1

Filozofia i etyka polityki wykład 1

Dyżur: Pon 12-13; czw 13-15,

[e-mail]

, 61 829 65 71

Egzamin pisemny

Literatura:

Filozofia:



Buksioski T. „współczesne filozofie polityki” Poznao 2006



Crick B. „w obronie polityki” w-wa 2004



Drozdowicz Z. „liberalizm europejski” Poznao 2005



Król M. „filozofia polityczna” Kraków 2008



Kymlicka W. „Współczesna filozofia polityczna” Kraków 1998



„przewodnik po współczesnej filozofii politycznej” w- wa 1998



Szachaj A., Jakubowski M. „filozofia polityki”

Etyka:



Dziamski S. „kultura i etyka życia społeczno-zawodowego” P-o 2005



Hołóbka J. „etyka w działaniu” – w-wa 2001



Red. P. Singer „Przewodnik po etyce” w-wa 2002



Singer P. „etyka praktyczna” w-wa 2003



Tokarczyk R. „prawa narodzin, życia i śmierci. Etyczne problemy współczesności” Lublin 1984

Przedmiot polityki, zakres, czym się zajmują inne dyscypliny zbieżne z fil. polit., przedmiot filozofii,
podstawowe idee fil. polit.

Istotą gatunku homo sapiens jest twórczy niepokój, który prowadzi ku nowym odkryciom różnych
poziomów rzeczywistości wykraczających poza bezpośrednio dostępne dane wrażeniowe, łączy się z
nim umiejętnośd wychodzenia poza horyzont aktualnego tu i teraz. Umiejetnośd ukierunkowana ku
wartościom istotnym dla samej egzystencji, dążenie to bywa określane dążenia ku transcendowaniu
(transcendere łac. przekraczad, wychodzid poza/ponad), a ono wyrasta z poczucia niedopełnienia,
tęsknoty za pełniejszym, bardziej harmonijnym życiem, może ied ono koloryt tragedii, kiedy tęsknoty
zwiążemy z wartościami pozornymi i niepokój poprowadzi w krainę iluzji. Dążenie to jest zw. Z
poszukiwaniem wartości, których nie można ujmowad w kategoriach pragmatyki, przeliczanych
korzyści – owo dążenie decyduje o bogactwie i pięknie życia.

2

Umiejętnośd kontemplacji piękna w syt. Kompletnego zagrożenia/wycieoczenia/głodu/braku
wolności stanowi ważne świadectwo dynamizmu ludzkiej psychiki.

Świat wartości nie sprowadza się do blichtru dnia codziennego, dowód transcendowania znajdujemy
nie tylko we wspomnieniach więźniów obozów niemieckich ale też obozów na wschodzie.

Odkrywając świat miłości, przyjaźni, piękna, prawdy potrafimy traktowad jako nieistotny trud
fizyczny, rozłąkę przestrzenną czy upływ czasu, wymienione wartości nadają bowiem naszemu
istnieniu rys prawdziwie ludzki, po ich usunięciu życie przypomina wegetację. Dążenie do tych
wartości może byd wynikiem programowych założeo przyjętych przez artystę czy badacza czy przez
zjadacza chleba starającego się wprowadzid w życie trudne ideały etyczne. Istotny jest również pęd,
który instynktownie kieruje naszą uwagę w stronę wartości stanowiących środowisko naturalne
człowieka. Dążenie to można zagłuszyd albo podporządkowad je innym dążeniom.

Osobnym zagadnieniem pozostaje naturalna tęsknota sakralnego wymiaru życia (sacrum) – zależne
od osobistych predyspozycji ale również od niezależnych zewnętrznych warunków. Zmiana
warunków może powodowad zmianę odczucia boga. Dla sceptyków to tylko indywidualne złudzenia,
bo cywilizacja zatraciła poczucie sfery sacrum i nie należy nad tym ubolewad, bo rozgraniczenie
sacrum i profanum było teologicznym błędem wnoszącym rozdarcie w świat ludzkiej kultury.

Czy racjonalna cywilizacja zachodu zabiła w nas tęsknotę za tym co zewnętrzne, transcendentne, za
sacrum? Wątpliwości dot. Racjonalnego charakteru tej cywilizacji i roli odgrywanej przez współczesne
substytuty sacrum, wg. Niektórych racjonalnośd zachowao możemy znaleźd stosunkowo mało
reprezentatywnych kręgach społeczeostw zachodu. Namiastki sakrum możemy znaleźd w rytualizacji
życia akademickiego, modzie, gestach, sporcie, kulcie postępu.

Levistross – zwracał uwagę na wyraźne podobieostwa między mitem funkcjonującym w
społeczeostwach pierwotnych a ideologią polityczną obecnych społeczeostw, w jego przekonaniu w
obu przypadkach pojawia się dogmatyczna wiara w prawdziwośd niesprawdzonych tez, postaw
agresji, nietolerancji, wobec krytyków tych tez. Pojawia się nabożne związanie nadziei z postacią
charyzmatycznego przywódcy. Sama nazwa ‘kult jednostki’ świadczy o kopiowaniu zachowao
parareligijnych na terenie zjawisk społecznych. Konstruowanie zastępczych obiektów kultu nie jest
bynajmniej zarezerwowane wyłącznie dla polityków i ideologów: bożyszcza sportu, idole estrady,
dyktatorzy mody – zachowania propagowane przez aktualne autorytety narastają do rangi wartości
sakralnej czy wręcz absolutnej. Kibice wspólnie cierpiący, powtarzanie modnych strojów: nadaje się
te same funkcje, które dawniej pełniła sfera sacrum. Nie sposób zaprzeczyd, że podobne fakty
ukazują częśd prawdy o ludzkiej naturze i dynamice jej działao wykraczających poza kryteria
przeliczalnych wartości. Obiegowy slogan o tym, że stanowimy generację trzeźwych pragmatyków,
którzy wszystko przeliczają, weryfikują empirycznie nie znajduje do kooca potwierdzenia w faktach
ukazujących zróżnicowanie zachowao społecznych. W tych zachowaniach niezmiennie wyst dążenie
do przekraczania, transcendowania warunków narzuconych przez życie, zaś tradycyjne miejsce dla
istoty wartości zewnętrznych bywa nierzadko zajmowane przez świeckie ich namiastki. O ich
popularności może decydowad to, że w przyspieszonym rozwoju cywilizacji wiele osób nie
doświadczyło głębszej więzi z tym co transcendentne. Rozważania na tematy transcendentne są dla
ludzi zbyt abstrakcyjne i niezrozumiałe, dlatego urok promieniowania substytutów owych namiastek
jest tak duży. Wszystkie rozważania o tym co ‘poza” można sprowadzid do Sokratesa i jego tęsknoty
za wiedzą przybliżającą do doskonałości moralnej. Tęsknota ta może przybrad dzisiaj formę pytania o

3

środki poznawcze, które mogłyby wyzwolid nas z upraszczającej wizji świata, która sprowadza się do
czarne-białe. Poprzez wyzwolenie z prostego spojrzenia na świat można przybliżyd się do
autentycznych ale nierozpoznanych wartości.

Filozofia (umiłowanie mądrości) – pierwsze użycie słowa: 1) Herodot ‘dzieje’, 2) Pitagoras (z przekazu)

Mądrośd – w tradycji sokratejskiej – utożsamienie mądrości i dobra, wystarczy wiedzied co jest dobre,
żeby czynid dobro, z tym podejściem nie zgadzał się Arystoteles – stara się odróżnid mądrośd (nazywa
ją cnotą dianoetyczną, intelektualną) od dobra (cnota etyczna) – obydwie skazane są na siebie,
współistnieją razem ale nie należy ich utożsamiad. Nawiązanie: Seneka – podkreślenie, że mądrośd
jest tym, co grecy określali mianem sofia, a różnica między nią a filozofią polega na tym, że mądrośd
jest tą najwyższą doskonałością duszy ludzkiej, filozofia jest zaś tylko miłowaniem. Mądrośd
sprowadza się do wiedzy o sprawach boskich i ludzkich, dochodzi się do niej poprzez uprawianie
filozofii.

Do tradycji grecko-rzymskiej będzie nawiązywało chrześcijaostwo, w którym mądrośd miała źródło w
bogu, który był prawdą absolutną. Tomasz z Akwinu – prawda naukowa (w wydaniu ludzkim) musi z
konieczności byd zgodna z mądrością chrześcijaoską, bo jeśli jest z nią niezgodna nie jest prawdą tylko
fałszem i powinna byd potępiona. Myśl chrześcijaoska w kwestii mądrości podkreślała, że mądrośd
pozwala człowiekowi globalnie ująd świat, odróżnid dobro od zła, piękno od brzydoty zarówno w
myśli jak i działaniu i najważniejsze: mądrośd pozwala człowiekowi precyzyjnie dotrzed do ---------

Mądrości nie uda się stworzyd z niczego (ex nihilo) jest możliwe jej ciągłe pobudzanie i
aktywizowanie. Mądrośd żywi się wiedzą, a ta z kolei zasila ją ciągle nowymi treściami, doskonali,
doprecyzowuje. Bez wiedzy mądrośd pozostaje niespełnioną możliwością. Mądrośd czyni z wiedzy
właściwy, korzystny dla człowieka użytek, podczas gdy głupota marnuje wiedzę albo wykorzystuje ją
przeciw człowiekowi. TEZA: wiedza i mądrośd to nie to samo (mądrośd – trwała dyspozycja intelektu;
wiedza – zbiór informacji).

Mądrośd odznacza się aktywną odwagą, determinacją, skłonnością do podejmowania ryzyka nawet w
sytuacjach oczywistej straty, wymaga odwagi intelektualnej i moralnej ale także cywilnej
(umiejętnośd przyznania się do błędu). Z tak rozumiana mądrością wiąże się dzielnośd etyczna, razem
pozwalają formułowad normy i działad zgodnie z nimi.

Filozofia jako nauka.

