Notatki na Buke Bukowskiego

Pojęcie umowy społecznej jest abstrakcyjne.



Indywidualizm (nurt liberalny)



Nurt wspólnotowy (konserwatywny), inaczej kom unitaryzm

Oba nurty powstały około 1780 r. jako pierwszy powstał liberalizm

Kom unitaryzm powstaje w reakcji na rozszerzanie się wpływów indywidualizmu. Opcja ta

wychodziła z założenia, że koncepcja indywidualizmu jest nierealistyczna, abstrakcyjna.

Jednostka przeciwstawia on wspólnoty. Wspólnota jest pierwsza historycznie wobec

jednostki, jest ważniejsza historycznie.

Wspólnota jest pierwsza historycznie wobec jednostki – tak twierdza komunitaryści ( nie ma

tu rozdziału na społeczeństwo i państwo).

Wg. Indywidualizmu to jednostka ma być pierwsza wobec wspólnoty/państwa. Państwo

traktowane jest tutaj jako instytucja wymyślona przez dorosłych obywateli.

W komunitaryźmie państwo i jego instytucje są „emanacją wspólnoty”.

I teza komunitaryzmu: wspólnota jest przed jednostką, człowiek się rodzi i od razu staje się

częścią wspólnoty – przyjmuje język, wartości moralne tej wspólnoty, staje się obywatelem

wspólnoty.

W koncepcji indywidualistycznej obywatela definiuje się poprzez zestaw praw, uprawnień a

także obowiązków wobec państwa.

W komunitaryźmie obywatel to członek danego narodu.

Są to dwa różne pojęcia obywatela:



W indywidualizmie obywatel to dorosły, racjonalny człowiek, świadomie przyjmuje

zasady, prawa i obowiązki. Jest to tzw. patriotyzm konstytucyjny (gł. w USA).

Polemika Burke’a z patriotą konstytucyjnym; człowiek przyjmuje najpierw zestaw

norm swojej narodowości.



W indywidualizmie zadania państwa formułuje się poprzez jedynie zapewnienie

bezpieczeństwa obywatelom, a przestrzeganiem przez nich obowiązku partycypacji

(kontrakt) obowiązki i zadania państwa wynikają z tego kontraktu.



W komunitaryźmie instytucje państwa są emanacją wspólnoty. Burke twierdzi, że

liczą się te instytucje, które przetrwały co najmniej 100 lat, bo przetrwały one test

wspólnotowy.

Teza spontaniczności – instytucje wyłaniają się same z siebie, społeczeństwo same z siebie je

wyłania. Zdaniem Burke’a w rewolucji francuskiej instytucje nie przetrwały bo zostały

narzucone siłą.

Burke sprowadza to, że instytucje państwa są emanacja wspólnoty do:



Spontaniczności



Elementu czasu (test czasu przechodzą wszystkie instytucje) instytucja musi stać się

społecznie akceptowana.

Kwestie normatywne w:



Komunitaryźmie ; (co wolno a co nie wolno) tego nie może ustanawiać jakiś

abstrakcyjny kontrakt, a musi to być ustalone przez tradycje wspólnoty.

Zgodnie z tezami normatywizmu powinnością moralną instytucji politycznych jest

dbanie o zachowanie istniejącego porządku rzeczy – stąd nazwa konserwatyzm. Tylko

„konserwowanie” tego co już istnieje pozwala istnieć zasadzie spontaniczności i

naturalności.



Zgodnie z konserwatyzmem anglosaskim najlepszym sposobem dbania o tradycję jest

nie mieszanie się, nie ingerowanie. Interwencja dopuszczana jest tylko wtedy gdy

dochodzi do naruszania zasady spontaniczności.



A w konserwatyzmie kontynentalnym zakłada się, że państwo jest czynnikiem

aktywnym (ma np. wspierać Kościół)

Pojęcie wspólnota i solidarność społeczna.

Societas (zrzeszenie,

stowarzyszenie,

wspólnota celowa,

zrzeszenie dobrowolne

połączone wspólnym

celem)

Vs

communitas (wspólnota

oparta o więzy niecelowe,

pokrewieństwo, więzy

rodzinne)

societas związane jest z koncepcja indywidualistyczna a communitas z koncepcją

konserwatywną.

B. Disraeli (XIX w.) krytyka nowoczesnego sposobu relacji społecznych, a po drugie ideał

wspólnoty jaki wynika z tej krytyki.

Kontekst historyczny

Tradycja – sposób interpretowania pisma świętego

W społeczeństwie tradycyjnym pojęcie tradycja nie funkcjonuje, ponieważ oni nie

żyją (?). funkcjonują w niej, wszyscy zachowują się zgodnie z obyczajem (w społeczeństwach

tradycyjnych). Tradycja (później) to obrzędy, obyczaje. Pojęcie tradycji istnieje w

społeczeństwie, w którym można się zachowywać nietradycyjnie.

Czym jest tradycyjna wspólnota? W jaki sposób można ja przywrócić? Myśliciele

sięgają do średniowiecza, bo tu ideał wspólnoty został najpełniej wykorzystany. Wynika to z

silnego przenikania religii do społeczeństwa, wiąże się to z obrzędowością. Każda jednostka

tutaj jest z konieczności częścią własnej rodziny, plemienia oraz własnej religii.

Przedstawienie średniowiecza jako epoki, do której powinniśmy się odwoływać.

Przeciwko nowinom z zachodu występują konserwatyści bo boja się, że nowe wyprze

tradycje, obyczaje, obrzędy.

Archaizm – pogląd z zakresu myśli konserwatywnej. Powinniśmy patrzeć w przeszłość bo

tam istnieje złota epoka wspólnoty, powinniśmy się do niej odwoływać, traktować jako

wzorzec do naśladowania.

Utopia konserwatywna – opisuje ona społeczeństwo, które utraciliśmy, oparta jest ona o

zasady uczuć, serca, więzi niecelowe.

Zasadnicze pojęcia w przypadku wspólnoty to:

Rodzina – (podstawowa jednostka wspólnoty, ponieważ to ona wpaja nam zachowania

obecne w tej wspólnocie) poza rodzina jednostka nie jest w stanie wypracować norm

etycznych (oczywiście zdaniem konserwatystów). Ma to konsekwencje polityczne. Jeśli

państwo ma z definicji bronić wspólnoty, więc musi Bronic rodziny.

Wg. Indywidualistycznej koncepcji państwo nie ma tego obowiązku, bo rodzina to luźny

związek, a ludzie dysponują własnym zestawem norm moralnych.

