Filozofia i etyka polityki 6.10.2010

Czy filozofia jest potrzebna?

Filozofia jest w grupie tzw. przedmiotów ogólnych, pozwala na lepsze zrozumienie otaczających nas problemów. Jest niezbędna dla kształtowania niezawisłości myślenia.

Filozofia mówi o problemach, które cechuje wielka ogólność i abstrakcja.

Filozofia jest istotna (konieczna) dla podniesienia wartości (umocnienia pozycji) nauk społecznych. Stara się wskazać ich funkcje w procesie życia społecznego (publicznego) i jednostkowego.

Filozofia - z grec. philein (hileo) + sophia- miłować/lubić + mądrość. Filozofia- miłowanie mądrości. Antyczni filozofowie VI/VII w. na czele szkół filozoficznych matematycy- Pitagoras i Tales z Miletu. Związek filozofii z matematyką ma historyczne uzasadnienie. Pitagoras przez większość uważany jest z tego, który pierwszy raz użył słowa filozofia.

Czym jest mądrość?

• Sokrates utożsamiał mądrość z dobrocią. Wystarczy wiedzieć, co jest dobre, aby czynić dobro- tzw. intelektualizm etyczny.

• Arystoteles z kolei odróżnia mądrość jako cnotę dianoetyczną (intelektualną) od dobra jako cnoty etycznej. Wg niego cnoty te nie utożsamiają się ze sobą.

• Seneka (stoik, nauczyciel Nerona) w I w. n.e. uważał, że mądrość to Sophia, a różnica między nią a filozofią polega na tym, że mądrość jest najwyższą doskonałością duszy ludzkiej. Filozofia to tylko umiłowanie mądrości. Mądrość sprowadza się do znajomości spraw boskich i ludzkich, człowiek dochodzi do niej po przez uprawianie i miłowanie filozofii.

• Myśl chrześcijańska (okres średniowiecza) sprowadza mądrość do trwałej dyspozycji poznania prawdy absolutnej (Boga). Św. Tomasz XIII w, ludzka prawda naukowa musi być z konieczności zgodną z mądrością chrześcijańską - jeśli nie jest zgodna jest fałszem i powinna być potępiona. Zgodnie z wykładnią chrześcijańską mądrość pozwala ujmować świat, odróżniać dobro od zła, moralne piękno od brzydoty, zarówno w myśli jak i w czynie. Pozwala precyzyjnie dotrzeć do tego, co najważniejsze- do zbawienia.

Mądrości nie da stworzyć się z niczego, można ją ciągle pobudzać i aktywizować. Mądrość żywi się wiedzą. Wiedza zasila, pomaga wyostrzyć mądrość. Bez wiedzy mądrość pozostaje niespełnioną możliwością. Mądrość czyni z wiedzy właściwy, korzystny dla człowieka użytek. Głupota marnuje wiedzę bądź wykorzystuje ją przeciwko człowiekowi.

Mądrość nie jest równoznaczna z wiedzą. Mądrość to trwała dyspozycja intelektu, natomiast wiedza to tylko zbiór informacji. Można być uczonym pozbawionym mądrości lub mędrcem nieposiadającym wiedzy.

Mądrość jako trwała dzielność intelektualna, charakteryzuje się, determinacją, skłonnością do podejmowania ryzyka, nawet wobec możliwości otrzymania ciosu poniżej pasa. Wymaga odwagi intelektualnej, moralnej i cywilnej.

Moralność:

a) filozoficzna (charakter teoretyczny);

b) zdroworozsądkowa (charakter praktyczny

Z dzielnością intelektualną wiąże się dzielność etyczna, razem pozwalają formułować słuszne normy, pozwalają działać zgodnie z nimi.

Wykład II 13.10.2010

Czym jest filozofia, jaki jest jej przedmiot?

Przedmiot filozofii na przestrzeni dziejów (od VII/VI w. p.n.e.) jest bardzo różnorodny i zawiera wiele propozycji. Od tego czasu bowiem mialo miejsce racjonalne wyjaśnianie rzeczywistości.

Zbiorcze zestawienie wyjaśnień terminu filozofia: 4 spojrzenia

1. Filozofia mieści w sobie wszystko to, co nie jesteśmy w stanie poddać badaniu naukowemu . Oznacza to, że dla niektórych filozofia jest dyscypliną, której przedmiot badawczy nie jesteśmy w stanie racjonalnie wytłumaczyć, jest to swoista metanauka.

• A. Comte - pierwszy pozytywizm

• Mach, Avenarius: empirio-krytycyzm - drugi pozytywizm

• B. Russel - trzeci pozytywizm (różne szczegółowe nurty filozofii XX w.)

• Wg. nich nauka=filozofia

Pozytywiści tłumaczyli, że od Arystotelesa filozofia nie była równoznaczna z nauką, ale już po Arystotelesie przyspiesza proces wyodrębniania się dyscyplin - samej filozofii (matematyka, psychologia, logika formalna)

Proces wyodrębniania się filozofii z poszczególnych dyscyplin, utwierdził pozytywistów w przekonaniu, że filozofia nie ma żadnego konkretnego przedmiotu. Przedmiotem jest próba wyjaśniania zagadnień, które nie poddają się weryfikacji naukowej.

!!! Ten pogląd jest niesłuszny, bo gdyby tak było, powinniśmy mieć dziś mniej filozofii, a tak nie jest.

Z upływem czasu rozmaite dyscypliny wydzieliły się z filozofii, w miejsce tych dyscyplin pojawiają się inne. Po odłączeniu logiki formalnej w jej miejsce powstała filozofia logiki. Ponadto zwolenników tej koncepcji filozofii można zapytać w imieniu, jakiej nauki wysuwają stwierdzenia.

Arystoteles - IV p.n.e. albo filozofujemy albo nie filozofujemy, ale jeśli nie filozofujemy to tylko w ramach filozofii. Jeśli nie należy filozofować to należy filozofować.

2. Wg niektórych filozofia nigdy nie zaniknie, nawet, jeśli odłączą się od niej wszystkie dyscypliny szczegółowe a nie zaniknie, bo nie ma nic wspólnego z nauką.

Filozofia zajmuje się tym, co ponad racjonalne, co nie da się rozstrzygnąć (pojąć) intelektem, jest na pograniczu. Niewiele ma wspólnego z nauką i rozumem. Jej przedmiot leży poza tym, co racjonalne. Od Arystotelesa filozofia przedstawia się jako dziedzina rozumu, chociaż nie intelekt decyduje o rozważaniach. Przy takim podejściu filozofowanie nie sprowadza się do badań, analiz opartych na rozumie - stanowisko to reprezentują EGZYSTENCJALIŚCI np. G. Marcel, K. Jaspers. Nie dostrzegali oni różnicy między filozofią a poezją. Filozofia to myślenie na pograniczu nauki i muzyki.

Podstawowe dane filozofii nie są dostępne rozumowi, skoro tak konieczne jest odwoływanie się do woli, uczuć, wyobraźni, do innych środków. Wszystko, co dotyczy rozumu już w jakiś sposób należy do nauki, filozofii pozostaje poetyckie myślenie na pograniczu lub poza granicami rozumu.

Są tacy, którzy nie zgadzają się z takim stanowiskiem. Np. L. Wittgenstein: „ O czym nie można mówić o tym należy milczeć”. Owo mówienie to tylko mówienie rozumem - myślenie. Wittgenstein odwołuje się tylko do tradycji intelektu, za pomocą rozumu wyjaśniamy świat, który wymaga wytłumaczenia. Przeciwnicy poetyckiej filozofii twierdzą, że skoro nie można czegoś uchwycić za pomocą intelektu to w ogóle tego nie można uchwycić. Człowiek ma dwie możliwości poznania. Albo ten przedmiot dostrzega w bezpośredni sposób przy pomocy zmysłów albo wywnioskuje. Obie funkcje poznawcze - akty rozumu (w całej filozofii poznania toczy się nierozstrzygnięty spór)

Pokolenie Pitagorasa starało się interpretować świat rozumem. Za pomocą rozumu wyjaśniamy świat, który nie wymaga wytłumaczenia.

INTUICJONIZM, Bergson - intuicja miała zastąpić rozum. („a mimo to dał się złapać w pułapkę rozumu”)

3. Filozofia jako nauka musi spełniać dwa zasadnicze kryteria - Wg Jelińskiego filozofia te kryteria spełnia. !!!

1. Przedmiot badawczy :

• Świat jako całość, byt (to, co jest) - ontologia, która pyta o istotę. W przeciągu dziejów przedmiot ulegał zmianie. Idealizm ontologiczny zapoczątkował Platon. Materializm ontologiczny - Demokryt z teorią atomistyczną,

• Poznanie (nauki szczegółowe próbują poznać rzeczywistość, natomiast filozofia pyta czym jest poznanie) - sprowadzane ogólnie do relacji między przedmiotem a podmiotem poznania, przedmiotem jest byt, podmiotem człowiek w wymiarze jednostki jak i w wymiarze ogólnym. Poznanie to akty poznawcze + rezultaty tych aktów (akty poznawcze, czyli przypominanie, rozumowanie, wyobrażanie decydują o rezultatach, czyli treściach poznawczych). Locke, Berkley, Kartezjusz, Pascal, Diderot.

• Jedni przykładają wagę do empirii, inni do rozumu (skrajne wydanie u Kartezjusza, u którego jedynym środkiem poznania jest rozum „cogito ergo sum”)

• Inni: przedmiot poznania sprowadzają do wartości- każda inna nauka bada to, co jest, filozofia bada to, co ma być.

• Przedmiotem filozofii - język. Analiza języka innych nauk (pozytywizm logiczny). Badanie języka pod kątem struktury. Ludwig Wittgenstein „Nie ma zdań filozoficznych, ale tylko wyjaśnianie zdań”.

2. Zbiór narzędzi, metody badawcze:

• intuicyjno-dedukcyjna (Arystoteles, Kartezjusz, współcześnie fenomenologia)

• obserwacyjno-indukcyjna; doświadczalna (J.S.Mill, F. Bacon, pozytywizm),

• dialektyczna (G.F.W. Hegel, Marks)

Filozofia jako nauka uniwersalna: Trudno filozofię utożsamiać z inną szczegółową dyscypliną, trudno ją zawężać do szczegółowej dziedziny. Filozofia jest więc w pewnym sensie nauką uniwersalną.

Przedmiot filozofii nie jest ograniczony jak w innych dyscyplinach. Filozofię od innych dyscyplin naukowych różnią metody, ale i przedmiot badania. Filozof różni się od politologa- metodą, nie waha się korzystać z każdej z wielu metod poznania. Filozofia od innych dyscyplin różni się także punktem widzenia, bo rozpatruje dany przedmiot z perspektywy (ze stanowiska) granicznej, pod kątem własności podstawowych, głównych.

Filozofia to nauka o podstawach: tam gdzie wiele nauk zatrzymuje się pytać i przyjmuje pewne założenia, tam dopiero filozofia zaczyna pytać (nauki poznają, a filozofia pyta, czym jest poznanie, nauki formułują prawa, filozofia pyta, jaka jest istota prawa). Filozofia jest dyscypliną radykalną, stara się dotrzeć do źródeł, głębiej niż jakiekolwiek inne nauki. Filozofia to sztuka stawiania pytań. Nie można niczego dociec w sposób jednoznacznie pewny. Już w średniowieczu wiadomo było, że ciężko będzie odpowiedzieć na podstawowe pytań.

3 perspektywy filozofii:

1. Filozofia ponad nauką - bada to, co nie może być zbadane przez inne nauki

2. Filozofia jako sztuka i poezja

3. Filozofia jako nauka.

ETYKA

Moralność z łac. mores- (u Cycerona), tłumaczyło greckie słowo ethos- w dosłownym tłumaczeniu oznacza: miejsce pobytu, nawyk, obyczaj, charakter. Terminu tego używał Arystoteles objaśniając genezę cnoty molarnej („Etyka Nikomachejska”). Cnota moralna powstaje w skutek przyzwyczajenia czyli ethos oznacza zachowania, co do których zgodna jest grupa ludzi a to w skutek dawnych uprawianych i przekazywanych nawyków.

<pytanie jak daleko sięga owa zgodność i czy tradycja w zmieniającym się, pluralistycznym społeczeństwie ma swoje uzasadnienie.

Czym jest moralność?

Ogólnie to forma kultury duchowej człowieka. Moralność reguluje w sposób sobie właściwy postępowanie ludzi względem bliźnich. Moralność to psychospołeczny typ zachować ludzkich. Istnieje szereg różnych definicji moralności:

1. Moralność jako układ wartości - wśród wartości moralnie chronionych najważniejszymi są: życie zdrowie i wszelka inna pomyślność drugiego człowieka. (tendencja ku moralności ogólnoludzkiej - to ideał rozwoju moralnego)

Rozwój świadomości moralnej jest procesem wewnętrznie sprzecznym (z jednej strony idea powszechnej wspólnoty ogólnoludzkiej, a z drugiej strony jej realizacja blokowana przez realne podziały, różnice, antagonizmy, które sprawiają, że ogólnoludzka forma jest wykorzystywana do partykularnych treści).

2. Moralność zbiór ocen w formie pochwał i nagan moralnych

3. Zbiór norm, układ norm.

Wykład III 20.10.2010

Moralność - zjawisko społeczne, kształtowane w społeczeństwie; całokształt stosunków miedzy jednostkami, grupami społecznymi.

Etyka= filozofia moralności - moralność w postępowaniu, w życiu. Moralność jest społeczną kontrolą, porównywalną z obyczajem i prawem. O ile obyczaj apeluje jedynie do konwencjonalnej strony zachowań ludzkich, prawo zaś odwołuje się do obywatela jako członka zbiorowości społeczno-politycznej, moralność jest adresowana do człowieka jako człowieka. Moralność jest przedmiotem etyki opisowej. Ponadto ocenia ludzkie postawy, wartościuje je.

Podział etyki na 3 zasadnicze działy:

1. etyka opisowa- etologia- w sposób opisowy wyjaśnia moralność. XIX w.: w okresie kształtowania się scjentyzmu (pozytywizmu). Głównym jej celem jest opisywanie zjawiska moralności w postaci jej podstawowych konkretnych elementów - w postaci norm, ideałów moralnych, bez wypowiadania wskazań normatywnych. Etyka opisowa rozwija szczególnie dwie dziedziny analiz moralności. Ze strony wewnętrznej (podmiotowej) - psychologia moralności. Od strony zewnętrznej- socjologia moralności. Ponadto EO podejmuje kwestie historii moralności zajmującej się analizą, badaniem różnych systemów moralnych w różnych epokach. Systemów, które funkcjonują w danej grupie społecznej.

2. etyka normatywna - konstruuje i argumentuje systemy moralności takiej jaką ona być powinna w myśl założeń etycznych. Ta etyka wywodzi się od Sokratesa. Jest utożsamiana z etyką jako taką. Szczególnie znaczenie w EN przywiązuje się do rozważań nad wartościami moralnymi np. dobrem i złem. Wartości moralne wytyczają oceny, wzorce postępowania, dyrektywy wśród różnych wartości. EN stara się określić dobro najwyższe a jego określenie zachodzi na wiele sposobów. EN stawia pytania o warunki, jakie muszą być spełnione by dane zachowanie uzyskało status zachowania moralnego. EN podejmuje problem odpowiedzialności moralnej i wolnej woli. Kolejna sfera EN dotyczy refleksji nad zaletami i wadami moralnymi, nad sprawnościami charakterologicznymi człowieka (aretologia -dyscyplina filozoficzna zajmująca się badaniem sprawności, cnót i wad ). Idee EN: hedonizm, utylitaryzm.

3. metaetyka- z grec. meta - poza; ethos - obyczaj. Ukształtowała się w XX wieku, zajmuje się głownie logiką języka etyki i jej metodologią. Do problemów szczegółowych ME należy:

• Problem znaczenia i funkcji orzeczników etycznych tj. dobry, słuszny.

• Problem wypowiedzi oceniających i norm. Zagadnienie prawdy w etyce - bada się czy wypowiedzią oceniającym przysługują kwalifikacje logiczne, czy tym wypowiedzią przysługuje prawda czy fałsz.

• Problem sposobu uzasadniania ocen i norm moralnych - problem stosunku zdań o faktach, zdarzeniach do wypowiedzi o wartościach.

Współczesne kierunki ME

• Neonaturalizm

• Intuicjonizm

• tzw. szkoła analityczna

• emotywizm

Filozofia polityki

W naukach społeczno-politycznych funkcjonują 3 pojęcia zamiennie używane.

1. Doktryny

2. Teorie polityczne - kategoria zakresowo najszersza, dziedzina nauk społecznych, kwestie związane z wszelką aktywnością polityczną, funkcjonowaniem państwa, modelami państwa. Stanowią przedmiot politologii. Mają charakter naukowy, dążą do empirycznej weryfikacji.

3. Ideologie polityczne - we współczesnym rozumieniu ideologie są połączeniem programów partii politycznych, haseł wyborczych, utopii społecznych, jednostronnych interpretacji życia społecznego. Ideologia polityczna nie jest tożsama z ideami politycznymi.

• Pojęć tych nie należy utożsamiać, różnią się zakresem, metodą, funkcją.

Filozofia polityki - wg podręczników - często sprowadza się ją do dwóch zasadniczych znaczeń:

• Znaczenie węższe - FP naturalna kontynuacja filozofii społecznej, której przedmiotem są procesy, mechanizmy, struktury, instytucje związane z funkcjonowaniem państwa oraz teorie dotyczące tej problematyki.

FP nie tylko opisuje modele i struktury państwa, ale też usiłuje wykryć uniwersalne prawidłowości rządzące rzeczywistością społeczno-polityczną.

FP ma wymiar normatywny, stara się odpowiedzieć na pytanie jak powinny wyglądać struktury państwa. Generalnie FP nie proponuje szczegółowych rozwiązań w tym zakresie, pozostawia to decyzji klasy politycznej.

Cele FP - opis, wyjaśnianie oraz prognozowanie norm humanistyczno - etycznych niezbędnych w prawidłowym funkcjonowaniu struktur politycznych.

• Znaczenie szersze - FP ujmuje struktury polityczne państwa w kontekście uwarunkowań społecznych, gospodarczych, kulturowych, historycznych, światopoglądowych w tym religii i tradycji danego kraju.

Funkcje FP w obszarze życia politycznego

• Opisowa, deskryptywna - sprowadza się do obiektywnego opisu rzeczywistości politycznej, opisu form państwa, mechanizmów jego funkcjonowania, opisu struktur wewnętrznych państwa, do opisu sposobów korzystania z władzy i dochodzenia do niej, do opisów stosunków/relacji między różnymi podmiotami życia politycznego. Funkcja ta jest wspólna dla FP i politologii. Różni je inny typ eksplikacji rzeczywistości politycznej.

• Eksplikatywna - FP stara się odkryć uniwersalne zasady funkcjonowania państwa, a także społeczności międzynarodowej. Wyjaśnienia ponad historyczne, kulturowe.

• Prognozująca - jeżeli trafnie zdiagnozujemy przeszłość, do pewnego stopnia możemy przewidzieć przyszłość.

