1. Istota systemu politycznego.

Definicja: na system polityczny składają się 3 elementy:

1. idei, wartości polityczne

2. organizacje, instytucje polityczne

3. normy polityczne

1. Są uznawane w życiu politycznym. Opiera się na uznaniu pewnych wartości, takich jak:

- idea demokracji

• idea państwa prawa

• idea podziału władzy ( ustawodawcza, wykonawcza, sądownicza)

• idea społeczeństwa ( obywatelstwa)

• idea samorządności

• pluralizm polityczny

• idea rozdziału kościoła od państwa

• idea cywilnej kontroli nad armią w państwach niedemokratycznych np.PRL

• socjalizm

• idea władzy ludu, pracującego w miastach i na wsi

• przewodnicza rola partii komunistycznej

• idea sojuszu robotniczo-chłopskiego

• idea przyjaźni z ZSRR

2. organizacje i instytucje polityczne:

• partie polityczne

• organizacje, wywierające wpływ na władzę państw ( związki zawodowe)

• organizacje samorządowe i inne ( formalne, nieformalne)

• mafia

• państwo ( organizacja przymusowa)

3. normy polityczne:

• charakter polityczny, uznawane w życiu politycznym

• część normy prawnych ( stanowionych przez państwo)

• normy, którymi kierują się organizacje i instytucje polityczne ( statuty, regulaminy, wyłaniania kandydatów na posłów określa warunki)

• normy zwyczajowe, jeżeli regulują życie polityczne

Na system polityczny składa się wszystko, co składa się na życie polityczne społeczeństwa.

II Konstytucja

Ustrój prawie każdego państwa oparty jest na konstytucji

1. Istota i rodzaje konstytucji.

Każde państwo jest określone w konstytucji. Niektóre państwa nie mają konstytucji ( Arabia Saudyjska, Oman, Suazja, Tajlandia, Wybrzeże kości słoniowej,Somalia, Watykan).

- pisane źródła ( w W.B. ok. 200 ustaw )

- prawo zwyczajowe

- prawo precedensowe

• Konstytucji nie ma w :

- monarchiach absolutnych - nie stanowi się konstytucji co mogło by ograniczyć władzę monarchy, np. Watykan. Monarchie absolutne nie przybywają, a ubywają. Cała władza państwowa znajduje się w rękach panującego.

- w państwach rządzonych przez reżimy, które zdobyły władzę w wyniku zamachu stanu

przewrót prowadzi do obalenia lub zawieszenia konstytucji. np. państwa afrykańskie - Libia, Tajlandia

W pozostałych ( demokratycznych lub niedemokratycznych) obowiązuje konstytucja

konstytucja - ( od łac. constituo i constituer - ustanawiać, urządzać) - akt prawny, który traktuje o ustanowieniu i urządzeniu państwa. Ma szczególny rodzaj, różni się od innych ustaw, innych norm prawnych:

1. szczególnym trybem stanowienia

2. szczególną treścią

3. szczególną systematyką

4. szczególną mocą

5. szczególną ochroną

1. Stanowi się przy szczególnym kworum i szczególną większością.

↓ ↓

Wymagany przy stanowieniu konstytucji; zawsze jest Żeby zmienić konstytucję, potrzebuje

większy niż ustawa zwykła. Żeby zmienić konstytucję, większość w parlamencie ( np. 2/3)

muszą zebrać 2 izby parlamentu ( np. Francja) albo

rozpisać referendum.