Wspólnota jest wspólnotą moralną (ma charakter moralny). Granice mojej wolności są

granicami twojej wolności – moralna zasada w podejściu konserwatywnym.

Pojęcie solidarności społecznej – współdziałanie, współodczuwanie, pomoc w czasach

kryzysu, pomoc słabszym (tak to rozumiemy dziś).

Solidarność społeczna to tym więzi łączących danych ludzi.

Solidarność społeczna (wg. E. Durkheima)

Mechaniczna (mechanicy styczna) –

solidarność pomiędzy wolnymi

podmiotami pojawia się w oparciu o

zasadę celowości (gdy ludzie tworzą jakąś

wspólnotę, zrzeszeni w związku ze

wspólnym celem).

Organiczna – społeczeństwo oparte jest o

relacje o charakterze organicznym. Części

organizmu spełniają określone funkcje, a

więc każda jednostka (tak jak każda

wspólnota, grupa społeczna) definiowana

jest poprzez funkcje, jakie pełni w

organizmie społecznym.

Oba pojęcia pojawiają się w tym samym kontekście – rozpadu społeczeństw tradycyjnych

(należało szukać nowych rozwiązań) około 1820 r.

Podstawą wspólnoty i więzi wspólnotowej jest porozumienie (stałość, powtarzalność norm i

zgoda wobec nich, coś dzięki czemu czujemy się bezpieczni; normy, obyczaje, prawa, wiemy

czego możemy się spodziewać od kręgu społecznego).

Odwołanie się do komunikacji (werbalnej oraz symbolicznej) wiemy jakie są normy

postępowania i zachowania.

A więc pojęcie solidarności społecznej to rodzaj więzi społecznej, która może być

definiowana w sposób komunikacyjny (znamy normy, obyczaje panujące na zewnątrz nas).

Wizje uprawiania polityki



Liberalna (racjonalistyczna)



Konserwatywna (oparta na tradycji)

Liberalna – cechą nowoczesności jest naukowość jako postępowanie, w którym niezależnie

od przesądów, stereotypów, obyczajów, dochodzimy do jakiś wniosków. Twierdzenia,

argumentacja i formułowanie teorii naukowej.

Ten ideał przeniósł się na politykę.

Styl uprawiania polityki – teoria przed praktyką. Klasycznym przykładem tego stylu jest

ideologia.

Polityk zideologizowany – ma koncepcje myśli filozofii, jest to podstawą, która służy mu do

prowadzenia polityki (ideologia określa sposób prowadzenia polityki).

Kierunek myślenia od teorii do praktyki – wchodzimy do polityki z określona teorią czym ta

polityka powinna być. Jest to racjonalistyczny typ podejścia.

Zasada mini maks – maksymalny ale przy minimalizacji kosztów (podejście racjonalne na

zasadzie minimaksowej)

Racjonalność uprawiania polityki polega na tym, że traktuje się politykę jako pewną materię,

którą można „lepić”. Określamy sobie cele i wcielamy w życie, rzeczywistość społeczną.

Konstytucja jest ucieleśnieniem, produktem podejścia racjonalistycznego.

Konserwatywna – (od praktyki do teorii) podstawa tego stylu jest tradycja definiowana w

specyficzny sposób. Tradycja jest tutaj jako „milcząca wiedza praktyczna”.

Wiedza praktyczna – czerpana z doświadczenia (z doświadczenia osobistego lub z wiedzy

społecznej – zestaw zasad wierzeń przekazywanych w procesie socjalizacji).

Efektem takiego definiowania sfery polityki jest uprawianie polityki reaktywnej, co polega

na:



Kultywowaniu zastanych typów polityki społecznej (politycznej), wtrącamy się tylko

gdy rozwiązania zawodzą.

Celowa polityka – naszym głównym zadaniem (celem) jest w cielanie w Zycie programu

teoretycznego.

Bezcelowa polityka – wchodzimy do polityki bez innego celu jak uprawianie polityki. Nie

idziemy do polityki z misją (tak jak u Webera polityka jako profesja). Jedynym sposobem

nauczenia się polityki jest uprawianie polityki.

Polityk konserwatywny – ma umiejętność wsłuchiwania się w to co społeczeństwo chce, w

glos społeczeństwa, nie robienie tego co społeczeństwo nie chce (kojarzy się to z

populizmem, ale różnica polega na tym, że populizm to uleganie najprostszym instynktom,

definiuje się go poprzez posiadanie wroga. Być populistom to mieć wroga, na którego

zrzucamy wszelkie niepowodzenia. Populizm opiera się na resentymentach. A

konserwatywne podejście w tym ujęciu to nierobienie tego, co społeczeństwo nie chce.

Termin eutanazja – eliminacja osób słabszych (czyli nie używamy poprawnie tego terminu)

Polityka zgodnie z definicją konserwatystów nie służy reformowaniu, a podtrzymywaniu

istniejących instytucji, sposobów postępowania. Konserwatywna bo konserwuje pewne

rzeczy.

Zadaniem reformisty (racjonalisty politycznego) konieczne dla uprawiania polityki jest

posiadanie dobrej teorii, a dla konserwatysty ważne jest mocne poczucie wspólnoty, czy

mocne poczucie tożsamości ze wspólnotą. Instytucje społeczne i wspólnota mają większe

poczucie tożsamości tym bardziej zgodna jest praktyka polityczna (tym lepiej zdefiniowane,

wyraźniejsze praktyki społeczne).

Argumenty „za”

Racjonalizmem

Ideologia konieczna do uprawiania polityki gdyż:



Bez teorii nie możliwa jest przemiana społeczeństwa na lepsze (niemożliwe są

reformy)



Ideologia jest jedynym nośnikiem uniwersalizmu – nie ma jednej moralności, tradycji

bo one się krzyżują. Nie można ustalać uniwersalistycznej moralności, bo pociąga to

za sobą stosowanie przymusu. Istnieje wobec tego konieczność wypracowania

uniwersalistycznej moralności, która będzie niesprzeczna z tymi partykularnymi

wartościami. (ta uniwersalna moralność nie musi być zgodna z partykularnymi

wartościami, religiami, a nie stoją z nami w sprzeczności.



Nie istnieje możliwość „wsłuchiwania się w glos społeczeństwa”, bo to zbiór

partykularnych interesów, a więc wsłuchując się w glos społeczeństwa słuchamy tylko

konkretnej grupy – krytyka konserwatystów

Konserwatyzmem



Liberał to ktoś oderwany od rzeczywistości (własne sztuczne kategorie próbuje

narzucić, dopasować do rzeczywistości) jego wejście w politykę jest niebezpieczne,

bo jego teorie w życiu społecznym i politycznym robią więcej szkody niż korzyści.