Przedmiot filozofii – nie da się go jednoznacznie określid. 1) byt jako taki, 2) poznanie, 3)wartości,
4)człowiek itd. – z uwagi na przedmiot różnorodne są sposoby postępowania badawczego

Metody – 1)intuicyjno-dedukcyjna, 2)doświadczalno-indukcyjna, 3)dialektyczna (Heraklit),
4)strukturalistyczna, 5)hermeneutyczna

Filozofia w antyku – sposób życia, takie traktowanie filozofii skutkowało tym, że filozofem w
starożytności był każdy kto postępował wg reguł/norm określonych przez zawodowego filozofa, to
spojżenie pokutuje do teraz

2 spojżenia 1) umiłowanie mądrości 2) nauka 3) sposób życia

4

Podział arystotelesowski: filozofia + logika

Filozofia = filozofia praktyczna (etyka+polityka) + filozofia __________

Z biegiem czasu podział taki prowadzi do wyodrębnienia się filozofii polityki. W naukach społecznych,
społ-polit funkcjonują 3 pojęcia nieraz używane zamiennie: teoria polityki, filozofia polityki/czna,
ideologia polityczna – pojęcia te traktowane są zamiennie, rzeczą oczywistą jest, że nie należy ich
utożsamiad, bo różnią się znaczeniowo, zakresem, metodologią i funkcjonalnie.

Teorie polityczne są zakresowo najszersze – stanowią dziedzinę nauk społ omawiających zespół
zagadnieo zw z wszelką aktywnością polityczną, funkcjonowaniem paostwa, strukturami włądzy,
modelami paostwa, stanowią one przedmiot politologii (autonomicznej nauki o politycze), teorie
mają char. Naukowy, dążą do empirycznej weryfikacji swych ustaleo.

Ideologie we współczesnym rozumieniu – jako termin pojawia się 200lat temu, wprowadzenie
terminu zw z rewolucją francuską, Tm znalazła się grupa polityczna, która rozprawiałą o ideach
znaczeniu faktów psychicznych. Ideologie są połączeniem programów partii Polit, haseł wyborczych,
utopii społecznych, jednostronnych interpretacji życia społecznego, półprawd – to stanowi ideologię.
Ideologii politycznych nie należy utożsamiad z ideami politycznymi.

Filozofia polityki: rozumienie może byd dwojakie

1) nadanie znaczenia węższego – naturalna kontynuacja filozofii społecznej, której przedmiotem są
przede wszystkim procesy, mechanizmy, struktury, instytucje zw z funkcjonowaniem paostwa oraz
także teorie dot tej problematyki. Fil. Polit. Nie tylko opisuje modele i struktury paostwa ale usiłuje
też wykryd uniwersalne prawidłowości, które rządzą rzeczywistością społeczno – polityczną. Fil Polit
ma także char. Aksjologiczno-etyczny lub inaczej oceniająco-normatywny – odpowiada na pytanie jak
powinny funkcjonowad struktury paostwa. Nie proponuje ona szczegółowych rozwiązao w
wymienionym zakresie – pozostawia to decyzji obywateli danego paostwa, elitom politycznym. W
tym znaczeniu węższym celem jest opisywanie, wyjaśnianie, prognozowanie i formułowanie norm
humanistyczno-etycznych niezbędnych w prawidłowym funkcjonowaniu życiu politycznym.

2) znaczenie całościowe (szerokie) – fil Polit ujmuje struktury Polit paostwa w kontekście
uwarunkowao społecznych, gospodarczych, kulturowych, historycznych, światopoglądowych, w tym
też kontekście religijnej tradycji danego kraju, tu cechą jest daleko idąca ogólnośd sformułowao nie
sprowadzających się do opisów wycinków rzeczywistości polityczno – społecznej. W oparciu o
szerokie struktury wyjaśnia się i usprawiedliwia istnienie struktur paostwa.

Funkcje fil Polit w życiu społecznym: wynikają z określenia znaczeo fil.polit.,

1) funkcja deskryptywna – sprowadza się do obiektywnego opisu rzeczywistości politycznej, do

opisu form paostw, mechanizmów jego działania, opisy wewnętrznych struktur paostwa,
sposobu dochodzenia i korzystania z władzy, do relacji między podmiotami życia
politycznego, funkcja wspólna dla filozofii polityki i dla politologii, różni je inny typ eksplikacji
rzeczywistości politycznej

2) funkcja eksplikatywna – teorie Polit i politologia poszukują wyjaśnieo poprzez odwołanie się

do bezpośrednich empirycznych uwarunkowao; fil Polit zaś stara się odkryd uniwersalne

5

zasady, które leżą u podstaw funkcjonowania paostwa albo społeczności międzynarodowej,
które genetycznie wywodzą się z natury człowieka i do tej natury się odwołują

3) funkcja prognostyczna – jeżeli trafnie dokonaliśmy zdiagnozowania przeszłości i

teraźniejszości, to do pewnego stopnia możemy przewidzied przyszłośd (bez naiwnej
futurologii zwykle powiązanej z ideologią), złe odczytania tego co minione prowadzą często
do snucia mitycznych koncepcji szczęśliwego życia w praktyce dostarczających wielu
nieszczęśd

4) funkcja pragmatyczna – jej zadaniem jest proponowanie określonych standardów

humanistyczno-demokratycznych życia politycznego; funkcji tej nie należy identyfikowad
indoktrynacją polityczną, która pojawia się w paostwach liberalno – demokratycznych w
formie poprawności politycznej, fil. Poli. Nie może byd traktowana jako przydatny instrument
dla socjotechniki, tym bardziej nie należy w niej widzied rodzaju inżynierii społecznej

5) funkcja normatywno – etyczna – zadaniem fil Polit sprowadza się m.in. do określenia

zobowiązao i etosu elit rządzących, to zadanie to także uzasadnienie potrzeby społeczeostwa
obywatelskiego i wytyczenie jego granic, także charakterystyka relacji między paostwem a
społeczeostwem obywatelskim, wskazanie na potrzeby respektowania podstawowych
wartości i zasad życia społeczno – politycznego, formułowanie zasad obowiązujących w
relacjach między paostwami; trzeba te zasady w miarę czytelnie określid

6) funkcja ideowa – mówi o potrzebie istnienia paostwa, o relacjach między paostwem a

narodem, przestrzega przed absolutyzacją struktur paostwowych, przed absolutyzacją
demokracji, przed absolutyzacją rasy, wolności, równości

częśd z funkcji pełni rolę postulatów, częśd natomiast nawiązuje do tych zas. Funkcji jakie ma
pełnid każda nauka

metody filozofii polityki -

wykład 2.04.2011

liberalizm współczesny – przeplata się z innymi poglądami

cnoty w liberalizmie – bierze się od Locka – „teoria zmysłu moralnego” – zgodnie z tą teorią –
przypisuje się podstawowe role rozumowi i cnocie między którymi Lock dostrzegał ścisły związek –
„cnoty nie można oddzielid od rozumu, człowiek wybierający odpowiednią drogę musi zdad się na
rozumowanie” – wzajemne dopełnianie się rozumu i cnoty,

podobnie myślał też Tomasz Jefferson (XVIII/XIX w) autor ‘deklaracji niepodległości’ tam: cnota
kojarzona z roztropnością oraz z wolnością, jej osnową jest wolny wybór, dyktat nieskrępowanego
sumienia, z edukacją – akademia cnoty = uniwersytet;

B. Franklin w ten sam sposób ‘almanach biednego Ryszarda’ – przedstawienie założeo ‘prostego
osobistego stylu’ tam: tabela cnót – 13 zasad, ma byd ona przykładem wiary w niezawodnośd
moralnego zmysłu

6

W Europie pierwszy w takim myśleniu był Machiavelli – posługuje się pojęciem virtu pojedyncza
cnota zw z męstwem i odwagą, Vitus zbiór takich cnót

Monteskiusz – autor ‘o duchu prawd’ jego rozumienie cnoty w istotny sposób różni się od poglądów
Machiavellego; Monteskiusz pyta ‘co to jest cnota w ustroju politycznym?’ – ‘umiłowanie republiki,
uczucie a nie szereg wiadomości, najniższy człowiek w paostwie może mied to uczucie’; owa miłośd
republiki demokracji jest umiłowaniem demokracji ale też skromności, równości, a te z kolei są
umiłowaniem rozsądku i szczęścia obywateli, które zasadzają się w dużej mierze na mierności
talentów i fortun; republikaoskie cnoty różnią się od cnót monarchicznych; Generalna teza: dla
świadomego powołania oraz miejsca na społecznej mapie liberała: nie ma wolności bez moralności i
moralności bez cnoty, a cnoty te to m.in. tolerancja, rozumny egoizm, wyrachowany altruizm, które
stanowią ‘cnoty kardynalne’, obok nich odpowiedzialnośd i przewidywalnośd zachowao jako cnoty

Rejestr cnót można odnieśd do współczesnej praktyki w polityce: niektóre z tych snót trudne byłyby
do zweryfikowania w obecnej przestrzeni politycznej

stosunek liberalizmu do totalitaryzmu – totalitaryzm: w Europie feudalnej: totalitaryzm występował
w formie świeckiej oraz religijnej, w świeckiej przejawiał się w narzucanych społeczeostwom
sztywnych i krępujących indywidualne inicjatywy podziałach stanowych oraz wielu wewnątrz
stanowych przywilejów, w XVIIw ta forma została wzmocniona totalitaryzmem monarchicznym,
panującym udało się przeforsowad rządy absolutne, totalitaryzm religijny: nie tylko papizm ale także
formy życia religijnego, w których najistotniejsze rozstrzygnięcia zapadają w jednym centralnym
miejscu i nie można ich kwestionowad; dużo mówi się o formie: totalitaryzmu socjalistycznego:

termin socjalizm wprowadził do literatury Pierre Leroux w 1834r dla niego socjalista to ten, kto
krytykuje i potępia indywidualizm i w miejsce indywidualizmu Leroux wprowadza idee kolektywizmu;

przykładem odwoływania się do idei kolektywizmu był Karol Fourier dla niego kolektywizm to
organizacja życia we wspólnocie ‘falandze’, w której żadne działanie nie jest zbyteczne oraz żadna z
możliwości nie zostaje zmarnowana, podstawą doskonałego funkcjonowania owej wspólnoty miał
byd powszechny obowiązek pracy oraz jej odgórny podział wg potrzeb;

powszechny obowiązek pracy znajduje się też u podstaw koncepcji idealnej wspólnoty C. Saint
Simon’a autora ‘nowe chrześcijaostwo’ swoją koncepcję nazywał też społeczeostwem industrialnym,
nawiązując do powszechnego obowiązku pracy mówi, że wszyscy we wspólnocie pracując powinni
wykorzystywad najnowsze zdobycze techniki, u NICH były to wspólnoty, które nie miały byd
nadzorowane przez jakąkolwiek władzę, wszystkie powinności miały byd podporządkowane perswazji
i podporządkowaniu, wspólnoty wolne od jakichkolwiek aspołecznych pragnieo;

krytyka francuskich socjalistów: Engels w ‘rozwój socjalizmu’ oraz Benedetto Croce krytykując chciał
wyznaczyd różnice między liberalizmem a socjalizmem i tłumaczył, że ideologia liberalizmu to
‘poszukiwanie paostwa optymalnego’ czyli paostwa pluralistycznego, które nie jest teokratyczne ani
autokratyczne, jest za to takie, które pozostawia szerokie pole do działania obywatelom, by mogli ze
sobą rywalizowad i konfrontowad swe siły, by mogli działad w zgodnej niezgodzie, ideologia