2. Konstytucję pisze się zawsze w sposób doniosły, przy pomocy różnych ozdobników

Konstytucję pisze się w sposób możliwie ogólnikowy:

• po to żeby ona mogła nie zmienionym kształcie obowiązywać przez długi okres czasu

• żeby można było ją uchwalić

3. Konstytucja omawia pewnej kolejności, napisane według planu:

1. Preambuła ( nie mają, które urodziły się w ciężkich bólach.) Pisze, jak dobra konst. jest, czego życzy.

2. Rozdz 1. omawia się ustrój polityczny

3. Rozdz 2. omawia się ustrój społ.-gosp.

4. Rozdz 3. i kolejne - prawo, wolność i obowiązki obywateli

5. Kolejne rozdziały - traktują o organizacji i zasadach funkcjonowania władz państwowych

6. Kolejne rozdziały - traktuje o trybie zmiany konstytucji

4. Szczególna moc - akt prawny najwyższego rzędu. Wszystkie pozostały akty muszą być zgodne z konstytucją, podporządkowane jej i z jej wynikac. W państwach demokratycznych, gdzie jest rozdział kościoła od państwa, konstytucja jest najważniejsza.

np. Iran - prymat prawa religijnego nad konstytucją; teokratyczny system polityczny; najwyższa władza państwowa należy do 12-osobowej Rady Strażników Rewolucji, powołanej przez alatojaha → orzeka w sprawach najważniejszych Iranu.

5. Żeby chronić konstytucję, powołuje się do tego organ państwowy ( sąd, trybunał), np. Polska - Trybunał konstytucyjny, Francja - Rada Konstytucyjna, USA - Sąd Najwyższy, W.B. - 20 lordów apelacji. Orzeczenia mają zawsze moc ustawy, ważniejszej od ustaw zwykłych ostateczne, nie przysługują prawo apelacji.

2) Rodzaje konstytucji.

- kryterium - czas obowiązywania i treść konstytucji

↓ ↓

konstytucja mała konstytucja pełna

↓ ↓

Konstytucja mała :

• Stanowiona na czas określony, oznaczony, z reguły na czas do uchwalenia konstytucji pełnej

• Tymczasowy charakter

• Ustala się ja zwykle po ustanowieniu niepodległości, po nagłej zmianie ustroju, rewolucji, przewrocie

• Gdy nie ma zgody na narodu lub nie ma czasu by stanowić konstytucją pełną

• Treść - krótka, zwykle o organizacji i zasadach funkcjonowania najwyższych władz państwowych

• Polska: konstytucja marcowa 1922 r.

po zmianie ustroju - 1952 r. k.lipcowa

1992 do paźdz. 1997 r.

Konstytucja pełna:

• Stanowiona na czas nieokreślony, nieoznaczony

• Musi określać co najmniej 5 praw:

• Ustrój polityczny (1)

• Ustrój społ-gosp. (2)

• Prawa, wolności i obowiązki obywatelskie (3)

• Org. i zasady funkcjonowania najw. władz państwowych (4)

• Przypisy o zmianie konst. (5)

Norwegia, Szwecja, Islandia, Irlandia, Japonia ( w 1947 r. ani razu do tej pory jej nie zmieniono), Portugalia ( konstytucja zmieniana przez parlament 4/5 głosów w dwuch głosowaniach za każdym razem; system dwu-partyjny

• Elastyczna - tryb zmiany nie różni się od trybu stanowienia ustaw zwykłych w państwach w których nie ma podziału na ustawy zwykłe i konstytucyjne ( Wielka Brytania, Izrael)

Polska - konstytucja nie jest zbyt sztywna i zbyt elastyczna

(1)

(2) - wolny rynek, wolność gospodarcza

- gwarancja własności, nienaruszalność własności ( tylko w szczególnych sytuacjach, ale za należytym odszkodowaniem można pozbawić własności

- ograniczenia wolności gospodarczej mogą być ustalone tylko poprzez ustawy

- nowe ciężary ekonomiczne (podatki) można nakładać tylko poprzez ustawy

(3) Konstytucja pełna:

PRAWA OBYWATELSKIE PRAWA WOLNOŚCI

• Wynikają zawsze z prawa stanowionego przez + predyspozycje do życia w społeczeństwie,

państwo. z którymi już rodzimy. Wolności nie

• Obywatel ma możliwość wyboru sposobu wynikają z prawa stanowionego przez państwo

postępowania, nie ma przymusu z korzystania praw ale mogą być przez to prawo ograniczone.