Jedynym sposobem uprawiania polityki jest uprawianie polityki a nie tworzenie teorii



Taki racjonalista (liberał) jest szkodliwy; bo niszczy elementy zastanej tradycji,

ingeruje w aktualnie istniejące układy społeczne i burzy je.



Polityka racjonalistów powoduje oderwanie polityki od społeczeństwa. Tacy politycy

traktują społeczeństwo jak tworzywo czy inaczej „niedouczonych głupków”. Rodzi się

dystans między klasa polityczna a społeczeństwem.

John Rawls – koncepcja sprawiedliwego społeczeństwa; „teoria sprawiedliwości” w 1971 r.

Jest to koncepcja umowy społecznej, bardzo wpływowa, bez niej nie da mówić się o

współczesnej filozofii politycznej.

Zasada sprawiedliwości – sprawiedliwość dotyczy instytucji politycznych.

W powszechnym, potocznym rozumieniu sprawiedliwość społeczna to podział dóbr

(sprawiedliwy)

Założenia:



Pojęcie sprawiedliwości odnosi się do instytucji politycznych zorganizowanych

sprawiedliwie

o Prawo własności

o Konkurencja rynkowa

o Dotyczy rodziny



Stan pierwotny u Rowlsa; w stanie pierwotnym istnieją pewne jednostki hipotetyczne.

Jakie zasady (hipotetycznie) sprawiedliwości przyjęły by te jednostki gdyby były

jednostkami racjonalnymi?

U Rollsa stosuje się (w stanie pierwotnym) teorię decyzji; przyjmujemy założenie o

racjonalności tych jednostek i hipotetyzujemy na temat zachowań w określonych

sytuacjach społecznych. Ważna jest tutaj racjonalność aksy minowa

(maksymalizacja korzyści przy minimalnych kosztach)

2 zasady sprawiedliwości wg. Rawlsa (na nich opierają się liberałowie)

1. Każda osoba powinna mieć równe prawa do możliwie największego zakresu

podstawowych godności jakie da się pogodzić z zakresami swobód innych osób

(granica mojej wolności SA granice twojej wolności) – to jest zasada jednostek

racjonalnych

2. Nierówności społeczne i ekonomiczne powinny być tak rozłożone by:



Przyniosły możliwie największe korzyści najgorzej usytuowanym



Wiązały się z urzędami i pozycjami (otwartymi) w warunkach autentycznie

równych szans dla wszystkich

Libertarianizm uznaje tylko 1 zasadę, rezygnując całkowicie z 2

Rawls odrzuca pojęcie sprawiedliwości społecznej w sensie komunistycznym – czyli dla

każdego po równo. Wg. Rawlsa nierówności społeczne SA i powinny być, ale rozumie się

tutaj pojęcie równości szans (najgorzej sytuowani otrzymują możliwie największe korzyści)

Tony Blair był uważany za polityka uznającego zasadę sprawiedliwości Rawlsa.

Założenie, że hipotetyczne jednostki działają i rozważają w sytuacji pierwotnej – to te zasady

były by efektem namysłu racjonalnego.

Koncepcja sprawiedliwości jako bezstronności wg. Rawlsa

W rzeczywistości jednostki kierują się:



Własnymi przekonaniami co do tego, co w życiu jest dobre



Oraz własnym interesem

Założenie takiego faktu uniemożliwia nam stworzenie teorii sprawiedliwości ( bo ludzie

kierują się własnym egoistycznym interesem). Koncepcja sprawiedliwości sprowadza się

więc do sprawiedliwości silniejszego (darwinizm społeczny, kto silniejszy ma racje)

Czyli jeśli chcemy prowadzić moralne rozważania na temat tego czym jest sprawiedliwość, to

musimy abstrahować od tego egoizmu ludzi (egoistycznego interesu). Zakładami więc, że

jednostki nie kierują się swoim własnym egoistycznym interesem. Tylko zakładając taką

hipotezę można rozważać czym jest sprawiedliwość społeczna.

Jest to koncepcja etyczna (ustanawia definicję sprawiedliwości) i polityczna, bo daje

wskazówki dotyczące zorganizowania instytucji politycznych.

Jednostki w hipotetycznej sytuacji pierwotnej zachowują się bezstronnie (nie zwracają uwagi

na swój egoistyczny interes)

Zasada sprawiedliwości jako bezstronności u Rawlsa jest sposobem poruszania się po

pluralistycznym świecie. Pluralizm wg niego i liberałów to fakt, że różni ludzie posiadają

różne koncepcje dobra, różne poczucie słuszności.

Założenia chrześcijaństwa (przeciwieństwo) epoka do początku XIX wieku

Jednolita koncepcja tego co słuszne, dobre i sprawiedliwe, nawet zakładała jednolitość celów

życiowych. Zasada jednostkowych celów życiowych jest podbudowana koncepcją dobra. To

co uznamy za dobre czy złe determinuje cele, jakie sobie obieramy. Zaleta tego jest jednolity

system tego co dobre i złe (dobre 10 przykazań a życiowy cel zbawienie duszy).

Dziś: liberalna koncepcja pluralizmu – istnieją różne koncepcje dobra i celów życiowych.

Wniosek Rawlsa: cecha pluralistycznego społeczeństwa jest to, że występuje wielość

rozumnych koncepcji dobra (koncepcje racjonalne w dobry sposób uzasadnione, a więc

również rozumne).

Nie istnieje racjonalny sposób rozstrzygnięcia sporu, a więc należy te równie rozumne

koncepcje wyrzucić poza sferę polityki (nie omawiać w debatach politycznych). Obowiązują

tu kryteria racjonalności rzecz w tym, że niektóre (w kategoriach racjonalności) zostają

odrzucone jako głupie, a niektóre są nierozstrzygalne (na gruncie moralnym).

Wg Rawlsa nie jest więc tak, że wszystkie poglądy są równe (są lepsze i gorsze), ale tych

fundamentalnych pytań nie da się rozstrzygnąć. Efektem sprawiedliwości jako bezstronności

jest postulat, by kwestie moralne wykluczyć z dyskursu prawniczego. Funkcja prawa jest tutaj

gwarancja konsensu (dotyczącego współistnienia). Prawo rozdzielone także od moralności.

