ERGONOMIA W MIEJSCU PRACY
Ergonomia w miejscu pracy
Spis treści
Wstęp.........................................................................4
Pojęcie - ergonomia..................................................5
BHP, a ergonomia.....................................................6
Podstawowe wiadomości z zakresu przedmiotu ergonomii...................................................................6
Historia rozwoju ergonomii.....................................8
Zadania ergonomii..................................................12
Zakończenie.............................................................14
Słowniczek................................................................16
Bibliografia..............................................................17
Wstęp
W wyniku stałego postępu techniki informatycznej, telekomunikacyjnej i multimedialnej - otoczenie, w jakim żyjemy podlega ciągłym zmianom. Cywilizacja wkroczyła obecnie na nowy etap rozwoju - stajemy się społeczeństwem informacyjnym. Nowa jakość komunikacji wynika z jej przystępności, masowości i globalności. Wraz z tym zmienia się sposób wykonywania pracy. Zanika praca wykonywana wyłącznie przy użyciu rąk, coraz częściej w trudnych i uciążliwych czynnościach człowiek jest zastępowany maszyną, albo też wykonuje swą pracę przy użyciu maszyn. Wbrew pozorom - i wbrew wynalazcom nowych technologii - nie oznacza to, że ludzie mają więcej wolnego czasu - z obserwacji wynika, że zastąpienie w bibliotece np. katalogu tradycyjnego, bazą danych wcale nie powoduje, że bibliotekarze mają mniej zajęć.
Na jakość aktywności zawodowej, na równi z upowszechnieniem wiedzy o możliwościach nowoczesnych technologii, wpływa organizacja przestrzeni pracy. Koncepcja ergonomicznego środowiska nie jest już tylko komfortem, a standardem gwarantującym przyjazne i zdrowe otoczenie.
Ergonomiczna optymalizacja warunków pracy jest potrzebna i stosowana we wszystkich gałęziach przemysłu, handlu, komunikacji, w pracy biurowej, w gospodarstwie domowym.
Przedmiotem projektowania ergonomicznego są relacje zachodzące między człowiekiem, strukturą techniczną, a rodzajem wykonywanych czynności. Najbardziej wrażliwym ogniwem tego systemu jest człowiek, którego wydajność ograniczają możliwości psychofizyczne. Dlatego ergonomia zaleca przestrzeń, środowisko i organizację pracy dostosowywać do człowieka.
Zanim jednak przedstawię założenia dotyczące tego jak można wykorzystać zasady ergonomii w projektowaniu miejsca pracy, chciałabym przybliżyć dokładniej czym jest ergonomia.
Pojęcie - ergonomia
Termin ergonomia - pierwszy raz w skali światowej został użyty w Polsce, w roku 1857 przez przyrodnika Wojciecha Jastrzębowskiego w pracy pt. "Rys ergonomii, czyli nauki o pracy". Termin pochodzi od greckich słów: ergon (praca) nomos (prawo, zasada), czyli nauka o pracy, tj. o używaniu nadanych
człowiekowi przez Stwórcę sił i zdolności.
Ergonomia - „nauka o pracy, czyli dyscyplina naukowa zajmująca się dostosowaniem pracy do możliwości psychofizycznych człowieka.” Ma na celu humanizowanie pracy poprzez taką organizację układu: człowiek - maszyna - warunki otoczenia, aby wykonywana ona była przy możliwie niskim koszcie biologicznym i najbardziej efektywnie, co uzyskuje się m.in. poprzez eliminację źródeł chorób zawodowych. Ergonomia jest nauką interdyscyplinarną. Korzysta z dorobku takich nauk lub dziedzin naukowych jak: psychologia pracy, socjologia pracy, fizjologia pracy, higiena, medycyna pracy, organizacja pracy, antropometria oraz nauk technicznych, np. materiałoznawstwa, budowy maszyn. Celem głównym ergonomii jest polepszanie warunków pracy człowieka, które obejmuje dostosowanie ich do możliwości pracownika oraz właściwy dobór pracownika do danej pracy i jego edukację obejmującą specyfikę stanowiska. Wyróżnia się ergonomię koncepcyjną (wprowadzanie zasad ergonomii podczas opracowania koncepcji oraz projektowania) i ergonomię korekcyjną (korektę warunków pracy na drodze modernizacji już funkcjonujących stanowisk pracy (maszyn, urządzeń).