Obywatelskich ( wolność wyznania, a nie prawo do wyznania;

• W sytuacji konfliktowej, to obywatel musi wolność słowa a nie prawo do słowa)

wskazać normę prawną, na mocy której dane prawo ograniczenie wolności np. Szwajcaria

mu przysługuje. Obywatele sami mogą dochodzić ( konst.- 1848 r.; kult religijny może być tylko

należnych mu praw na cmentarzu; mianowanie biskupów tylko

przez rząd federalny; zakaz gromadzenia

jezuitów i dominikanów ( jezuici - pozyski-

wanie wyznawców , domin. - obrona wiary

+ w przypadku wolności obywatel ma

możliwość wyboru sposobu postępowania

+ w sytuacji konfliktowej, to organ

państwowy musi wskazać normę prawną na mocy której dana wolność została ograniczona

Obowiązki obywatelskie:

• Wynikają one zawsze z prawa stanowionego. W państwach demokratycznych uznaje się, że obowiązki powinny wynikać z prawa o randze co najmniej ustawy zwykłej. Niektóre obowiązki są nałożone na obywateli, bo oni sami nałożyli.

• W przypadku obowiązków obywatel nie ma możliwości wyboru sposobu zachowania się.

• W sytuacji konfliktowej to organ państwowy musi wskazać normę prawną, z której dany obowiązek wynika

(4) Organizacja i zasady funkcjonowania najw. władz państwowych :

• do kogo należy władza ustawodawcza, wykonawcza i sądownicza,

• jak tę władzę się powołuje,

• jakie mają kompetencje,

• jakie relacje zachodzą między nimi a obywatelami.

5. Przypisy o zmianie konstytucji

- sposób w jaki konstytucję można zmienić, poprawić, uzupełnić, zwykle ostatni rozdział (możliwość zmiany ustroju państwa)

3) kryterium sposobu zmiany konstytucji:

• Sztywna

• Elastyczna/giętka

Sztywna:

• Tryb jej zmiany jest bardzo czasochłonny, trudny do przeprowadzenia

• Nie można jej szybko zmienić, nowelizować

• Kont. Sztywne są te, które stanowione w drodze referendum:

- inicjatywa ustawodawcza

- parlament musi zaopiniować wniosek i rozpisać referendum

- referendum może odbyć się po kilku tygodniach

- sąd najwyższy wydaje akt o prawomocności referendum

- projekt zmiany trafia do głowy państwa, który ją podpisuje i ogłasza ustawę o zmianie kont.

• Bardzo kosztowny tryb

• Szwajcaria, Dania, Norwegia, Szwecja, Japonia, Irlandia, Islandia ( Japonia - 1947 - do tej pory niezmieniona konst. - napisali amerykanie)

• Portugalia- zmieniona przez parlament. Poprawka zostaje uchwalona, jeśli parlament przyjmie ją w 2 głosowaniach większością 4/5, i jeżeli głosowania są podzielone wyborami parlamentarnymi

Elastyczna - taka której tryb zmiany nie różni się od trybu stanowienia ustaw zwykłych :

• W państwach, w których obowiązującej procedurze legislacyjnej nie ma podziału na ustawy zwykłe i konstytucyjne

• Wielka Brytania, Izrael

• Polska konstytucja - wypośrodkowana. Poprawki uchwala sejm większością 2/3

III Demokracja ( znana już od ok. 2,5 tys. lat)

Cechy ustroju demokratycznego:

1. Ustroje demokratyczne skonsolidowane:

• Ustroje ustabilizowane, w których demokracja wykształciła się dawno temu i nie jest niczym zagrożona

• Nie ma liczących się sił, które mogłyby zagrozić demokratycznemu porządkowi ustrojowemu