Kontrargumenty przeciwko koncepcji Rawlsa



Uznanie, że prawo ma być tylko narzędziem w dążeniu do konsensu między

wartościami jest samo w sobie rozstrzygnięciem etycznym (sformułowaniem

etycznym). Postulat neutralności państwa jest sam w sobie etyczny – rozstrzyga na

rzecz laickiej etyczności.

Avishai Margalit – izraelski filozof

Koncepcja przyzwoitego społeczeństwa – polemizuje z Rawlsem i tworzy własna koncepcje,

opierają się głównie na niej socjaldemokraci.

2 argumenty przeciw Rawlsowi:

1. Przeciwko umowie społecznej: społeczeństwo pod wpływem kontraktu ma tę wadę, że

dotyczy tylko i wyłącznie stron kontraktu. Podczas gdy w każdym społeczeństwie

nawet kontraktowym, istnieją grupy społeczne, które egzystują poza kontraktem np.

dzieci, imigracji, innowiercy – oni nie są strona kontraktu.

Nie możemy opierać się na teorii kontraktu społecznego, bo ona dotyczy tylko stron

kontraktu. Jeśli chcemy tej reszcie przyznać prawa to musimy szukać innych

rozwiązań.

Instytucja pierwotna – suweren

Oprócz tego instytucje wtórne, które ustalają inne zasady członkowstwa niż teoria

kontraktu (np. wspólnoty religijne). Pierwszy więc argument przeczy sferze

uzasadniania praw/uprawnień pierwotnych A.M. zadaje pytanie jaką trzeba przyjąć

podstawę etyczną by przyznać wszystkim równe prawa/uprawnienia. Kwestia

uzasadniania równego statusu mniejszości jest kwestią etyczną. Jak uzasadnic to, że

większość nie powinna być lepiej traktowana niż mniejszość?

2. Afryka – dystrybucja dóbr, wyrzucanie jedzenia z ciężarówek w tłum; ludzie biją się o

pomoc. „można sobie wyobrazić, że dystrybucja dóbr była sprawiedliwa, ale nie

można sobie wyobrazić, że była przyzwoita”. Nie jest przyzwoita bo narusza godność

człowieka.

Definicja przyzwoitego społeczeństwa wg A.M. – jego instytucje nie naruszają

godności człowieka. Instytucje SA tutaj bardzo ważne! Nie uważa by polityka mogła

zniwelować nieuczciwość czy bronić godności, nieprzyzwoitość jest codziennością

życia w społeczeństwie. Chodzi tu nie o całkowita likwidację tych niesprawiedliwości,

bo to utopia, ale o pytanie jak zorganizować instytucje polityczne? Jak powinny być

owe instytucje zorganizowane?

A.M. najpierw próbuje zdefiniować pojęcie poniżenia, w jakich sytuacjach uważamy,

żę instytucje polityczne mogą nas poniżyć?

Anarchizm

stoicyzm

Egoistyczny

komunitarystyczny

Relacje między jednostka a instytucją polityczną.

Anarchizm – brak władzy politycznej, nikt nie panuje wg A.M. anarchizm zakłada, że każda

instytucja polityczna w tym kontekście nas upokarza, bo jest instytucja władzy.

Anarchizm egoistyczny – każdy sobie, pełna spontaniczność zarówno ekonomiczna jak i

społeczna. Spontaniczne, czyli nieuregulowane.

Anarchizm komunitarystyczny – z XIX wieku, społeczeństwo powinno być zorganizowane w

małych wspólnotach; władza polityczna w tych wspólnotach wywodzi się z członków

wspólnoty, przez nich jest wybierana (ruch syndykalistyczny – spółdzielczy).

Opozycja do anarchizmu – stoicyzm. Żadna władza polityczna nie jest w stanie nas

upokorzyć, bo życie toczy się wewnątrz nas.

A.M. definiuje jako cos pośrodku – stanowisko realistyczne; nie możemy zakładać, że każda

władza polityczna nas upokarza, ani że żadna władza nie jest w stanie nas poniżyć. Pytanie

jak powinno być zorganizowane prawo i te społeczeństwo? Musimy wybrać drogę pomiędzy

tymi dwoma stanowiskami.

Pojęcie poniżenia – jeśli mamy sensownie rozmyślać nad instytucjami politycznymi to

musimy ustalić co to znaczy, że instytucje polityczne nas poniżają. Trzeba nauczyć się

rozróżnić sytuację, które wynikają z natury władzy od tych, które są nieprawidłowościami.

Poniżenia – warunki, które stwarzają uzasadniona przyczynę dla osoby by poniosła szkodę na

szacunku dla samego siebie. (hurts self-respect) czyli poniżenie gdy naruszają nasz szacunek

do samego siebie.

Wykluczone z instytucji zostaną naturalne i społeczne czynniki np. starość, która może

naruszać godność. To nie jest bowiem problem polityczny. Chodzi o sytuacje w których

instytucja polityczna stwarza warunki, które rodzą podejrzenie, że nasz szacunek może zostać

naruszony.

A.M. : co jest cechą każdej dorosłej jednostki żyjącej w społeczeństwie? To że posiada ona

pewne racjonalne i uzasadnione plany życiowe, czyli takie, które konstruuje sama, w zgodzie

z własnym systemem wartości przy tym przyjmując środki do jego realizacji.

Gdyby instytucje polityczne ograniczały realizację naszych planów życiowych (racjonalnych i

uzasadnionych). To, że każda jednostka posiada te plany (racjonalne i uzasadnione programy

życiowe) instytucje polityczne naruszają tę godność wtedy gdy naruszają dystrybucje dóbr

podstawowych.

Racjonalne plany życiowe – znaczy to, że SA zgodne z którymś obowiązującym systemem

wartości (społecznie istniejącym i akceptowanym społecznie).

Instytucje polityczne naruszają naszą godność, gdy uniemożliwiają nam, staja na

przeszkodzie przyjętych systemów wartości.

Godność w tym ujęciu – człowiek posiada własne prawa życiowe, które nie stoją w

sprzeczności z godnością innych ludzi (jest to ujęcie godności niereligijne)

Dlaczego ta teoria jest fundamentem intelektualnym socjaldemokracji?



Bo proponuje niereligijne ujęcie ludzkiej godności



Jest socjaldemokratyczna przez swoje konkretne rozwiązania – postulat opieki

społecznej (daje ona równe szanse, gdy nasze plany nie mogą być zrealizowane,

opieka stwarza szanse realizacji swoich własnych planów życiowych)



Wolność jednostki – może ona sama o sobie decydować

Rawls i Margarit są instytucjonalistami czyli biorą pod uwagę tylko instytucję i sposób w jaki

mają być one zorganizowane.