7

socjalistyczna jest obarczona podwójnym grzechem: teokratyzmem i autokratyzmem, w ich wizji
przyszłości pojawia się ‘idea królestwa doskonałego bez konfliktów, złożonego z istot jednakowo
równych wobec Boga’ pojawia się idea dyktatury proletariatu, a ta dyktatura jak każda to nic innego
jak charakterystyczny dla każdej formy totalitaryzmu autokratyzm; ponad to ideologia socjalistyczna
hołduje równości ale pojętej w sposób zewnętrzny i mechaniczny, ta równośd ma byd podstawą
demokracji ludowej, Croce mówi, że cechą ideologii socjalistycznej jest pisanie emocjonalnych o
stronniczych historii ludzkości (niedojrzałe i pesymistyczne); jest on pierwszym, który kreśli
negatywną ocenę totalitaryzmu socjalistycznego,

wśród liberałów czy zwolenników liberalizmu, którzy nawiązują do tej problematyki totalitaryzmu nie
może zabraknąd poglądów I. Berlina, autor ‘K. Marks jego życie i środowisko’, ‘dwie koncepcje
wolności i inne eseje’, ‘myśliciele rosyjscy’, ‘pod prąd – eseje z historii idei’ – tam: poglądy dot.
totalitaryzmu, ale nie tylko; inspirował go stosunek liberalizmu do marksizmu i odwrotnie, ‘marksizm
i liberalizm posiadają pewne elementy wspólne, takie jak: bunty przeciw tyranom, duchownym i
wojowniczym filistrom, oraz bunt przeciw bezinteresownej elokwencji przywódców upośledzonych,
którzy porwani powszechnym nastrojem przemawiają nie tylko w imieniu własnej klasy czy
środowiska, ale stają się orędownikami wszystkich uciśnionych’; różnice między marksizmem a
liberalizmem: liberałowie wierzyli w nieograniczoną moc oświaty i racjonalnej moralności widząc w
nich remedium na nędzę i nierównośd społeczną, socjaliści przeciwnie: bez radykalnych zmian w
dystrybucji dóbr ekonomicznych i kontroli nad nimi nic nie mogą największe chodby przełomy
duchowe jednostek, dodaje: socjaliści wierzyli w potęgę i wpływ instytucji: zabezpieczenie przed
chaosem, niesprawiedliwością, a te niesie za sobą niekontrolowany indywidualizm; potępiał on
totalitaryzm komunistyczny ale mało uwagi poświęcał jego konkretnym nadużyciom, interesowała go
historia intelektualna komunizmu w tym ideowi fundatorzy: Lenin ale nie zaliczał do totalitaryzmu
komunistycznego Marksa, który to jego zdaniem był ‘typowym teoretykiem społecznym w tym
samym sensie co Mille i Comte’, oceniając Marksa dowodzi, że postawił on wiele ważnych
problemów a błędem było tylko to, że sądził, że je rozwiązał, że argumentacja była zgodna z
naukowymi kanonami XIX w; Marksowi można postawid wiele różnych zarzutów, ale nei ten związany
‘z praktyką paostwa komunistycznego i paostwa faszystowskiego’; daje on pozytywny wizerunek
Marksa, ale negatywny wizerunek dla komunizmu: całkowite podporządkowanie centralnemu
planowi i eliminacji sił przeszkadzających. Totalitaryzmy to zaprzeczenie wartości liberalnych takich
jak: wolnośd (najbardziej ceniona) podział: negatywna (zw. z odpowiedzią na pytanie ‘jak daleko sięga
obszar, którego granica, podmiot, osoba lub grupa osób ma lub powinien mied całkowitą swobodę
bycia, działania wedle własnej woli, bez wtrącania się innych osób’ – wolnośd ‘od’ różnych form
przymusu społecznego) i pozytywna (zw. z odpowiedzią na pytanie ‘co lub kto jest źródłem władzy
lub ingerencji, która może przesądzid, że ktoś ma zrobid raczej to niż tamto, byd taki a nie inny’ –
wolnośd ‘do’ tego, aby byd panem własnego losu)

Berlin o Heglu – zniewolenie ludzi wynika z błędnego rozumienia istoty instytucji społecznych oraz
sankcjonujących ich istnienie praw społecznych;

Berlin o Marksie – przedstawił społeczne i ekonomiczne hipotezy tłumaczące nieunikniony charakter
nieporozumieo, iluzji, że te stworzone przez człowieka stosunki są niezależnymi siłami,
nieuchronnymi jak prawa przyrody, jako przykłady pseudoobiektywnych sił: popyt, podaż, instytucje
własności, podziała społeczeostwa na bogatych i biednych, właścicieli i robotników i inne niezmienne
kategorie ludzi

8

Berlin: jestem wolny gdy planuję moje życie zgodnie z moją wolą, planowanie potrzebuje zasad,
które nie są narzucone, przyjmuję je sam gdy są racjonalne i zgodne z tym co konieczne; wolnośd,
która okazuje się ‘zrozumieniem konieczności’ leży u podstaw wielu współczesnych ideologii:
nacjonalistycznych, komunistycznych, totalitarnych; stosunkowo łatwo jest przejśd od filozofii
obiektywnego rozumu i teleologicznego determinizu heglistów i poczud się ‘natchnionym artystą’ –
stanowi to wyst. Uzasadnienie aby opowiedzied się za wolnością negatywną i to wywołało dyskusję,
jedni zarzucają Berlinowi, że obalił determinizm: Berlin odpowiadał, że jego stanowisko nie oznacza
opowiedzenia się za wolnatryzmem lecz za słabym determinizmem, w którym zdeterminowanie
odnosi się nie do zachowania ludzi ale do cech ludzkich, ludzie są w stanie zmienid te cechy, drudzy
zarzucali, że pomylił determinizm z fatalizmem, Berlin odpowiada: przyznaje, że jest zasadnicza
różnica między determinizmem a fatalizmem, jednak zarzut jest świadectwem niezrozumienia jego
stanowiska, opowiedzenie się za wolnością negat. Oznacza, że w odniesieniu do jednostki uznaje się
iż inne osoby nie przeszkadzają jej w robieniu tego co pragnie czynid zaś w odniesieniu do jej
stosunków z innymi ludźmi, że jest ona wolna od kajdan, więzienia i zniewolenia przez innych, w
żadnym razie nie wiąże się to z rezygnacji z demokratycznego rządzenia społeczeostwem po tym jak
podwóreczko zostało ogrodzone przed innymi a wszystko inne zostawione na pastwę sił politycznych;
Berlin miał świadomośd skrajności w poglądach: skrajne poglądy nie łączą się z demokracją a raczej z
dyktaturą

Popper – ‘społeczeostwo otwarte i jego wrogowie’ tam: przeprowadza krytykę Platona, Marksa i
Hegla;

Popper o Platonie PROFESOR NIE ZGADZA SIĘ Z OCENĄ PLATONA! – Platon wierzył, że prawo
historycznego przeznaczenia i prawo upadku może zostad złamane przez ludzką wolę opartą na mocy
ludzkiego rozumu, ‘prawo upadku przejawia się na płaszczyźnie włądz ludzkich’ – miało to stanowid
wywód Poppera o inżynierii społecznej ‘inżynier społeczny nie pyta o tendencje historyczne ani o
przeznaczeni człowieka, wierzy, że człowiek jest kowalem swego losu i w zależności od celów jakie
sobie stawia może wpłynąd na historię i zmienid ją’; wskazuje na socjologizm, który rzekomo
wystęouje w poglądach platooskich, z tego wszystkiego wyłania się Platooska wizja paostwa
idealnego: takiego, które teoretycznie podzielone jest na 3 klasy: strażników, uzbrojonych
pomocników –wojowników i robotników, a praktycznie Popperowi chodzi o 2 klasy: wojskowych i
‘nieuzbrojonych i ciemnych rządzonych – ludzkie bydło’ – to jest grupa obywateli, poza kategorią
obywateli są też niewolnicy, tu kryła się pogarda Platona dla demokracji Ateoskiej, bo w paostwie
Platona cała władza znajduje się w rękach klasy rządzącej a jest to możliwe tylko dzięki
‘komunizmowi: przez zniesienie własności prywatnej’, dla utrzymania i utrwalenia tej władzy
konieczne jest wychowanie i utrzymanie wojowników i utrzymanie przekonania, że klasa rządząca
stanowi rasę wyższą; doszukiwał się analogii ze współczesnymi formami komunizmu, np. gdy mówi o
próbie nadania komunizmowi statusu konieczności dziejowej, przedstawienia go jako czegoś ‘równie
koniecznego jak wschód słooca czy pory roku’, ponadto wśród analogii między koncepcją platooską a
współczesnym komunizmem jest przystrojenie komunizmu w kostium naukowości, przedstawiania go
jako programu sprawiedliwości globalnej; sprawiedliwośd totalitarna: ścisły podział klasowy,
utożsamienie wykształcenia wojskowego, stała i surowa cenzura wszelkiej aktywności intelektualnej
w łonie klasy rządzącej oraz ciągła działalnośd propagandowa mająca na celu urobienie i
ujednolicenie umysłów, samowystarczalnośd paostwa