• Nie ma kłopotów z alternacją władzy - wyniki wyborów są uznawane

• Ustabilizowany system partyjny

• Scena polityczna zdominowana przez kilka umiarkowanych partii, wymieniających się przy sferze władzy

• Rozwinięta idea społeczeństwa obywatelskiego

• Rozwinięta samorządność

• Urzeczywistniona idea cywilnej kontroli nad służbami mundurowymi

• Służby mundurowe, w tym specjalne nie biorą udziału w życiu politycznym

• Wyłączność ustawodawcza parlamentu - akty o randze ustawy, nie rządzi się przy pomocy dekretów - wyjątek Francja

• Niezawisłość sądownictwa

• Nie ma obszaru w życiu społecznym, który pozostawałby poza kontrolą organu pochodzącego z wyborów powszechnych (parlamentu)

• Wybory są rywalizacyjne i systematycznie przeprowadzane

• Kontrola konstytucyjności ustaw

• Urzeczywistniona idea państwa prawa

• Niekonfrontacyjny charakter stosunków między najwyższymi organami państwa

• Urzeczywistniona idea wolności mediów

• Pluralizm polityczny

• Kraje Europy Zachodniej, USA, Kanada, Japonia, Izrael, Australia, Nowa Zelandia

2. Ustroje demokratyczne nieskonsolidowane:

• Niewielkie tradycje demokratyczne

• Funkcjonowanie sił politycznych, które mogą zagrozić porządkowi demokratycznemu

• Nieustabilizowany system polityczny

• Nierozwinięte społeczeństwo obywatelskie

• Samorządność na etapie kształtowania się

• Problemy z funkcjonowaniem państwa prawa ( stanowi się prawo, które działa wstecz, problemy z konstytucyjną kontrolą prawa)

• Służby mundurowe próbują odgrywać pewną rolę w polityce

• Znaczna część społeczeństwa tęskni za rządami silnej ręki

• Ameryka Łacińska, Afryka: RPA, Namibia, Mozambik, Wyspy Zielonego Przylądka

Azja: Korea Południowa, Tajwan, Indie, Bangladeszu, Turcja, Mongolia,

Oceania, większość państw

Europa Środk-Wschodnia (Polska) - populizm, ugrupowania nacjonalistyczne, brak społeczeństwa obywatelskiego

Ustroje demokratyczne:

• Społeczeństwo ma wpływ na skład władz państwowych - trzeba liczyć się z wyborami

• Społeczeństwo ma wpływ na treść podejmowanych decyzji (np. poprzez referendum)

• Obywatele mogą w sposób skuteczny kontrolować działalność władz państwowych ( sądy trybunału, krytyka)

Formy demokracji:

1. Demokracja bezpośrednia - każdy przeciętny obywatel ma takie same możliwości wpływania na treśc podejmowanych decyzji,

Urzeczywistnia się przy pomocy instrumentów:

• Referendum - najczęściej spotykana forma, coraz częściej stosowana,

łac. refero, referendare - odwołanie - odwołać się

- forma odwołania się organu państwowego do opinii i woli obywateli

- poprzez referendum organizacja która je rozpisała chce poznac opinię społeczeństwa lub chce by podjęło decyzję w określonej sprawie

• Kryterium podmiotu referendum

referenda opiniodawcze referenda prawodawcze

chodzi wyłącznie o wysądowanie opinii pod głosowanie poddaje się gotowy akt prawny, a

społecznej; obywatele podejmują wiążącą decyzję

obywatele tylko opiniują decyzję, jaką

chce podjąc organ, który rozpisał

referendum; ustrojodawcze ustawodawcze

wyniki referendum wiąże organ w sposób projekt zmiany konst. projekt ustawy zwykłej

polityczny a nie prawny;

z formalnego punktu widzenia organ może

podjąc decyzję wbrew wyładowanej opinii; obligatoryjne fakultatywne obligatoryjne fakultatywne

w Polsce stosunkowo znany ten referendum Ref. obligatoryjny - ref. fakultatywne -

ref. Obowiązkowe - nieobowiązkowe

czerwiec 1946 r. - 3x tak musi odbyć się by Droga stanowienia

1987 r. - dotyczył reformy gospodarczej dany akt prawny mógł prawa:1.referendum

1996 r. - Wałęsa rozpisał - koncepcja wejść w życie - ref. Jest 2. głosowanie w parlam.