Michael Oakeshott

Przedstawiciel anglosaskiego konserwatyzmu – można go odnieść do liberalnego

konserwatyzmu

Zasadnicze pojęcie dla Rawlsa – umowa społeczna

Dla konserwatyzmu anglosaskiego – doświadczenie

Doświadczenie tutaj definiowane jest jako refleksja o świcie, która nabywana jest przez

podmiot w trakcie życia. Celem tego doświadczenia jest utworzenie wspólnej wizji świata.

Dla konserwatyzmu anglosaskiego, które M.O. jest przedstawicielem jest jednostka, która

żyje w danej tradycji i żyje w potocznym świecie życia. Jest to konkretna jednostka.

Zasadnicza cechą tej jednostki jest to, że próbuje ona zrozumieć świat. To rozumienie świata

odbywa się na różnych poziomach – od wiedzy najbardziej potocznej.

Człowiek to zwierze, które musi mieć spójną wizje świata; musi wiedzieć co jest dobre, a co

źle. Musi dysponować wiedzą, która powie mu jak ma się zachować. My w trakcie

doświadczania wytwarzamy sobie wizje świata (z konieczności). Człowiek porusza się za

pomocą nawyków nabytych w czasie doświadczania, zasad moralnych oraz wizji świata.

Efektem doświadczania jest to, że jednostki posiadają koncepcję – twierdzenia ogólne, które

nabywa się w procesie doświadczania (socjalizacji).

Nasza wizja świata to usztywnienie i unieruchomienie w pojęciach wszystkiego co się wokół

nas dzieje – układamy to w pewne ramy, układamy w całości, tworzymy pojęcia, teorię (to

jest wizja świata).

Cechą tego usztywnienia jest to, że postrzegamy świat na jakiś określony sposób i

abstrahujemy go od innych określonych sposobów.

Pojęcie modalności – jakiś określony sposób organizowania rzeczywistości, patrzenie na

rzeczywistość/doświadczenie z pewnego punktu widzenia.

Musimy tworzyć pewne ramy pojęciowe, bo nikt nie jest w stanie ogarnąć całego

doświadczenia.

3 modalności wg M.O.



Historia – to sposób patrzenia na przeszłość poprzez określone założenia. Nie

dysponujemy obiektywną oceną przeszłośći, bez względu na wymiar (indywidualny,

czy grupowy). Przypisujemy takie , a nie inne intencje działających, przyczyny, czy

skutki. Nie istnieje coś takiego jak obiektywna nauka historii.



Nauka – konstruowanie teorii które opisują przyczynę i skutek (koncepcja

przyczynowo skutkowa).



Praktyka – postrzeganie świata poprzez pryzmat woli działających jednostek. Każda

jednostka myśląc o świecie społecznym postrzega go tak, że na pierwszym m-scu

widzi podmiot i jego intencje. Ocenia go w kategoriach dobra i zła.

Nie można mówić o praktyce społecznej nie biorąc pod uwagę oceny moralnej działań

jednostek. Trzeba to rozpatrywać w odniesieniu do XXw. Myśli polit. => filozofii polit. Myśl

polit. Ma mieć walor naukowości. (empiryczna sprawdzalność + obiektywizm). Np.

marksizm propaguje koncepcję „rzekomo obiektywną” tego czym jest życie społeczne (walka

klas).

Pierwsza intencja polemiczna M.O. to naukowość => bo abstrahuje od podmiotów, które

podejmują nierzadko błędną decyzję, działają często nieracjonalnie. Badanie naukowe

rzeczywistości wg niego jest często zbyt ubogie.

Odnosi się to do pojęcia tradycji (bo wszystkie rodzaje konserwatyzmu interpretuje się w

odniesieniu do tradycji). Tradycja dla konserwatystów anglosaskich to zestaw

wypracowanych praktyk społecznych (także zestaw zasad moralnych).

M.O. definiuje moralność jako przyzwyczajenie => dostrzegamy/rozstrzygamy problemy

moralne tak jak sobie to przyswoiliśmy w procesie socjalizacji (a zatem na podstawie

przyzwyczajenia).

Moralność jako przyzwyczajenie przeciwstawiona jest moralności jako teorii. Ten drugi , wg

MO to rzadki typ, a więc zbędny. Najważniejsza moralność jako przyzwyczajenie =>jej cechą

jest bezrefleksyjność.

Tradycja zatem to zestaw praktyk społ., zestaw społ. Przyzwyczajeń, w których zawiera się

kwestie etyczne jak i zasady przechodzenia na czerwonym/zielonym świetle.

Konserwatyzm anglosaski a europejski.

Anglosaski

Tradycja ulega zmianom, życie społeczne nie jest statyczne (a tradycja to zespół parktywk

społ). Praktyki spol. należy pozostawić w spokoju. Ona sama z siebie wypracuje najlepszą i

najb. Efektywne zasady w danym momencie.

Prayktyka społeczna jest niekontrolowana – spontaniczna (taktyka niewidzialnej ręki tak jak

w wolnorynkowej gospodarce). Wartości i obyczaje ulegają zmianie, ale politycy/państwo nie

może w te przemiany ingerować (tak jak w przypadku wolnego ryznku -> brak ingerencji

państwa).

Europejski

Tradycja powinna być niezmienna =>każda zmiana jest zła, istnieje jeden fundamentalny

zestaw wartośći, trzeba o niego dbać i go pielęgnować. Państwo musi być aktywnym graczem

jeśli chodzi o ochronę tych fundamentalnych zasad.

Zmiana jest nieuchronna. Nie jest tu tak jak w myśli lewicowej -> że wszystko wolno. To

należy odróżnić od konserwatyzmu anglosaskiego. Cechą liberalizmu jest racjonalizm -

>najpierw teoria, a później praktyka polit. Kons. Ang. Odrzuca myślenie lewicowe właśnie

poprzez fakt, że tam najważniejsza jest ideologia. Najpierw ideologia później praktyka

społ./polit.

1

2 przykłady złego ingerowania wg. Kons. Ang.: Kara śmierci i prawa dla mniejszości

sexualnych. Są one złe, bo zostały wprowadzone/narzucone praktyce społ. (wbrew

preferencjom społ. Zostały wprowadzone). Konserwatyzm społeczny pozostawiłby tez zasady

praktyce społ.