Hasło ergonomia pojawiło się dopiero w 1970 roku. Od tego czasu następuje powolne, lecz systematyczne przenikanie do świadomości społecznej jej roli oraz zrozumienie celów i zadań stojących przed tą interdyscyplinarną wiedzą w obecnych czasach.
Definicji ergonomii jest wiele, ujmują one różne charakterystyczne cechy ergonomii: jako nauki lub działalności praktycznej, z punktu widzenia podmiotu pracy, czyli człowieka lub całego układu pracy.
BHP a ergonomia
Bezpieczeństwo i higiena pracy, BHP - powszechnie używana nazwa określająca zarówno zbiór zasad dotyczących bezpiecznego i higienicznego wykonywania pracy, jak również osobna dziedzina wiedzy zajmująca się kształtowaniem właściwych warunków pracy. Wchodzi w zakres zainteresowań ergonomii, medycyny pracy, ekonomiki pracy i innych. Na straży przestrzegania BHP w polskich zakładach pracy stoi Państwowa Inspekcja Pracy (PIP). Podstawowe wymagania prawne dotyczące BHP zawiera Dział X Kodeksu pracy - oraz wiele rozporządzeń, a w tym najważniejsze rozporządzenie w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy (Dz. U. Nr 129, poz. 844 z 1997 roku z późniejszymi zmianami) oraz Polskie Normy. Coraz częściej BHP w organizacjach staje się przedmiotem zarządzania podobnie jak zarządzanie jakością wg ISO 9001 czy zarządzania środowiskowego wg ISO 14001. Dla potrzeb krajowych PKN wydał normę PN-N-18001:2004 Systemy Zarządzania Bezpieczeństwem i Higieną Pracy.
Podstawowe wiadomości z zakresu przedmiotu ergonomii
Ergonomia w swoim podstawowym ujęciu zajmuje się optymalizacją, pracy, rozumianej jako układ lub system współdziałania człowieka ze środkami pracy w określonym środowisku materialnym i społecznym, zmierzający do wytworzenia tzw. produktu.
Ergonomia określana jest też bardzo często jako: interdyscyplinarna nauka, zajmująca się przystosowaniem narzędzi, maszyn, środowiska i warunków pracy do anatomicznych i psychofizycznych cech człowieka, zapewniając sprawne, wydajne i bezpieczne wykonywanie przez niego pracy, przy stosunkowo niskim koszcie biologicznym.
W niektórych definicjach ergonomię określa się jako wiedzę charakteryzującą możliwości człowieka potrzebną do prawidłowego projektowania narzędzi, maszyn, systemów pracy i środowiska, zapewniającego bezpieczną, i efektywną pracę.
Szersze definicje jako przedmiot ergonomii określają nie tylko wiedzę o możliwościach człowieka, ale całą analizę i kształtowanie współzależności wszystkich elementów składowych systemu pracy, aktywności zawodowej człowieka, organizacji i środków pracy oraz produktu, będącego wynikiem pracy.
Obecnie zakres działania ergonomii rozszerza się na inne, poza pracą dziedziny aktywności człowieka, mówi się o ergonomicznych warunkach życia, sportu i wypoczynku, ergonomicznych mieszkaniach, meblach, samochodach, czy zabawkach. Rozwijająca się w ostatnich latach ergonomia produktu ma na celu zwiększenie funkcjonalności również i dóbr konsumpcyjnych.
Jedna ze współczesnych definicji szeroko pojętej ergonomii i zawierająca cel jej działania brzmi: „ergonomia jest dziedziną nauki i praktyki, której celem jest kształtowanie działalności człowieka - w tym przede wszystkim pracy - odpowiednio do jego fizjologicznych i psychologicznych właściwości".
Z definicji tej wynika, że podstawowym celem ergonomii jest optymalne kształtowanie całego systemu aktywności człowieka, na który składają się wszystkie jej elementy jak: możliwości człowieka, organizacja i środki używane w pracy (działaniu) oraz produkt, który jest wynikiem tej pracy (działalności).