• Pragmatyczna- określone standardy życia politycznego.

• Normatywno-etyczna - jej zadaniem jest m.in. określenie zobowiązań i etosu elit rządzących. Uzasadnienie potrzeby społeczeństwa obywatelskiego i wytyczenie jego granic. Charakterystyka relacji między państwem a społeczeństwem obywatelskim. To wskazania podstawowych wartości i zasad życia politycznego i społecznego. Formułowanie zasad obowiązujących w relacjach między państwami.

Metody filozofii polityki - częściowo korespondują z metodami politologii i częściowo z metodami filozofii.

1. Metoda filozoficzno-ontologiczna - metoda podstawowa i niezbędna. Arystoteles zauważył, że wybór metody zależy od badanego przedmiotu. Społeczne relacje, swojego rodzaju interakcje implikują podmiotowość ludzi, którzy w nim uczestniczą. Dotyczy to również relacji rządzący-rządzeni. FP należy do tych dyscyplin humanistycznych, które dostrzegają ontologiczną specyfikę, bogactwo natury ludzkiej. Osobowość człowieka transcenduje wymiar naturalno-biologiczny i funkcjonujące tam uwarunkowania. Człowiek jedyny byt na ziemi mający samoświadomość, charakteryzujący się zdolnością myślenia, mający wolną wolę. Wg FP - aktywność polityczna nie może być działaniem pozbawionym wartości. Forma państwa, struktury władzy, prawodawstwo, instrumenty, skład elit, relacje między społeczeństwem a państwem - dotyczą człowieka jako istoty odznaczającej się swoją podmiotowością. Metoda ta wymaga powiązania FP z antropologią.

2. Metoda systemowa- kulturowo-cywilizacyjna - Wskazuje, że sfera społeczno polityczna nie funkcjonuje w próżni historyczno-kulturowej, w próżni semantyczno- lingwistycznej, w próżni cywilizacyjnej czy demograficznej. Wszystko to ma wpływ na ową sferę. Analiza, zrozumienie i ocena konkretnych modeli państwa nie może pomijać powyższych uwarunkowań. Istnieje sprzężenie zwrotne miedzy formą, strukturą państwa, a powyższymi uwarunkowaniami. Idee i programy polityczne są cząstko całości.

3. Metoda historyczno-komparatywna. Rozpatruje koncepcje struktur polityczno-państwowych jako uzewnętrznienie procesów historyczno-społecznych. Uwzględnia związki przyczynowo skutkowe tych procesów. Historia poszczególnych państw, grup etnicznych wyjaśnia pojawienie się określonej koncepcji politycznej. Nie wyklucza to oryginalnych konwencji wybitnych twórców danych teorii. Istotą metody jest analiza porównawcza struktur polityczno-państwowych. Wskazanie na podobieństwa, analogie, różnicę odmiennych uwarunkowań. Do tej metody odwoływał się Arystoteles, J. Bodin, Monteskiusz.

4. Metoda aksjologiczno-etyczna. Liberalizm postuluje neutralność życia. Zadaniem państwa jest ochrona praw człowieka i realizacja sprawiedliwości. Demokracja, równość wobec prawa, sprawiedliwości, godność człowieka, jego prawa, nie są możliwe bez rozgraniczenia prawidła moralnego. Demokracja bez wartości i norm moralnych traci fundament, trwałość a nawet traci sens antropologiczny. FP - jest ściśle powiązania z etyką, bez której państwo może się przekształcić w „bandę zbójców”. Zasady obowiązującej w życiu politycznym ostateczny fundament odnajdują w etyce normatywnej.

5. Metoda pragmatyczno-utylitarna. Polityka jest sztuką efektywnego rządzenia dla dobra wspólnego obywateli, decyzje elit rządzących powinny zgodnie z tą metodą uwzględniać bliższe i dalsze konsekwencje.

Niezależnie od przedstawionych metod FP korzysta z metod socjologii, metod analitycznych, korzysta z zasady właściwej interpretacji przepisów prawa. Wykorzystuje warsztat naukowy innych przedstawicieli nauk.

Wykład IV 27.10.2010 r.

Związki filozofii z innymi dyscyplinami

Filozofia polityki - dyscyplina normatywna, nie odwołuje się do empirii, nie stara się być teorią empiryczną. Jest filozoficzną formą, dziedziną naukowej refleksji nad polityką w znaczeniu ogólnym (uniwersalnym). Chce uwypuklić to, co jest w polityce ponadczasowe, typowe dla kilku okresów historycznych, różnych kręgów kulturowych.

Obszary problemowe charakterystyczne dla filozofii polityki: Co interesuje FP? Jakie obszary są dla niej charakterystyczne?

• byt społeczny - problem związków między bytem społecznym a aspektem upolitycznienia relacji między człowiekiem a bytem społ. Zastanawia się czy cecha polityczna człowieka jest cechą niezbywalną człowieka, czy jest mu narzucona, czy polityczne egzystowanie jest cechą naturalną czy sztuczną; czy dokonuje się w sposób żywiołowy, czy warunkiem niezbędnym jest wola, wybór, zamierzone działanie?

• status ontologiczny polityki - problem umiejscowienia samej polityki. Pojawia się pytanie, co to jest polityka, jaka jest jej geneza, czy jest samodzielnym zjawiskiem bytowym, czy jest samoistna, samowystarczalna?

• zagadnienia natury człowieka - problemy związane z jego samorealizacją, relacje między polityką a tożsamością człowieka bądź jego godnością, samorealizacją

• kwestie racjonalności działań politycznych

Te czynniki składają się na przedmiot filozofii.

Nie da się całkowicie oddzielić teorii polityki od filozofii polityki - mają bardzo podobną sferę zainteresowań. Filozofowie polityki szukają raczej podobieństw między tymi dwoma dyscyplinami niż różnic. Pokrewieństwo przedmiotowe teorii polityki i filozofii polityki.

FP ma też powiązania z antropologią filozoficzną człowieka, dlatego że podmiotami polityki są ludzie (jako istoty rozumne i wolne). Państwo istnieje dla dobra człowieka, a nie odwrotnie.

Filozofia antropologiczna (człowieka) znajduje ukoronowanie w filozofii społecznej. Czym jest filozofia spoleczna?

• wszelkiego typu refleksja nad życiem społecznym (ale też odniesienia do filozofii człowieka)

• zajmuje się ontologicznym fundamentem zjawiska, które nazywa się społeczeństwem; bada relacje między społeczeństwem a jednostką

• poszczególne nurty filozofii społecznej mówiąc o genezie życia społecznego, podkreślały podkreślały różne elementy jako decydujące:

• Hegel: duch absolutny

• Marks: ekonomia

• liberalizm: umowa

• nacjonalizm: przynależność etniczno-rasowa

• personalizm: natura ludzka

• pozytywizm prawniczy: prawodawstwo

Związek FP z antropologią filozoficzną i filozofią społeczną pozwala ukazać związek z filozofią etyki -ETYKĄ (nie etyką polityki, bo czegoś takiego nie ma); w kwestii tych relacji istnieje pluralizm stanowisk (przez różne rozumienie samego pojęcia polityki - czy to walka klas, zbrojna, ekonomiczna, szukanie konsensusu, dobro wspólne?)

• wg Platona, Arystotelesa - główny cel to realizacja dobra wspólnego - dlatego silnie akcentowali etykę w życiu społ.

• Platon

• 
  
  filozofowie - cnota mądrości

• wojownicy - cnota męstwa

• robotnicy - cnota umiarkowania

• myśl nowożytna - polityka to walka

• uznawano podrzędność etyki wobec polityki oraz racji stanu (moralność w życiu społ. nie dezawuowano całkowicie, ale traktowano ją instrumentalnie)

• Machiavelli - etyka to instrument w rękach sprytnego władcy

• Hobbes - bezwzględne posłuszeństwo wobec suwerena

• liberalizm - łączy relatywizm etyczny ze zdecydowaną obroną praw człowieka

• Weber - nie widział możliwości zastosowania etyki normatywnej w obszarze polityki; potrzebna jest skuteczność, a w etyce liczy się kryterium prawdy i dobra moralnego

• relatywizm moralnych postulatów może być politycznie nieodpowiedzialna (np. absolutna rezygnacja z wojny)

• ale całkowita rezygnacja z wartości moralnych byłaby jednak tragiczna dla życia społecznego

• wyróżnia etykę przekonań i etykę odpowiedzialności - cel może usprawiedliwiać stosowanie nieetycznych środków) - te typy etyki nie muszą się wzajemnie wykluczać.

• podrzędność etyki wobec polityki to kontrowersyjna teza:

• jeśli aktywność polityczna ma służyć dobru człowieka to nie może pryncypialnie podważać jego godności i związanych z nią uniwersalnych praw ludzkich - FP nie może zawieszać praw dekalogu; jego nieprzestrzeganie zamienia życia polityczne w „dżunglę” Sprawność działań politycznych wymaga zaufania społecznego, które nie jest możliwe bez zachowania przynajmniej minimum etyczności.

• dyskusyjne jest rozróżnienie pomiędzy etyką przekonań a odpowiedzialności, bo kryterium skuteczności jest wieloznaczna

• właściwą miarą aktywności społ.-pol. nie są doraźne rezultaty. Chodzi o długofalową efektywność - sprawność działań pol. wymaga zaufania społ. A ono nie jest możliwe bez przynajmniej minimalnej przyzwoitości etycznej.

• FP powinna uwzględniać elementy filozofii moralnej

• moralna polityka to nie moralizatorstwo !!! Tę druga uprawiają politycy i dziennikarze

Relacje FP z filozofią prawa

FP ->

Filozofia prawa -> oddziaływanie na formę państwa, jego strukturę, podział władzy, konstytucję, system penitencjarny, koncepcję sprawiedliwości, na relacje między prawem, aksjologią, relacje miedzy prawem pozytywnym a naturalnym;

• prawo i politykę łączy to, że decydują o środkach przymusu, środkach stosowanych przez państwo przeciwko osobom naruszającym ten system prawny.

• prawo jest stanowione przez państwo

• inicjatywa kształtowania prawa należy do legalnie wybranych władz państwa - państwo prawa

• w praktyce prawo ustępuje często przed polityką

• gdy staje się elementem będącym w rękach i na usługach elit rządzących

• w państwach totalitarnych naginanie prawa

• w państwach demokratycznych także istnieją wynaturzenia środowisk prawniczych np. upolitycznienie organów sądowniczych

• filozofia prawa i FP powinny postulować wzajemną autonomię prawa i polityki

Związki FP z naukami historycznymi:

• FP musi korzystać z nauk historycznych (nie tylko w zakresie historii doktryn politycznych)

• kontekst historyczny wyjaśnia różnorodność postaw, pokazuje procesy (jaki miały wpływ na kształtowanie teorii, koncepcji filozofii polityki)

FP a ekonomia

• idee polityczne rodzą się w określonym kontekście życia społ.

• wpływ ekonomii na politykę akcentowali szczególnie marksiści.

• utylitaryzm: uznaje znaczący wpływ ekonomii na politykę

FP a nauki społeczne

• nie tylko przedmiot łączy, ale też metody (szczególnie psychologia społ.)

Geografia polityczna i filozofia polityki są również powiązane.

FP a ideologia

• ideologia rozumiana jako identyfikacja programów politycznych danych partii

• jako dążenie do władzy totalitarnej (marksizm komunistyczny)

• FP oparta na realizmie i przesłankach obiektywistycznych powinna się dystansować od ideologii

Idee społeczne, które obecne są w FP (szczególnie w czasach nowożytnych)

W starożytności filozofowie starali się znaleźć najlepszy ustrój, określić jego elementy. Starali się formułować wzory najlepszego postępowania człowieka i obywatela. Analizowali relacje między dobrem a działaniem politycznym, relacje między np. dobrem a wolnością. Przekonanie ich o istnieniu jednego dobra i konieczności jego realizacji było poddawane krytyce ze strony sofistów - którzy wskazywali, że zasady społ. działania, instytucje mają charakter umowny, są zależne od mniemań i dążeń pojedynczych ludzi.

Liberalizm w czasach nowożytnych odwołuje się do tego relatywizmu.

W uproszczeniu można powiedzieć, że nowożytne p. zniszczyło gospodarstwa, rodziny, bo władza odsunęła się od dobra. Na plan pierwszy wysunęły się zagadnienia dot. jednostek, które zostały wyzwolone z więzów wspólnoty.

Najważniejsze (podstawowe) idee nowożytnej filozofii polityki:

1. indywidualizm

1. nominalizm

2. atomizm

2. kolektywizm

1. realizm metafizyczny

2. holizm

1. intencjonalizm

2. akcydentalizm (kontyngentyzm)

1. głębizm

2. spektaklizm

1. racjonalizm

2. irracjonalizm

INDYWIDUALIZM (F. Bacon, Kartezjusz, Hobbes, Locke, Mill)

Dwojaka perspektywa

1. ontologiczna (nominalizm)

2. społeczno - polityczna (atomizm)

Ad. 1. - nominalizm

Zakłada, że tzw. „jednostkowe ja” wraz ze swoimi cechami stanowi podstawę do wyjaśniania struktur i procesów społecznych (ponadjednostkowych), bo tylko owo „ja” jest dane.

Ad. 2. - atomizm

Głosi, że tzw. dobra społeczne to zbiór dóbr indywidualnych, zaś prawa i wolności jednostek mają pierwszeństwo nad dążeniami zbiorowości - Nozic, Friedman, Dworkin

Owe „ja” tworzy społeczeństwo, instytucje, normy prawne, wartości, dobra. Społeczeństwo w tym ujęciu jest traktowane jako zbiór indywiduów, pojmowane jako autonomicznie, jako samoistne atomy.

W teorii i praktyce życia zbiorowego indywidualizm nie wyklucza altruizmu oraz postaw działań sprzyjających tworzeniu powiązań społecznych (często przypadkowe, zależne od interesów jednostkowych - tak je traktuje indywidualizm), ale funduje je jednostka!

Instytucje społeczne mają charakter umowny - społeczeństwo nie jest koniecznym (jest własnowolnym) konstruktorem życia jednostek. Traktowane są jako zło konieczne, bo zapewniają bezpieczeństwo, ale są złe, bo ograniczają wolność jednostkową, dlatego należy redukować je do minimum.

Ekonomiczne teorie społeczeństwa stanowią rozwinięcie i konkretyzację założeń indywidualizmu.

KOLEKTYWIZM

Podkreśla znaczenie tego, co ogólne. Całość ponadjednostkowa jest tym co dane i pierwotne. Jednostka przestaje być uznana za autonomiczną, istnieje jako indywiduum tylko dzięki całości, jest skonstruowana przez całość.

Kolektywizm:

1. realizm metafizyczny

2. polizm (kolektywizm społ. - polit.)

Ad. 1) realizm metafizyczny

Teza o niemożliwości redukowania stosunków i procesów całościowych (ponadjednostkowych)do cech i dążeń jednostek (indywiduów).

Ad. 2) polizm

Akcentuje prymat dóbr wspólnotowych. Podkreśla znaczenie zasad, norm i reguł społecznych - jednostki są w nich zanurzone, pozwalają na kierowanie sobą. Zasady, normy, reguły są faktami pierwotnymi, pełnią funkcję ponadosobowych sił, pchają jednostki do określonych działań, a z drugiej strony ograniczają ich możliwości (np. nakładając zakazy). Wyznaczają dążenia, cele, oczekiwania, wartości jednostkowe.

Świadomość jednostkowa, moralność, nawyki zależą od powszechnych norm życia i reguł postępowania.

Świadomość i wiedza nie są dane jednostce bezpośrednio (teza będąca w opozycji do Kartezjusza) - są konstytuowane w drodze oddziaływań społ. (w wyniku podlegania normom ogólnym).

Poznanie społeczeństwa możliwe tylko przez uczestniczenie w formach i praktykach życia społecznego.

Wykład V 3.11.2010 r.

Założenia filozoficzne kolektywizmu w sposób najbardziej wyrazisty wyłożył Hegel:

• uznał, że indywidualistyczny sposób uzasadniania stanowi słabą podstawę, to konwencjonalna podstawa organizacji państwa.

• nawiązywał do Arystotelesa - podkreślał znaczenie wspólnoty, nawiązywał do wolności jednostkowej, swobody przysługującej człowiekowi,

• wolność należy rozpatrywać w kontekście wspólnoty (wspólnota nadrzędna)

• starał się oprzeć org. społeczną na znaczeniu ogólnym - nie ma indywiduów bez społeczeństw

• wspólnota warunkuje istnienie jednostek

• całość można poznać tylko na drodze rozumu

• jednostki w procesie socjalizacji uczą się nadawać sens społ. swemu działaniu i doświadczeniu - uczą się odkrywać we własnym doświadczeniu relacje społ., odkrywać swoje „ja”

• społeczeństwo jest u Hegla całością logiczną - jest całością relacji międzyludzkich o charakterze koniecznym - bez nich społ. przestałoby istnieć, a przez to przestałyby istnieć jednostki

• zbiorowość jest całością konceptualnych relacji i elementów niezależnych od świadomości jednostkowych, danych kolektywnie

Między skrajnymi postaciami indywidualizmu i kolektywizmu występują pewne podobieństwa:

• społeczeństwo jako jedno wielkie indywiduum (w pewnych odłamach nurtach marksizmu - społeczeństwo komunistyczne - społ. jako całość miało organizować życie i politykę)

INTENCJONALIZM

Opiera się na tezie, że społeczeństwo jest tworem jednostek świadomych swoich działań, które mają głównie na celu zorganizowanie społeczeństwa opartego na kooperacji, współpracy. Jednostki intencjonalnie tworzą prawo, instytucje, reguły i normy. Mają one ułatwić współżycie, zwiększyć efektywność współdziałania.

Społeczeństwa i formy działań tworzone na różne sposoby - różne sposoby tego organizowania to:

• interakcje społ.

• umowy społ.

• racjonalna komunikacja i dyskurs

• kompromisy

Intencjonalizm zakłada:

• Sens współdziałaniu nadają intencje uczestników

• Człowiek kierowany ku przyszłości - życie w wymiarze społ. (życie jednostki) jest ciągiem działań celowo ukierunkowanych - człowiek tworzy struktury i zmienia się by ulepszać swoje życie. W tych w wysiłkach nie ma miejsca ma bezmyślność i przypadek, czy lekceważenie sytuacji, w jakiej człowiek się znajduje.

AKCYDENTALIZM (KONTYNGENTYZM)

Stoi w stosunku opozycyjnym do intencjonalizmu. Stoi na stanowisku, że pewnych struktur, instytucji, stanów mentalnych, faktów społ., zachowań nie da się tworzyć intencjonalnie. Są to zjawiska najważniejsze dla życia jednostki, jak i życia społecznego (np. miłość, nienawiść, wiara) - zachodzą niezależnie od woli i wysiłku pojedynczego człowieka.

Podstawowe formy życia społ. (państwo, miasto, związek zawodowy) powstały jako produkt uboczny dążeń ludzi do zaspokajania potrzeb indywidualnych lub zbiorowych - powstały nieintencjonalnie.

