Filozofia polityczna - wykład 4.

STOSUNEK MYŚLI CHRZEŚCIJAŃSKIEJ DO PAŃSTWA I POLITYKI

→ relacja władza duchowna - władza świecka

→ jaki powinien być stosunek chrześcijaństwa do polityki, do państwa w myśli chrześcijańskiej.

Myśliciele św. Augustyn, św. Tomasz z Akwinu, ale najpierw trzeba zacząć od Ewangelii - od źródeł. Chrześcijaństwo zrywa z pogańskim kultem władzy siły, przemocy (solidaryzuje się w pewnym sensie z Sokratesem, Platonem i Arystotelesem).

Władza nie jest boska sama w sobie, chrześcijaństwo odrzuca ustrój teokracji.

Rozdzielenie władzy świeckiej od władzy duchowej - Jezus mów: Królestwo moje nie jest z tego świata.

Stosunek myśli chrześcijańskiej do państwa, polityki

• Z jednej strony List św. Pawła do Rzymian: nakaz posłuszeństwa wobec władzy świeckiej, nakaz modlitwy za władców, władzy należy być posłusznym;

• Z drugiej strony w Apokalipsie św. Jana: państwo to bestia wyłaniająca się z morza, bestia na usługach szatana;

• Jak pogodzić te dwa fragmenty? → Otóż tutaj sprzeczność jest pozorna, te dwa fragmenty wskazują argumenty wynikające z przekonań teologicznych → Chrześcijanin żyje w okresie oczekiwania Królestwo już odziedziczone, ale jeszcze nie spełnione - oczekiwanie paruzji (ponowne przyjście Chrystusa).

• Dwoistość stosunku do państwa i polityki:

Stosunek do państwa, polityki jest dobry o ile państwo jest praworządne, jest częścią Boskiego porządku (rozróżnienie dobra i zła).

Stwierdzenie, że władza pochodzi od Boga znaczy tyle, że jest częścią Boskiego porządku państwa, władza polityczna może stać się bestią z otchłani, kiedy przekracza swoje kompetencje (np. Starożytny Rzym, państwa totalitarne XX w.), ingeruje w sprawy wiary, sumienia - wykracza poza swoje kompetencje, zaburza Boski porządek.

Władzy należy się posłuszeństwo, jeżeli jest to władza praworządna

↑

Takiej władzy chrześcijanin powinien być posłuszny

Chrześcijanin powinien być ostrożny, czujny i krytyczny, ponieważ władza polityczna zawsze może chcieć przekroczyć swoje kompetencje (przestaje być częścią Boskiego porządku)

↑

Takiej władzy chrześcijanin może odmówić posłuszeństwa

• Odrzucenie teokracji

• Władza świecka i władza duchowna - rozdzielona (chociaż w myśli chrześcijańskiej władza duchowa stoi wyżej niż władza świecka)

• Dwoisty stosunek do państwa i do polityki

• Ideologia - parodia wiary, próba narzucenia człowiekowi jakiejś wizji świata, ingerowanie w sprawy wiary

U różnych myślicieli chrześcijańskich akcenty są różnie rozłożone:

Św. Augustyn - zdystansowanie się chrześcijaństwa od polityki;

Św. Tomasz z Akwinu - człowiek jako istota społeczna ma tu na ziemi pewne obowiązki

ŚW. AUGUSTYN (354 - 430 r.)

• Najważniejszym dziełem jeżeli chodzi o sprawy państwa Civitas Dei (Państwo Boże) - czas upadku Starożytnego Rzymu - V w. po Chrystusie; 410 r. - Goci pod przywództwem Aleryka zaczynają plądrować Rzym, w tym ważnym historycznie czasie Augustyn pisze książkę.

• Krytyka tradycyjnej religii rzymskiej i obrona chrześcijaństwa - pierwsze 10 ksiąg

• Civitas Dei przeciwstawne Civitas Terrena (państwo ziemi)

↑

• Nie jest formą teokracji

• Nie jest formą państwa idealnego na wzór państwa platońskiego

• W pełni zrealizuje się w transcendencji

• Duchowa wspólnota chrześcijan

• Państwo Boże - założone przez Boga jeszcze w akcie stworzenia

• Społeczeństwo Bożych przyjaciół idących przez świat zgodnie z wolą Bożą

• Tu na ziemi jesteśmy tylko pielgrzymami, nie mamy stałego miejsca - pełnia spraw tu na ziemi się w pełni nie urzeczywistni i nie znajdzie całkowicie szczęśliwego domu, który byłby jego ojczyzną

• Rzeka buntu przeciwko Bogu

• Wszyscy rodzimy się jako obywatele państwa z grzechem pierwotnym i potrzebujemy łaski Bożej, aby stać się obywatelem państwa Bożego

• Państwa Bożego nie należy identyfikować z żadnym konkretnym państwem, z żadną konkretną polityką

• Obywatele obu tych państw (państwa Bożego i państwa ziemi) są przemieszani jak pszenica i kąkol w przypowieści - nie wiemy kto do którego należy → rozstrzygnięcie dopiero na Sądzie Ostatecznym

• Stosunek do państw doczesnych - św. Augustyn bardzo krytyczny i przekonany, że sprawowanie władzy w tych państwach niedoskonała, odległa od Bożej sprawiedliwości

Prawo wieczne

→ źródłem Bóg

→ nadrzędna forma sprawiedliwości

Prawo doczesne

→ niedoskonała adaptacja prawa wiecznego

• Państwo doczesne → lepiej zorganizowana banda rozbójników, z drugiej strony św. Augustyn w imię pokoju nakazuje chrześcijanom posłuszeństwo wobec władzy świeckiej (posłuszeństwo kończy się tam, gdzie władza świecka ingeruje w sprawy wiary)

• Konflikt historyczny - upadek Rzymu, cesarstwa, przełożenie akcentów na to, że porządek doczesny daleki wobec Bożego porządku; sprawiedliwość się tu na ziemi nie realizuje, a jeżeli już to w bardzo małym stopniu

ŚW. TOMASZ Z AKWINU (1225 - 1274 r.)