Ergonomiczna optymalizacja warunków pracy jest potrzebna i stosowana we wszystkich gałęziach przemysłu, handlu, komunikacji, w pracy biurowej, ale nie tylko - często także zasady ergonomii wykorzystuje się np. w gospodarstwie domowym.
Optymalizacja pracy wypływa przede wszystkim z przesłanek humanistycznych. Człowiek jest podmiotem i najważniejszym jej elementem- produkcja i produkt powinny być kształtowane dla człowieka jako środek do osiągania jego celów, przede wszystkim lepszej jakości życia. Taka postawa jest w opozycji do poglądu z okresu wczesnej fazy ery przemysłowej, kiedy człowiek był jedynie niedoskonałym trybikiem procesu produkcji.
Poza przesłankami humanistycznymi powodem centralnego zainteresowania człowiekiem i jego możliwościami w tym układzie był wniosek, do którego doszli obserwatorzy procesu produkcji, który mówił o tym, że człowiek mimo dużych zdolności adaptacyjnych pozostaje najbardziej kruchym i nieprzewidzianym elementem systemu pracy. Coraz powszechniejszą była świadomość projektantów i pracodawców, że człowiek będzie w stanie osiągać dużą wydajność pracy pod warunkiem harmonijnego współdziałania z technicznymi środkami
pracy oraz materialnym i społecznym środowiskiem. Jest to możliwe tylko wtedy, gdy praca i środki do jej wykonania są zaprojektowane na miarę psychospołecznych możliwości człowieka, co jak już wspomniałam, jest celem ergonomii.
Historia rozwoju ergonomii
Termin „ergonomia", po raz pierwszy jak już mówiłam zaproponował dla nauk związanych z pracą przed 140 laty polski badacz Wojciech Jastrzębowski w 1857 roku. W czasopiśmie „Przyroda i Przemysł”, w artykule „Rys Ergonomii, czyli nauki o Pracy opartej na prawach zaczerpniętych z Nauki Przyrody" napisał: „nazwiskiem Ergonomia wziętym od wyrazów greckich (ergon - praca, nomos = prawa naturalne) oznaczamy Naukę o Pracy, czyli o używaniu nadanych człowiekowi od Stwórcy sił i zdolności".
W czasach Jastrzębowskiego w centrum zainteresowania badaczy były przede wszystkim możliwości i wydolność człowieka. Wiedza fizjologiczna, czyli wiedza o procesach zachodzących w organizmie w czasie aktywności fizycznej była niewielka.
Na przełomie XIX i XX wieku problematyka ergonomiczna była już obecna w badaniach procesów pracy (np. u F. Gilbretha), choć tej nazwy nikt nie używał. Tematyka badań była podporządkowana wąskim, ekonomicznym celom i rzadko była utożsamiana z nurtem humanizacji pracy.
Od czasów pierwszych badaczy ergonomii zasadniczy cel działania ergonomii nie zmienił się, natomiast kierunki rozwoju ergonomii wytyczane są, kierunkami zmian cywilizacyjnych i technologicznych w procesach i środkach pracy. Zmiany te od XIX wieku zachodzą w coraz szybszym tempie, wyznaczane przez kolejne rewolucje: przemysłową i informacyjną, w trakcie których zadaniem wiedzy ergonomicznej było doprowadzenie do tego, aby technika nie stała się celem działalności, a była narzędziem pomocnym człowiekowi i środkiem do osiągania jego celów, by produkcja była dla człowieka, a nie człowiek dla produkcji.