Najpierw obyczaj poźniej prawo. (prawo – kodyfikacja istniejących akceptowanych zasad i

reguł społ.) Najpierw praktyka społe., później ideologia, prawo.

Zarzut kons ang wobec kontynentalnych => nie uznaje on zmian tradycji. Zarzut wobec

lewicy => gwałci się praktykę społeczną na rzecz abstrakcyjnych wydumanych ideologii.

1

Ten akapit nie wiem pod co podczepić, czy przypadkiem to nie jest kontynuacja wcześniejszego podziału. /

Klon

25.11.09 Z JAKIMI TYPAMI DEMOKRACJI MAMY DO CZYNIENIA W

DZISIEJSZEJ FILOZOFI POLITYKI.

Demokrację zwykło się definiować raczej poprzez to, czym ona nie jest.

DEMORACJA DELIBERATYWNA – forma rządów, w której wolni i równi obywatele

legitymizuję swoją (wolę<?>), decyzje wzajemnych racji jakie są dla wszystkich do

zaakceptowania i zarazem są przez wszystkich zrozumiałe (powszechnie zrozumiałe).

Cechą dem deliberat. jest to, że prezentuje się racje (___) . My jako strony debaty publicznej

jesteśmy podatni na te racje. Jesteśmy gotowi je akceptować i nad nimi debatować, nawet

jeżeli nie są zgodne z naszym interesem.

Drugą cechą – racje do zaakceptowania przez wszystkich i powszechnie zrozumiałe – z

debaty demokratycznej wyklucza się rzeczy, które nie są jasne i dla wszystkich zrozumiałe.

Najbardziej jasne i zrozumiałe są pewne fundamentalne kwestie dot. praw obywatelskich.

Sposoby podejmowania decyzji – efektem debaty jest decyzja. Zwolennicy tej koncepcji

dem.=> celem debaty nie jest prawda, a decyzja. Debata demokrat. Jest sposobem

podejmowania decyzji. Dochodzi do momentu, w którym debata przechodzi w procedurę.

Efektem procedury jest decyzja, która dotyczy wszystkich. Musi być ona podjęta w zgodzie

ze standardami racjonalej debaty. Strony tej debaty muszą akceptować decyzję, która jest

niezgodna z ich przekonaniami i z ich interesami.

Decyzje mają charakter dynamiczny => dziś podjęliśmy decyzję, ale może ona jutro ulec

zmianie, ale podytkowanej koniecznością dopasowania się do warunków zewn., które

zaistniały.

Kontrowersje moralne w demokracji: debata racjonalna rozstrzyga o racjonalności i musi być

akceptowana przez wszystkich.

Można się różnić w danej kwestii (zajmować różne stanowiska), ale nie znaczy to, że druga

strona jest moim wrogiem.

Parlament w koncepcji dem. delib. nie jest miejscem prowadzenia lokalnych interesów (bo

ma ona dotyczyć wszystkich, ma być racjonalna). Parlament to miejsce debaty. Nie ma ona

mieć charakteru klasowego, racjonalnej debaty dot. różnych spraw.

DEMOKRACJA PROCEDURALNA – opisuje demokrację jako rządy prawa. (sposób

podejmowania decyzji -> procedura podejmowania dec.) Klasycznym procedura listą Sartori.

Sposób podejmowania decyzji przez większość lub przez reprezentujących większość.

Abstrahuje się od kwestii moralnych, a jednolitym sensem dem. jest trzymanie się procedur

podejmowania dec. (konstytucja, oraz zasada większości).

Jest decyzją którą należy zaakceptować, bo jest zgodna z procedurami. jest ona bardziej

statyczna. Jedynym zadaniem jest trzymanie się procedur (nie moralne aspekty związane z

tymi decyzjami czy racjonalności).

DP jest pewnego rodzaju ideałem ale najb. zbliżonym do rzeczywistości. (wg. np. Sartoriego).

Argument przeciwko Dem. Proc. z 1933r. (Hitler u władzy); nie tylko procedury, bo mogę

one prowadzić do decyzji, które będą stały w sprzeczności z fundamentami demokracji,

wolnościami jednostki.

Zarzut: nie porusza kwestii moralnych. Kontrargument – dopóki będziemy trzymać się

konstytucji i zasady większości dopóty nie będziemy borykać się z „wybrykami” typu Hitler.

Zasada większości nie doprowadzi do wypaczenia – wyboru niewłaściwych osób.

Dzisiejsze procedury demo kr to nie tylko zasada większości, ale zasady zapisane w

konstytucji.

Różnica

d.proceduralna

procedura wyboru nie ma nic wspólnego z wyborem lepszych lub gorszych (zarówno ludzi,

jak i rozwiązań) wazne jest to, że dokonaliśmy wyboru. (w zgodzie z procedurami, a więc

demokratycznego)

d. deliberatywna

wybieramy rozwiązania czy ludzi, które są lepsze (racjonalnie) lub gorsze. Ważny „duch”

debaty, duch demokracji

DEMOKRACJA SUBSTYNACJONALNA - wywodzący się z neokonserwatystów

ameryk. (np. R. Giertych). Interes wspólny, dobro wspólne. We wcześniej omówionych dem.

nie ma dobra wspólnego.

Substancja demokracji – duch wspólnoty (np. tradycja narodowa, instytucje państwa – to

wspólne dobro).

Generalne procedury demokrat. mogą być stosowane, ale tylko i wyłącznie do momentu, do

którego nie naruszają standardów moralnych, etycznych, czy tradycyjnych ->

konserwatywne podejście.

„Łagodniejsza” wersja dem. substancjonalnej -> każde społeczeństwo wytwarza zestaw dóbr

wspólnych. Zasadniczym celem demokracji jest wytworzenie konsensusu, który pozwoli

różnym grupom żyć w społeczeństwie. Konieczne jesty wypracowanie wspólnego rodzaju

wartości ( nie będą to te same wartości co do tego bardziej konserwatywnego podejścia). J.

Grey: filozofia konsensusu (liberalizm konsensualny – dochodzenie do konsensusu pomiędzy

grupamio różnych systemach wartości)

DEMOKRACJA NEGATYWNA - (np. J. Rawls) – demokracja to ustrój gwarantujący, że

nie dojdzie do sporu, który prowadziłby do wojny domowej.

Reszta sporów jest poza obszarem polityki demokrat. (liczą się tylko te które mogłyby

prowadzić do wojny dom.)

Sens demokracji – rozwiązywanie tych napięć, które mogłyby prowadzić do rozsadzenia

społ./państwa od wewnątrz.