Wydarzenia w życiu społ. (wojny, katastrofy, rewolucje) to wynik splotu wypadków, nad którymi ludzie nie mieli (i nie mogą mieć) kontroli.

Procesy adaptacji i socjalizacji (które zapewniają spójność społ.) dokonują się nieświadomie, mimowolnie (podczas wykonywania czynności, które mają inny cel - np. zapewnienie bezpieczeństwa).

Trwałe, uboczne wytwory decydują o charakterze społeczeństwa. Są one niemożliwe do celowego wytworzenia.

Nawet, jeżeli wiele instytucji powstaje intencjonalnie, to jednak najważniejsze ich skutki są nieprzewidywalne. A one świadczą o przydatności, wartości tych instytucji i zjawisk.

Wyśmiewa potrzebę szukania wszędzie uzasadnień (np. R. Rorty).

GŁĘBIZM

Dokonuje rozróżnienia na powierzchnię i głębię rzeczywistości - ważniejsza jest głębia, gdyż decyduje o charakterze tego, co jest na powierzchni.

Różne określenia głębi:

• wg mistycyzmu: głębia jako byt duchowy

• Hegel: byt logiczny, myslowy

• Kant: byt rozumowy

• Schopenhauer, Nietzsche: wola, byt wolicjonalny

• Freud: popęd

• Marks: byt materialny

• Heidegger: głębia to bycie, a nie byt

Zakładano zazwyczaj, że natura (przyroda) nie posiada głębi. Głębia miała mieć charakter inteligibilny (miała być możliwa do poznania tylko na drodze rozumu). Głębia oddziaływuje w sposób celowościowy. Występuje w człowieku i poprzez ludzi się ujawnia, ale ludzie zwykle nie są świadomi jej działania.

Działania jednostkowe i zbiorowe w ujęciu głębizmu nie mają właściwości autonomicznych - tylko wartość wtórną i instrumentalną wobec sił i relacji ukrytych.

Rozpoznanie sił ukrytych i stosunków wzajemnych między nimi daje dopiero zrozumienie świata, rzeczywistości.

Obserwacje zewnętrzne i ich teoretyczne opracowanie nie mogą rozpoznać istoty społeczeństwa. Trzeba zastosować odpowiednie metody głębokiej interpretacji (ujęcie społeczeństwa od wewnątrz, przeniknięcie go), po to aby odkryć siły w nim przejawiające się.

Bez partycypacji w społeczeństwie nie można społeczeństwa rozpoznać. Społeczeństwo nie może być tylko obiektem badań, musi być zarazem badane podmiotowo. Wnikając w społeczeństwo rozpoznajemy te czynniki, które są w nas ukryte. Interpretacja społ. jest zarazem samointerpretacją, ale nigdy nie przeprowadzoną do końca. Dlatego, że społ. pozostaje nadal czymś tajemniczym, groźnym, nieprzeniknionym.

Teorie społ. oparte na założeniach głębizmu koncentrowały się na uwypukleniu konfliktów, dyferencjacji społecznych i podkreślały dynamizm zmian i wskazywały na organiczny charakter głębokich związków i relacji międzyludzkich.

SPEKTAKLIZM

Nowożytny empiryzm angielski. Rzeczywistość społ. jako zjawisko poznawane z zewnątrz (jak przyroda).

D. Hume opisuje z pozycji zewnętrznego obserwatora (oczami postronnego obserwatora) relacje międzyludzkie - podobieństwa i różnice miedzy zachowaniami ludzi, miedzy poszczególnymi faktami.

W ujeciu Hume'a społeczeństwo to zbiór jednostek zachowujących się mniej lub bardziej regularnie. Relacje międzyludzkie są zewnętrzne, empiryczne, niekonieczne (nie wynikają z ukrytej natury społeczeństwa). Jednostki jako charaktery psychologiczne rozpoznawane po skutkach, które wywołują - różne narody, rasy posiadają odmienne charaktery.

Spektaklizm jako wizja rzeczywistości społecznej był rozwijany w różnych odmianach:

• naturalizm

• pozytywizm

• scjentyzm

• utylitaryzm

• postmodernizm

Spektaklizm był zakładany przez postmodernizm. Te koncepcje z reguły nie problematyzują konfliktów, wojen, gwałtownych przemian. Społeczeństwo w nich traktowane jest jako otwarty byt przejrzysty, statyczny, naturalny, w którym dominują głównie związki mechaniczne.

RACJONALIZM

Racjonalność jako cecha wyróżniająca człowieka. Źródło porządku społ. i moralnego, gwarant realizacji wartości pozytywnych oraz realizacji dobra.

M. Weber - rozpowszechnienie wartości racjonalnych - cecha życia społ. nowoczesności.

Takie ujęcia nie odnoszą się do wszystkich społ. Nie można warunkować racjonalności ekonomicznych egoistycznymi relacjami.

W niektórych ujęciach racjonalność jednostkowa jest źródłem chaosu i destrukcji.

IRRACJONALIZM

W teorii społ. w postaci poglądów o pozaracjonalnych determinantach przekonań i działań (m.in. uczucia, przesądy, wiara, fantazja). Irracjonalne jednostki i społ. cechują się brakiem stabilności, porządku, nieprzewidywalnością zachowań, skrajnościami przekonań, brakiem elastyczności, kurczowym trzymaniem się tradycji.

Max Scheler - rozum dzieli i izoluje, a uczucie jednoczy, skłania do współpracy. Różne rodzaje uczuć konstytuują rózne rodzaje zbiorowości (np. współodczuwanie - wspólnota życiowa; „zarażenie psychiczne” tworzy tłum).

D. Hume:

• rozum jest bezradny i bezsilny we wszystkich dziedzinach życia, nie potrafi odkryć związków między faktami w sferze praktycznej. Rozum nie jest tu wolny wstawianiu celów i dobierania środków.

• zachowania ludzkie zależą nie od woli, ale od charakteru ( Hume nawoływał do karania przestępców nie za popełnione winy, ale za charaktery)

• rozum nie potrafi formułować norm, bo stwierdza tylko fakty (od „jest” do „powinno” nie ma przejścia logicznego)

• jednostki racjonalne nie dotrzymują umów, bo nie zmuszają ich do tego rozumowe racje

• namiętności i pasje (wprowadza rozróżnienie pasji) wywołują działania. To one stawiają cele do satysfakcji, a nie do prawdy (rozum jest ich niewolnikiem)

Racjonalność i irracjonalność są cechami stopniowalnymi - każde społ. tylko w sposób częściowy definiuje motywy swych poczynań (bo problemy społ. o dużej skali mają wiele wymiarów).

Wykład VI 10.11.2010

PAŃSTWO W DZIEJACH FILOZOFII - filozoficzne zrozumienie kategorii państwa

Istnieje wiele terminów na określenie państwa:

• starożytność:

• Grecy: polis (miasto-państwo)

• Rzymianie: civitas, res publica (wspólnota obywateli), imperium (rozległe terytorium)

• średniowiecze:

• regnum (królestwo)

• terra (kraj)

• res publica

• regio

• Włochy - od XV w. stato - stąd terminy w jęz. angielskim i niemieckim

• Polska - państwo - od słowa „pan”, republika

• Rosja - gosudarstwo - (gosuda - pan)

PLATON

Platońska idea państwa była źródłem teorii o państwie przynajmniej do XVI w. Punktem wyjścia tej teorii jest zagadnienie moralne - sprawiedliwość - wartość pierwotna dla państwa - rządy sprawiedliwych

• Platon odrzuca egoizm polityków - „rządzenie nie jest rozkoszą”

• p. to wynik konieczności wzajemnej pomocy ludzkiej

• wątek państwo-jednostka

• człowiek dzielny, w którym mieści się głęboka treść moralna

• cel wychowania jednostki - socjalizacja państwowa

• umiarkowanie!

• gdy każdy będzie się wywiązywał ze swoich zadań w państwie, podzieli się ono na szereg funkcji - to będzie istota, podstawa sprawiedliwości społecznej

• nie przedkłada jednostki ponad państwo - państwo wchłania jednostkę, daje jej sprawiedliwość i wysoką moralność, ale odbiera osobiste szczęście

• rządy filozofów

• tyle jest możliwych charakterów duszy, ile możliwych form rządów w państwie

• najlepsze rządy mędrców (ich władza zapewniała sprawiedliwość, ich rządy rękojmią sprawiedliwości;

• mędrcem nie jest ten kto zadowala się opinią o rzeczach ale ten, który miłuje moralną prawdę.

• cnoty: sprawiedliwości, umiarkowania, męstwa, mądrości; ponad nimi idea dobra

• idea o prawie - to razem daje całość człowieka - modelowe ujecie poprzez cnoty, idee dobra i prawa

• państwo stanowi ogół obywateli w duchowej istocie nieśmiertelnych (państwo to zbiór dusz) - wynika stąd pełna odpowiedzialność człowieka za własne czyny oraz za swój los

ARYSTOTELES

Wskazywał na podstawowe właściwości państwa, np. zdolność do samodzielnego bytowania. Państwo to wspólnota rodzin, stworzona w celu szczęśliwego bytowania (w celu zaspokajania potrzeb obywateli). Najwyższym dobrem jednostki jest szczęście - wynika ono z działania i mocy ( teoria czynu). Dobro wynika z przejścia od mocy do działania. Dla człowieka źródłem działania jest myśl. Dobro człowieka stanowi działanie i szczęście. Państwo domaga się od obywatela cnoty, która przejawiać się ma w jego działaniu. Obywatel ma być człowiekiem zaangażowanym.

Podstawą moralności jest dobra wola (chęć dobrego uczynku), która jest skutkiem zwalczania namiętności. Człowiek jest odpowiedzialny za siebie, gdyż sam jest źródłem swych przyzwyczajeń.

Cnoty:

1. intelektualne (w rozumie)

2. moralne (w irracjonalnej części duszy)

Arystoteles przedkłada dobro państwa nad dobro jednostki. Państwo to zjawisko naturalne, w którym natura ludzka osiąga swą doskonałość.

W państwie musi rządzić prawo i sprawiedliwość . Musi istnieć równowaga społeczna - ale nierówność społeczna jest dziełem natury (niewolnictwo), poza niewolnikami wszyscy mieli być równi i wolni.

Arystoteles był za własnością prywatną.

Państwo składa się z grup obywateli zindywidualizowanych:

• środki utrzymania (rolnicy)

• rzemieślnicy

• siły zbrojne (wojownicy)

• finanse (bogaci)

• religia (kapłani)

• sprawiedliwość (sędziowie)

Istotą obywatelstwa miał być udział w sprawach państwa. Mógł być powszechny tylko w ustroju demokratycznym.

Dwie zasadnicze władze w państwie:

1. parlamentaryzm (rozważanie spraw wspólnych)

2. sądownictwo (istotą jest wymierzanie sprawiedliwości)

Demokryt też wypowiadał się nt. państwa.

Cechy charakterystyczne poglądów myśli greckiej na tematy państwa:

1. omnipotencja państwa

2. wolność polega na tym, że jednostka aktywnie uczestniczy w życiu wspólnoty

3. z przyporządkowania jednostki państwu wynika, że jednostka nie ma sfery działania wolnej od państwa (jego ingerencji); zespolenie jednostki z polis, ale pozostawiono jednostce indywidualną wartość moralną - podkreślenie znaczenia irracjonalnej części duszy człowieka.
   

CYCERON

Jedyny pisarz polityczny Rzymu. Traktat „O republice”.

Uwzględniał głównie historię ustroju Rzymu jako podstawę rozważań (a nie model idealny). Najwyższym obowiązkiem człowieka jest służba państwu, działalność na rzecz państwa.

Lud - ogół obywateli związanych jednością prawa oraz wspólnością polityki społ.

Państwo - skutek instynktu społ. ludzi.

Każde państwo potrzebuje rozumnej władzy. Państwo u Cycerona zostało podniesione do godności niemal religijnej (skupisko, kompleks dusz, a nie zebranie ciał, „droga ludzi do nieba”). Państwo ma podstawę irracjonalną jaką jest dusza - nawiązanie do Platona i Arystotelesa.

ŚW. AUGUSTYN

„O państwie Bożym” - traktat

Państwo w rozumieniu społeczno-politycznym - odwołanie do Cycerona.

Uświadamiał (uzasadniał) Kościołowi jego drogi polityczne. Podkreślał znaczenie państwa Bożego - królestwa kościelnego, stojącego nad państwem ziemskim. Uzasadnił (przypieczętował) zasadę posłuszeństwa władzy świeckiej wobec kościelnej.

Wyeksponował rolę wartości: państwo to zorganizowane zespolenie ludzi jako istot rozumnych, których łączy umiłowanie dobra (miłość to istota życia społecznego).

Państwo to efekt wspólnoty celu. Cel: dobro wspólne. Elementem formalnym: jedność: celów, środków struktur i działań.

ŚW. TOMASZ

„Suma teologiczna”

Władza polityczna wynika z prawa ludzkiego.

• Prawo boskie - jedno.

• Praw ludzkich może być wiele.

Państwo jako zjednoczenie ludzi dążących do jednego celu - dobro wspólne. Odpowiednio duża liczba ludzi jest tworzywem państwa, tworzywem formalnym jest jedność.

Nie uznawał zasady, że wszelka władza pochodzi od Boga (św. Augustyna). Od Boga pochodzi forma władzy i jej istota absolutna - to pozwoliło mu wyróżnić władzę samą w sobie oraz władzę w określonych warunkach.

Atrybutem zwierzchnictwa jest możliwość wydawania i posiadani praw z tytułu reprezentacji. Źródłem władzy jest, zatem lud (wpływ Arystotelesa).

Sposób zdobywania władzy decyduje o rządzach złych ludzi i dobrych. Władza nieprawnie zdobyta nie pochodzi od Boga i poddani mogą wypowiedzieć jej posłuszeństwo.

Podkreślał formę królestwa:

• to nie tyrania

• jej ograniczenie może nastąpić przez autorytet ogółu (ogółowi przysługiwało prawo nieposłuszeństwa)

• jeśli konflikt król - królestwo (ogół) - to rozjemcą miał być Kościół

ODRODZENIE (czasy nowożytne)

Kult życia, powrót do natury. Odejście od teocentryzmu na rzecz antropocentryzmu.

MACHIAVELLI

Oddzielił państwo od etyki. Podstawą podglądów politycznych jest pesymizm i realizm polityczny.

Klasycy liberalizmu: T. Hobbes, J. Rousseau.

T. HOBBES

„Lewiatan”

Podstawą powstania państwa jest umowa społeczna. Opowiadał się za autorytaryzmem s. 152

• państwo - wielość ludzi zjednoczonych w jedną osobę dla zapewnienia spokoju oraz bezpieczeństwa

• suweren skupia całą władzę - władza absolutna

J. ROUSSEAU

Państwo - kontrakt miedzy ludem a wybranymi przez niego przedstawicielami. Jest ciałem politycznym, istotą moralną, mającą wolę (wola powszechna) oraz wskaźniki tego, co dobre, a co złe.

Postulował, by państwo respektowało i chroniło podstawowe prawa człowieka.

HEGEL

Rozwój ducha absolutnego obejmuje etap ducha subiektywno-indywidualnego oraz ducha obiektywno-społecznego. Ten drugi prowadzi do powstania państwa.

Państwo - zbiór, szczególna substancja jednostek ludzkich, jest boską istotą.

Absolutyzacja, deifikacja społeczności polit.-państwowej, w wyniku której człowiek traci swą podmiotowość.

Społeczność - wyższa faza rozwoju rozumu boskiego (idei absolutnej). Zadaniem jednostki jest przynależenie do państwa.

Absolutyzacja państwa - preferencja ustroju autorytarnego.

MARKS, ENGELS, LENIN

Krytyczna ocena samego istnienia państwa.

Państwo - forma eksploatacji klasy robotniczej przez kapitalistów.

Klasowa interpretacja genezy i istoty państwa.

ANARCHIZM - PROUDHON

Postulował zniesienie państwa, szczególnie środków przymusu.

Państwo - prawna legalizacja niesprawiedliwości, przymusu, terroru wobec wszystkich obywateli.

Zamiast p. postulował tworzenie stowarzyszeń producentów.

Koncepcje i teorie państwa i jego natury

KONCEPCJA NATURALNO-PERSONALISTYCZNA

• Państwo jako społeczność naturalna, która zaspokaja potrzeby ludzi.

KONC. LIBERALNA

• p. to głównie wspólny rynek, stróż indywidualnych interesów, instytucja mająca zapewnić bezpieczeństwo, gwarant własności prywatnej.

KONC. ORGANISTYCZNO-TOTALITARNA

• Hegel

KONC. ANARCHISTYCZNA

• legalizacja terroru i przymusu wobec wszystkich obywateli, a nie tylko tych łamiących prawo

KONCEPCJE WSPÓŁCZESNE

KONC. SOCJOLOGICZNA

• p. to społeczność polityczna zdolna do samowystarczalności i gwarantująca obywatelom zapewnienie podstawowych potrzeb

• M. Weber - p. to wspólnota ludzka, która na określonym terytorium rości sobie prawo do stosowania prawomocnej przemocy fizycznej - koncepcja Webera koresponduje z poglądami Arystotelesa

UJĘCIE KLASOWE - J. WIATR

• „Państwo prawa”

• funkcjonuje od XIX w.

• oznacza, że istnieją demokratyczne procedury dla tworzenia i egzekwowania prawa

Wykład 17.11.2010

POLITYKA W DZIEJACH FILOZOFII - filozoficzne zrozumienie kategorii polityki

Kategoria obecna od starożytności.

Dla Greków to relacja między ludźmi. W chrześcijaństwie to sprawy relacji między człowiekiem a Bogiem. Różnica wynika z samego pojmowania czasu - Grecy nie znali linearnej koncepcji czasu, która została upowszechniona przez św. Augustyna. Miało to wpływ na postrzeganie polityki.

STAROŻYTNOŚĆ

Grecy nie wyłożyli do końca definicji polityki. Można wnioskować, że łączyli ją z etyką (np. Sokrates). Sokrates widział sprzeczności między tymi dziedzinami (polityką i etyką). Autonomizm etyki jednostki (kierowanie się własnym sumieniem, niezależnie od opinii publicznej). Sokrates był do końca lojalnym obywatelem demokratycznych Aten.

ANTYSTENES, ARYSTES, EUKLIDES

Sokrates nie zajmował się, na co dzień polityką. Sokrates walczył o podporządkowanie polityki wymogom etycznym,(walka ta może być odbierana jako przejaw działań utopijnych). Dzieje pokazały, że rozwój społ.-pol. nie pociąga za sobą wzrostu (rozwoju) moralności. Stąd ogromne znaczenie postawy i działań Sokratesa i jemu podobnych, którzy są sumieniem swych społeczeństw.

Sokrates był przekonany o społecznej potrzebie i użyteczności swojej krytyki. Krytykował (z pozycji etycznych) negatywne zjawiska życia społ., postawy swoich rodaków, by kształtować ludzi lepszymi i przezwyciężyć negatywne zjawiska życia publicznego.

Nie wydaje się, by chciał zniszczyć podstawy tego życia. Chciał je naprawić.