Jako jedną z pierwszych prac badawczych w ergonomii, we współczesnym tego słowa rozumieniu, można określić badania z 1908 roku, w których F. W. Taylor ustalił zależność między wielkością łopat, masą ładunku, siłą mięśniową robotnika, a wydajnością pracy z tym narzędziem. W wyniku przeprowadzonych prób, Taylor opracował zalecenia, co do optymalnych rozmiarów łopat. Aby zapewnić zawsze optymalny ciężar ładunku, który określił na 8 - 9 kg . Zalecał stosowanie łopat o większej powierzchni do materiałów lekkich, a mniejszych do materiałów cięższych. Od jego nazwiska powstał system zwany „tayloryzmem”, uznawany jako pierwszy system optymalizujący pracę. W tamtych czasach pozwoliło to na znaczne zwiększenie wydajności produkcji. Organizacja taka, zwana systemem pracy potokowej (taśmowej), sprowadziła jednak człowieka do roli robota wykonującego mechanicznie proste czynności, pozbawiając go twórczej satysfakcji z pracy.
Zlekceważenie psychologicznych i społecznych czynników motywacji w pracy, wzbudziło sprzeciw pracowników i okazało się w rezultacie hamulcem dalszego postępu wydajności w produkcji.
Najwydajniejszą organizacją pracy okazała się natomiast tzw. organizacja gniazdowa, w której cykl produkcyjny jest wykonywany przez grupę pracowników potrafiących wykonywać wszystkie działania w tym cyklu i wymieniających się zadaniami. Taka organizacja wyzwala twórczy stosunek do pracy, daje poczucie satysfakcji i wzmaga odpowiedzialność za pracę.
Te i wszystkie zmiany jakie zachodziły w organizacji pracy są najczęściej dobrymi poglądowymi lekcjami historii wykazującymi opłacalność uwzględniania postulatów ergonomii w praktyce.
W latach 60 rozpoczął się żywiołowy rozwój ergonomii jako dziedziny aktywności i nauki stosowanej w przemyśle, spowodowany poszukiwaniem nowych środków zwiększenia wydajności pracy. Główną przyczyną zainicjowania badań sprawności i efektywności systemu: człowiek - obiekt techniczny było zaobserwowanie rażących dysproporcji między możliwościami sprawnego działania środków technicznych, a możliwościami człowieka pracującego w różnych warunkach zewnętrznych.
Amerykanie nazwali tę dziedzinę „human factor", wprowadzając element psychofizjologicznych uwarunkowań efektywności pracy, przeciwstawiając humanistyczne podejście do pracy mechanicystycznemu Taylorowskiemu ujęciu pracownika jako jednego z trybików procesu pracy. W Polsce dziedzina ta funkcjonowała w latach 50 - 60 pod nazwą „psychologia inżynieryjna”, „antropotechnika”.
Nazwa „ergonomia” dla tej dyscypliny aktywności rozpowszechniła się od 1949 roku, po utworzeniu Naukowego Towarzystwa Ergonomicznego w Wielkiej Brytanii, a miarą rozwoju idei ergonomicznych na świecie było powstanie w 1962 roku. Międzynarodowego Stowarzyszenia Towarzystw Ergonomicznych.
W Polsce, w roku 1977 zawiązano Polskie Towarzystwo Ergonomiczne (PTErg), które jest członkiem IEA. Wcześniej istniał już Komitet Ergonomii przy Polskiej Akademii Nauk (1974 r.) oraz Komitet Ergonomii i Ochrony Pracy przy Naczelnej Organizacji Technicznej (założony w latach sześćdziesiątych, gdy zaczęto prowadzić szeroko zakrojone badania ergonomiczne w kilku największych zakładach przemysłowych w Polsce).
W pracy badawczej ergonomia posługuje się często metodami zaczerpniętymi z nauk o człowieku (fizjologii, psychologii, socjologii) technicznych i organizacyjnych, ale w specyficzny dla ergonomii sposób łączy je w kompleksową metodologię, dająca możliwości projektowania, czy analizy związków między poszczególnymi elementami systemu pracy (między człowiekiem, środkami pracy i środowiskiem).
W ergonomii stosowane są metody służące kształtowaniu warunków pracy w obydwu zakresach: w fazie projektowania pracy i fazie oceny istniejącej sytuacji, dla określenia kierunku jej optymalizacji (harmonijnego powiązania możliwości psychofizycznych pracownika i wydajności).