Tutaj koncepcja minimalistyczna państwa (ochrona wolności i własności jednostki) – państwo

jako nocny stróż. Jedynym przedmiotem demokracji jest rozwiązywanie konfliktów,

mogących doprowadzić do wojny dom. – reszta jest niekontrolowana.

ALEXIS DE TOCQUIVILLE

Samo pojęcie demokraci liberalne – 1846 r. (w przemówieniu AdT).

Demokracja – sposób wybierania władzy polit. i reprezentantów. Procedura demokratyczna

taka jaką ją dzisiaj znamy bierze się z obyczajów średniowiecznych klasztorów.

Liberalizm do XVIII i XIXw nie był kojarzony z demokracją.

Z jednej strony tradycja liberalna (przestrzeganie praw człowieka) z drugiej strony tradycja

demokracji.

AdeT. po raz pierwszy łączy demokrację z liberalizmem. Demokracja to najlepszy sposób

urzeczywistniania liberalizmu.

I.

Podczas podróży po USA uderzyło go zjawisko równości możliwości, następstwa tego faktu

wpływają w równym stopniu na społeczności i rząd. Rowność możliwości jest zjawiskiem

politycznym i społecznym. W ujęciu politycznym równość głosowania, równa możliwość

piastowania stanowisk polity. – bycia reprezentantem oraz równość prawa. W wymiarze

społecznym równość m. to równość opinii, sądów, szans.

Równość w społ. demokra. – wszystkie sądy są wobec siebie równe, wszyscy mają prawo

wyrażania swych poglądów, ale wszyscy też podlegamy tym samym regułom uzasadniania

racjonalnego tych poglądów. Równość możliwości wypowiedzi, wolność wypowiedzi, a

jednocześnie nacisk na konieczność uzasadniania swych wypowiedzi (racjonalność

wypowiedzi).

Obserwacja AdeT.: w USA wszyscy czuli się w obowiązku do mówienia o sprawach

lokalnych na zebraniach – tutaj AdeT poznawał debatę demokratyczną (te małe debaty

lokalne). Twierdził on, że to tutaj właśnie rządzi racjonalność – nie można uciskać ciemnoty,

tylko trzeba argumentować, uzasadniać.

Wniosek (na podst. amerykańskiej społeczności) – demokracja to nie tyle procedury

polityczne, co kultura demokratyczna.

Instytucje polityczne amerykanów budzą podziw europejczyków, bo bezpośrednio wyrastają

z kultury demokratycznej. Obyczaje – pojęcia, przekonania, idee, które składają się na sposób

myślenia ludzi. Dla AdeT. obyczaje demokratyczne: obyczaje republikańskie, czy kultura

demokratyczna np. równość, wolność, tolerancja, wg AdeT w USA także patriotyzm,

solidarność (wspólne dobro, brak podziału na „my” i „oni”, sprawy publiczne traktuje się jak

własne. Podział na my i onie, czyli społ. i władza wg. AdeT. w stanach nie występował.

II.

Tyrania większości. którą AdeT. definiuje jako tyranię przeciętności nad wybitnością –

teoretycznie istnieją prawne zabezpieczenia indywidualności, ale praktycznie istnieją silne

mechanizmy – presja społeczeństwa – które deprecjonują indywidualizm. Przed społeczną

tyranią wg AdeT. chronią nie prawa, lecz obyczaje. Dla AdeT. demokracja liberalna to

taka, w której nie panuje społeczna tyrania większości. Dla niego demokracja to nie jest

stan, w którym większość sprawuje władzę, ale ustrój w którym nie panuje społ. tyrania

większości. Np. Socrates: miał własne poglądy, które były przeciwne poglądom większości.

Za to został skazany.

Wg. AdeT. posiadanie poglądów innych niż większość jest b. wazna, jest gwarantem

indywidualnej wolności; tolerancja i równość poglądów muszą być zakorzenione w kulturze

demokrat. Bez tego same instytucje niczego nie zmienią.

Krytycy demokracji twierdzą, że demokracja to tyrania większości. Dzisiaj tyranię większości

opisuje się zjawiskiem konsumpcjonizmu – zmuszanie innych do np. słuchania tej samej

muzyki, ujednolicenie stylów życia, a to wiąże się z określoną presją społ. (osoby, które nie

wyznają tego stylu życia są wyrzucane poza margines).

koncepcja demokracji liberalnej – wolność i niezależność – sytuacja, w której możemy mówić

co chcemy, niezależnie od innych – taka trochę anarchistyczna wolność. Wolność dla AdeT.

jest związana z obowiązkami społecznymi (np. obrona kraju; uczestniczenie w sprawach

publicznych, wychowanie dzieci, praca). Wolność demokratyczna to wolność, która zw. jest

ze społecznymi obowiązkami. Niezależność swoboda, robienie tego czego się chce, bez

zwracania uwagi na innych.

Pojęcie demokracji liberalnej

ustrój w którym na pierwszym miejscu stawia się wolność jednostki. Liberalizm pojawia się

na początku XIXw. w Hiszpanie (liberales). Zjawiska, które określamy mianem liberalnych

pojawiają się dużo wcześniej. Wątły jest stosunek teorii liberalnej i sam termin liberalizm jest

rzadko używany, ale często pojawiają się zjawiska liberalne.

Partia niem. w XIXw. też nazywała się liberalną. Przegrała wybory. Dziś używa się terminu

ortoliberał – przez przeciwników w Niemczech, sami liberałowie się tak nie nazywają.

W USA liberał to nazwa odłamu partii demokratycznej (indywidualne wolności +reformy

socjalne coś tam tradycji amerykańskiej.

W Europie to liberalizm – czy ten tworzony przez Smitha, Kanta, czy zjawiska społ i polit.

obecne w kulturze Zach.

To samo przy terminie – demokracja – rządy ludu, które nieodłącznie wiążą się z równością

bo rządy ludu – wszystkich, a więc równe, wszyscy mają taki sam głos i takie same prawa.

W praktyce – ludzie ubezwłasnowolnieni, dzieci i pozbawieni praw publicznych nie mają

pewnych praw np. prawa głosu. A więc: demokracja jako rządy większości i równość będąca

rezultatem władzy większości.

Do poł XIXw. demokracja i liberalizm były sobie przeciwstawne, z takich powodów jak

mówił AdeT. – społ. tyrania większości – większość decyduje za mniejszość, narzucanie stylu

życia. Dem. była więc w opozycji wobec liberalizmu. Wszystko się zmienia gdy na scenie

polit. pojawia się socjalizm. AdeT: socjalizm – wolność to równość w ubóstwie podczas gdy

demokracja – wolność w równości, ale w jakiej „równości”?