9

Popper o Heglu i Marksie – wobec nich nie jest tak krytyczny jak wobec Platona, Hegel zaszczepił
totalizmowi kult paostwa, kult narodu, w świetle ‘filozofii prawa’: ‘paostwo należy czcid jako
manifestację tego co boskie na ziemi’, historia jako sprawiedliwy sędzia, który wydaje tylko
sprawiedliwe wyroki, naród to wspólnota złączona duchem; Popper tłumaczy, że naród dla Hegla jest
wspólnotą, którą jednoczy duch, który przejawia się na scenie historii, wszystko to zbiega się w kulcie
paostwa pruskiego; a było to wg Poppera społeczeostwo zamknięte, idzie dalej: myśl Hegla miałą stad
się później podstawą faszyzmu i rasizmu (ale to nadinterpretacja); co do Marksizmu: Popper nazywa
go najczystszą, najbardziej rozwiniętą i najniebezpieczniejszą formą historycyzmu; mówi, że Marks to
jednak fałszywy prorok, jest odpowiedzialny za szerzący spustoszenie wpływ historycznej metody
myślenia w szeregach tych, którzy pragną walczyd o sprawę społeczeostwa otwartego, ów
marksistowski historycyzm miał znaleźd wyraz w teorii walki klas oraz w teorii paostwa, wg Poppera
istotną cechą marksizmu jest to, że chce byd czymś więcej niż ‘proroctwami historycznymi’, czymś
więcej niż nauką, marksizm proponuje program polityczny, który Popper ocenił jako niezmiernie
ubogi, jego ubóstwo wynika stąd, że władza polityczna w hierarchii władz zajmuje miejsce
trzeciorzędne, Poppera mniej interesowała historia polityczna komunizmu, bardziej interesowała go
historia intelektualna, jej gł częściami składowymi są: 1. Uprawiany przez wulgarnych marksistów
historycyzm ekonomiczny, 2. Proroctwo Marksa głoszące, że wszystkie klasy z wyj burżuazji i
proletariatu muszą zniknąd lub stracid jakiekolwiek znaczenie, 3. Teoria proletariackiej rewolucji
społecznej, która zakłada okrutną wojnę domową między burżuazją a proletariatem; zdaniem
Poppera pochodną tych 3 składników jest programowy antydemokratyzm czyli polityka partii
marksistowskiej, którą Popper sprowadza do polityki siania wśród robotników nieufności zwł do
demokracji i zamętu, pochodną jest też sprzyjanie wewnętrznym i zewnętrznym wrogom społ.
Otwartego takim jak faszyści (teza budząca sporo kontrowersji);

społeczeostwo otwarte u Poppera – nie dał jasnej odpowiedzi na pytanie o jego istotę, generalnie
jest przeciwieostwem społ. Zamkniętego, ale nie do kooca, bo uwagi społ zamkniętego nie
pozostawiają wątpliwości, że społ. Otwarte nie było budowane w przeszłości i nie buduje się
współcześnie poprzez proste opozycje ‘elitarny – egalitarny’, jednak i one muszą byd brane pod
uwagę, bo bez nich wartości w społ. Otwartym stają się niezrozumiałe; Popper swoją wizję społ.
Otwartego nazywał humanitarną wizją sprawiedliwości opartą na postulatach: 1. Właściwej zasady
egalitarnej – zniesienie przywilejów tzw. Naturalnych, czyli opartych na przynależności grupowej czy
kastowej, 2. Ogólna zasada indywidualizmu, 3. Zasada: zadaniem i celem paostwa powinna byd
ochrona wolności obywateli; nie zgadzał się na = między indywidualizmem a egoizmem, między
wolnością i samowolą; czy historia ma sens? Popper odpowiedział przecząco, ale dodawał
jednocześnie iż ‘możemy nadawad jej sens’ i to nie pozując na proroków ani też nie oglądając się na
któregoś z nich lecz starając się pracowad możliwie najlepiej i zważając na własne błędy – pod tymi
stwierdzeniami mogłoby podpisad się wielu liberałów, ale trzeba pamiętad, że Popper ma
niestandardowe podejście do liberalizmu: krytyczne wypowiedzi dot. opinii publicznej, opinię tą
uznawał za rodzaj mitu, tak samo jak ‘człowieka ulicy’ czyli człowieka prostego,

liberał dla Poppera: nie jest sympatykiem 1 partii politycznej, ale człowiek, który zdaje sobie sprawę z
niebezpieczeostw związanych z wszelkimi formami władzy i autorytetów – w tym sensie był liberałem

R. Aron – w przeciwieostwie do poprzedników swoją uwagę koncentruje na tym co się działo w
byłym związku radzieckim – analiza ustroju radzieckiego/sowieckiego była podstawą dla niego
charakterystyki totalitaryzmu, wymienia 5 cech totalitaryzmu

10

1. monopol jednej partii składa się na działalnośd polityczną

2. wspieranie działalności politycznej ideologią jako tzw. Oficjalną prawdą paostwa

3. dla upowszechnienia i ugruntowania owej prawdy paostwa to paostwo skupia w swoim ręku środki
przemocy jak i środki służące przekonywaniu społeczeostwa (media)

4. w totalitaryzmie zdecydowana większośd działalności gospodarczej i zawodowej podlega jego
kontroli

5. wszystko staje się działalnością paostwa, wszelka działalnośd podlega ideologii, co wynikało, że
błąd popełniony w działalności gospo. Czy społ. Był traktowany jako błąd ideologiczny

Są to najbardziej rzucające się w oczy cechy totalitaryzmu wyodrębnione z analizy systemu
radzieckiego.

Mitologia lewicowej inteligencji, krytyka postawy afirmatywnej wobec radzieckiego komunizmu,
czym.

KOMUNITARYZM



nazwa od pojęcia wspólnoty, komuny, stanowisko uznaje prymat wspólnoty nad jednostką



korzenie, źródła filozoficzne są dalekie od współczesności, bo sięgają Arystotelesa, który
wypowiadał się o paostwie, które ze swojej natury jest pojęciem pierwotnym, wcześniejszym
niż jednostka, dla komunitarystów jednostki są wytworem wspólnot, bo te umożliwiają
jednostkom pojawianie się jako indywiduum, jesteśmy skazani na wspólnotę, dzieki której
wiemy kim jesteśmy



komunitaryzm jako nurt intelektualny pojawia się w szerszym wymiarze w 2 poł. XXw, nurt
anglosaski, który zaznacza swą obecnośd w dziejach idei od lat 80 zeszłego wieku



czołowi przedstawiciele: M. Sandel, Ch. Taylor, A. Mac Intyre



ograniczenia liberalizmu: wytykają brak integralnej antropologii, deprecjonowanie roli
aksjologicznej wspólnoty, promowanie demokracji proceduralnej pozbawionej idei dobra
wspólnego, brak konsekwentnego wyegzekwowania współuczestnictwa wszystkich obywateli



komunitaryści nie odrzucają idei demokracji parlamentarnej ale postulują przepojenie
struktur i instytucji paostwa wartościami pozaekonomicznymi: moralnymi, religijnymi,
ideowymi



Wszystko podbudowane podstawami filozoficznymi: Arystoteles, Taylor korzysta z Hegela,
pragmatyzm amerykaoski, laicyzm, społeczne teorie lewicowe, Rowls



Komunitaryści krytyczni wobec konkretnych form demokracji np. Taylor wyróżniał 2 formy
demokracji: 1. Forma ekonomiczna – nawiązująca do oświecenia, do Hobbesa, do Locka, ta
demokracja akcentuje domenę ekonomii, minimalizuje cnoty moralne, prawie nie dostrzega
obywateli jako kierujących paostwem, 2. Demokracja grawitująca ku rządom totalitarnym –
inspirowana przez idee ‘woli ogólnej’ Roussea ----- w obu tych formach dostrzegał pozytywne
idee, ale zaproponował 3 model społ. Demokratycznego nawiązujący do tradycji obywatelsko
– humanistycznej i postuluje w nim prawo do pluralizmu i wolności obywateli, w opozycji do
1. Proponuje oprzed jednośd paostwa na wartościach trans ekonomicznych – instytucje i

11

procedury paostwa demokratycznego należy traktowad jako dobro wspólne, które chroni
wszystkich obywateli; dostrzega rolę ekonomii w funkcjonowaniu paostwa demokratycznego
ale dystansuje się od klasycznych modeli życia gospodarczego zw. z socjalizmem lub
kapitalizmem, opowiadał się za równowagą między własnością prywatną a paostwową
(publiczną) - model mieszany



Komunitaryści aprobując demokratyczny system paostwa krytycznie oceniali liberalno-
proceduralną formę demokracji

o Typy krytyki liberalizmu

 Antropologiczna – wskazywano na nieadekwatnośd filozoficznej koncepcji

człowieka w ujęciu liberałów

 Etyczna – podkreślano, że formacja liberalna koncentruje się na absolutnej

wolności indywidualnej, a idea ta jest odseparowana od wartości moralnych

 Socjologiczna – uwidocznienie negatywnych skutków atomistycznej

koncepcji życia społecznego, którą preferuje liberalizm

o Typy te można sprowadzid do 2 płaszczyzn problemowych

 Filozofii społeczno-politycznej – mankamentem liberalizmu jest indywidualny

człowiek zakorzeniony w życiu społecznym, a on jest wyjęty z tego życia
społecznego; eksponowanie nieograniczonej autonomii i absolutnej wolności
człowieka jest skutkiem założenia, że historia życia ludzkiego to ‘tworzenie z
niczego’, jednostka w liberalizmie to istota bez historii, bez kontekstu życia
społecznego; komunitaryści twierdzą, że to postkartezjaoskie ‘czyste ja’
pozbawione osobowości ukształtowanej przez historyczne doświadczenie, w
konsekwencji to ‘ja’ jest rozumiane jako niezależny suweren, źródło
wszelkich wartości; dlatego życie społeczne staje się monologiem
egocentryków, czy egoistów, pomiędzy którymi nie jest możliwa autentyczna
komunikacja i wspólnota, osoba ludzka nie jest jednak osobnikiem
wyalienowanym z życia społecznego, dotychczasowej historii ludzkości, nie
jest czystym ja kreującym dowolnie własne życie, człowiek kształtując swą
osobowośd, kierując swym życiem nie może ignorowad podstawowego
pytania ‘kim jestem’ a odpowiedź na nie ukierunkowuje postawy i wybory
życiowe, przeciwnicy broniący liberalnej koncepcji człowieka: odwołują się do
faktu różnorodnej mobilności współczesnych generacji, fakty migracji oraz
mobilności ludzi są powszechne, nie podważają one jednak istnienia
etniczno-kulturowej tożsamości człowieka, jego wnętrze ulega wielu
zmianom, a w swych działaniach człowiek podlega silmym i różnorodnym
wpływom, liberalna teza o rzekomej autokreacji człowieka ujmowana w
aspekcie ontologicznym rozmija się z logiką i realistyczną filozofią, cele
działania człowieka są korelatywne do już istniejącej natury osobowej nie
mogą więc jej kreowad, istnienia ‘czystego ja’ nie potwierdza metoda
introspekcji, bo jesteśmy świadomi interakcji społecznych, które z kolei są
dziedzictwem historii