423r. pne - ARYSTOFANES

Charakteryzuje Sokratesa na swój sposób (negatywny wydźwięk).

Bohaterem komedii jest ogrodnik, który uznawany był za szanowanego rolnika, (miał syna - utrapienie). Liczyła się dla niego głównie tradycja. Najważniejszy był człowiek myślący, ważniejszy od wspólnoty. Sokrates ukazany jako sceptyk, relatywista, wątpi w bogów, tradycję, wartości. Strepsiades zaczął pobierać nauki u Sokratesa, ale szybko przestaje, bo uważa, że to podkopuje jego moralność, profanuje świętość. Na końcu sztuki Strepsiades podpala myślarnię z Sokratesem i jego uczniami wewnątrz.

SZKOŁY POSOKRATEJSKIE

CYNICY

Wybrali drogę ucieczki ze świata cywilizacji i zamknęli się w okowach wolności wewnętrznej i wartości naturalnych.

PLATON

Traktował działalność polityczną jako realizację programu zawartego w koncepcjach idealnego państwa.

Akcentował etyczno-wychowawczą funkcję państwa.

Obywatele realizować powinni to, co jest najlepsze dla państwa. Niemożliwe jest to bez praktykowania cnót mądrości, męstwa i umiarkowania.

ARYSTOTELES

W aktywności politycznej domagał się respektowania norm etycznych. Przyznawał obywatelom prawo do współuczestniczenia w rządach państwem. Dla dobra obywateli pragnie współrządzić dla urzeczywistnienia życia cnotliwego.

Sprawiedliwość - podstawa działań polit.-państwowych.

XV/XVI w.

MACHIAVELLI

Polityka - umiejętność zdobycia i utrzymania władzy.

Odejście od aksjologicznego pojęcia polityki. Sens ogólny rozumienia polityki sprowadza się do rozprawiania o konkretnych politykach.

W węższym znaczeniu polityka odnosi się do problematyki funkcjonowania państwa i jego relacji z innymi państwami.

MAX WEBER

Polityka to dążenie do udziału we władzy lub do wywierania wpływu na podział władzy między państwami lub obywatelami.

2 typy polityki

1. dążenie do władzy rozumianej jako środek do realizacji innych celów

2. pragnienie władzy dla niej samej (i związanych z nią korzyści)

Polityka:

a) jako służba dla społeczeństwa ;

b) jako sposób na życie.

Uznawał autonomię polityki wobec etyki, ale uznawał aspekty aksjologiczne przy charakterystyce polityka:

• cechy pozytywne: głębokie zaangażowanie, poczucie odpowiedzialności, dystans wobec ludzi

• negatywne: próżność, brak przygotowania rzeczowego, brak poczucia odpowiedzialności, egoizm, demagogia, bezkrytyczne samouwielbienie, korupcja

Racjonalnie uprawiana polityka powinna uwzględniać głównie przyszłość a nie przeszłość. Weber nie ignorował jednak historii - doceniał jej rolę.

Polityka musi mieć wymiar długofalowy, musi uwzględniać dobro państwa w długiej skali czasu. Nie może się, więc sprowadzać do poszukiwania doraźnych kompromisów sprzecznych z interesami ludzi - liberalna koncepcja państwa

Polityka - sztuka efektywnego rządzenia (wymaga stosowania odpowiednich środków)

DAHL

„Demokracja i jej krytycy”

• jedni podkreślają rolę i znaczenie systemu politycznego i funkcji dystrybutywnej państwa (Jabłoński, Polityka i jej właściwości)

• inni: zwracają uwagę w aktywności politycznej na inne jej aspekty - np. konflikty wynikające z rozbieżności interesu.

Polityka: zespół działań podjętych przez ośrodek decyzyjny zmierzających do osiągnięcia zamierzonych celów za pomocą odpowiednio dobranych środków.

Co wyraża politykę - jej właściwości:

• domena życia społ. związana z funkcjonowaniem państwa i jego relacjami mnd.

• sposób dochodzenia do władzy i zachowania jej w społ. państwowej

• proces podejmowania decyzji istotnych dla egzystencji obywateli i trwałości państwa

• umiejętność rozwiązywania konfliktów wynikających z przeciwstawnych interesów poszczególnych jednostek i grup społ.

• sztuka osiągania celów przez stosowanie odpowiednich środków

• funkcjonowanie systemu partyjnego w ramach państwa

Państwo o ustroju demokratycznym - pojęciem polityki obejmuje struktury, procesy, instytucje związane z funkcjonowaniem państwa.

Różne podziały polityki

Zawsze: podmiot, przedmiot, cele i środki do realizacji.

Wykład 24.11.2010r.

CHARAKTERYSTYKA WYBRANYCH KIERUNKÓW FILOZOFII POLITYKI

KONSERWATYZM

Od łac. conservare- zachować, nie zmieniać.

Wiele odmian konserwatyzmu

1. Naturalny- postawa dystansu wobec aprobaty zmiany rewolucyjnej, przekształcającej świat

2. Filozofia społeczno-polityczna - w tym wymiarze ma dwa znaczenia

• Formalne - sprowadzające się do naturalnego trendu zachowania status quo, zachowania istniejącego porządku.

• Materialne - wskazuje, określa co należy zmieniać.

Ryszard Skarzyński- „Konserwatyzm- zarys dziejów filozofii politycznej” koniec lat 90-tych, wyodrębnia 4 rodzaje konserwatyzmu:

1. Konserwatyzm metafizyczny- oparty na twierdzeniu, że istniejąca rzeczywistość zawiera elementy trwałe i wieczne gdyż pochodzi ona od Boga. Ten typ konserwatyzmu metafizycznego sympatyzuje z monarchiczną formą państwa, ultramontanizm

2. Konserwatyzm społeczno-kulturowy - akcentuje wkład kolejnych pokoleń w kształtowaniu stosunków społecznych.

3. Konserwatyzm organiczny - występował przeciw gwałtownej destrukcji życia społecznego, totalna krytyka wydarzeń rewolucji francuskiej

4. Konserwatyzm decyzjonistyczny/rewizjonistyczny - postuluje model państwa rządzonego silną ręką przez elity.

Typologia Skarzyńskiego bardzo oryginalna.

Szereg innych typologii:

ze względu na aspekty historyczno-chronologiczny

1. Konserwatyzm monarchiczny

2. Konserwatyzm romantyczny

3. Elitarno paternalistyczny

Aspekt polityczno-geograficzny

1. Angielski

2. Amerykański

3. Europejski

4. Wschodnioeuropejski

Geneza konserwatyzmu

Platon, Arystoteles - starożytność

Prapoczątki konserwatyzmu. Oboje dawali wyraz niechęci do demokracji ateńskiej.

J.Bodin

Bardziej sprecyzowane idee konserwatyzmu - XVI wiek, „Sześć ksiąg o Rzeczypospolitej” - główna teza - określenie podstawy istnienia państwa. Wg Bodina istotnym elementem państwa jest jego suwerenność nieograniczona czasem i zakresem sprawowanej władzy. Uzewnętrznieniem suwerenności jest połączenie władzy ustawodawczej i sądowniczej w kompetencji (w rękach suwerena) suwerena. Musiał się on dostosowywać (przestrzegać) jednak do prawa boskiego i naturalnego (rozkaz z nim sprzeczny nie zobowiązuje poddanych, ale nie powinni oni czynnie występować przeciw suwerenowi). Legalny suweren jest nietykalny, ale nie może występować przeciw własności prywatnej - poddanym. Religia zasługuje na szacunek, gdyż służy dobru państwa. W kwestii organizacji życia społeczno-politycznego - ustroje demokratyczne i arystokratyczne ulegają degeneracji. Najlepszym ustrojem monarchia absolutna, ale nie dziedziczna.

Nowożytny konserwatyzm.

Edmund Burke - XVIII w. „ Rozważania o rewolucji we Francji”

Należał do stronnictwa starych wigów w Anglii, podejrzliwie traktujących postulat suwerenności parlamentu. Burke dokonał ostrej krytyki, lansowanej przez liberalizm teorii umowy społecznej jako podstawy państwa i funkcjonujących w nim struktur władzy. Jego sprzeciw wobec rewolucji francuskiej wynikał z konsekwentnego przekonania że zmiany w strukturze państwa powinny być ewolucyjne, powinny liczyć się z tradycją i mądrością poprzednich pokoleń. Zwolennik teorii organicznej - państwo jako żywy organizm, poszczególne elementy są wzajemnie powiązane - historia, prawo, ekonomia- składa się na organizm. Podkreślał, że każdy kraj naród ma swoją specyfikę, dlatego nie można przenosić mechanicznie instytucji z jednego państwa do drugiego. Wszelki dogmatyzm polityczny jest błędny, nie należy bezkrytycznie traktować idei suwerenności ludu jak i suwerenności monarchii. Nie był przeciwny reformom, ale postulował, aby w trakcie ich wprowadzania korzystać z mądrości i doświadczeń minionych pokoleń. Należy kierować się roztropnością, zasadami moralnymi zawartymi w objawieniu. Ale mimo to zwolennik rozdziału państwa i Kościoła. Był tradycjonalistą - traktował ustrój państwa jako wytwór procesów historycznych, dlatego gwałtowne zmiany (rewolucje), uważał za szkodliwe. Był niechętnie nastawiony do idei demokracji, społeczeństwa obywatelskiego - uważał je za rodzaj przesądów. W typologii Skarzyńskiego wpisuje się w konserwatyzm organiczny.

3 typy konserwatyzmu organicznego.

Współczesny konserwatyzm brytyjski

Możemy zauważyć aspekty organistycznej koncepcji życia społecznego. Eksponuje rolę rodziny, narodu. Łączy wolność z odpowiedzialnością, podkreśla potrzeby autorytetów w życiu publicznym. Zgłasza postulat silnego państwa, ale to państwo nie ma naruszać wolności obywateli. Nie jest tak krytycznie nastawiona wobec idei demokracji jak u Burke. Akceptacja demokracji traktowanej nie jako cel, ale jako środek, metoda. Współczesna myśl brytyjska preferuje ewolucyjne podejście do (oceny) rzeczywistości społeczno-politycznej. Kościół, religia jako czynniki integrujące państwo.

Konserwatyzm społeczno polityczny nawiązuje do elementów ekonomiczno-politycznych liberalizmu, jednak tradycja rodzina, religia są istotnie eksponowane.

Konserwatyzm francuski

Józef de Maistre - XVIII/XIX wiek. Zwolennik tradycjonalizmu, ultramontanizmu. Przeciwnik idei oświecenie i rewolucji francuskiej. Zakwestionował oświeceniowo-liberalne idee „Dobrego dzikusa”, kwestionował istnienie przedspołecznego etapu historii ludzkości. Kwestionował idee umowy społecznej jako podstawy istnienie państwa. Krytyczny wobec promowania indywidualizmu i naturalizmu. Na jego poglądy wpływ miało pochodzenie społeczne - wywodził się z arystokracji, dlatego też promował jej znaczenie w życiu publicznym. De Maistre odwołuje się do religijnej idei Boga jako ostatecznej podstawy państwa, praworządności, ładu społecznego, dziejów społecznych. Podkreślał rolę religijno-duchową Kościoła - zwracał uwagę na znaczenie urzędu papieża, ale nie był zwolennikiem politycznej teokracji. Opowiadał się za monarchicznym ustrojem państwa.

Krytyczny wobec rewolucji francuskiej, aktów królobójstwa, aktów terroru. Ale starał się zrozumieć zjawisko rewolucji francuskiej- to nie tyle ludzie byli odpowiedzialni za to, co się działo, to nie oni kierowali rewolucją, ale rewolucja nimi (bo rewolucja jako zjawisko społeczno-polityczne było niezależne). Rewolucja to zjawisko nienaturalne dla porządku dziejów. Ale jest zdarzeniem unikatowym, zarazem cudowne, bo w niej egzemplifikują się pomysły Boga. Uważał, że można ją przewidzieć, że ludzie nie są bezradni wobec niej, ale z drugiej strony zastanawiał się, dlaczego takie nieszczęścia spotykają ludzi, którzy w swej masie na nią nie zasłużyli - jest tak jak z innymi plagami (chorobami), niezależnymi od postawy moralnej. Gdyby każdy czyn był nagradzany bądź karany to porządek moralny uległby całkowitemu rozchwianiu.

Traktował rewolucję francuską jako karę, gdyż Francuzi sprzeniewierzyli się swojej misji dziejowej, tą misją było stworzenie Religii katolickiej, która miałaby zapanować nad całością świata. Kara Francuzów jest też cudem- de Maistre rewolucji nie traktował jako przejawu szaleństwa, ale jako konsekwencję wielu działań, które rozrastały się w ciągu wieków - proces zdrady posłannictwa dziejowego Francji od reformacji. Takie podejście według de Maistre znalazło wyraz w filozofii oświeceniowej Francji (np. teoria stanu natury, umowy społecznej)

Idee oświecenia są błędem - nie istniej stan natury, bo człowiek w swej istocie jest zwierzęciem społecznym, czyli społeczeństwo towarzyszy mu od zawsze. Powstanie człowieka nie dokonało się za sprawą jednej decyzji, nie było też efektem wyboru. Społeczeństwo, instytucje związane z prawem i państwem nie są rezultatem decyzji ludzkich - dobro i ład od Boga, zło, nieład od człowieka.

Społeczeństwo, państwo obok aspektu społecznego, ludzkiego mają swoje uzasadnienie w transcendencji - metafizyczne. Nietrwałość postanowień, konstytucji, wydarzeń rewolucji, wynika z tego, że funkcjonariusze rewolucji uważają, że kierują się rozumiem i chcą na nowo zorganizować życie społeczne, lepiej niż poprzednicy. Rozum pozostaje bezradny wobec metafizycznego wymiaru życia. Chwilowość dokonań rewolucyjnych. Był przeciwnikiem wszelkich zmian, gwarantem stałości jest ustrój monarchiczny, odzwierciedlający wolę Boga. Wszelkie odejście od Boga prowadzi do zawirowań społecznych, do stoczenia się.

Jednoznacznie negatywnie wypowiada się wobec tego, co dzieje się we Francji na przełomie XVIII/XIX, wypowiada się przeciwko każdej zmianie. Jest to efekt twierdzenia, że tylko monarchia wsparta na religii, wierze w Boga, katolicyzmie, daje gwarancje właściwego rozwoju i funkcjonowania społeczeństwa. Natomiast, każdy ustrój odbiegający od tego ujęcia jest niewłaściwy i należy go odrzucić.

Konserwatyzm Francuski to także Louis de BonaldXVIII/XIX - przeciwnik idei liberalnych, zwłaszcza liberalnej organizacji społeczeństw, państwa. Odwołuje się do objawienia. Wspólny język, tradycja miały zapewniać trwałość, tożsamość ideową społeczeństwa, tożsamość narodową. Prawo naturalne potwierdza władzę ojca w rodzinie, jest także podstawą władzy w państwie (monarchii). Ograniczeniem jest tylko prawo Boże, którego komentatorem na ziemi jest papież. De Bonda prezentuje konserwatyzm w wydaniu religijno-katolickim - podkreślał znaczenie religii, Kościoła, monarchy.

Ch. Maurras - założyciel dziennika monarchiczno-nacjonalistycznego. Absolutyzuje naród, uważając, że powinna mu służyć armia i religia katolicka.

Konserwatyzm niemiecki

a) J. Fichte - klasyczna filozofia niemiecka, obok Kanta, Hegla. XVIII/XIX w

b) F. von Savigny XVIII/XIX w.

c) G. Puchta XVIII/XIX w.

d) C. Schmitt - urodzony koniec lat 80tych XVIII wieku. Podejmuje krytykę demokracji parlamentarnej (ale to nie oznacza, że był przeciwnikiem instytucji parlamentu), akcentuje tradycję, naród, rolę i znaczenie prawa, zwłaszcza konstytucji. Zgłasza postulat silnej władzy - miała ona dopomóc w właściwym funkcjonowaniu państwa, miała doprowadzić do rozwiązania bolączek systemu parlamentarnego. Wg typologii Skażyńskiego to konserwatyzm decyzjonistyczny/rewizjonistyczny.

3 typy krytyki:

1) Krytyka epistemologiczna- twierdził, że promowanie interesów partyjnych nie prowadzi do poszukiwań dobra wspólnego państwa.

2) Krytyka socjotechniczna- opiera się na twierdzeniu, że parlament to socjotechniczny instrument uzyskania władzy do realizacji celów partykularno-grupowych.

3) Krytyka etyczna - teza o zaniku ideowości w życiu politycznym; teza o niestabilności państwa, nadużywaniu immunitetów, przywilejów, korupcji.

Kwestionował liberalną idee demokracji. Podstawę demokracji upatrywał w narodowej jedności - etnicznej homogeniczności społeczeństwa. Nie wykluczał łączenia demokracji z metodami dyktatorskimi. Koncepcja ładu polityczno-państwowego, przypomina idee państwa autorytarnego.

Konserwatyzm amerykański

A. Hamilton, 2 połowa XVIII,

W. Summer,

G. Santayana,

W. Kendall

Konserwatyzm ma zabarwienie republikańskie, charakter teistyczno-etyczny, odwołuje się do protestantyzmu, skażony pragmatyzmem (praktyka, użyteczność). Ma zabarwienie optymistyczne w przeciwieństwie do konserwatyzmu europejskiego.

Konserwatyzm polski

H. Rzewuski,

A. Walewski, K. Drucki-Lubecki,

A. Czartoryski,

stańczycy: S. Tarnowski, J. Szuński, ST. Tarnowski

Odwoływanie się do idei duchowo-kulturowej suwerenności narodu, do wartości chrześcijańskich, do rodziny i tradycji. Nie mógł być obojętny wobec sprawy niepodległości. Konserwatyzm ten grawitował między lojalizmem wobec zaborców a poszukiwaniem dróg do odzyskania niepodległości.

Współczesny konserwatyzm polski:

Wywodzi się ze środowiska Ruchu Młodej Polski. A. Hall, M. Jurka, J. Bartyzela.

Hall - sympatyk demoliberalizmu - uznaje demokrację za najdoskonalszy model państwa, podkreśla rozdział kościoła od państwa, akcentuje potrzebę społeczeństwa obywatelskiego.

Bartyzel - krytyka demokracji parlamentarnej, krytyka praw człowieka, oponuje przeciw egalitaryzmowi, domaga się respektowania etyki katolickiej w życiu publicznym i prywatnym. Podstawą legitymizmu władzy państwowej jest transcendentna wola Boga. Pośrednio aprobuje monarchistyczny system państwa.

Występowanie różnorodnych form konserwatyzmu utrudnia próbę kodyfikacji jego wspólnych cech. Skarzyński - dokonuje podsumowania konserwatyzmu, wskazuje na najważniejsze rysy, w formie opozycji.