Jedną ze specyficznych metod dla ergonomii, jest kompleksowa analiza i ocena materialnych i psychospołecznych warunków pracy. Narzędziem dla tych działań są listy kontrolne, których zadaniem jest umożliwienie systemowej analizy czynników decydujących o warunkach pracy. Zawierają one listy pytań, tak sformułowanych, że zwracają uwagę na czynniki decydujące o jakości warunków pracy - w organizacji, środkach i środowisku pracy. Najbardziej znaną jest klasyczna już lista ergonomiczna nazywana „Listą Dortmundzką". Opracowana została na zlecenie I Kongresu Ergonomicznego i przedstawiona na II Kongresie w Dortmundzie we wrześniu 1964 r. przez zespół pod kierunkiem G.C. Burgera. Zawiera ona ponad 300 pytań ogólnych i szczegółowych, pozwala na kompleksową analizę prawie wszystkich elementów pracy, nie zawiera jednak kryteriów oceny. W oparciu o „listę dortmundzką" lub na podobnej zasadzie powstało wiele, bardziej lub mniej szczegółowych, ergonomicznych list kontrolnych.
Jednym z ważniejszych narzędzi ergonomii w pracy projektowej, czy kontrolnej są dyrektywy i normy. Zaczęły powstawać w latach 70-tych, jako wyraz procesów integracji w Europie, co stworzyło zapotrzebowanie na tworzenie wspólnych podstaw dla ujednoliconego projektowania. Podstawowymi międzynarodowymi regulacjami prawnymi w tym zakresie, są dyrektywy Unii Europejskiej. Wszystkie państwa członkowskie wprowadziły te dyrektyw do własnego ustawodawstwa. Dotychczas opracowano 6 tomów zawierających minimalne wymagania bezpieczeństwa pracy i ergonomii w zakresie:
- zarządzania zdrowiem i bezpieczeństwem,
- ręcznego dźwigania ciężarów,
- pracy z monitorami ekranowymi,
- użycia ochron osobistych,
- użycia maszyn i urządzeń,
- projektowania stanowiska pracy.
W oparciu o te dyrektywy w 1975 roku Międzynarodowe Biuro Organizacji Standaryzacji (ISO) utworzyło Techniczny Komitet (TC159) dla prac nad normami ergonomicznymi, które miały objąć cały obszar działania ergonomii, tak aby były narzędziem dla przystosowania warunków pracy i życia człowieka do jego anatomicznych, fizjologicznych i psychologicznych cech w powiązaniu z fizycznym, socjokulturowym i technologicznym środowiskiem.
W normach ujmuje się terminologię, metody, dane dotyczące człowieka (antropometryczne, biomechaniczne, fizjologiczne, psychologiczne). Obecnie w Komitecie ISO 159 opracowano już 18 norm, 43 normy są w trakcie przygotowywania.
Równolegle, ale we współpracy z ISO, w europejskim Komitecie Technicznym CEN (CEN/TC 122) powstały z dziedziny ergonomii 24 normy, 21 norm jest w przygotowaniu. W związku z dążeniami przystąpienia do Unii Europejskiej, jednym z obowiązków Polski jest harmonizowanie wszelkich regulacji prawnych i normatywnych obowiązujących w Unii. Dotyczy to również norm z zakresu ergonomii, które już są tłumaczone i wprowadzane w system norm polskich.
Normy z dziedziny ergonomii przygotowywane są przez specjalistów tak, aby łączyły interdyscyplinarną wiedzę w sposób możliwy do wykorzystania dla użytkowników nie związanych z daną dziedziną, ułatwiając jej zastosowanie w praktyce. Obejmują one:
- dane związane z cechami człowieka (dane antropometryczne, biomechaniczne, fizjologiczne itp.),
- dane związane ze współdziałaniem człowieka ze środkami pracy: narzędziami, maszynami, procesami produkcyjnymi, systemami produkcji,
- dotyczące działania czynników fizycznych środowiska na człowieka (środowiska termicznego, akustycznego, świetlnego),
- projektowania środków ochron osobistych,
- projektowania urządzeń technicznych, stanowisk pracy, czynności roboczych,
- dotyczące ergonomicznych procedur badawczych i obróbki danych ergonomicznych.
Wśród norm są cykle obejmujące zagadnienia kompleksowe, często w kilkunastu częściach, np. warunków pracy z monitorami, bezpieczeństwa maszyn, projektowania ochron osobistych itp.