 Płaszczyzny antropologicznej – kominutaryści krytycznie oceniają liberalną

koncepcję wolności- wolny wybór człowieka w interpretacji liberałów
pozbawiony jest kryteriów moralnych itp. jest całkowicie dowolny,
pozbawiony logicznych i przedmiotowych uzasadnieo, można pytad jaki jest

12

sens tej wolności? Liberalna wolnośd byłaby próżnią, której nic nie warto
byłoby czynid, byłaby to wolnośd pozbawiona adekwatnej motywacji
działania a nawet pozbawiona byłaby określonego celu, człowiek jest istotą
nie tylko wolną ale też rozumną, kreatywną, postawy kreatywnej człowieka
nie zainspiruje wolnośd pozbawiona realnych celów i nienakierowana na
obiektywne wartości; egocentryczne samostanowienie indywidualnego ja
rezygnujące z kryteriów pozasubiektywnych, ze zobowiązao społecznych
prowadzi ostatecznie do nihilizmu w wydaniu Nietzschego; jeżeli moralnośd
jest tylko wyrazem woli to moja moralnośd jest wytworem mojej woli i nie
ma w niej miejsca na prawo naturalne, użytecznośd, czy największe szczęście
największej liczby ludzi, skrajny liberalizm nawiązuje do Nietzschego, który
tworzył nową tablicę dobra nadczłowieka; charakterystyczne, że Kimlicka
uznaje trafnośd referowanych zastrzeżeo kierowanych pod adresem
koncepcji wolności indywidualizmu ekstremalnego, idea wolności
negatywnej Berlina wg Kemlickiej uznaje wolnośd wyboru za dobro
samoistne, takie stanowisko jest nie do przyjęcia, wolnośd wyboru nie jest
celu samym w sobie ale warunkiem osiągania celów, które cenimy dla nich
samych, z takim stwierdzeniem należy się zgodzid, ale jest to paradygmat
filozofii klasyczneja nie myśli liberalnej, liberałowie i komuniści są zgodni:
wolnośd ma służyd realizacji celów życiowych, tylko dla liberałów: cele
indywidualne, dla komunistów są to cele społeczne



Krytyka liberalnej koncepcji demokracji, nie samej demokracji,

o Sandel – 2 zarzuty

 1. Liberalna koncepcja demokracji nie jest skoncentrowana na wartościach
 2 dochodzi do absolutyzowania wolności indywidualnej w libera liźnie,

dodatkowo znajduje się to w opozycji do demokracji, której podstawową
zasadą jest zas. większości,



Pozytywna wizja demokracji dla komunitarystów – Taylor, niezbędne warunki:

o Jednośd społeczna jest potwierdzona przez solidarnośd społeczną
o Autentyczne uczestnictwo społeczeostwa obywatelskiego
o Wzajemny szacunek i uznanie wykluczające jakąkolwiek dyskryminację
o Właściwa polityka ekonomiczna zapewniająca równowagę między własnością

indywidualną a społeczną



Czym różni się model demokracji komunitarystów od demokracji liberalnej

o W modelu demokracji liberalnej wg komunitarystów: brak jednoznacznej aprobaty

dla dobra wspólnego; Taylor za patriotyzmem

Wykład 16.04.2011

Komunitaryzm

Kom unitaryzm i libertarianizm są modne w fil współczesnej, są nurtami wznoszącymi się, zyskują
coraz więcej zwolenników.

13

Podstawy dla kominitaryzmu: liberalizm i neoliberalizm

Wartości demokratyczne ważne dla komunitarystóo pod względem widzenia dobra wspólnego

Jak komunitaryści postrzegają dobro wspólne? Nie suma dóbr ekonomicznych, ale zbiór dóbr
ekonomicznych, kulturowych, moralnych, ideowych, narodowych.

Komunitaryści odwołują się do Rowlsa – łączenie istoty życia społecznego ze sprawiedliwością
rozumianą jako wzajemna uczciwośd partnerów wchodzących ze sobą w kontakty – komunit.
Podkreślają, że Rowls zdystansował się od Hobbesa, który uznał egoizm za tworzywo paostwa,

Rowls sprawiedliwośd: komunitarści mówią, że w istocie sprawiedliwośd sprowadza się do
hipotetycznego założenia, że w kontrakcie biorą udział ludzie uczciwi, że idea sprawiedliwości jest
zatem wtórną logicznie i psychologicznie wobec norm etycznych, separowanie tego od moralnej
kategorii dobra (char. Dla liberalizmu) osłabia fundament życia społecznego, w relacji sprawiedliwośd
– dobro prymat należy do dobra, gdy nie respektowane są zas. moralne, nie ma autentycznej
sprawiedliwości

Komunitaryści krytyczni wobec liberalizmu za postulat neutralności aksjologicznej paostwa, całkowite
wycofanie etyki z domeny życia społeczno-politycznego, akcentowanie nieodzownośd cnót
społecznych przez komunitarystów, paostwo to przede wszystkim wspólnota kulturowo-etyczna,
negatywnie oceniają naturalistyczne uzasadnienia etyki, w tym teorie utylitaryzmu (Bentana i Milla)
teorie emotywizmu (Hume, Rowls) – ta teoria wywodzi źródło przekonao moralnych ze sfery uczud
człowieka, co jest rezygnacją z racjonalnej eksplikacji ludzkiego postępowania, kryteriów jego oceny i
postulatu odpowiedzialności, postulowana neutralnośd etyczna paostwa i zagubienie idei dobra
wspólnego są równoznaczne z aprobatą egoizmu w życiu społecznym. Znany zwolennik liberalizmu
Kimlitzka broni tezy o potrzebie neutralności etycznej paostwa, odwolsię do pluralizmu
światopoglądowego, kulturalnego, etycznego współczesnych społeczeostw. Gdyby paostwo
forsowało konkretny kodeks etyczny byłoby ono wg niego wszechogarniającą władzą i przymusem
wobec własnych obywateli. Kimlitzka zarzuca komunitarystom, że nie odróżniają sfery życia publ. Od
domeny ściśle politycznej, jego stanowisko jest częściową reinterpretacją klasycznego liberalizmu,
który dopuszczał etykę jedynie w życiu prywatnym, kontrowersyjne jest twierdzenie, że etyka jest
zagadnieniem dla paostwa, które jest dziełem obywateli dla dobra obywateli, pluralizm poglądów
zaznacza się we wszystkich dziedzinach życia, a nikt rozsądny nie wątpi, że uzgodnienia są potrzebne i
możliwe. Komunitaryści mówią, że integralnym elementem kultury i dobra wspólnego, bez których
nie może funkcjonowad paostwo jest moralnośd. Paostwo które zrezygnowało by z moralności i zas..
etycznych nie jest w stanie przetrwad w dłuższej perspektywie.

Komunit. Nie ustrzegł się dwuznaczności, pewnych ograniczeo – komunit. Zarzucają liberalizmowi
etnocentryzm kulturowo-polityczny, którego przejawem jest forsowanie liberalnego modelu
demokracji, równocześnie wyjaśniając genezę norm etycznych opowiadają się za umiarkowaną formą
etnocentryzmu historyczno-kulturowego. Zwolennicy komunit. Względem dobra wspólnego: jest ono
realnością substancjalną, wyrażenie to przypomina semantykę Kegla, który pojmował paostwo jako
byt substancjalny. Kontrowersyjne też stwierdzenie, że społeczeostwo ontologicznie kształtuje
jednostkę, gdyż ono formułuje ją kulturowo a nie tylko bytowo. Są to najczęściej wypominane
komunitarystom ograniczenia.

14

Libertarianizm swoimi ideowymi korzeniami sięga myśli Locka, szczególnie bliska zwolennikom
libertar. Jest teza skrajnego indywidualizmu, tylko jednostka liczy się, jej interesy i jej prawa. Paostwo
ogranicza wolnośd ludzką, wymusza zachowania niechciane, czyni z ludzi faktycznie niewolników,
paostwo zabiera niesprawiedliwie częśd dochodóo (podatków), niepotrzebnie wtrąca się w grę
rynkową, przyczynia się do marnotrawstwa środków i jest pożywką dla urzędników. Jednak nie obca
jest tu również teza o sensowności istnienia rynku kapitalistycznego, nie byli jego przeciwnikami jak
anarchiści. Na ukształtowanie się współczesnego libertarianizmu miały 2 szkoły ekonomiczne:
austriacka szkoła ekonomiczna na czele z von Mizesem i tigagowska szkoła ekonomiczna z
Friedmanem na czele. W założeniach tych szkół brakuje wątków filozoficznych, co je łączy? –
pochwała wolnego rynku, indywidualizmu, afirmacja wolności, swobodnego gospodarowania, krytyka
paostwa o rozszerzonych zadaniach (paostwa dobrobytu – tzw. Paostwa socjalnego), obowiązkiem
paostwa jest stad na straży prawnych uregulowao dot. swobodnej wymiany usług na rynku
kapitalistycznym, przedstawiciele tych szkół na + wolnośd ekonomiczna, która jest podstawą wolności
politycznej.