1. Konserwatyzm cechuje to co trwałe, to co trwałe występuje przeciwko postępowi.

2. To, co trwałe przeciwstawianie jest temu, co przypadkowe i tymczasowe.

3. Porządek statyczny, ewoluujący powoli jest przeciwstawiany chaosowi i anarchii

4. Konserwatyzm charakteryzuje autorytet vs wola większości

5. Wartości absolutne vs relatywizm.

6. Zobowiązania vs uprawnienia.

7. Zachowawczość vs aktywizm i planowanie.

8. Zasada legitymizacji vs zasada suwerenności ludu.

9. Naród vs jednostka.

10. trwałość a autonomiczne części.

11. tradycja i jej mądrość vs racjonalizm.

Ta charakterystyka wymaga uwzględnienia społecznego kontekstu

Filozofia Wykład 1.12.2010r.

Prezentując konserwatyzm należy wyjść od założeń filozoficzno-antropologicznych - Bogdan Szlachta

Problematyka filozoficzno-antropologiczna.

1. Człowiek - cechy uniwersalne, trwałe, próby dokonywania manipulacji na człowieku są niewłaściwie i prowadzą do wniosków, które nic nie tłumaczą.

2. Konserwatyzm odwołuje się do chrześcijańskich wartości- człowiek w swym działaniu jest ograniczony, ułomny moralnie, dzieje się tak na skutek grzechu pierworodnego.

3. Zwolennicy konserwatyzmu krytycznie ustosunkowują się do myśli oświecenia, zwłaszcza racjonalizmu.

4. Konserwatyści oponują przeciwko marksizmowi, wg konserwatystów chcieli on skonstruować nowego człowieka.

5. Człowiek potrzebuje wsparcia w dążeniu do prawdy, dobra rodziny, narodu.

6. Konserwatyzm dystansuje się wobec zasady indywidualizmu, akcent kładzie na potrzebę włączenia się w życie społeczne, szczególnie jest eksponowana rola społeczności naturalnej.

7. Krytyka rewolucji francuskiej, preferencja dla przemian ewolucyjnych.

8. Wolność w życiu społecznym łączona z zagadnieniem odpowiedzialności, obowiązków, jakie człowiek musi wypełniać. Konserwatyści nie odrzucają idei równości, ale są krytyczni wobec egalitaryzmu społeczno-politycznego.

9. Wątki humanistyczne - mają teistyczno-religijny wymiar. Humanizm w konserwatyzmie odwołuje się do idei Boga i faktu objawienia.

10. Organiczna koncepcja życia społecznego - podstawą poglądów konserwatyzmu na temat organizacji społeczeństwa. Funkcjonowanie państwa oparte na prawie, zwłaszcza konstytucji. Konserwatyści uznają prymat etyki nad prawem.

11. W życiu ekonomicznym akcentują prawa do posiadania własności prywatnej.

12. Rola zasady autorytetu - liderzy życia politycznego, religijni- Kościół

13. Ambiwalentna postawa konserwatyzmu wobec życia politycznego, dawniej preferowano ustrój monarchiczny. Gdy ustrój monarchiczny staje się przeżytkiem pozostaje model demokracji parlamentarnej- Konserwatyści akceptują te założenia ustrojowe, jednak poświęcają dużo miejsca krytyce tego modelu.

14. Ideologiczne wyalienowania formacji konserwatyzmu. Nostalgia za przeszłością łączy się z brakiem propozycji konkretnych rozwiązań współczesnych problemów. Krytyka zagrożeń moralnych, społecznych nie jest wsparta pozytywną wizją państwa.

15. Humanistyczna antropologia i organiczna koncepcja państwa to pozytywny element myśli konserwatyzmu. Negatywny element to ambiwalentny stosunek do demokracji parlamentarnej i brak programu w zakresie życia społeczno-politycznego.

16. Przyszłość konserwatyzmu jest niepewna, niektórzy współcześnie konserwatyści zwłaszcza w USA chcieliby posługiwać się państwem i rozszerzać zakres jego działań, używać instytucji państwowych do obrony i krzewienia religii i moralności. Konserwatyści współcześni skłonni są negować wolny rynek. Mankamenty konserwatyzmu wg B. Szlachty.

17. W warstwie politycznej, skrajna wersja konserwatyzmu jest zdezaktualizowana. Konserwatyzm umiarkowany w wymiarze aksjologicznej będzie znajdował kontynuatorów.

LIBERALIZM

• Nie jest formacją jednoznaczną. Cechy:

1. Kult wolności - preferencja praw wolnościowych, swobodnego rozwoju, wolności zrzeszeń.

Jest mocno eksponowany, ponieważ bez wolności życie ludzie traci na znaczeniu. Afirmacja wolności znajduje wyraz w tezie o istnieniu wolności podstawowych - wyznania, sumienia, organizowania się, niechęci wobec kolektywizmu.

Niechęć liberalizmu wobec instytucji państwa - jako głównego narzędzia zniewolenia, które nie pozwala na pełną realizacje idei wolności. Państwo ma wszystkie potencjalne argumenty, aby zapanował ucisk.

2. Utylitaryzm - w wersji historycznej - jest cechą, która wyróżnia myślenie liberalne, ma istotny wkład w kształtowanie tej formacji (zwłaszcza XIX w.)

Problem cnót w liberalizmie

USA:

• J. Locke teoria zmysłu moralnego - Locke przypisywał podstawowe role rozumowi i cnocie między, którymi zachodzi ścisły związek. Cnoty nie można oddzielić od rozumu. Locke ojciec duchowy liberalizmu wskazuje na łączenie rozumu i cnoty.

• T. Jefferson - cnotę kojarzy z roztropnością, ale także i z wolnością, wolnym wyborem i nieskrępowanym sumieniem. Kojarzy cnotę z edukacją „Akademią cnoty będzie uniwersytet”.

• B. Franklin („Biedny Ryszard”) - franklinowska tabela cnót z 13 zasadami to przykład wiary z niezawodność moralnego zmysłu. (S. Filipowicz „Podstawa rozumu i cnoty”)

• J. Adams, XVIII-XIX w - „Nowy ustrój, który tworzymy będzie wymagał abyśmy uwolnili się od naszych wad i udoskonalili nasze cnoty.”

Europa:

• Machiavelli - Cnota = właściwie postępowanie. „Virtu” - męstwo, odwaga - zbiór specyficznych sprawności politycznych: energii, inicjatywy, zdolności do podejmowania decyzji i szybkiego działania. To ona umożliwia nam, choć częściowo zapanować nad naszym losem, którym jednak i tak w znacznej mierze rządzi przypadek. Virtù stoi w opozycji do fortuny, na którą nie mamy wpływu. W ten sposób projekt Machiavellego przeciwstawia się dominującej w średniowieczu koncepcji boskiej opatrzności.

• Monteskiusz w „O duchu praw”, jego pojęcie cnoty inne niż u Machiavellego. „Cnota w ustroju politycznym to umiłowanie republiki, uczucie a nie szereg wiadomości, najlichszy człowiek w państwie może mieć to uczucie.” Umiłowanie skromności, równości, rozsądku i szczęścia obywateli. Republikańskie cnoty różnią się od monarchicznych.

Liberalizm bez moralności nie funkcjonuje a moralność bez cnoty. Jedną z podstawowych jest cnota tolerancji.

Wolność

• J. Locke - XVII wiek, twórca empiryzmu, teoria poznania, epistemologia. „Rozważania dotyczące rozumu ludzkiego”, „Dwa traktaty o rządzie”, „ List o tolerancji”.

• Jako filozof polityczny eksponuje znaczenie i rolę jednostki, dowodzi, że każdy ma prawo do dysponowania sobą i swoimi wytworami (efektami swojej pracy).

• Wolność jednostki to podstawa dobrego porządku politycznego, dobrej organizacji społeczno-politycznej.

• Problem wolności najważniejszy dla Locke'a, dlatego, że żył w czasach kiedy miał duże znaczenie spór dotyczący charakteru i genezy władzy monarszej w Anglii.

• Problemu wolności nie ograniczał do władzy politycznej, sprowadzał ten problem do kontekstu filozoficznego. Wolność w aspekcie filozoficznym zawiera dwa elementy

1. Potencjalność, (możność) - zdolność do podejmowania działań.

2. Ruch, (działanie) - akt realizujący potencjalność.

• Wolność przynależy tylko człowiekowi, tylko on może nieskrępowanie działać zgodnie z własnym wyborem. Wskazując na potencjalność i ruch Locke będzie uzasadniał, że są to zbiory obejmujące takie czynniki jak rozum, akty woli, działanie,

• Wolność nie jest podstawowym składnikiem ludzkie istoty, ona z tej istoty wynika, przy spełnieniu określonych warunków.

• Wolności nie można zaliczyć do natury człowieka, ponieważ musiałaby stanowić samodzielną całość, niezależną od racjonalności działania.

• Problem genezy wolności u Locke'a - jeżeli nie ma ani wolności ani aktu woli bez działania to źródło wolności powinno być zawarte w działaniu. Człowiek, któremu przysługuje zdolność działania podejmuje je albo nie podejmuj w zależności od stanu emocjonalnego. Brak jakiegoś dobra staje się czymś pobudzającym do działania lub do jego zaniechania. Posiadanie czegoś staje się zasadą organizującą naszą aktywność, nadającą sens i kierunek. Posiadanie/ nieposiadanie - ma charakter finalistyczny - teleologiczny (całościowy), jest kategorią ułatwiającą interpretacje działań człowiek. Ma charakter psychologiczny tzn. jest powiązane ze zjawiskiem niepokoju, które wprawia w ruch naszą wolę. Niepokój jest związany z brakiem jakiegoś dobra.

• Ostateczną motywacją naszego działania i naszej wolności jest potrzeba szczęścia, jakie odczuwamy w przypadku osiągnięcia dobra.

• Źródłem naszego działania jest czynniki irracjonalny - szczęście, które nadaje sens naszym wyborom, naszym działaniom, które chcemy zrealizować.

• J. S. Mill - XIX wiek, syn Jamesa Milla, „O wolności” - rozwiązanie kluczowych zagadnień filozofii polityki, wolność jednostki, myśli, problem interwencji państwa, granice władzy, państwo opiekuńcze, zalety wady demokracji.

• Problem - będąc obywatelem państwa, żyjąc w zorganizowanej społeczność, dwa pytania. Co mogę robić i czego nikt nie może mi zabronić? Czego nie mogę robić i kiedy można stanąć na przeszkodzie temu co robię? Określenie zakresu wolności przysługującej jednostce. W jakich okolicznościach staje się dopuszczalna a nawet konieczna ingerencja władzy państwowej - ograniczająca jednostkową wolność.

• Wszyscy powinny przestrzegać jednej fundamentalnej zasady: Zasada ta brzmi, że jedynym celem usprawiedliwiającym ograniczenie przez ludzkość, indywidualnie lub zbiorowo, swobody działania jakiegokolwiek człowieka jest samoobrona, że jedynym celem, dla osiągnięcia, którego ma się prawo sprawować władzę nad członkiem cywilizowanej społeczności wbrew jego woli, jest zapobieżenie krzywdzie innych. Jego własne dobro, fizyczne lub moralne, nie jest wystarczającym usprawiedliwieniem. Nie można go zmusić do uczynienia lub zaniechania czegoś, ponieważ tak będzie dla niego lepiej, ponieważ to go uszczęśliwi, ponieważ zdaniem innych osób będzie to mądrym lub nawet słusznym postępkiem. Są to poważne powody, by go napominać, przemawiać mu do rozumu, przekonywać go lub prosić, lecz nie, by go zmuszać lub karać w razie, gdyby nas nie słuchał. Aby to ostatnie było usprawiedliwione, postępowanie, od którego chcemy go odwieść, musi zmierzać do wyrządzenia krzywdy komuś innemu. Każdy jest odpowiedzialny przed społeczeństwem jedynie za tę część swego postępowania, która dotyczy innych. W tej części, która dotyczy wyłącznie jego samego, jest absolutnie niezależny; ma suwerenną władzę nad sobą, nad swoim ciałem i umysłem.

• Moja wolność sięga tak daleko jak moje ręce, cokolwiek robie ze sobą lub sobie jest moją prywatna sprawą. Inni mogą tłumaczyć, że jest to złe, ale nic poza tym, mogą tylko przekonywać i napominać. Kiedy czynię ze swojej wolności użytek i wkraczam na teren wolności innego człowieka wówczas albo on albo odpowiedni urząd może ograniczyć moją wolność.

• Dobra fizyczne lub moralne nie jest wystarczającym pretekstem do ograniczania wolności, nie możemy zmuszać człowieka do czegoś tłumacząc, że działamy dla jego dobra. Mill krytycznie odnosi się do prób ograniczania wolności jednostki.

• Niemal nieograniczone swobody działań dotyczące samego siebie.

• Wolność myśli i wypowiedzi. Ograniczając wolność słowa i myślenia tracimy cenne pomysły nawet, jeśli są szkodliwe społecznie - należ je tolerować w imię zasady wolności.

• Wolność aktywizuje ludzi, następuje postęp cywilizacyjny. Mill gloryfikował postęp, cechę niezbywalną liberalizmu.

• Jedyną granicą mojej wolności jest taka sama wolność innych. Wolność sama wyznacza sobie granice. Mill zakazuje działań zmierzających do uszczęśliwiania na siłę innych rozumnych i cywilizowanych ludzi. Zakazuje ich umoralniania, narzucania im praw, krzywdzenia- są to przejawy despotyzmu, hamującego rozwój.

• W imię korzyści dla wszystkich filozof wprowadza ograniczenia wolności osób bądź grup - uzasadnia działania wkraczające w ich życie. Np. należy cywilizować barbarzyńców, zmuszać ich do chodzenia do szkoły, zakazać małżeństw niepotrafiącym utrzymać rodziny, zakazać płodzenia zbyt dużej liczby dzieci przez biednych - wolności tych ludzi są ograniczane świadomie by przeszkodzić im w wytwarzaniu negatywnych dla innych konsekwencji

• Na powyższych przykładach można zauważyć, że utylitaryzm Milla bierze górę nad wolnością.

Wykład 8.12.2010

Anarchizm w wydaniu filozoficznym

Anarchizm z grec. an archos - bez rządu, bez wodza. W tym znaczeniu używany przez greckich myślicieli: Homer, Platon, Arystoteles. Do początku XIX używano tego terminu w sensie pejoratywnym - chaos, bałagan, destrukcja społeczna - takie znaczenie anarchizmu przetrwało po dzisiaj. Anarchista - wróg norm, wartości, moralności, zwolennik przemocy bez poczucia zobowiązań społecznych. Nie oddaje to istoty anarchizmu.

W sensie pozytywnym anarchizm użyty przez P.J. Proudhon XIX w. „Co to jest własność?”.

• Idea porządku społecznego oparta nie na autorytecie państwa, ale na organizacjach społecznych, ekonomicznych tworzonych na zasadzie wolnych umów między jednostkami, grupami społecznymi.

• Prawdziwa anarchia to stan porządku bez państwa i bez władzy autorytarnej. Stan wolności negatywnej i pozytywnej. Taka anarchia znosi samowolę rządzących, tworzy ustrój samorządowy.

• Panowanie jednych nad innymi zastąpione bezpaństwowym porządkiem opartym na nauce

• Odrzucał przemoc rewolucyjną, był zwolennikiem pokojowych reform społecznych, rozszerzaniu stowarzyszeń robotniczych, banków zajmujących się wymianą dóbr przy pomocy bonów a nie pieniędzy.

• W miejsce państwa - organizacja federacyjna, wspólnot zorganizowanych przez związki zawodowe

• Podstawą funkcjonowania nowego porządku:

• Miała być wzajemna pomoc - stąd anarchizm Proudhona nazywa się mutualizmem

• Idea zaufania,

Projekty anarchistyczne - typologia

Anarchizm:

• indywidualistyczny,

• pacyfistyczny,

• komunistyczny, (Kropotkin)

• kolektywistyczny, (Bakunin)

• syndykalistyczny,

• liberalny,

Anarchizm cechy wspólne dla wszystkich wersji:

• Krytyczna postawa wobec państwa (nowożytne państwo narodowe, z trwałymi rolami politycznymi, z zagwarantowanymi funkcjami użycia siły, zapewnienia porządku, decyzje podejmowane w imieniu całego społeczeństwa). Anarchiści są bardziej krytyczni wobec państwa od libertarian, odrzucają pomysł nawet minimalnego państwa R. Nozika.

• Zarzuty wobec państwa:

• Państwo przynosi zło społeczne

• Państwa narodowe czasów nowożytnych są niesprawiedliwe

• Teoretycy umowy społecznej podkreślali, że

1. Państwo broni obywateli przed wrogami wewnętrznymi i zewnętrznymi, wg anarchistów państwo jest groźniejsze od wrogów, bo zniewala jednostki w sposób totalny.

2. Nawet, jeśli kiedyś służyło do obrony to obecnie jego funkcje negatywne przeważają nad pozytywnymi.

3. Państwo ustala prawo, które ogranicza swobody w sposób wykraczający poza wymogi porządku społecznego. Prawa te służą wzmocnieniu państwa a nie dobru publicznemu.

4. Państwo to organizacja wyzyskującą swoich poddanych. Nakłada podatki, reguluje życie gospodarcze, co umożliwia transfer bogactw od producentów do kieszeni rządzących.

5. Państwo wykorzystuje poddanych do prowadzenia wojen, które są potrzebne dla umocnienia władzy państwowej.

• Podważenie istnienia państwa - nie ma ono legitymizacji istnienia, powstało w wyniku przemocy, walki jednostek.

• Sprzyjające warunki dla państw zaistniały, gdy zaczęło brakować wolnych terenów. Mnożenie zatargów wewnętrznych - powstanie hierarchii wertykalne. Powstanie jednego państwa zmuszało kolejne wspólnoty do tworzenia kolejnych

• Przeciwnicy teorii umowy społecznej - brak dobrowolnej zgody społecznej, brak racji jej uzasadniającej. Żaden rozsądny człowiek nie oddałby się dobrowolnie pod władzę państwową

• Krytyka państwa stanowi część składową krytycznej postawy anarchizmu wobec wszelkich form autorytarnej, narzucającej się władzy.

• Krytyka instytucji kościelnej za nawoływanie do posłuszeństwa organom państwowym. Krytyka Kościoła za to, że sam kontroluje zachowanie ludzi w sposób ograniczających ich swobodę - przyczynia się do powstania mentalności biernej, niezdolnej do działania.

• Krytyka systemów gospodarczych, politycznych -

• Liberalizm polityczny nie zmienia istoty państwa. Okresowe elekcje służą do okresowej wymiany elit, nie wzrasta z tego powodu wpływ ludności na władzę - kontrola, nie poprawia się rządzenie.

• Socjalizm państwowy posługuje się państwem totalitarnym dla ciemiężenia ludu, programowo tworzy warstwę panującą na resztą społeczeństwa (dyktatura proletariatu)

• Atak na państwo wynika z idei wrogości wobec wszelkiego autorytetu i wszelkiej władzy zewnętrznej kontrolujące ludzi.

• W sensie filozoficznym anarchizm to podważanie autorytetu znanych postaci władzy, wykazywanie, że żaden autorytet zewnętrzny nie ma legitymizacji, nie można wysuwać roszczeń do jego dobrowolnej akceptacji.