Obecnie coraz wyraźniej widoczny jest kierunek rozwoju ergonomii na przyszłe lata - będzie nim optymalizacja procesów i środków technologicznych służących wymianie informacji i komunikacji, systemów inteligentnych oraz optymalizacja warunków dla pracy umysłowej, czyli przede wszystkim pracy siedzącej, która jak się okazało, jest bardzo degradująca dla organizmu człowieka i która przyczynia się do powstawania szeregu nowych chorób zawodowych.
Zadania ergonomii
Zadaniem ergonomii jest optymalne kształtowanie systemu pracy, zarówno poszczególnych jego elementów jak i relacji między nimi. Oznacza ono zapewnienie wydajności pracy wykonywanej w warunkach nie tylko pełnego bezpieczeństwa, ale pozwalających na wszechstronny rozwój pracownika - intelektualny, psychiczny i społeczny. Te optymalne warunki pracy stwarzają możliwości i motywację u pracownika do zwiększania wydajności.
Podstawowym warunkiem przy projektowaniu pracy jest jej bezpieczeństwo. Kształtowanie takich warunków pracy wymaga wiedzy o niezawodności działania nie tylko układów technicznych, ale i człowieka - jego możliwości fizycznych i psychicznych. A także wiedzy o różnicach między możliwościami poszczególnych osób, bowiem nie każda osoba może pracować na dowolnym stanowisku pracy. Istnieją przecież takie stanowiska, na których potrzebna jest np. ponadprzeciętna siła fizyczna, albo zdolność do logicznego rozumowania.
Trzeba pamiętać także o tym, że optymalizacja warunków pracy to nie tylko dobre projektowanie, ale także nieustanne korygowanie i uwzględnianie zmian zachodzących w organizacji, czy wyposażeniu stanowiska. Powinien być to proces ustawicznej analizy i oceny warunków pracy, dokonywanej w oparciu o kryteria systemowe. Tylko wówczas, kiedy ten proces ma charakter ciągły, będzie można stworzyć ergonomiczne miejsce pracy.
Wszystkie trzy elementy występujące w układzie człowiek - środki pracy - środowisko są ważne dla prawidłowego kształtowania warunków pracy, ze względu na wzajemne oddziaływanie. Kluczowym zagadnieniem jest jednak wiedza o człowieku.
Podstawą tworzenia zasad kształtowania optymalnych warunków pracy jest znajomość możliwości psychofizycznych człowieka. Ważna jest zwłaszcza znajomość ograniczeń tych możliwości. Gdy praca przekracza możliwości adaptacji, pojawia się zmęczenie umysłowe i fizyczne, rozwijają się dolegliwości i choroby zawodowe. Traci na tym wydajność pracy. I kiedy nie jest to zjawisko dotyczące jednej osoby, oznacza to nie mniej nie więcej, że dane miejsce pracy zostało źle zaprojektowane i wymaga natychmiastowej reorganizacji.
Konieczna jest znajomość cech człowieka istotnych dla wykonywania pracy - wydolności fizycznej, umysłowej, cech psychicznych oraz obciążenia fizycznego (dynamicznego i statycznego) i psychicznego wynikającego z danej pracy.
Zakres prac w działaniach ergonomicznych na tych wszystkich polach aktywności człowieka obejmuje zawsze relacje miedzy aktywnością człowieka, środkami służącymi do uprawiania tej aktywności, a środowiskiem.
Rolą ergonomii jako nauki jest tworzenie wiedzy kompleksowej oraz opracowywanie metod i narzędzi integrujących te dziedziny.
Jeśli chodzi o zakres działań stosowanych, to wyróżnia się dwa kierunki ergonomii:
- ergonomie koncepcyjną, projektową,
- ergonomię korekcyjną.
Ergonomia koncepcyjna zajmuje się optymalizacją układu człowiek - technika - środowisko na etapie projektowania. Projekty te dotyczą przede wszystkim środków i środowiska pracy, natomiast możliwości psychofizyczne człowieka są tu punktem odniesienia. Bazą do ergonomicznego projektowania są wyniki badań podstawowych i stosowanych oraz metody: diagnoza i modelowanie.