Czołówka libertarianizmu: Nozick, Rothbard

Libertarianizm będący gloryfikacją wolności osobistej, stawiający ją ponad innymi wartościami jest
silnie zakorzeniony w liberalizmie klasycznym, w swoich konkluzjach idzie znacznie dalej, współczesny
liberalizm wydaje się nie stanowi dla libertarianizmu szczególnego źródła inspiracji, często pozostaje
przedmiotem krytyki, niekiedy dośd radykalnej, pewne nurty libertarianizmu korzystają też z refleksji
anarchistycznych zwł. Z anarchizmu indywidualistycznego. Rothbard jest autorem koncepcji
skoncentrowanej wokół pojęcia własności, przyczynił się również do krytyki wewnątrz libertarianizmu
R. Nozicka.

Nozick jest znany z pracy ‘anarchia, paostwo, utopia’ – wychodzi od teorii absolutnych, naturalnych i
nienaruszalnych uprawnieo jakie posiada jednostka, szczególnie w odniesieniu do samej siebie.
Wychodzi też od tezy Locka, który pisał ‘mimo, że ziemia i wszystkie niższe istoty są wspólne
wszystkim ludziom, to jednak każdy człowiek dysponuje własnością swojej osoby’ Nozick tak samo
uważał, że jednostka może dzięki swej pracy dołączonej do niczyjego dobra istniejącego w naturze,
dzięki swojej pracy wejśd w posiadanie własności. Budował w ten sposób teorię sprawiedliwych
udziałów, jej założenia:

-każda struktura własności jest sprawiedliwa jeśli tylko ukształtowała się w sposób zgodny z
prawem –czyli ludzie zdobyli legalnie dobra, które posiadają

- w przypadku nabycia dobra po raz pierwszy w grę wchodzi albo zawłaszczenie jakimś

dobrem niczyim (np. ziemią) i przez dodanie własnej pracy uczenienie go dobrem posiadanym

- w przypadku dóbr już rpzez kogoś posiadanych wejście w ich posiadanie w skutek

swobodnej umowy zbycia/kupna/przekazania/dziedziczenia

- pierwotne nabycie udziału musi się dokonad w sposób, który nie uszczupli zasobu dóbr do

zawładnięcia przez innych (ich szansy na posiadanie) – gdyby się jednak to okazało nie możliwe
trzeba zastosowad zasadę zadośd uczynienia (kompensacji) – zapewnienie tego, aby w wyniku

15

pierwotnego nabycia dóbr poprawiła się także sytuacja tych, którzy na owo pierwotne nabycie dóbr
szans nie mieli.

Z punktu widzenia Nozicka liczyła się przede wszystkim legalnośd zw. z nabywaniem dóbr. Krytykując
Rowlsa zauważał, że jego teoria idzie w kierunku pozbawienia ludzi za POM. Podatków części ich
własności, w ten sposób wychodzi naprzeciw hasłu libertarian podatki to kradzież. W zw. z tym
odnosi się do paostwa minimalnego, bo jest ono najbardziej rozbudowanym paostwem jakie można
usprawiedliwid, każde bardziej rozbudowane paostwo narusza ludzkie prawo.

Rothbard: jego mistrzem był von Mizes, który był też zwolennikiem filozofii Bentana i utylitaryzmu, w
przeciwieostwie do von Mizesa Rothbard był wyznawcą filozofii prawa naturalnego, ius naturalis –
oparł na tradycji tomistycznej, bezpośrednio powołując się na sw. Tomasza i jego następców. Ale
wpływ na rozwinięcie jego koncepcji miała też myśl Grocjusza, Locka, Spencera XIXw. Uzasadniając
prawo naturalne, jego podstawę i znaczenie mówi on, że jest ono ugruntowane w naturze ludzkiej, za
tym stoi supozycja, że istnieje coś takiego jak natura człowieka jako wspólna przeszłym, teraźniejszym
i przyszłym osobnikom, którzy należą do gatunku homo sapiens. Naturę posiadają też zwierzęta, ale
natura człowieka różni się od niej w sposób zasadniczy: bo zawiera w sobie prawa podmiotowe, które
właściwe są tylko ludziom. Z jednej strony daje on do zrozumienia, że prawo naturalne jest
intersubiektywną nauką o szczęściu, a z drugiej str. Pisze o naturalnych prawach podmiotowych, w
znaczeniu jakby były one ideami Platona. Celem jego etyki i etyki w ogóle wg niego nie jest
sformułowanie zbioru wypowiedzi, zdao wyrażających silne przekonanie, że coś może byd dobre lub
złe, jedynie słusznym celem jest odkrywanie wypowiedzi i zdao syntetycznych a prioi (poszerzających
wiedzę i niepodważalnych) czyli praw porządku naturalnego. Wg. Niego są 3 możliwości genezy zasad
prawnych w społeczeostwie:

1) przestrzeganie tradycyjnego zwyczaju plemienia/społeczności

2) poddanie się arbitralnej woli rządzących

3) wykorzystanie rozumu do odkrycia prawa naturalnego

Nie uważał zwyczaju ani ustaw za źródło norm prawnych , dopiero ich przestrzeganie. Norma prawna
może powstad na 2 sposoby

1) Przestrzeganie zwyczaju lub nakazu suwerena
2) Przez wykładnię prawa naturalnego

Norma nie powstaje przez wykładnię precedensów i ustaw, odkrywanie prawa naturalnego jest u
niego zarazem obiektywne i obarczone możliwością błędu, uważał prawo za podzbiór etyki
rozumianej jako ‘dyscyplina normatywna, która identyfikuje i klasyfikuje pewien zbiór działao jako
dobry lub zły’

Prawo składa się z powinności i zdao normatywnych. Utylitaryści do których zaliczał Mizesa uznają
taką teorię sprawiedliwości własnośdi: cokolwiek paostwo określi jako legalne jest prawem czyli
podmiotowym prawem własności.

Ale on twierdził, że dobra teoria sprawiedliwości musi zaznaczad własnośd pierwotną nad własnością
paostwową.

16

Swoją teorię sprawiedliwej własności opiera na 2 zas

1) Posiadanie absolutnego prawa własności każdego człowieka do własnego ciała
2) Zawłaszczenia – absolutnego prawa własności do rzeczy, które ktoś znajdzie jako bezpaoskie i

zajmie lub przetworzy je własnym wysiłkiem

Z nim zw. jest kodeks libertariaoski, proponuje zas. Wg której żadne działanie nie jest nielegalne
jeśli nie polega na inwazji ani na agresji wobec innej osoby lub jej sprawiedliwej własności.
Inwazja musi mied charakter konkretny i fizyczny. Przy interpretacji sprawiedliwej własnośdi
chodzi o własnośd zdobytą w 1 z 3 sprawiedliwych dochodów (zawłaszczanie, kontrakt,
darowizna). Mówi on, że wszelka odpowiedzialnośd musi byd powiązana z konkretnym prawem
podmiotowym, któ®e wg niego wydaje się czymś więcej niż tylko koncesją przyznaą przez
społeczeostwo. Rozumiał on prawa i obowiązki jako byty oddzielna chod ontycznie były one
zależne od konkretnych osób. Wielu lubertarian przypuszcza, że zobowiązania nasze powstają
niejako automatycznie w momencie dokonania czynu niedozwolonego. Zauważa też, że agresor
traci swoje prawa w stopniu w jakim naruszył prawa swoich ofiar, jest to stanowisko wspólne z
koncepcją etyki obiektywistycznej. Tak rozumiany obowiązek jest obiektywny i powstaje
niezależnie od tego czy zostaje uznany przez konkretne osoby, podobna jest sytuacja praw
podmiotowych, istnieją one niezależnie od ich uznawania. Rothbard twierdzi, że prawa człowieka
nie istnieją jeśli nei są prawami własności, tracą swoją jasnośd gdy przestaje się uznawad prawa
własności jako standard. Trzeba jednak zaznaczyd, że niegdzie nie powiedział on, że prawa
człowieka nie istnieją w ogóle. Przyjął teorię ścisłej odpowiedzialności Ebsteina, na gruncie której
pod uwagę brany jest ściśle przyczynowy stosunek dający się semantycznie zakwalifikowad do
kilku schematów typu: x okradł z, x uderzył z itd. – nie bierze się pod uwagę winy sprawcy, nacisk
postawiony jest na jego działanie, teoria ta pozwala uniknąd problemu koncepcji zaniedbania, w
ramach której ocenia się działanie przy zastosowaniu nieostrego standardu rozsądności. Kwestia
prawa do obrony na podstawie traktatu ‘etyka wolnosci’ rothbarda może budzid zastrzeżenia, że
dopuszcza on 2 przesłanki

1) Zastraszenie – bezpośr groźba przemocy fizycznej
2) Oszustwo – przejęcie czyjejś własności bez przyzwolenia

Jego koncepcję nazywa się niekiedy anarchokapitalizmem, niektórzy uważają go za twórcę
wolnorynkowego anarchizmu, tę koncepcję b. trudno sklasyfikowad posługując się
dychotomicznym podziałem na lewicę i prawicę, można najwyżej powiedzied, że libertarianizm
jest odpowiedzią na etatyzm nowej lewicy i militaryzm neokonserwatyzmu. Rothbard określał
minimalistyczny program libertarianizmu jako przemianę całego świata za pomocą siły systemu,
idei: wolności, dobrobytu. Wydaje się, że anarchokapitalizm jego jest po prostu anarchizmem,
gdyż odrzuca wszelką legitymację paostwa rozumianego jako organizacja istniejąca dzięki tzw.
Koercji – powstrzymywaniu. Rothbard dopuszczał możliwośd użycia siły jednak tylko w obronie
własnej własności lub w konsekwencji jej naruszenia, w tym systemie paostwo jest agresorem,
podatki – kradzieżą, dla libertarian odmowa świadczeo na rzecz paostwa nie ma co do zas.
Negatywnej kwalifikacji etycznej, współczesna walka klas toczy się nie między burżu a
proletariatem a pomiędzy konsumentami i płatnikami podatków. Politycy i urzędnicy są
konsumentami podatków, faktycznie utrzymują się oni z systemowej kradzieży, systemu
fiskalnego. Koncpepcja ta jest kapitalizmme, bo u jej podstaw stoi prawo własności jako święte i

17

nienaruszalne prawo natury, którego nie można ograniczad. Jedyny aspekt równości
akcentowany przez niego to równe prawo każdego człowieka do posiadania własnej osoby,
własności…….