• Niektórzy anarchiści są skłonni akceptować pewne formy władzy z powodów praktycznych, jako mniejsze zło, niż stan chaosu w danym momencie

• Oddziaływanie autorytet zewnętrznego zawsze wiąże się z użyciem lub groźbą użycia siły oraz ogranicza wolność

• Obok autorytetu zewnętrznego anarchiści wyróżniają autorytet wewnętrzny, który uznają za niezbędny dla prawidłowego funkcjonowanie społeczeństwa. To autorytet wiedzy, nauki i moralności.

• Zwolennicy anarchizmu opierają swoje projekty na pewnej wizji natury ludzkiej i stosunków społecznych.

• Człowiek z natury jest dobry, miłuje pokój, spokój, ceni wolności i swobody osobiste. Jest skłonny do współpracy z innymi w ramach wspólnot i różnych kooperacji. Działa na rzecz innych dla dobra wspólnego w sposób bezinteresowny. Tworzy i przestrzega norm moralnych pozwalających na koegzystencje inny istnień. Jest to modelowe ujęcie człowieka dobrego. Pogląd ten jest odmienny od poglądy liberałów, podobny do J.J Rousseau, tak jak on anarchiści wyjaśniają złe stosunki panujące w czasach nowożytnych, odejściem od natury w skutek zaniedbań.

• Natura jako produkt historyczny o charakterze indywidualistycznym, z jednej strony zawiera pragnienia sprawiedliwości i prawdy oraz próby wprowadzenia ich w życie, z drugiej zaś występuje opór przeciwko ich realizacji ze strony instytucji wytworzonych mimowolnie, oraz tych ludzkich dążeń, które zostały ukształtowane przez instytucje.

• Człowiek może rozpoznać swoją naturę, postępować zgodnie z jej wymogami, doprowadzi wtedy do pogodzenia siebie ze swoją pierwotną naturą oraz doprowadzi do powstania harmonijnych stosunków współpracy. Anarchiści tworzyli historiozoficzną wizję rozwoju ludzkości.

Dwie wersje anarchizmu

• Filozoficzna - teoretyczny pogląd na stosunki społeczno-polityczne. Ani państwo, ani żadna centrala, instytucjonalna władza polityczna nie ma legitymizacji do swego istnienia.

• Polityczna nawołuje do walki z państwem i innymi, instytucjonalnymi ośrodkami władzy; wzywa do działań zmierzających do obalenie państwa i instytucji autorytarnych; anarchista postępuje według reguł,które sam uważa za słuszne i właściwe - nie jest posłuszny odgórnemu rozkazowi - anarchizm co najwyżej pozwala się przekonań innemu człowiekowi o statusie równym co do słuszności bądź nie postępowania.

Anarchizm stanowi teoretyczną i praktyczną odpowiedź na pytanie: Jak zapewnić jedność społeczną, przy zapewnieniu wolności jednostkowej? Jak zapewnić w sposób nieprzymuszony wytwarzanie dóbr publicznych typu bezpieczeństwo, porządek, wolność, czyste środowisko oraz sprawiedliwy podział tych i innych dóbr?

Wg liberałów tylko państwo może zapewnić kooperację przy wytwarzaniu dóbr.

Anarchiści: liberałowie w sposób arbitralny zakładają egoistyczną jednostkę jako naturalną. Wg anarchistów egoistyczne indywiduum jest tworem historycznym, powstało pod wpływem działania państwa. Odkąd państwo wzięło na siebie obowiązek dostarczania dóbr publicznych jednostki zobojętniały na ich dostarczanie. Dlatego egoistyczne indywiduum nie jest przedpaństwowe, jest ono tworem państwa (jednostki pod wpływem państwa są zdemoralizowane). Państwa i gospodarka nowożytna niszczą dobre cechy człowieka.

Patrząc na szczegółowe poglądy anarchistów dotyczące państwa nowożytnego, podkreśla się ze państwa i gospodarka niszczą warunki do kooperacji wspólnotowej, niszczą naturę człowieka. Centralne zarządzanie, dystrybucja dóbr, zakaz działania samorządów, likwidacja wspólnot wiejskich, likwidacja sprawiedliwości opartej na moralności => uniemożliwia rozwój korporacji spontaniczne, oddolnej.

Wspólne cechy: Proudhon, Bakunin, Kropotkin (świeckie anarchizmy socjalistyczne XIX wieku) :

• Władza jednego człowieka nad innym jest sama w sobie złem bezwzględnym, ale usuwalnym. Władza wyposażona w środki przymusu jest sztuczna i niezgodna z naturą.

• Społeczeństwo i cywilizacja są naturalne, państwo jest sztuczne,

• Władza oparta na przymusie niszczy naturalną tkankę życia społecznego, zniewala, korumpuje, deprawuje ludzi stwarzając wtórnie pozór swojej niezbędności.

• Anarchizm jest praktycznym humanizmem traktującym nie do końca serio hasła pełnej wolności, równości, braterstwa.

• Wierzą, że cywilizacja jest niezbędna człowiekowi, ale w odpowiednich warunkach społeczno moralnych, implikują wspólne podsystemy wartości.

• Anarchizm na ogół jest nurtem głęboko moralistycznym, przesyconym patosem wolności , posługującym się powszechnie kategorią natury ludzkiej oraz postulujący Zycie zgodne z ta naturą.

Bakunin:

• Akcentuje problem wolności i godności, które stanowią podstawę do twórczego buntu wobec wartości zastanych i uprzednio przyswojonych.

• Uzasadnienie filozoficzne anarchizmu sprowadza się to materializmu i pozytywizmu rozumianych jako ateizm, jako twierdzenie o genetycznej pierwotności przyrody w stosunku do człowieka oraz historycznie ukształtowanego społeczeństwa, które pozostaje w ścisłych relacjach z jednostką.

• Możliwość naukowego poznania zarówno praw przyrody jak i praw społecznych.

• Zastosowanie wiedzy ludzkiej do zwiększenia efektywności porządku społecznego.

• Indywidualizm Bakunina - nie jest antyspołeczny jak u M. Stirnera. Inni ludzie są warunkiem, obszarem spełnienia wolności jednostki. Organizacja społeczno-ekonomiczna służąca zaspokojeniu potrzeb materialnych (moralnych?) jest tylko środkiem i podłożem dla wolności jednostki.

• Dwu poziomowej strukturze potrzeb człowieka: materialnej i duchowej, odpowiada dwu poziomowa struktura organizacji społecznych: sfera technologiczno-ekonomiczna (oparta na zasadach naukowych) i sfera komunikacji personalnej (nieuznająca autorytetu)

• Celem anarchii są więzi personalne między twórczymi indywidualnościami. Cel ten będzie zrealizowany, gdy jednostki będą uczestniczyły w ładzie społeczno-ekonomicznym.

• Kolektyw zachowuje tylko technologiczne, organizacyjne, społeczne funkcje. Sfera życia kolektywnego, pracy, nauki, ekonomiczno-organizacyjna, naukowo-technologiczna, naukowa kooperacja - nie są sferą wolności właściwiej. Wolność właściwa to duchowa twórczość. Wszystkie sfery są środkami do realizacji duchowej twórczości. Bunt duchowy nie jest buntem nihilistycznym, ale twórczym.

• Chcąc dojść do wolności właściwej należy doprowadzić do rewolucji anarchistycznej - spontanicznego ludowego buntu. Jest ona raptownym skokiem do królestwa wolności, opierającym się na ludowym instynkcie buntu. (u Proudhona było ewolucyjne dojrzewanie do wolności)

P. Kropotkin:

• Podstawy anarchizmu komunistycznego, związany z środowiskiem robotniczym XIX wieku,

• Związany z ewolucjonizmem XIX, pozytywizmem, scjentyzmem,

• Zmodyfikował darwinizm biologiczny przez akcentowanie zasady pomocy wzajemnej, a nie walki.

• Historia ludzkości jest procesem dwutorowym, współwystępują i zwalczają się dwie zasady:

• Zasada państwowa - oparta na autorytecie, przymusie

• Zasada ludowa- naturalistyczna zasada spontaniczności moralnej, wolności, pomocy wzajemnej,

• Wierzył w aksjologiczne treści twierdzeń naukowych, etosem nauki miał być krytycyzm i samokrytycyzm, prawo do błędu, poszanowanie prawdy.

• Anarchia komunistyczna sprowadza się do federacji lokalnych wspólnot, komun, w których uczestnictwo jednostki jest dobrowolne. Komuna stanowi ekonomiczno-społeczno-moralne naturalne środowisko jednostki. Nie jest izolowana, ale w dużej mierze samowystarczalna - ma zasadniczo zaspokajać wszystkie potrzeby jednostki oraz pozostawić jednostką rozległą sferę autonomii - zasada podziału wg potrzeb.

• Etos nauki stanowi podstawę istnienia wsi przemysłowej, wspólnota rozumnych altruistów.

• Droga do celu prowadzi poprzez długotrwały wysiłek oświatowy, moralne i społeczne przygotowanie przesłanek rewolucji.


Zasada harmonii (Kropotkin)

Zasada negacji (Bakunin)

Zasad równowagi (Proudhon)




P i B - podkreślają wielość, różnorodność, napięcie dynamizm

K - akcentuje jedność, ciągłość, przejawiającą się w nieskończenie wielu dopełniających się elementach i aspektach.

P i B są nastawieni antynaturalistyczne: przyroda i potrzeby przyrodzone człowieka to teren ekspansji i podstawa egzystencji, człowieczeństwo realizuje się ponad przyrodą i w opozycji do niej, człowieczeństwo sprowadza się do duchowości i do wolności, która płynie z owego ducha - sprowadza się do kreatywności i godności.

P - kładzie nacisk na mechanizmy funkcjonowania ładu społecznego, ufundowanego na ładzie moralnym, przez ludzi wytworzonym i akceptowanym. Nastawienie etyczno-społeczne.

B - nacisk kładzie na powstawanie nowych wartości na ich ekspansję, akcentuje bunt i walkę o wspólnotę - przewaga płaszczyzny estetyczno-kulturowej.

K - Naturalista, człowiek realizuje się w naturze, w kulturze, która stanowi przedłużenie a zarazem ziszczenie przyrodniczej natury człowieka, będącej rezultatem uświadomienia sobie przez ludzi tej natury oraz wynikiem uwznioślenia naturalnych ludzkich skłonności. Rozwój człowieczeństwa prowadzi nie do zwycięstwa nad naturą, ale do autentycznego pojednania się z przyrodą.

P i K - sposób widzenia człowieka jest zasadniczo racjonalistyczny. Etyka oparta jest na zasadach. Etos naukowy są istotnymi składnikami konsensusu idealnego społeczeństwa.

B - Sposób widzenia człowieka jest irracjonalistyczny rozum jest zredukowany do rozsądku, nauka jest zredukowana do roli teoretycznego zaplecza techniki, która posiada walor utylitarny.

P, K, B - kładą nacisk na spontaniczność moralną człowieka jako atrybut godności i równości. Mówią o woluntaryzmie => możliwości realizacji, trwania anarchii, ale żeby mogła trwać zależy to od woli zbiorowej, świadomości ludzi.

P - wola rozwija się w związku z rozwojem czysto społecznych pozapaństwowych sposobów współżycia.

B - wola drzemie w buntowniczym instynkcie mas ludowych.

K - wola jest sposobem przejawiania się rozumu i natury, które ją wyznaczają i kontrolują.

K, P, B - jedność środków i celów

Wykład 15.12.2010r.

Anarchizm w drugiej połowie XX wieku.

Współczesne formy anarchizmu:

- wersja filozoficzna;

- wersja polityczna: nawołuje do walki z państwem i jego strukturami, wzywa do działań zmierzających do obalenie państwa. Współczesny anarchizm nie do końca nawiązuje do wersji politycznej.

1. Anarchizm tzw. Nowej lewicy.

• Druga połowa XX wieku, lata 60te (końcówka), Zachód oraz druga odsłona lata 90te.

• Lata 60te - protesty głównie Francja'68,

• Próby szukania trzeciej drogi między marksizmem bolszewickim (dygresja o Kaponierze) a…

• Odrzucenie terroru jako metody walki. Cel: nie koncentrowanie się na problemach produkcji czy problemach społecznych przejawiających się w biedzie. Uwaga koncentrowała się na problemach jednostkowych, wolność osobista, kultury.

• Nie identyfikowali się z naczelnym hasłem myśli radzieckiej walki klas.

• Wolność jednostki, wolność indywidualna przedmiotem zainteresowania.

• Ideowym przywódcą H. Marcuse

• Krytyka jednowymiarowego stylu życia.

• Podkreślania braku warunków do samorealizacji.

• Krytykuje mechanizm kreowania polityków jako gwiazd.

• Krytyka fasadowości demokracji zachodnich - społeczeństwo zachodnie oceniane jako społeczeństwo spektaklowe.

• Ruch studencki Wiosna 1969 - idea partycypacji w życiu publicznym. Dla realizacji tej idei nie jest potrzebna rewolucja.

• Przedstawiciele Nowej Lewicy (NL) wskazują na znaczenie zmiany świadomości społecznej.

• Nastawienie na reformistyczne formy walki o przekształcenia.

• Lata 90te:

• Procesy globalizacji: anarchiści występują z krytyką globalizacji gospodarczej, nierówności, niesprawiedliwości, wyzysku krajów biednych, Nie należy ich też utożsamiać z antyglobalistami.

• Nie są wrogami globalizacji, walczą o globalizacja rozumianą wg pomysłów anarchistycznych, walczą z globalizacja neoliberalna - fundamentalizmem rynkowym, rządami absolutnymi elit gospodarczych, ze wzrostem sił policji, ze wzrostem roli granic w przepływie ludzi między regionami biednymi a bogatymi.

• Opowiadają się za likwidacją granic państwowych, za swobodną wymianą osób, dóbr, informacji.

• Nawołują do globalistycznej sprawiedliwości, żądają gwarancji podstawowych dochodów dla wszystkich „obywateli globu”.

• Żądają globalnego obywatelstwa

• Żądają dostępu do technologii

• Żądają ograniczeń protekcjonizmu, restrykcji w prawie patentowym.

• Organizują akcje, które za cel mają ośmieszyć rządzących np. festiwale uliczne, pochody, obsypywanie piórami i przędzą przedstawicieli władzy, akcje przeciwko deportacji emigrantów - nowy rodzaj protestu obywatelskiego, nowy typ dialogu z władzą. Wprowadzają nowy typ „zbiorowej władzy”

• Anarchista nie unika polityki, żąda więcej demokracji bezpośredniej.

• Wzorem dla tej formacji są wspólnoty biedne, krajów południa.

2. Anarchizm liberalny, nazywany anarchizmem indywidualistycznym

• Generalnie anarchizm jest antyliberalny, zwłaszcza anarchizmy lewicowe.

• Tołstoj podstawy anarchizmu chrześcijańskiego - zwolennik rewizji moralnej bez przemocy; podział dóbr wg potrzeb

• Anarchizm liberalny jest zbliżony do libertarianizmu,

• Pogląd o zbędności państwa,

• Krytyczny wobec zasady autorytetu.

• Wolność negatywna osiągana poza wspólnotami, odrzuca rewolucyjne metody jej osiągania.

• Odrzuca idee wspólnej własności środków produkcji.

• Ogranicza się do krytyki intelektualnej państwa do krytyki jego organów, do intelektualnej krytyki instytucji.

• Podstawy filozoficzne - M. Stirner, (Ja i jego własność), I połowa XIX wieku.

• „Ja i jego własność” odrzuca wszelkie normy i instytucje, a organizacje społeczną redukuje do unii egoistów, która ma wspierać się nie na autorytecie ani na władzy politycznej ale na wzajemnym szacunku niepowtarzalnych osób. „Ja” jest ostateczną rzeczywistością, to, co do niego należy jest jego absolutną własnością. Wszystko inne to przejawy alienacji.

• Egoista może dowolnie używać umów, praw zgodnie z własnymi potrzebami i życzeniami. Nikt nie może go zmuszać do działań w określony sposób bez jego zgody. Tak rozumiany egoista, czyli anarchista może tolerować państwo, ale tylko wtedy, gdy ma interes własny a nie, dlatego, że to pastwo ma autorytet.

• Amerykańscy anarchiści XIX wieku, Goldwine, XX wieku: Wolft, Green, Simons,

Krytyka zastanej rzeczywistości, koncertowała się głównie wokół krytyki państwa, polegała ona na:

• Wykazaniu, że państwo nie ma legitymizacji do swego istnienia. Nie ma takiego autorytetu i takich uprawnień do wydawania praw, uprawnień do prowadzenia polityki na mocy, których obywatele są winni mu posłuszeństwo polityczne.

• Przekonaniu, że nie można uzasadnić istnienia i funkcjonowania państwa przez prawo naturalne. Odwołanie się do demokratycznej zgody na istnienie państwa nie legitymizuje tej struktury, gdyż zawsze jest to zgoda jedynie większości a nie wszystkich.

• Państwo mogłoby być usprawiedliwione gdyby odzwierciedlało wolę obywateli, jednak państwo nigdy tego nie zrealizuje.

• Monopol na władzę, przemoc w rękach niektórych - nie jest niczym uzasadniony zwłaszcza, że posiadający władzę na ogół „nie grzeszą rozumem”.

• Państwo powstało w wyniku przywłaszczenia władzy przemocą i siłą.

• Obowiązki wobec państwa nie mają uzasadnienia politycznego a jedynie ideologiczne - są wyrazem fałszywej świadomości, przesądów, opinii strachu. Służą interesom warstw panujących.

• Państwo z natury jest wrogiem wolności - zło, które wyrzuca w skutek wyzysku i niesprawiedliwości jest większe niż dobro czynione spełnianiem funkcji obronnych.

Podobnie jak libertarianie głoszą, że:

• Wprowadzając regulacje gospodarcze rządy dokonują agresji w sferę prywatną jednostki.

• Rządy ograniczają wolność, spontaniczność, hamują, rozwój osobisty i gospodarczy, czynią niesprawiedliwość rozdzielając dobra.

• Anarchizm odrzuca legislatywę.

• Wbrew lewicy, wierzą w rynek i własność prywatną. Wierzą, że rynek zastąpi państwo i funkcje sprawiedliwego rozdzielania dóbr.

• Podkreślają, że ludzie z natury są anarchistami w sensie libertariańskim a nie komunitarystycznym, ponieważ nie płacą podatków dobrowolnie, gdy mogą omijają przepisy prawa, lekceważą rządy, unikają służby wojskowej. Ludzie są posłuszni państwu tylko ze strachu i gdy tylko mogą to je osłabiają. Preparuje to chaos. Gdy państwo słabnie to anarchiści indywidualistyczni przestrzegają norm, ale tylko tych, które są zgodne z ich interesami.

• Prywatyzacja pewnych form życia zapobiegnie korupcji i narzucaniu niesprawiedliwych praw.

• Stan anarchii sprowadzony do prywatyzacji najlepiej sprzyja rozwojowi cywilizacji, kultury, sztuki.

• Anarchiści liberalni nie nawołują do obalenia państwa, wskazują na niebezpieczeństwa grożące w przypadku walki z państwem.

• Wyżej od podstaw politycznych, stawia wartości: pokój, bezpieczeństwo, brak chaosu.

