzji, jest więc związana z wolną wolą.

65. Scharakteryzuj trzy typy uprawiania etyki.

Ze względu na zakres obowiązywania norm moralnych:

• teorie obiektywistyczne - zakładają one, że normy etyczne mają charakter uniwersalny i można je wywieść z ogólnych założeń, a następnie zastosować do wszystkich ludzi.

• teorie subiektywistyczne - zakładają one, że normy etyczne są wytworem poszczególnych ludzi. Prowadzi to do wniosku, że jeśli istnieją jakieś wspólne normy, to są one wynikiem podobnej zawartości umysłów większości ludzi, lub nawet że nie ma czegoś takiego jak wspólne normy i każdy posługuje się swoim prywatnym systemem nakazów moralnych.

Ze względu na źródło pochodzenia norm moralnych:

• naturalizm - systemy takie próbują wywodzić normy moralne z nauk przyrodniczych i ew. społecznych.

• antynaturalizm - systemy takie starają się dowodzić, że normy moralne muszą pochodzić z "góry", np. od Boga lub z przesłanek ściśle racjonalnych bez odnoszenia się do danych eksperymentalnych

• emotywizm - systemy te traktują nakazy moralne jako wyraz i przedłużenie ludzkich emocji, lub bardziej ogólnie jako efekt działania ludzkiej psychiki i w związku z tym nie ma sensu szukać ani naturalistycznych, ani antynaturalistycznych źródeł tych nakazów, a moralność jest po prostu jednym ze zjawisk psychologicznych.

Ze względu na ocenę zachowań ludzi:

• motywizm - systemy motywistyczne zakładają, że o moralnej ocenie danego czynu decyduje przede wszystkim motyw. Według tych teorii nie można uznać czynu za moralnie słuszny lub niesłuszny, niezależnie od jego końcowego efektu, jeśli nie został podjęty z dobrą intencją.

• efektywizm - systemy efektywistyczne zakładają, że o moralnej ocenie danego czynu decyduje wyłącznie jego efekt. Jeśli czyn został dokonany bez intencji lub nawet ze złą intencją ale przyniósł dobry efekt, to można go uznać za moralnie słuszny.

• nominalizm - systemy takie abstrahują zarówno od motywu jak i efektu. Traktują one dobro i zło jako niedefiniowalne pojęcia pierwotne. Dobre w obrębie danego systemu moralnego jest po prostu to, co jest zgodne z nakazami tego systemu. Wobec tego ani motyw, ani efekt nie mają znaczenia w ocenie moralnej danego czynu, lecz po prostu zgodność tego czynu z nakazami moralnymi.

66. Czym zajmuje się agatologia?

Agatologia - według Tischnera jest to część filozofii, której przedmiotem jest dobro znajdujące się poza bytem a niebytem. Jego głos dochodzi do nas poprzez twarze innych ludzi. „Odsłania” źródłowy obszar bycia doświadczenia bycia człowiekiem, problematyzuje, stawia bycie człowieka pod znakiem zapytania i szuka usprawiedliwienia dla bycia.

67. Jak starożytni rozumieli piękno?

Piękno dla starożytnych było tym, co nas przyciąga i oczarowuje, a więc właściwością rzeczy, która wiąże ze sobą naszą wolę i rozum. Grecy epoki klasycznej nazwę piękna rozumieli bardzo szeroko, dawali ją wszystkiemu, co cenne, co się podoba, co godne uznania i wyboru. Grecy łączyli piękno z dobrem. Uważali, że wszystko co piękne musi być jednocześnie dobre. Dla Greków, piękna nie była tylko sztuka czy muzyka, ale także charaktery i prawa. Dla starożytnych piękno było jedną z najcenniejszych rzeczy na świecie. Platon uważał, że: „Jeżeli dla czego warto człowiekowi żyć to dla oglądania piękna”. Co więcej, Grecy stworzyli także teorię piękna, która została zapoczątkowana przez pitagorejczyków: „piękno jest obiektywną własnością rzeczy i polega na harmonii części, na właściwej tych części proporcji”. Za jedną z najważniejszych rzeczy dotyczących piękna, dla Greków była proporcja, która była ściśle określona. Inna była w muzyce, inna w architekturze, a jeszcze inna w ludzkim ciele.