Ergonomia korekcyjna jest realizowana w miejscu pracy. Zajmuje się analizą, istniejących warunków na stanowiskach pracy, oceną pod kątem zgodności tych warunków z wymaganiami jakie dyktują psychofizyczne, antropologiczne, biomechaniczne cechy człowieka oraz wymaganiami społecznymi i organizacyjnymi cechami pracy, następnie opracowaniem projektu optymalizacji.
W analizie i ocenie konieczne jest systemowe ujęcie wielu elementów systemu pracy na stanowisku takich jak:
- sposób i efektywność systemu komunikacji między pracownikami, (przekaz informacji wzrokowej i słuchowej),
- podział zadań miedzy pracownikiem, a maszyną (np. komputer), analiza wysiłku i pozycji przy pracy,
- ocena dostosowania narzędzi i parametrów środowiska pracy do zadania (oświetlenia, hałasu, mikroklimatu),
- ocena organizacji, podziału zadań i odpowiedzialności według kompetencji pracowników,
Wynikiem analizy i oceny ergonomicznej stanowiska pracy powinno być opracowanie planu korekty warunków pracy w zakresie, jaki jest możliwy w danej sytuacji.
Obydwa kierunki prac ergonomicznych są ze sobą ściśle powiązane. Ergonomia koncepcyjna opiera się o bazy danych dotyczące psychofizjologicznych możliwości człowieka i dane techniczne do projektowania, ale również o wyniki badań prowadzonych w zakresie ergonomii korekcyjnej. Natomiast weryfikacja przyjętych podczas projektowania rozwiązań układu człowiek - technika - środowisko, następuje przez jego analizę w warunkach produkcyjnych.
Oczywiście, najbardziej racjonalne jest podejmowanie odpowiednich działań w zakresie ergonomii koncepcyjnej, łatwiej i ekonomiczniej jest bowiem wprowadzać wymogi ergonomiczne dla nowej koncepcji projektu niż później go korygować.
Zakończenie
W polskim przemyśle, a także w usługach głównym, jeśli nie wyłącznym „przedstawicielem” ergonomii jest bhp. W ostatnim dziesięcioleciu dość często mówi się: „bhp i ergonomia”, czy bardziej ogólnie „ochrona pracy i ergonomia”. W tym zestawieniu pojęć nikt nie ma na myśli tak rozumianej ergonomii jak ją zdefiniowali badacze zajmujący się ergonomią. Nikt w tym pojęciu nie widzi równoległego postrzegania środowiska pracy człowieka w dwóch aspektach: i warunkach bhp (szerzej bezpieczeństwa pracy) i warunków produktywności pracy. W zasadzie myśli się tylko o tej części ergonomii, która bezpośrednio nie odpowiada za bhp, ale pośrednio może mieć wpływ na bezpieczeństwo pracownika.
Czy rozważa się w polskiej gospodarce potrzebę widzenia ergonomii jako dziedziny współtworzącej wyniki pracy, efekty działalności przedsiębiorstwa? W zasadzie nie. Czasami mówi się, że pracownikowi poza zapewnieniem warunków bezpieczeństwa pracy, zgodnych z wymogami bhp, trzeba by stworzyć komfort pracy (i do tego ewentualnie potrzebna byłaby ergonomia). Ale pracownik do pracy przychodzi jednak nie dla zaznawania komfortu, tylko dla uzyskiwania właściwych wyników pracy, zadawalających i jego i pracodawcę. I rozwiązania proergonomiczne, sensownie łączące pracownika z technologią (rzeczowe środowisko pracy), służą właśnie uzyskiwaniu takich wyników. Tego w polskiej gospodarce nikt nie zauważa. Skutki tego są takie, że mając często takie same (czy prawie takie same) jak na Zachodzie technologie, maszyny, urządzenia i przetwarzane materiały, mamy znacznie gorsze wyniki pracy: niższą wydajność pracy, niższą jakość, a w efekcie niższą produktywność gospodarki.