Stosunek Rothbarda do Nozicka: gł. Przedmiotem krytyki Rothbarta jest twierdzenie Nozicka o
niepokalanym poczęciu paostwa cyzli samorzutnym jego powstaniu: rothbard mówi, że żadne
istniejące paostwo nie zostało niepokalanie poczęte. Usprawiedliwione mogłoby byd jedynie
paostwo minimalne, które powstałoby ze stanu anarchii, wg niego Nozick gdyby był
konsekwentny powinien zostad anarchistą, doprowadzid do obalenia paostw a następnie czekad
aż niewidzialna ręka spowoduje powstanie paostw minimalnych zgodnie z jego przewidywaniami.
Wg Rothbarda należy odrzucid ograniczenie prawa własności, które Nozick chciał nałożyd. Mimo
krytycznego podejścia uważał jednak teorię nozicka za najważniejszą próbę podważenia
anarchizmu i usprawiedliwienia paostwa w XXw

Można powiedzied, że Rothbard opracował koncepcję etyczną opartą na interpretacji
tomistycznego prawa naturalnego, cechującą się uniwersalizmem, rygoryzmem i formalizmem i
pod tym wzgl. Przypomina Kanta. Jednocześnie silne korzenie w liberalizmie i anarchizmie
indywidualist. Jego nie interesowalo podejście utylitarystyczne, stosunek do paostwa, aborcji
sytuuje go daleko zarówno od lewicy jak i prawicy społ-polit. Za swoje zadanie uważał
przedstawienie w zarysie kodeksu libertariaoskiego, który dopracowad mieli jego następcy. Zarys
ten jest nieostry, daje możliwośd ochwycenia jedynie intuicji, postulatów i nie tworzy spójnego
systemu.

Patriotyzm:

Tradycyjny i nowoczesny – ale podział ten nie jest dobry, warto trzymad się innego podziału.

Koncepcja traktowana albo zbyt wielkim namaszczeniem albo marginalnie. Niektórzy traktują to
zjawisko jako należące do minionej epoki, w dobie globalizacji wg nich patriotyzm nie ma żadnego
znaczenia, zwykło się o nim mówid z pewnym zażenowaniem ze względu na współczesną poprawnośd
polityczną, któ®a jakoby nakazuje unikad patosu, nakazuje byd powściągliwym w wyrażaniu swoich
emocji e życiu publicznym. Istnieje też przekonanie, że patriotyzm nie harmonizuje z nowoczesnością,
że wraz z nadejściem nowoczesności dokonało się odczarowanie – dyskredytowanie hierarchii
wartości nadających sens światu. W wyniku tego procesu człowiek nie musi szukad swojego
przeznaczenia w dążeniu do wyższych celów. W nowoczesnym świecie nie znajdują też uznania
ukazywania pasji lub bohaterstwa.

Kolejną przyczyną dystansowania się wobec patriot. Jest swoisty lęk przed konsekwencjami jego
ewokowania, wywołany m.in. negatywnymi doświadczeniami zw. z manipulacją patriotyzmem,
usprawiedliwianiem przez patriot. Zachowao moralnie nagannych lub przeradzanie się patriot. W
nacjonalizm.

Teraz: przekonanie, że nei jest on konieczny i możliwy na obecnym etapie. Żyjemy w świecie, gdzie
człowiek uwolnił się od wszystkiego co narzucone przez więzi społeczne i może swobodnie

18

decydowad o kształcie swojego żywota. Pogląd ten stanowi konsekwencję przyjęcia paradygmatu
życia społecznego: ujęcie indywidualistyczne, które nie uznaje istotnego związku jednostki ze
społeczeostwem. Szczególnym przejawem tego spojżenia jest kwestionowanie wartości jaką dla
jednostki reprezentuje społecznośd. Jednoska nie dostrzega potrzeby wartościowania grupy
społeczności, w które się znalazła niekiedy idzie to dalej, bo kwestionują wartości społeczne. W
rezultacie przyjęcia założeo idnywidualist, pomija się w ogóle kwestię istnienia zobowiązao jednostki
wobec społeczności. Patriotyzm wydaje się byd zjawiskiem schyłkowym również gdy uzna się
prawdziwośd tezy o koocu historii. Nadmiar Patriotyzm może byd szkodliwy, bo zbytnie przywiązanie
do jego wizji dzieli społeczeostwo i może prowadzid do konfliktów zewnętrznych (jak i
wewnętrznych). Ponad to nadmierna Patriotyzm mobilizacja kooczy się często frustracją obywateli,
gdyż liberalna demokracja ma obecnie ograniczone możliwości sprostania wielu ludzkim
oczekiwaniom. PATRIOTYZM może byd postrzegany jako schyłkowy również gdy zajmie się
stanowisko, że przyszłośd należy do struktur międzynarodowych. Wg. Jelioskiego PATRIOTYZM jest
jednak zjawiskiem realni istniejącym i nie należy go marginalizowad. Współczesne życie społeczne
znajduje się w stanie przełomu, w stanie kryzysu – to doprowadzi/doprowadza do przekształcania się
też i istoty PATRIOTYZM i relacji jednostka – społecznośd. Wszystko to wywołane upowszechnieniem
indywidua. Relatywizmu, traktowania instrumentalnego w stos. Miedzyludzkich, po czesci
utylitaryzmu czy hedonizmu. Można również dorzucid inne zjawiska: detradycjonalizacja, pluralizm
kulturowy, wielokulturowośd, integracja europejska, globalizacja. Przemiany dot. społ. Lokalnych,
regionalnych też mają swoją wagę i znaczenie. Współczesnemu człowiekowi PATRIOTYZM kojarzy się
m.in. ze szczególną więzią z własnym narodem, jednak w dziejach PATRIOTYZM dostrzegamy
różnorodnośd jego form,

w starożyt. PATRIOTYZM wyrażał się w mocnym przywiązaniu do ziemii urodzenia, miejsca gdzie
człowiek bytował, spędził większośd życia, gdzie zyli i zostali pochowani jego przodkowie, u star.
Greków: PATRIOTYZM obejmował również polis, Rzym: w okresie republiki – podkreślenie
przywiązania do wolności osobistych i politycznych, ich PATRIOTYZM polegał na afirmacji paostwa,
które było postrzegane jako gwarant wolności, w średniowieczu lojalnośd PATRIOTYZM dot.
suwerena oraz kraju, w którym suweren władał, PATRIOTYZM manifestował się w wierności i
spełnianiu określonych obowiązków wobec panującego. We Włoszech XIV – XV w PATRIOTYZM miał
mniejszy zasięg i polegał na lojalności wobec własnego miasta, umacnianie się absolutyzmu w
Europie XVI-XVIIIw spowodowało odrodzenie się PATRIOTYZM w jego klasycznym – rzymskim ujęciu,
powiązanego z ideałem wolności, PATRIOTYZM był ten, kto podejmował walkę o wolnośd ludu,
wolnośd ludzi wobec prawa, reformę paostwa czy postęp społeczny. Współczesna postad, formę
specjalnej więzi z własnym narodem PATRIOTYZMprzybrał dopiero po rewolucji francuskiej, kiedy w
europie zaczęły powstawad nowoczesne paostwa narodowe.

Różnorodnośd form: stawia pytanie czym PATRIOTYZM jest w swojej istocie

Trudności w definiowanie PATRIOTYZMu biorą się z tego, że mamy do czynienia z wielorakością ujęd,
starczy podad kilka przykładów np. w lit. Anglojęzycznej, tam kiedy mówimy o PATRIOTYZMie zwraca
się uwagę na problem miłości do czyjegoś kraju lub narodu, PATRIOTYZM jest ujmowany tu jako
cnota polityczna sprawiająca, że człowiek gotów jest do poświęcenia się na rzecz pomyślności kraju
rodzinnego czy współobywateli

19

W lit. Niemieckiej: podkreśla się mocne poczucie przynależności do ojczyzny, które może znaleźd
wyraz w bezinteresownej ofierze na rzecz społeczności paostwowej, zwykle wyraża się w
podtrzymywaniu tożsamości narodowej i szacunku do symboli narodowych, takim symbolem jest
flaga

W lit. Włoskiej- znajdujemy porównywanie PATRIOTYZM do uczucia, oddania, miłości, wierności
ojczyźnie, Patrii, przywiązaniu do jej wartości, instytucji, często w sposób fanatyczny i wojowniczy

Patrząc globalnie: podkreśla się w próbie opisu PATRIOTYZMu tezę iż jest on rodzajem lojalności
wobec narodu jaki przejawiają jedynie ci, którzy są jego przedstawicielami. Inni podkreślają oddanie
wspólnocie, do której ktoś należy. Jeszcze inni: uczuciowe przywiązanie do najbliższej okolicy czy do
ziemi ojczystej. Inni: problem odpowiedzialności za ojczyznę, by stała się nosicielką wartości,
środowiskiem które ma byd nasycone wartościami, które pozwala je dalej kultywowad. We
wszystkich tych próbach definicyjnych występują elementy wspólne: 1) człowiek jako źródło postawy
i zachowania, 2)społecznośd w wymiarze lokalnym/narodowym/paostwowym oraz jej wartości
terytorium, kultura, instytucje, które stanowią cel działao człowieka.

PATRIOTYZM jest relacją człowieka jako jednostki do społ. Lokalnej w znaczeniu regionu, ale też
narodowej, paostwowej lub ponad narodowej oraz wspólnotowego systemu wartości o char.
Afirmatywnym. Ta relacja jednostki do .. przyczynia się do podziału świata na ‘my – oni’ czyli tych,
którzy odznaczaja się podobną postawą i całą resztę. PATRIOTYZM w swej istocie afirmacja jedności
staje się możliwy, bo człowiek jest istotą aksjologiczną, wrażliwą na cennośd rzeczy ale też jest istotą
zdolną do wydawania sądów wartościujących.