• Powołują się na anarchistyczną hierarchię wartości, osoba jest ważniejsza niż obywatel. Tak długo jak państwo gwarantuje mu możliwość realizowania swojej godności i wolności, państwo powinno być tolerowane.

• Wartości moralne mogą być realizowane również w instytucjach pozbawionych legitymizacji politycznej.

• Utopijność w wierze w mechanizmy rynkowe, rynek panaceum na wszystko.

Anarchizm ogólnie:

Anarchizm funduje swoje poglądy na pojęcia natury - pojęcie to nie jest do końca jasne. Wizja życia społecznego proponowana przez anarchizm jest „urocza” i pociągająca. Ale nie można założyć, że wszyscy ludzie są dobrzy - nie jest to podejście właściwie.

Czy procesy globalizacji sprzyjają czy są przeszkodą w osiągnięciu ideałów anarchistycznych? Procesy globalizacji osłabiają państwo - głównego wroga anarchistów

nie można anarchistów utożsamiać z terrorem (media kreują taki wizerunek).

Wykład 5.01.2010

LIBERALIZM

Problem tolerancji.

Tolerancja, łac. tolerare - znosić, wytrzymywać,

• Współcześnie zainteresowanie tą kwestią wyrasta z wymogów czasu, zagwarantowanie w ramach praw człowieka, każdej jednostce swobód osobistych i obywatelskich.

• Z jednej strony jednostka ze swoimi prawami i obowiązkami, z drugiej zaś struktury przymusu, identyfikujące się z państwem.

• Druga połowa XX w. (po II wojnie światowej) - postępujący proces odejścia w nastawieniu do obcych kultur od etnocentryzmu.

• Ważnym zjawiskiem jest zmieniający się stosunek Kościoła do pluralizmu religijnego i światopoglądowego. Wciąż jednak mamą miejsce zachowawcze postawy wielu reprezentantów struktur władzy kościelnej. Proces liberalnego spojrzenia na to, co „obce” w Kościele powoli postępuje.

• Kotarbiński: „Tolerancja polega na nie sprzeciwianiu się cudzych działań, mimo, że uważamy ze je za niepożądane” - koncepcja tolerancji negatywnej

• Przedmiotem tolerancji jest zjawisko ujemnie oceniane

• Nie sprzeciwianie się temu zjawisku, brak korygującej interwencji.

Geneza nowożytnego rozumienia tolerancji łączy się z debatą nad problemem wojen i konfliktów w Europie od XVI do XVII wieku. Np. wojna trzydziestoletnia - walka o światopogląd religijny (był to jeden wątków)

1. Faust Socyn (Włoch z pochodzenia, inicjator tego kierunku myslenia)- Socynianizm - kierunek dominujący w ideologii Braci Polskich (XVI i XVII wiek)

1. Podkreślanie wartości etyki

2. Odwoływanie się do Pisma Świętego jako głównego źródła wyznacznika zachowania człowieka (negacja znaczenia pośredników - duchowieństwa)

3. Propagowali hasła humanizm i racjonalizmu.

4. Jako jedni z pierwszych w Europie wypowiadali się o tolerancji.

2. J. Locke XVII wiek

3. P. Bayle - XVII wiek

4. F.M. Arouet (Voltaire)

Ich wykładnia tolerancji wywarła znaczący wpływ na ewolucję pojęcia „tolerancja” (Az do czasow współczesnych)

Pojęcie tolerancji bardzo często opiera się o 4 zagadnienia - kwestie poruszane przy rozważaniach tolerancji:

• oddzielenie religii od polityki (Socynianizm i Locke)

• relacje wzajemne miedzy prawem naturalnym a tolerancją (Locke)

• relacje wzajemne między miłością chrześcijańską a tolerancją (Voltaire)

• problem uzasadnienia tolerancji w kontekście nietykalności sumienia człowieka i wolności jego życia wewnętrznego (Bayle)

Ad 1) Socynianie

• Dwie motywacje na rzecz tolerancji:

• religijno-moralna (ważniejsza) - Socynianie podkreślają, że tym co liczy się w Religii obok miłości bliźniego jest wewnętrzna szczerość przekonań. Dogmaty jeśli nie są wyznawane szczerze i nie pociągają za sobą „prawości obyczajów” nie mogą zapewniać jednostce zbawienia duszy. Nie można potępiać kogoś, kto hołduje w religii poglądom nawet bardzo błędnym, jeśli w obronie gotów jest do największych poświęceń oraz swym postępowaniem daje dowody szacunku dla norm moralnych ustalonych przez prawo boskie.

Jądrem religii są normy moralne a ewangeliczne przykazanie miłości miało sens autentycznie humanistyczny.

Przy założeniach Socynian pojęcie herezji, traciło swój pejoratywny sens. Heretyk według przekonań Sebastiana Castelion'a to ktoś, kto w ramach jednej wspólnej religii (opierającej się na wspólnej normie wiary) wyznaje inne poglądy dogmatyczne niż ja sam. Każdy, kto szczerze wyznaje poglądy dogmatyczny, bez względu na różnicę wiary nie może być piętnowany.

W ramach kościoła chrześcijańskiego niezbędna jest tolerancja wewnętrzna. Wg Socynian jedyną sankcją wobec inaczej wierzących może byś ekskomunika. Temu aktowi nie może towarzyszyć sankcja natury cywilnej, zwłaszcza przemoc fizyczna.

• Polityczna -

• teza o oddzieleniu Kościoła od państwa - Jonasz Szlichtyng - najbardziej jednoznacznie stawiał tą tezę.

• Teza, że rozumiana racja stanu zaleca, a nie zwalcza tolerancję. Przyczyny niepokojów wewnętrznych upatrywano w polityce nietolerancji państwa lub jego przyzwoleniu na tolerancję - Jan Crell: (I poł XVII wieku - Kraków) sprawy religii nie naruszają więzi państwowej, bo same w sobie do państwa nie należą.

• I połowa XVII wieku Socynianie w Polsce; w Europie zachodniej pojawiają się rozważania na rzecz tolerancji później, w II połowie XVII wieku.

Ad 2) John Locke

• Wypowiadał się na temat tolerancji m.in. w „Liście o tolerancji”.

• „Odnalazł” rozwiązanie teoretyczne, które w dobie krwawych wojen religijnych w Europie, godziło dwie sprzeczne tendencje: Silną potrzebę indywidualnej religijności rozbudzonej przez reformację oraz równie silną potrzebę istnienia stabilnego porządku państwowego.

Wg Locka tolerancja umożliwiała z jednej strony wolność wyznania nie tylko w wymiarze wewnętrznym, ale także w formie kultu zewnętrznego. Z drugiej strony wolność wyznania była limitowana przez wartości chronione w ramach porządku wewnętrznego.

• Locke głosił rozdział religii od polityki - koncepcja rzeczy obojętnej, dopuścił swobodę kultu religijnego ze względu na to, że jego formy o ile nie zagrażają bezpieczeństwu państwa nie powinny tego państwa obchodzić. Jednocześnie poprzez skrajnie minimalistyczne określenie funkcji państwa, Locke rozszerzył sferę prywatną objętą tolerancją i zawęził dyskusję nad sferą publiczną do kwestii bezpieczeństwa, ochrony własności.

Tolerancja stała się wiodącym kryterium oceny całości życia społecznego. Przesądziło to o rozwoju myśli politycznej w XIX i XX wieku. Ewolucja tej myśli nastąpiła wbrew intencjom Locke'a, który oddzielał religie od polityki uznawał istnienie powszechnych i niezmiennych norm prawa naturalnego. Jako empiryk uważał, że dojście do pełnej znajomości tych norm przez ludzi nie następuje automatycznie, wymaga ono stałego wysiłku poznawczego (intelektualnego) i podlega różnym zakłóceniom. Tolerancja w tej sytuacji gwarantuje ową możliwości indywidualnego poszukiwania prawdy. W dziedzinie polityki zasady prawa naturalnego muszą być uznanie już na wstępie jako obowiązujące wszystkich obywateli. Stąd prawo pozytywne inkorporujące normy prawa naturalnego oraz prawo objawione pełniące rolę wychowawczą wobec obywateli skłaniając ich do określonych zachowań i przyśpieszając ich proces dojrzewania moralnego.

Ad 3) Bayle

• Rozważania nad problemem ochrony indywidualnej, wewnętrznej wolności sumienia, wyznania człowieka.

• Zwracał uwagę na specyfikę przeżycia religijnego, którego jedynym sprawdzianem jest zgodność czynów z treścią przeżycia, (kryterium koherencyjne).

• Wiara rządzi się inną logiką niż wiedza, nie poddaje się całkowitej racjonalizacji, przez to wiara nie poddaje się jednoznacznej ocenie politycznej. Autentyczne przeżycia religijne, heroizm wiary domaga się ochrony przed ingerencją osób trzecich i państwa. Uznawał naturalną moralność niezwiązaną ze sferą religii, moralność ta obowiązywała także ateistów. Opierała się ona, bowiem na wspólnej wszystkim ludziom racjonalnej naturze. Jego formuła przeżycia religijnego mogła być rozciągnięta na sferę moralności

• Poglądy Locke'a i Bayle'a wpłynęły na zmianę pojęcia tolerancji, która następowała od jej rozumienia czysto negatywnego (umożliwiającego współżycie różnych religii) do jej rozumienia pozytywnego, czyli powiązania tolerancji z indywidualizmem, agnostycyzmem czy relatywizmem w dziedzinie moralności oraz innym kategoriami: altruizm, wspaniałomyślność.

Ad 4) Wolter

• Uczynił z tolerancją swoistą ideologię.

• Autor „Traktatu o tolerancji”, „Listów o Anglikach”.

• Zarzucał nietolerancyjność chrześcijaństwu odwołując się paradoksalnie do chrześcijańskiej etyki miłości, której podstawowym składnikiem wg Woltera jest tolerancja zastępująca de facto porządek prawny i polityczny. Za pomocą pojęcia tolerancji Wolter oskarża system polityczny, prawny, pomijając takie wartości jak sprawiedliwość.

• Pojecie tolerancji łatwym środkiem wyrażania sympatii i antypatii oraz przedstawiania ich w formie uogólnień wartościujących. Tolerancja obejmuje wiele odcieni znamieniowych, bierze na siebie nadmierną ilość funkcji (opis, idea regulatywna porządku społecznego, figura religijna). W rezultacie pojęcie tolerancji może przestać służyć jako bariera dla przyszłych przewinień a zaczyna wyrażać przyszłe nadzieję.

• Pokrewną argumentację do Woltera prowadził J.S Mill - widział on w tolerancji oręż broniący mniejszość ekscentryków przed tyranią obyczajów i presją opinii publicznej. Tolerancja miała stać się skutecznym środkiem do pobudzenia debaty, która miała prowadzić do coraz prawdziwszych i bardziej pożytecznych społecznie wniosków.

Ad 5) XXw.

H. Marcuse

• Odrzucił tolerancję w znaczeniu negatywnym, tak pojmowana tolerancja (tzn. społeczna i indywidualna praktyka współpracy oparta na instynktach i obyczajach) jawiła się mu jako „twierdza nietolerancji”.

• Marcuse wprowadza koncepcję tolerancji wyzwalającej - oznaczała ona nietolerancję wobec ruchów prawicowych a tolerancję wobec ruchów lewicowych. Obejmowała sferę działania i dyskusji, sferę propagandy i czynu.

• Zarówno Mill jak i Marcuse nie rezygnują całkowicie z kategorii prawdy w życiu publicznym.

M. Foucault, R. Rorty - Postmoderniści

• Nie wiążą tolerancji z prawdą uznając prawdę za tzw. kategorię opresywną, wyłączającą niektórych ludzi z obszaru tego co normalne i zasługujące na szacunek.

• Mówią o tryumfie myśli słabej - niedopuszczającej mocnej autoidentyfikacji moralnej i światopoglądowej.

• Mówią o tryumfie demokracji nad filozofią.

Neoliberalizm

• Tolerancję postulują generalnie wszyscy liberałowie mówiąc to samo, co Locke w „Liście o tolerancji” - ludziom potrzeba nie wojen, lecz pokoju a tego nie można osiągnąć bez tolerancji.

• Żaden z liberałów nie optował za tolerancją bez granic.

M. Walzer

• „O tolerancji”

• Kreśli sytuację w jakiej się znajdujemy mówiąc, że sytuacja społeczna dyktuje inne niż w przeszłości zadania i wyzwania dla tolerancji. Do niedawna miernikiem tolerancji był stosunek do innych nacji, w Europie szczególnie stosunek do Żydów.

• Odnotowuje pojawienie się w Europie nowych zjawisk - społeczności międzynarodowej (charakteryzuje się tolerancją, pomimo braku tolerancji niektórych panstw do niej wchodzących)

• Zarazem zaznacza, ze tolerancja jest współtworzona przez państwa narodowe, gdzie nie koncentruje się na grupach, ale na jednostkowych członkach, traktowanych szablonowo, głównie jako obywatele.

• Nowym wyzwaniem dla tolerancji jest pojawienie się licznych społeczności imigracji (np. Francja), izolujących się autochtonów.

• W specyficznej sytuacji stawia tolerancje powstanie Unia Europejskiej - wymaga od członków większej tolerancji i okazywanej w inny sposób niż w przeszłości. Skomplikowanie sytuacji liberałów, którzy przy dużej ilości zmiennych muszą określić granicę tolerancji. Nie wystarczy nie być antysemitą, fundamentalistą religijnym, separatystą, trzeba jeszcze wiedzieć, kim być, aby nie zaszkodzić sobie i innym.

Mówiąc o tolerancji odwołujemy się do podziału:

1. Negatywna

2. Pozytywna - ta znajduje się pod ostrą krytyką, ponieważ nie wszyscy widzą możliwość pełnej akceptacji przeciwstawnych przekonań, stanowisk. Tolerancja pozytywna stanowi swoistą filozofię polityczną. Nie stanowi formuły umożliwiającej koegzystencję. W to pojęcie można włożyć wiele innych pojęć np. sprawiedliwość. Stanowisko postmodernistyczne zmusza nas do rezygnacji z prawdy, hierarchii wartości, całego dziedzictwa filozofii klasycznej. Tolerancja pozytywna zakazująca sądów negatywnych o cudzych poglądach oraz wyklucza mocną autoidentyfikację moralną oraz religijną (która jest stałą potrzebą człowieka, która wcale nie musi prowadzić do fanatyzmu), preferuje w istocie konkretny typ człowieka tzw. homo liberalis - człowiek pozbawiany poglądów, życzliwie otwarty na poglądy innych. Tolerancja, która nie toleruje innych ludzi niż owego homo liberalis zaprzecz sama sobie. Silna, autoidentyfikacja moralna i religijna jest stałą potrzebą człowieka, może, lecz nie musi prowadzić do fanatyzmu. Często w tej krytyce tolerancji pozytywnej podkreśla się, że nie znajduje ona uzasadnienia jako wsparcie dla zasady autonomii i pluralizmu wartości, albowiem ta zasada dopuszcza istnienie nawet absolutystycznych poglądów etycznych. Tolerancja pozytywna zdaje się je podważać.

Tolerancja wypływa zarówno z konieczności zachowania spokoju społecznego oraz z potrzeby uznania ludzkiej ułomności poznawczej. Wypływa także z zasady nietykalności sumienia i wolności życia wewnętrznego. Wynika także z zasady miłości do drugiego człowieka. W pojęciu tolerancji można zauważyć dwa aspekty:

1. potrzeba pokory wobec prawdy - nie oznacza rezygnacji z kategorii prawdy w życiu publicznym, nie oznacza też rezygnacji z przekonania o słuszności własnych poglądów i rezygnacji z krytykowania cudzych poglądów. Znaczy ona, że jest się gotowym do przyznania się do błędów we własnej wizji świata oraz, że jest się gotowym do uznania cudzych poglądów lub ich części, jeśli jest się do tego rzeczywiście przekonanym.

2. szacunek dla godności drugiego człowieka - nie zmuszanie go siłą do wyznawania określonych poglądów. Współcześnie owo przymuszanie wiążę się przede wszystkim z działaniem na podświadomość, rzadziej z użyciem w tym celu siły fizycznej. Wymaganie takie wynika nie tylko z generalnej zasady limitowania przemocy lub ukrytej przemocy w życiu społecznym. Wynika także z tego, że nie można wyznawać określonej religii lub poglądów pod przymusem. Należy uszanować wolność ludzką, bo tylko wolny wybór w zakresie światopoglądu jest wyborem autentycznym. (Warto tu przytoczyć słowa angielskiego pisarza i myśliciela Samuela Butlera:„Kto zgadza się przeciw swej woli, przy dawnej opinii nadal stoi”)

• Zasada ta bogato jest wyrażania w myśli chrześcijańskiej, deklaracja o wolności religijnej, II sobór watykański.

• W filozofii współczesnej - personalizm XX wieczny uwypuklił łączność kategorii prawdy z miłością i poszanowaniem drugiego człowieka, osoba ludzka jako tzw. świat sam w sobie domaga się szacunku także ze względu na to, że dąży ona do prawdy. Dążenie statuuje jej godność. Taki model personalizmu jest obecny w myśli chrześcijańskiej.

Niezależnie od spojrzeń przy problemie tolerancji musimy pamiętać ze głoszenia własnych poglądów bez szacunku dla innych jest takim samym nadużyciem jak głoszenie tych poglądów w oderwaniu od pojęcia prawdy. O ile bez tolerancji w nowoczesnej demokracji życie jest niemożliwe o tyle bez poszukiwania prawdy przekształciłoby się on w jałową wegetację.

Wykład 12.01.2010

Liberalizm a totalitaryzm.

Totalitaryzm - wiele charakterystyk zjawiska.

1. Słownik politologii 2008 - dyktatorska forma rządów scentralizowanych, regulująca każdy aspekt stosunków prywatnych i publicznych.

2. Perspektywa historyczna - już w głębokim feudalizmie można doszukiwać się elementów takich rządów. W Europie feudalnej występował totalitaryzm w formie świeckiej i religijnej

• Świecki - narzucanie sztywnych podziałów stanowych oraz wewnątrzstanowe przywileje. XVII w. - wzmocniony totalitaryzmem monarchicznym (często absolutyzmem - Francja)

• Religijny - papizm oraz te formy życia religijnego gdzie najważniejsze rozstrzygniecie zapadają w jednym centralnym miejscu i nie można ich zakwestionować.

• Totalitaryzm kojarzony z formacją socjalistyczną. Terminu socjalizm pierwszyszy raz użył P. Leroux, wg niego socjalista to ten, kto krytykuje i potępia indywidualizm. Totalitaryzm socjalistyczny w miejsce indywidualizmu wprowadza kolektywizm.

• Socjaliści utopijni

1. Ch. Fourier, autor pracy „Teoria czterech ruchów” - uzasadnia tam potrzebę idei kolektywizmu. Dla niego to organizacja życia we wspólnocie, życie w tzw. falandze, w której żadne działanie nie jest zbyteczne, żadna z możliwości nie zostaje zmarnowana. Podstawą działania miał być powszechny obowiązek pracy oraz odgórny podział wg potrzeb. Każdy członek falangi pracuje tam gdzie mu każe wspólnota robiąc to, co potrzebne wspólnocie.