Czy w sferze wdrażania do polskiej gospodarki uzasadnionego ekonomicznie postępu ergonomicznego coś się zmieni na lepsze? I kiedy? Zmieni się tylko wtedy, gdy zdecydowanym przeobrażeniom ulegnie mentalność kadry i pracowników. Często bhp-owskie postrzeganie ergonomicznego składnika procesu pracy musi zostać uzupełnione o konstatację, że środowisko pracy po pierwsze służy do pracy: wydajnej, dobrej jakościowo, nie marnotrawiącej energii i materiałów. I takiego urządzenia środowiska pracy mogliby wymagać od ergonomii kadra i robotnicy.
Niestety kilkudziesięcioletnia, w dużym stopniu ograniczona, wąska indoktrynacja bhp-owska przyniosła dobre wyniki w sferze bhp i fatalne skutki dla poza bhp-owiskiego postrzegania środowiska pracy. W tym sensie wyniki dotychczasowych szkoleń bhp utrudniają, a najczęściej uniemożliwiają istoty postępu ergonomicznego i w ogóle wagi ergonomii w gospodarce.
Można powiedzieć, że przez ostatnie dziesięciolecia zrodziła się wśród kadry polskich przedsiębiorców bhp-owska mentalność. Przejawia się ona tym, że po pierwsze jedynym miernikiem jakości pracy jest liczba wypadków i chorób zawodowych, po drugie tylko po to wydaje się pieniądze na warunki pracy, aby ograniczyć liczbę wypadków i chorób zawodowych, i po trzecie jakość środowiska pracy nie ma żadnego, a w każdym razie istotnego wpływu na wyniki pracy ludzi. Tymczasem warto by było, aby polscy przedsiębiorcy zaczęli dostrzegać korzyści wypływające z właściwie zaprojektowanego, ergonomicznego miejsca pracy.
Słowniczek
- Antropotechnika - nauka zajmująca się badaniem warunków pracy.
- Humanizacja pracy - proces podczas którego następuje nie tylko zaspokojenie potrzeb
człowieka, ale także jego wszechstronny rozwój oraz dostosowanie
do psychofizycznych możliwości.
- Lista Dortmundzka - ergonomiczna lista kontrolna, zawierająca ponad 300 pytań ogólnych
i szczegółowych.
- Psychologia inżynieryjna - zajmuje się układem: człowiek - maszyna (operatorzy
urządzeń) np. sposób ułożenia pulpitów sterowniczych.
- Tayloryzm - amerykańska metoda organizacji pracy stworzona przez Federico W. Taylora.
Zakłada ona maksymalną intensyfikację pracy na efektywnym
wykorzystaniu czasu i obcięciu kosztów. Postuluje także podział procesu
technologicznego na czynności proste, przy eliminacji zbędnych nawyków.
Tayloryzm wprowadził oparty na chronometrażu (pomiar czasu przy pomocy
sekundomierzy) system normowania pracy, który sprzężony jest z systemem
wynagradzania. W jego ramach sam czas pracy nie był podstawową metodą
kontroli, ponieważ Taylor postulował kontrolę poprzez wyśrubowane normy
ilościowe (płaca robotnika uzależniona była od realizacji normy, w systemie
zbliżonym do akordowego).
Bibliografia
M. Hławiczka, Ergonomia i ochrona pracy, Bielsko-Biała, Wydawnictwo Politechniki Łódzkiej, 2001.
J. Bugajska, A. Redliczka i inni, Ergonomia, Warszawa, Wydanie III, 2001.
http://www.wikipedia.pl/org., 2008-06-01
E. Kowal, Ekonomiczno-społeczne aspekty ergonomii, Warszawa-Poznań, Wydawnictwo PWN, 2002.
J. Tokarski, Słownik wyrazów obcych, Warszawa, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1980.
J. Tokarski, Słownik wyrazów obcych, Wydawnictwo PWN, Warszawa 1980, s. 198.
http://www.wikipedia.pl/org., 2008-06-01.
J. Bugajska i inni, Ergonomia, Wydanie III, Warszawa 2001, s. 124.
M. Hławiczka, Ergonomia i ochrona pracy, Wyd. Politechniki Łódzkiej, Bielsko-Biała, 2001, s. 98.
1