Mając świadomośd różnych podziałów PATRIOTYZM, Jelioski proponuje podział

1) Patriotyzm niepolityczny

a. Etniczny - wyżej ceni ekskluzywnośd własnej społeczności, np. pochodzenie członków

społeczności od wspólnych przodków, często za wyznacznik etniczności przyjmuje się
pochodzenie od wspólnych przodków rozumiane w sposób mityczny, wspólne
pochodzenie, więź pokrewieostwa daje jednostce oparcie, poczucie bezpieczeostwa,
pewne zakorzenienie, jest ono źródłem wspólnej solidarności grupowej, takie
powiązanie stanowi źródło duchowe którego ciężko szukad w stos. Społecznych.
Relacja do własnej ojczyzny polega również na mocnym poczuciu przynależności i
identyfikacji ze społecznością, na solidarności z jej członkami, na bezwzględnej
lojalności wobec grupy, jednak: słabośd refleksji nad własną specyfiką, nie bywa
precyzyjnie określana, członkowie gr. Etnicznej dokładniej niż siebie samych definiują
‘innych’; wyrazisty podział ‘my-oni’; w tej formie wyżej ceni ekskluzywnośd własnej
społeczności, np. pochodzenie członków społeczności od wspólnych przodków,
często za wyznacznik etniczności przyjmuje się pochodzenie od wspólnych przodków
rozumiane w sposób mityczny, wspólne pochodzenie, więź pokrewieostwa daje
jednostce oparcie, poczucie bezpieczeostwa, pewne zakorzenienie, jest ono źródłem
wspólnej solidarności grupowej, takie powiązanie stanowi źródło duchowe którego
ciężko szukad w stos. Społecznych. Relacja do własnej ojczyzny polega również na
mocnym poczuciu przynależności i identyfikacji ze społecznością, na solidarności z jej
członkami, na bezwzględnej lojalności wobec grupy; Towarzyszy duży ładunek uczud
pozytywnych wobec swoich i uczud negat. Względem obcych

20

b. Kulturowy – przedmiotem szczególnej atencji są kategorie niepolityczne ale inne niż

etniczne, np. kultura; Meinecke – pisał o narodzie kulturowym, czyli zbiorowości,
któ®a opiera się na wspólnie przeżywanym dorobku kulturowym, wpoł. Kulturowe
nie wymagają posiadania mitu genealogicznego pochodzenia, chociaż zazwyczaj
potrzebują poczucia wspólnej pamięci, patriot kulturowy charakter. Się otwartością,
bo kultura oferuje możliwośd wyboru, nie urodzenie ale zasięg kultury określa
granice społeczności, kultura charakter. Się szeroko rozbudowaną sferą symboliczną:
pismem, sztuką, filozofią, literaturą, myślą polityczną; symbole stanowią przedmiot
szczególnej pochwały prawie tak samo ważny jak wartości, do których odsyłają; do
podmiotu patriotyzmu bezpośrednim obiektem postaw i zachowao zaliczane są tzw.
Korelaty kultury: zabytki architektury, dzieła literackie, naukowe, malarstwo, rzeźba:

i. Współczesne ujęcia: kultura złożona z wielu elementów.

ii. Społ. Patriot. Opierająca się na wspólnie przeżywanym dorobku kult. Stanowi

byt trwający w dłuższym czasie w zw. z czym kultura ma char. Dziedzictwa
przekazywanego w łaocuchu pokory i tę cechę wspólnotowej kultury dobrze
oddaje pojęcie tradycji, które można rozpatrywad w 3 aspektach:
1)przedmiotowym-opiera się na twierdzeniu, że tradycja jest zbiorem
wartości wywodzącym się z przeszłości, któ®e to wartości roszczą sobie
pretensje do tego aby zobowiązywad i stanowid normę działania 2)
czynnościowym - traktowana jako przekaz kulturowy, uświadamia ona fakt,
że człowiek rodzi się w określonej kulturze, co początkowo przyjmuje
bezrefleksyjnie, ale później zastana kultura jest poddawana weryfikacji i
człowiek dokonuje w sposób wolny wyboru wartości 3) podmiotowym – to
postawa wobec przeszłości, jest tutaj korygowana przez wspólnotowe
wartości moralne, tzw. etos społeczny jako jednolity system ocen, sądów,
postaw, funkcjonujący w obrębie danej społeczności

1. To wyznacza człowiekowi autorytatywny horyzont aksjologiczny,

2) PATRIOTYZM polityczny – podstawą jest tu są wartości i więzy polityczne, wśród których

wolnośd i równośd są cenione w sposób szczególny, członkowie społeczności politycznej
odznaczają się aktywnym i odpowiedzialnym podejściem do rzeczywistości, co oznacza, że
napotkane problemy traktują jako wyzwanie. Jednocześnie różnią się oni sposobem widzenia
tych spraw, które stały się przedmiotem wspólnego działania. Połączenie powyższych cech
człowieka a jednocześnie cenionych wartości: wolności, równości, odpowiedzialności nazywa
się często OBYWATELSKOŚCIĄ, stanowi ona zasadniczą treśd powiązao politycznych, w
społecznościach patriotycznych mamy do czynienia ze stosunkami wzajemnego uznania, co
oznacza, że każdy może oczekiwad iż jego prawo do wolnośdi, równości, własnośdi, prawa
wyborcze będą respektowane przez wszystkich, z tego powodu są one zabezpieczane przez
prawo stanowione przez władzę, przez instytucje, czyli afirmacja praw człowieka i obywatela
dokonuje się poprzez działania mające na celu ochronę prawa stanowionego oraz instytucji
poprzez szacunek dla nich oraz lojalnośd i podporządkowanie się im. Wartością godną
afirmacji tu jest ustrój polityczny wg. Habermasa społecznośd wolnych i równych jednostek
poprzez praktykę obywatelstwa kształtuje przekonania, dochodzi do konsensu i wspólnie
podejmuje decyzje, to postępowanie rozrasta się do ustroju prawno-paostwowego czyli do
sposobu organizacji życia społ-politycznego. 4 el. Organizacji życia Polit-społ:

a. forma rządu

21

b. Relacje między organami
c. Struktura terytorialno administracyjna
d. Reżim polityczny

i. Demokratyczna forma

ii. Totalitarno-autorytarna

iii.

Inną wartością w patriotyzmie politycznym jest sfera publiczna – ona jako przestrzeo, gdzie
członkowie społeczności politycznej mogą rozważad sprawy stanowiące przedmiot wspólnej troski,
dochodzid do wspólnych poglądów; na tę sferę szczególnie otwarta powinna byd władza polityczna.

Kolejny czynnik afirmacji: kultura polityczna:

e. Wartości polityczne, które członkowie preferują i przez pryzmat których oceniają

instytucje i procesy polityczne

f. Postawy wobec polityki i systemu politycznego ukształtowane przez przyjęte

wartości polityczne

i. Kultura polityczna:

1. Postawa wobec grupy
2. Postawa wobec systemu
3. Stosunek do równości
4. Sposób podejścia do konfliktu
5. Stopieo modernizacji systemu wartości kulturotwórczej

PATRIOTYZM polityczny można podzielid:

1) Indywidualistyczny – liberalny – np. Rowls, - słabe więzi społeczne powstające na bazie

szacunku dla praw, więzy łączące ludzi mają podstawę w prawach i obowiązkach, nie można
mówid o bezpośrednich relacjach w społeczności, nacisk położony na równe traktowanie
obywateli o co mają dbad instytucje kierujące się w rozdzielaniu praw i obowiązków zas.
Sprawiedliwości, wg Rowlsa: społeczeostwo dobrze urządzone – wyraźne rozróżnienie
między paostwem a społecznością, któ®e sprawia, że jednostki zaczynamy postrzegad na
wzór członków organizacji, od władzy wymaga się uwzględnienia preferencji obywateli, a
aparat paostwa traktowany przedmiotowo, jako zło konieczne, stąd postulaty ograniczenia
rządu do niezbędnego minimum; członkowie organizacji społ. Nie odróżniają się istotnie od
osób prywatnych, któ®e swe interesy przeciwstawiają paostwu; bycie obywatelem
sprowadza się do zdolności przywracania podstawowych praw, zapewnienia równego
traktowania oraz przyczyniania się do reprodukcji paostwa gł. Przez udział w wyborach i
płacenie podatków; tu zbiorowośd polityczna nie ma wspólnych celów czy koncepcji dobra,
celem społ. Polit pozostaje jedynie zapewnienie ‘dobrego życia’, którego treśd każdy określa
sobie sam, dlatego ten patriotyzm nie odwołuje się do zbiorowej tożsamości, wartością jest
tolerancja i uszanowanie różnorodności, co wiąze się z przekonaniem, że wyborów
aksjologicznych nie da się uzasadnid, czyli nie da się wzajemnie uzgodnid

2) Wspólnotowy – republikaoski – oparcie na zbiorowej tożsamości, aktywnym udziale w życiu

społecznym, bronią go komunitaryści, podkreśla się, że lojalnośd wobec Patrii nie może byd
zredukowana do afirmacji abstrakcyjnych zasad takich jak wolnośd i sprawiedliwośd, społ.
Polityczna jest zbyt kruchą konstrukcją aby przetrwad bazując jedynie na zgodznie dot. praw i

22

instytucji, jej istnienie wymaga mobilizacji jednostek w oparciu o silniejsze więzi i mocniejszą
tożsamośd; społ. Polit przybiera tu charakter samookreślającej się wspólnoty etycznej
kierującej się całościową podzielaną przez wszystkich członków koncepcją dobra, wspól. Polit.
Nie jest nautralna aksjologicznie lecz definiuje dobro, określa co jest wartościowe i na czym
polega ‘dobre życie’, samo określenie wspól. Politycznej następuje na drodze kolektywnej
praktyki w wyniku udziału wszystkich członków w kształtowanie panującego konsensu, do
aktywności obywatelskiej nie można przymuszad, bo bylibyśmy niedaleko od totalitaryzmu,
niezbędne są wewnętrzne motywacje, przekonywania obywateli a przede wszystkim CNOTY
OBYWATELSKIE: 1)lojalnośd, 2) solidarnośd 3) aktywne uczestnictwo w życiu wspólnoty.
Krytycy tej formy PATRIOTYZM mówią, że PATRIOTYZM ten ignoruje różnice, które są we
współczesnych społeczeostwach, że insty. Polit czy partie, które ulegają pokusie kreowania i
wspierania jednolitości moralnej popadają w niebezpieczeostwo herezji, obrona: całkowite
wyeliminowanie przeświadczeo o tożsamości i przynależności grozi dotarciem do miękkiego
despotyzmu (który może przejawiad się w różny sposób, ale m.in. w centralistycznym
zarządzaniu).