2. S.-Simona („Nowe chrześcijaństwo”) - także powszechny obowiązek pracy, koncepcja społeczeństwa industrialnego, wszyscy tam mieli pracując wykorzystywać najnowsze zdobycze nauki i techniki. Nawiązuje do F. Bacona z XVI wieku i jego Nowej Atlantydy - społeczeństwo uczonych, technika jako narzędzie służące do realizacji potrzeb człowieka w tym jego szczęścia.

3. U obu propozycje wspólnot nie miały być nadzorowane przez władzę. Wszystkie powinności miały być egzekwowane przez perswazję i przekonanie. Miały być wolne od aspołecznych praktyk.

• Krytyka totalitaryzmu socjalistycznego:

Engels „Rozwój socjalizmu od utopii do nauki”,

B. Croce - I połowa XX wieku, w latach 1927-28 napisał „Moralne aspekty życia politycznego”, stara się tam wykazać różnicę między liberalizmem a socjalizmem. Croce czołowy działacz włoskiej partii liberalnej.

W swojej pracy formułuje tezę, że ideologia liberalna to poszukiwanie „państwa optymalnego”, państwa pluralistycznego, ani teokratycznego ani autokratycznego - państwa zostawiającego obywatelom szerokie pole do działania, aby mogli między sobą rywalizować i działać w zgodnej niezgodzie.

Ideologia socjalistyczna - wg niego obarczona jest podwójnym grzechem: grzechem teokratyzmu i grzechem autokratyzmu. W wizji ideologii socjalistycznych przyszłość pojawia się jako idea królestwa doskonałego bez konfliktów złożonego z istot jednakowo równych wobec Boga. Teraźniejszość wg tej ideologii sprowadza się do idei dyktatury proletariatu a ta dyktatura (jak każda) to charakterystyczny dla każdej formy totalitaryzmu autokratyzm.

Croce uważa, że ideologia socjalistyczna hołduje równości pojętej w sposób zewnętrzny i mechaniczny, równość ma być podstawą demokracji ludowej. Dokonując podsumowania ideologii socjalistycznej - uważa, że jej cechą jest pisanie emocjonalnej i stronniczej historii ludzkości. Na tle krytyki Croce zachwalał podstawowe cechy liberalizmu.

Myśliciele XX-wieczni

Izaak Berlin

• Pochodził z osiadłej na Łotwie rodziny Żydów rosyjskich, która wyemigrowała do Anglii, profesor w Oxfordzie.

• „Karol Marks jego życie i środowisko”, „Dwie koncepcje wolności i inny eseje”, „Myśliciele rosyjscy”, „Pod prąd - eseje z historii idei”.

• Berlina interesuje problem relacji marksizmu i liberalizmu, twierdzi, że posiadają one cechy wspólne:

• Bunt przeciw tyranom, duchownym, wojowniczym filistrom,

• Bunt przeciw bezinteresownej elokwencji przywódców upośledzonych.

• Różnice:

• Liberałowie wierzyli w nieograniczoną moc oświaty i racjonalnej moralności, widząc w nich remedium na nędze i nierówności społeczne, socjaliści przeciwnie, bez radykalnych zmian w dystrybucji dóbr i kontroli nad nimi, nie pomogą choćby największe duchowe przełomy jednostki.

• Socjaliści wierzyli w potęgę i wpływ instytucji jako konieczne zabezpieczenie przed chaosem i okrucieństwem, jakie niesie niekontrolowany indywidualizm. Natomiast liberałowie, radykałowie, anarchiści są podejrzliwi wobec instytucji, bo są one przeszkodą w stanowieniu wolnego społeczeństwa.

• Potępiał totalitaryzm komunistyczny, ale interesowała go jego historia intelektualna. W tym jego ideowi fundatorzy, Lenin był dla niego typowym przykładem stosującym w życiu reguły totalitaryzmu komunistycznego w przeciwieństwie do Marksa, który dla Berlina był typowym teoretykiem społecznym XIX wieku jak Mill czy Comte. W swojej pracy o Marksie twierdzi, że postawił on wiele realnych problemów, którego rozwiązał zgodnie z najlepszymi naukowymi kanonami XIX wieku. Marksowi można postawić wiele zarzutów, ale nie te związane z praktyką państw komunistycznych czy faszystowskich. Berlin kreśli pozytywny wizerunek Marksa.

• Krytycznie przedstawia obraz komunizmu, jako totalitarnej formy formacji społecznej. Odwoływał się do ZSRR czasów stalinowskich, klasycznego przykładu totalitaryzmu. Cała struktura państwa stalinowskiego była oparta na całkowitym podporządkowaniu centralnemu planowi i eliminacji sił przeszkadzających - w drodze wychowania bądź represji. Państwo stalinowskie było zarządzane z wiarą w dosłowną moc ideologii. ZSRR jasny i prosty wydedukowany z naukowych przesłanek. Aby urzeczywistnić ten ustrój trzeba było rządy powierzyć technicznie wyszkolonym wyznawcom ideologii.

• Totalitaryzm komunistyczny i faszystowski zaprzeczeniem wartości liberalnych.

• Jego koncepcja wolności, przedstawią ją pod koniec lat 80tych,

• Wolność negatywna - wiąże się z odpowiedzią na pytanie: Jak daleko sięga obszar, w którego graniach podmiot - osoba lub grupa osób - ma lub powinna mieć całkowitą swobodę bycia i działania wedle własnej woli bez wtrącania się innych osób. Chodzi o wolność OD, generalnie od różnych form przymusu społecznego. Do koncepcji wolności negatywnej nawiązywał Locke, Mill, Constante, A. de Tocqueville

• Wolność pozytywna - odpowiedź na pytanie: Kto lub co jest źródłem władzy albo ingerencji, która przesądza o tym, że ktoś ma zrobić raczej to niż tamto, być taki a nie inny. To wolność DO, bycia rozdającym swoje karty, do bycia ”panem swojego losu”. Do tej koncepcji wolności nawiązywali: Hegel i Marks. Hegel - stawiali na wyzwalającą moc krytycznego rozumu. Hegel uważał, że zniewolenie ludzi wynika z błędnego rozumienia istoty instytucji społecznych. Marks przedstawił społeczne i ekonomiczne hipotezy tłumaczące nieunikniony charakter takich nieporozumień i iluzji, że to stworzone przez człowieka stosunki są niezależnymi siłami równie nieuchronnymi jak prawa przyrody. Przykładem takich pseudobiektywnych sił zostały wskazane prawa popytu i podaży, instytucje własności, wieczny podział na bogatych i biednych, właścicieli i robotników. Zdaniem Berlina wg Hegla i Marksa wtedy i tylko wtedy jestem wolny, gdy planuje swoje życie w zgodzie ze swoją wolą. Planowanie wymaga zasad. Zasada nie uciska mnie ani nie zniewala jeśli przyjmuje ją świadomie lub zrozumiawszy ją akceptuję z własnej woli, niezależni od tego kto jest jej autorem jeśli tylko jest zgodna z tym co konieczne.

• Wolność, która jest w estetycznym rachunku zrozumieniem konieczności, leży u podstaw wielu ideologii

• Stosunkowo łatwo przejść od filozofii obiektywnego rozumu i teleologicznego determinizmu heglistów do bardziej woluntarystycznej filozofii. Albo w ogóle porzucić koncepcję rozumu i poczuć się natchnionym artystą. Jest to wystarczające uzasadnienie, aby opowiedzieć się za wolnością negatywną.

• Akces za wolnością negatywną - Berlina - wywołał dyskusję. Jedni zarzucają mu, że obalił determinizm, Berlin odpowiadał, że jego stanowisko nie jest opowiedzeniem się za woluntaryzmem, lecz za autodeterminizmem lub słabym determinizmem, gdzie zdeterminowanie odnosi się nie do zachowania ludzi, lecz do cech ludzkich. Ludzie są wstanie zmienić te cechy.

• Inni zarzucają mu pomylenie determinizmu z fatalizmem. Berlin opowiadał wtedy, przyznawał, że jest różnica miedzy determinizmem i fatalizmem nie mniej zarzut ten uważał za nieporozumienie, że jest on świadectwem niezrozumienia jego teorii. Opowiedzenie się za wolnością negatywną oznacza, że: w odniesieniu do jednostki uznaje się, że inne osoby nie przeszkadzają jej w robieniu tego co pragnie czynić; zaś w odniesieniu do innych jest wolna od zniewolenia.

• Jego rozważania nie wiążą się z rezygnacją jednostek z demokratycznego współrządzenia społeczeństwem.

• Berlin był krytyczny wobec wolnego rynku.

Karl Popper, 1902 - 1994

• Urodzony w Wiedniu,

• Autor „Społeczeństwo otwarte i jego wrogowie” 1945 - podejmuje tam krytykę Platona, Hegla i Marksa.

Krytyka Platona

• Wg Poppera Platon wierzył, że prawo historycznego przeznaczenia, prawo upadku może zostać złamane przez ludzką wolę opartą na mocy ludzkiego rozumu. Platon wierzył, że prawo powszechnej degeneracji pociąga za sobą degenerację moralną, degeneracja polityczna zależy od moralnej, degeneracja moralna od rasowej.

• To tzw. inżynieria społeczna - inżynier nie pyta o tendencje historyczne ani o przeznaczenie, wierzy, że człowiek jest kowalem swego losu, może zmieniać historię.

• U Platona współistnieją postawy historycyzmu i inżynierii społecznej, co stanowi swoistą dychotomię. Historyczne przesłanki pojawienia się dychotomii - jedną z nich próba uniknięcia wiecznej zmiany. Sygnalizuje też religijne koneksje tej dychotomii, aby lepiej zrozumieć teorie idei Platona warto je porównać z niektórymi wierzeniami religijnymi. Wskazuje socjologizm Platona. Z tego wyłania się platońska wizja państwa idealnego, podzielonego na 3 klasy - strażników, wojowników, robotników. Poza zasadniczym podziałem znajdują się niewolnicy. Wg Poppera w tym wyodrębnieniu niewolników kryje się pogarda Platona dla demokracji ateńskiej. W przekonaniu Poppera usytuowanie całej władzy w ręku klasy rządzącej, możliwe jest dzięki komunizmowi - zniesieniu własności prywatnej. Dla utrzymania tej władzy koniecznie jest wychowanie i kształcenie pomocników. Jest koniecznie ugruntowanie przekonania, że klasa rządząca stanowi klasę wyższą.

• Popper doszukiwał się analogii ze współczesnymi formami komunizmu. Pokazując, że i u Platona i we współczesnych koncepcjach komunistycznych znajdujemy próbę nadania komunizmowi statusu konieczności dziejowej, czegoś równie koniecznego jak pory roku. Kolejną analogią jest przystrojenie komunizmu w tzw. „kostium naukowości” - przedstawianie komunizmu jako programu sprawiedliwości globalnej.

• Sprawiedliwości globalnej Popper poświęca 6 rozdział o tytule: „Sprawiedliwość totalitarna” -jej elementy

• Ścisły podział klasowy

• Utożsamienie całkowite wykształcenia wojskowego

• Stała i surowa cenzura wszelkiej aktywności intelektualnej w łonie klasy rządzącej oraz ciągła działalność propagandowa dla urobienia umysłu.

• Samowystarczalność państwa, które musi dążyć do ekonomicznej autarkii,

Krytyka Hegla

• Hegel zaszczepił współczesnym totalitaryzmem kult państwa, historii, narodu. W świetle heglowskiej filozofii prawa należy czcić, państwo jako manifestacje tego, co boskie na ziemi, historię powinniśmy uznawać za naszego sędziego, którego wszystkie wyroki są sprawiedliwe, naród natomiast jest wspólnotą złączoną duchem działającej w dziejach na tzw. scenie historii. Wszystkie te elementy u Hegla zbierają w kulcie Prus, Fryderyka Wilhelma III, którego państwo stanowiło klasyczny przykład społeczeństwa zamkniętego. Wg Poppera myśl Hegla miała stać się podstawą faszyzmu i rasizmu (nie ma racji z historycznego punktu widzenia)

Krytyka marksizmu

• Dla Poppera marksizm to najczystsza najbardziej rozwinięta i najniebezpieczniejsza forma historyzmu. Marks jest fałszywym prorokiem, odpowiedzialnym za szerzące się spustoszenie historycznym myśleniem tych, którzy chcą walczyć o społeczeństwo otwarte. Marksowski historycyzm wyraża się w teorii walki klas i teoria państwa. Istotną cechą marksizmu jest to, że chce być czymś więcej niż proroctwem historycznym, chce być czymś więcej niż nauką. Proponuje program polityczny, który wg Poppera jest niezmiernie ubogi. Wynika to z tego, że władza polityczna w hierarchii władz zajmuje miejsce trzeciorzędne.

• Poppera bardziej interesowała historia intelektualna marksizmu, a nie polityczna. Jej częściami składowymi były:

• Uprawiany przez wulgarnych marksistów historycyzm ekonomiczny,

• Proroctwo Marksa głoszące, że wszystkie klasy (poza burżuazyjna i proletariatu) muszą zniknąć

• Teoria tzw. proletariackiej rewolucji społecznej zakładającą okrutną wojnę domową między burżuazją i robotnikami

• - pochodną programowy antydemokratyzm marksizmu, politykę partii marksistowskiej to polityka siania nieufności wobec demokracji.

• Popper nie dał jednoznacznej odpowiedzi na pytanie o istotę społeczeństwa otwartego. Można przyjąć, że społeczeństwo otwarte jest przeciwieństwem zamkniętego, ale nie do końca. Społeczeństwa otwartego nie buduje się poprzez proste opozycje: elitarny - egalitarny, zniewolony-wolny, totalitarny-demokratyczny, humanistyczny - niehumanistyczny - wszystkie one muszą być jednak brane pod uwagę

Wykład 19.01.2010

Humanitarna teoria sprawiedliwości

Jednostka - wspólnota

Popper - humanitarna teoria sprawiedliwości

• Właściwa zasada egalitarna - zniesienia przywilejów naturalnych, opartych na przynależności do określonej grupy, kasty

• Ogólna zasada indywidualizmu - celem państwa powinna być ochrona wolności obywateli

Nieporozumienia: Stawianie znaku równości między wolnością a samowolą

W świetle krytyki trybalizmu Hegla, zagrożeniem dla elitaryzmu, indywidualizmu i wolności obywateli okazywał się kult państwa, historii, narodu. W świetle krytyki historycyzmu ekonomicznego - kult walki klas, dóbr materialnych, kult klasy pracującej. Na pytanie czy historia ma sens: odpowiedział, że nie, ale że możemy jej nadawać sens.

Krytyczne wypowiedzi na temat tzw. opinii publicznej. Ową opinię uznał za rodzaj mitu, podobnie jak mitem był człowiek ulicy tzw. lud.

Rozumienie liberała - jest to człowiek, który zdaje sobie sprawę z niebezpieczeństw związanych z wszelkimi stosunkami władzy.

Raymond Aron - „Demokracja i totalitaryzm”

- interesował się ustrojem Związku Radzieckiego, który był dla niego podstawą charakterystyki totalitaryzmu. Wymienia kilka cech totalitaryzmu:

• Monopol jednej partii na działalność polityczną

• Wspieranie działalności politycznej ideologią, jako oficjalną prawdą państwa

• Dla ugruntowania tej prawdy państwo skupia w swoim ręku środki przemocy jak i media

• Większość działalności gospodarczej i zawodowej podlega kontroli państwowej, stając się częścią samego państwa

Błąd zawodowy był traktowany jako błąd ideologiczny.

W połowie lat 50 pisze „Opium dla intelektualistów”, analiza lewicowej inteligencji, krytyka jej podstawy wobec komunizmu bolszewickiego

J. Rawls - wskazuje, że liberalizm musi być kojarzony z koncepcją sprawiedliwości, bo inaczej trudno o nim mówić;

Filozofia a polityka

Filozofia Zrodziła się z próby dokonania syntezy nauki i religii, połączenia doktryny opisującej naturę wszechrzeczy z etyką praktyczną, wpajającą to, co uznawano za najlepszy sposób życia. Filozofię od nauki odróżniało to że stawiała sobie za zadanie pouczanie ludzi, od Religi wiara w istotę transcendentną.

Podstawowy problem etyki i polityki - pogodzenie potrzeb życia społecznego z potrzebami jednostki. Osiągano to rozmaitymi metodami: tam gdzie istnieje władza państwowa, ona może zapobiegać aspołecznym zachowaniom ludzi (którzy władzy nie pełnią) religia może wspierać to prawo.

Filozofia była reakcją na stepcycyzm, powstawała kiedy władza nie umiała odnaleźć choćby minimum władzy, musiała wytworzyć choćby minimum wiary.

D. Hume - udziela rady praktycznej, Hobs - żywił przekonanie, ze władza nie pochodzi od Boga, doszedł do pozycji skrajnie konserwatywnej. Protagoras i Hume(sceptycy) nie uzyskali nigdy większych wpływów, więcej do powiedzenia mieli empiryści

Demokryt i Locke - empiryzm był związany z demokracją, utylitaryzmem.

Locke - wychwalał tolerancję religijną, instytucje przedstawicielskie i ograniczenia wszechwładzy państwa. Opowiadał się za porządkiem bez autorytetu. Taki porządek zależy od umowy i akceptacji.

Platon - surowa cenzura powinna objąć bajki opowiadane dzieciom, zakaz czytania Homera bo bohaterowie rozpaczają a bogowie się śmieją .Doskonałość wyraża się w całości.

Zastąpienie statyki dynamiką - klasyczną implikacją są poglądy Hegla: rzeczywistość realna jest ponadczasowa, ale istnieje też rzeczywistość pozorna na którą składa się codzienny czas usytuowany w czasie i przestrzeni. Tylko logika może określić charakter realnej rzeczywistości. Idea absolutna to czyta myśl, cała rzeczywistość jest Myśla, myśl nie jest w stanie myśleć o niczym innym jak tylko o myśli. Prawdziwa wolność polega na posłuszeństwie wobec absolutnego autorytetu - wolność słowa jest złem, monarchia absolutna jest dobrem, państwo pruskie jest szczytowym osiągnięciem. Wojna jest też dobra, a międzynarodowa organizacja zajmująca się rozwiązywaniem konfliktów była by nieszczęściem. Proces polegający na ujawnianiu sprzeczności w abstrakcyjnych ideach i czynienie ich mniej abstrakcyjnymi. Dyktatura zamiast demokracji (system autokratyczny).

Filozofia dziejów- przełom XVII i XVIII; J. Vico - rozwijał, nazwę wprowadził Volter. Służy określeniu kierunku rozwoju dziejów lub zaprzeczeniu tej tendencji, decyduje o ocenie wydarzeń, okresów historycznych. Z dążeń do spełnienia tych postulatów powstają koncepcje sensu dziejów.

1

wszystkim grupom potrzebna cnota sprawiedliwości

XXw

XIXw

Trzy różne sposoby widzenia natury ludzkiej i życia społecznego

---