• Różnica: św. Augustyn nawiązywał do Platona oprócz inspiracji chrześcijańskich; św. Tomasz nawiązywał do Arystotelesa - człowiek istotą społeczną , polityczną

• Myśl chrześcijańska nie stanowi zerwania z koncepcją starożytną, jest jej kontynuacją

• Połączenie starożytnych ideałów z nowym wierzeniem

• Rozstrzygnięcie relacji między władzą świecką i władzą duchową (spór między cesarstwem a papieżem)

• Władza duchowa ponad władzą świecką - wyższość celów władzy duchowej, Kościół (autorytet duchowy) troszczy się o ostateczny cel człowieka - zbawienie duszy

• Autonomia w zakresie celów doczesnych - władza świecka wobec władzy duchowej (zachowanie jedności państwa, zachowanie bezpieczeństwa poddanych, dóbr materialnych, troszczenie się o cnotliwe życie obywateli)

• Władza świecka nie jest władzą absolutną, nie jest nieograniczona (T. Hobbes - władza świecka ogranicza prawo naturalne)

• Prawo naturalne - jego źródłem jest Bóg; działanie na rzecz dobra wspólnego, miłość wzajemna człowieka jest czymś naturalnym

• Ta władza, która łamie potrzebę dobra wspólnego, rządzi niezgodnie z prawem naturalnym - tylko w interesie rządzących ← można się wobec niej buntować, ale (!) ten bunt ograniczony pewnymi zastrzeżeniami:

1. nie każdy może ogłosić bunt → tylko osoby obdarzone autorytetem, np. biskupi, papież (rywalizacja Cesarstwo - Kościół)

2. jeśli tyrania jest łagodna, to należy ją cierpliwie znosić jako karę za grzechy - tylko w ostateczności można podnieść bunt

3. żeby konsekwencją buntu nie był jeszcze większy chaos, żeby państwa nie dopadło większe nieszczęście jakim była tyrania

• krytyczny wobec władzy

• dlaczego tyrania niebezpieczna?

Dla duszy człowieka - dlatego, że tyrania jest ustrojem, w którym wymusza się na człowieku złe postępowanie (dobry obywatel tyranii - donosiciel) - próba moralna, nie każdy wychodzi z niej zwycięsko!

• Prawo do buntu - wiąże się z nim problematyka wojny, wojny sprawiedliwej

• Czy chrześcijanin, który jest żołnierzem ma prawo uczestniczyć w wojnie, czy też zgodnie z zasadą wyrażoną w Ewangelii, ma nadstawić drugi policzek?

Jeżeli chodzi o krzywdy prywatne, nie powinien się mścić, tylko nadstawić drugi policzek. Natomiast jeżeli chodzi o krzywdę wyrządzoną słabszym - kobietom, dzieciom - chrześcijanin ma obowiązek chronić słabszych, wojna w obronie słabszych dopuszczalna i chrześcijanin ma prawo w takiej wojnie uczestniczyć.

• Wojna sprawiedliwa

1. kto decyduje o wojnie (musi być osoba publiczna, autorytet księcia - auctoritas principii) nie decyduje osoba prywatna

2. sprawiedliwa przyczyna (iusta causa) - wyrównanie sprawiedliwości, dochodzenie swoich spraw

3. słuszna intencja (iusta recta) - wojna rozpoczęta z pobudek sprawiedliwych może przekształcić się w wojnę brutalną łupieżczą - nie może to prowadzić do zemsty, ale do sprawiedliwości - intencja mimo wszystko musi zostać ta sama.

Michel Walzer - współcześnie rozwija koncepcję wojny sprawiedliwej, podając kolejne warunki, żeby wojna była wojną sprawiedliwą:

• adekwatna do zła, które ma zwalczać ( z niskich, błahych pobudek nie można wszczynać wojny)

• wojna środkiem ostatecznym, po tym jak wyczerpano wszystkie środki dyplomatyczne

• musi istnieć przekonanie, że wojnę można wygrać, że można osiągnąć cele, które zostały postawione

• trzeba umieć przewidzieć czy sytuacja po wojnie nie będzie gorsza niż przed nią

Stosunek myśli chrześcijańskiej do własności

• U św. Tomasza prawo własności podporządkowane prawu naturalnemu i zasadzie dobra wspólnego.

• Prawo własności → nie jest wartością najwyższą, nie jest rzeczą świętą.

• Dobro wspólne → słusznym jest, aby każdy posiadał na własność to, co jest mu potrzebne, własność prywatna jest o tyle dobra, o ile wprowadza pewien ład.

• Człowiek bogaty ma moralny obowiązek dzielić się z innymi (już u Arystotelesa przeczytamy, że usprawiedliwieniem bogactwa jest hojność)

• Jeżeli potrzebujący odbierze bogatemu to, czego potrzebuje - nie jest to kradzież

• Prawo naturalne nie jest do dyspozycji człowieka.

• Sprawiedliwość dotyczy podziału bogactwa, nierówności ekonomicznych

4

---