Piękno według PLATONA - Piękno z łac. pulchra.- nie są nim rzeczy piękne, bo są różnorodne i zmienne. Rzeczy piękne są przedmiotem postrzeżeń, nie pojęć. Przedmiotem pojęcia "piękno" jest samo piękno, albo "idea piękna". Idei jest wiele, stanowią odrębny świat. Ułożone są hierarchicznie, od niższych do coraz ogólniejszych i wyższych, aż do najwyższej: idei dobra. Piękno polega, według niego na matematycznej i geometrycznej proporcji. Piękno, według Platona, jest jedyną pośród idei, która obdarzona została przywilejem bycia "widzialną". Ponieważ Piękno, podobnie jak Dobro, jest sposobem przejawiania się Jednego właśnie poprzez porządek i miarę, Piękno zatem zostało obdarzone możnością ukazywania nam Jednego w jego relacjach proporcjonalnych i liczbowych, w których się przejawia nie tylko na poziomie inteligibilnym, lecz także w zmysłowym wymiarze tego co "widzialne".

Piękno według ARYSTOTELESA - Pięknem jest wszystko, co wywołuje pozytywne emocje.

68. Co jest przedmiotem estetyki?

Estetyka powstała jako jedna z dyscyplin filozofii i w tym sensie jest określana jako nauka o pięknie. Zajmuje się badaniem i analizą wartości estetycznych zawartych tak w dziełach sztuki jak i w naturze, oraz sposobami w jakie one oddziaływują na odbiorcę.

Przedmiot estetyczny - wyobrażenie odbiorcy o dziele, uzyskane w przeżyciu estetycznym w bezpośrednim kontakcie z dziełem, w postawie estetycznej. Powstaje ono w wyniku rekonstrukcji dzieła dokonanej na podstawie sugestii działających poprzez jego poszczególne elementy oraz w wyniku uzupełnienia miejsc niedookreślenia, a także aktualizowania momentów potencjalnych.

69. Czy we współczesnej myśli estetycznej przeważa stanowisko pluralizmu, czy monizmu wartości?

We współczesnej myśli estetycznej przeważa stanowisko pluralizmu wartości (oznacza teorie

przyjmujące podstawowe zróżnicowanie rzeczywistości w konsekwencji

uznania złożoności bytu, rzeczywistość stanowi wiele zróżnicowanych bytów, wewnętrznie złożonych z niesprowadzalnych do siebie elementów), natomiast monizm został przyjęty w filozofii na oznaczenie prób wyjaśnienia rzeczywistości (świata) przez sprowadzenie jej do jednego bytu (niezłożonego), jednej substancji, jednego procesu, a więc do jednej zasady.

70. Wymienić wartości realizowane przez twórców współczesnej sztuki (przynajmniej trzy).

Wartości realizowane przez twórców współczesnej sztuki:

• estetyczna - sztuka powinna wywołać w odbiorcy swoiste przeżycia estetyczne, np. piękno,

• komunikacyjna - artysta przez swe dzieło porozumiewa się z odbiorcą,

• poznawcza - odbiorca poznaje nie tylko dzieło ale też historię przodków, poprzez dzieła może się "przenieść" do świata ówczesnego,

• etyczna - sztuka wychowuje, uczy, nakłania, uwidacznia pewne wzorce postępowania,

• metafizyczna (religijna) - dzieła sztuki pobudzają uczucia; muzyka, obrazy, rzeźby, architektura służą religii, ale też czerpią z niej tematykę swoich dzieł; Bogu, mitologi greckiej były poświęcone liczne dzieła : Dawid Michała Anioła, Freski z Kaplicy Sykstyńskiej, Ostatnia wieczerza - Leonarda da Vinci;

• emocjonalna - objawia się głównie w tańcu i muzyce,

• terapeutyczna - sztuka leczy, katharsis - oczyszczenie psychiki

- O kryzysie kategorii piękna w sztuce pisała Maria Rzepinska. W książce zatytułowanej „W kręgu malarstwa” - wymieniając cechy sztuki współczesnej podkreśliła fakt, iż propaguje ona antyestetyzm, a także wywyższa tematy wywołujące u odbiorcy szok i odrazę. Obecnie piękno nie jest więc najważniejszym elementem sztuki. Celem stało się wywołanie skrajnych emocji bądź też zaskakiwanie odbiorców nowatorską formą czy niebanalnym ujęciem tematu. We współczesnej literaturze i sztuce zauważalne jest również zafascynowanie brzydotą i turpizmem, a co za tym idzie, wszystkim co odpychające, nienaturalne, ekscentryczne i odrażające.

- Śmiało można stwierdzić, że kryzys wartości, jaki dotknął sztukę współczesną spowodowany jest tym, iż zagubiła ona gdzie po drodze harmonię i ideę dobra. Artyści poprzez swoje dzieła stali się twórcami propagującymi demonizm, zło i cierpienie

- Wydarzenia XX wieku, rozwój cywilizacji i zmienność życia niewątpliwie wpłynęły na kierunek rozwoju i charakter obecnej sztuki. Sztukę współczesną często wypełnia chaos i absurd, odbija się w niej chybotliwe, niepewne i zawrotne tempo nowoczesności.

5

---