II celem w demokracji jest równość demokrat., która nie polega na równości ekonom, ale

równości wobec prawa, a raczej rowność definiowana, jako rządy prawa. Jeśli rządzi nami

prawo to rządzi nami drugi człowiek (tak jak u Machiavellego - książę czyli władca) tyrania

większości poprzez obyczaje.

Liberalna wolność polega na tym, że nie jesteśmy zdani na kaprysy drugiego człowieka.

Koncepcja władzy liberalnej – rządy prawa z całą ich bezdusznością ale w zamian za to nie

jesteśmy wystawieni na kaprys innej jednostki.

Cechy demokracji liberalnej:

I. wolność w równości jest pojęciem równości wobec prawa, rządów prawa.

II. wolność liberalna – wolność jednostki, uprawnienia jednostki. W wielu przypadkach

wolności lib. kojarzy się z wolnością ekonomiczną co jest błędem.

Wolności liberalne to uprawnienia jednostki. Koncepcja liberalnej demokracji odwołuje się

do całościowej koncepcji własności, które odwołuje się do tradycji z czasów rzymskich, gdzie

własność to: życie (życie), bezpieczeństwo (wolność), posiadanie (majątek). Całościowe

pojęcie własnośći to podstawa rozumienia dem. lib.

Pojęcie własności zmienia się – kiedyś chodzilo o godne odzienie, dziś znaczenie bardziej

rozbudowane. Osoba pozbawiona majątku nie ma możliwości realizowania swych celów.

Demokrację liberalną definiuje się więc jako wolność i równość. Jaki zestaw instytucji

zapewnia realizację tych wartości?

Fundament dem lib. nie będącej pow rządmi człowieka, a pod rządami prawa. A więc

podstawą prawa będzie konstytucja, która określa zasięg państwa, zakres działalności

państwa. Demokracja liberalna jest państwem konstytucyjnym.

Określenie AdeT. „wolność w równości” – nasze liberalne uprawnienia (nie ekonomia!) to

wolność, a równość to równość wobec prawa i nie wystawianie nas na kaprys innego

człowieka.

POJĘCIE WOLNOŚCI I POJĘCEIE RZĄDÓW PRAWA – PODSTAWY DEM. LIB.

Wolność negatywna, czyli ochronna.

T. Hobbes – I. nowożytne pojęcie wolności w swojej konstrukcji odwołuje się do pojęcia

fizyki – wolność/swoboda oznacza brak zewnętrznych przeszkód dla ruchu. Ruch, przeciwko

któremu nie stoją żadne przeszkody, ograniczenia. Pozornie jest to pojęcie fiz, dla polityki ma

bezpośrednie przełożenie. taką przeszkodą dla ruchu będzie bieda – brak możliwości

zapewnienia minimalnych potrze. W sensie politycznym ważne w tej definicji jest to, ze nie

orzeka ona o tym, czym wolność jest w sensie pozytywnym. Wolność od kaprysów drugiego

człowieka, od ucisku

Wolność do (np. dokonywania wyborów) – autonomia.

Pojęcie wolności negatywnej to pojęcie które wywodzi się od Hobbesa – jego cechą jest to, ze

nie orzeka ona do czego się jest wolnym (sfera autonomii pozostaje nietknięta). Porusza ona

tylko wątek wolności od, niezależności. Jest to także wolność ochronna, bo chroni ona

obywatela przed państwem.

Dziś niezależność wobec państwa wydaje się czymś oczywistym, fundamentalnym, ale

historycznie kwestia niezależności jednostki wobec państwa pokazuje, że nie jest to tak

oczywiste (np. komunizm, ale także monarchie).

Konsekwencje: to pojęcie wolności nie jest równoznacznej z określeniem wolności „robię

wszystko co chcę”. Ponieważ całkowita wolność wszystkich narusza wolność innego

człowieka – moja wolność kończy się tam, gdzie Twoja się zaczyna – NAKAZ.

W tym pojęciu zawarte jest pojęcie autonomii. W sensie politycznym można wyróżnić dwa

pojęcia autonomii:

1. A. utożsamiana ze sferą prywatną, („mogę robić to co chcę, samorealizować się”).

Zawarta jest w tym słowie wolność od polityki – mogę się zajmować polityką, ale nie

muszę. Jest to nowoczesne ujęcie autonomii. Sfera prywatna – sfera, w której jestem

wolny od tego, co publiczne (mogę robić co chcę).

2. A. oznacza obowiązek uczestnictwa w sprawach publicznych, który jest zawarty w

słowie wolność. Idea ta wywodzi się ze starożytnej Grecji. W republice obywatele

mają obowiązek, a w demokracji – wolność od polityki. Republika – obowiązek

głosowania np. w Belgii.

Autonomia/wolność zw. z obowiązkiem uczestnictwa w życiu publ. Wynika to z

przeświadczenia/założenia, że człowiek który nie interesuje się życiem publ. nie jest w pełni

człowiekiem. (założenie ze starożytnej Grecji demokracji ateńskiej). Osoba, która nie

uczestniczy w res public nei jest w pełni wolna ponieważ poddaje się woli innych – z definicji

jest zdana na kaprys innych – nie głosujesz nie masz prawa narzekać. Nie uczestniczysz w res

publice – inni decydują za Ciebie.

RZĄDY PRAWA

rządy ustaw, a nie ludzi. Wyróżnia się w historii cywilizacji europ. 3 podejścia:

1. zw. z demokracją ateńską gdzie obowiązywała zasada, ze prawem staje się to, co

odpowiada większości. Słabością jest pomijanie mniejszości. Prawo utożsamia się

tutaj z tym, co odpowiada większości. czyli kolejną słabością jest brak ograniczeń.

2. rzymska koncepcja – rządy prawa zwykło się utożsamiać z prawem cywilnym. Prawo

cywilne – prawo między obywatelami, a nie między obywatelem a państwem. Wraz z

rozwojem cesarstwa rzymskiego pojawia się idea legalności i praw cywilnych

określających relacje między obywatelami. Takie samo prawo stosuje się do takich

samych przypadków, z punktu widzenia obywatela zawsze wiemy czego się

spodziewać.

3. Współczesne rozwiązanie to tzw liberalizm demokratyczny. Rządy prawa to: prawo

cywilne – regulujące relacje między obywatelami, oraz prawa publiczne – relacje

między obywatelem, a państwem.