powszechnego uwłaszczenia jedyna droga stanowienia

2003 r. przystąpienie Polski do UE prawa

Polska:

- V 1997 r. - zmiana konstytucji

Za pomocą referendum wszyscy obywatele mogą zostać upodmiotomieni

Egipt - zmiana konstytucji przez referendum

Francja - konst. ustanawiająca V Republikę weszła w życie przez referendum - odebrano posłom prawo do głosowania poprawek do projektów rządowych.

- inicjatywa obywatelska - ludowo-ustawodawcza

Określona w konstytucji liczba obywateli może zgłosić pod obrady parlamentu lub referendum projekt zmiany konst. lub ustawy zwykłej

( prawo inicjatywy ustawodawczej przysługuje: posłom, rządowi, głowie państwa)

projekt musi przejść przez wszystkie etapy procesu legislacyjnego

Polska - 100 tys. Szwajcaria - 100 tys. - projekt zmiany konst. częściowo lub całkowicie

Włochy - 500 tys.

Hiszpania - 500 tys.

Z inicjatywy obywateli wchodzą najczęściej projekty kontrowersyjne

Włochy - ustawa legalizacyjna - 1972 r.

ZGROMADZENIE LUDOWE - zebranie ogółu prawomocnych obywateli, którego celem jest stanowienie prawa i wybór władzy wykonawczej, egzekutywy, która wprowadzi to prawo w życie

Najrzadziej spotykana instytucja w państwach nowożytnych

Stosowana w Starożytnej Grecji

I Rzeczypospolita - Demokracja Szlachecka - sejmik szlachecki

Zachowała się w niektórych państwach - na poziomie lokalnym, np. 2 kantony w Szwajcarii - raz w roku

2. demokracja pośrednia - przedstawicielska

• Nie wszyscy obywatele mają równe możliwości wpływania na podejmowane decyzje

• Posłowie, senatorowie, radni mają większe możliwości niż przeciętny obywatel

• Społeczeństwo sprawuje władzę za pomocą wybranych przez siebie i spośród siebie przedstawicieli

• Wymaga ona przeprowadzenia systematycznych i regulowanych wyborów

• Duża waga kadencji - wydłużenie nie wchodzi w grę (wyjątek wojna lub poważna klęska żywiołowa)

• Różne organy państwowe mają różne kadencje

= zachowanie ciągłości funkcjonowania państwa - by wszystkie organy w tym samym czasie nie konstytuowały się

= by cała władza państwowa nie należałaby do jednej partii, wzajemna kontrola organów państwowych

• Wybory muszą być rywalizacyjne - by partie mogły między sobą konkurować

Systemy wyborcze:

1. System 4 - przymiotnikowy

2. System 5 - przymiotnikowy

1. Wybory 4 - przymiotnikowe

- zasada powszechności

- zasada równości

- zasada bezposredności lub pośredności

- zasada tajności

- zasada większości

2. Wybory 5 - przymiotnikowe

- zasada powszechności

- zasada równości

- zasada bezposredności lub pośredności

- zasada tajności

- zasada proporcjalności

- zasada powszechności - określa krąg osób uprawnionych do udziału w wyborach (niekoniecznie obywatele danego państwa - w.lokalne w Polsce)

• Wybory są całkowicie powszechne jeżeli jedynym warunkiem uzyskania prawa wyborczego jest ukończenie określonego wieku określonego w konstytucji

• Nie powinno być różnicy między uzyskaniem prawa wyborczego a wiekiem uzyskania zdolności do czynności prawnych, jeżeli obywatel musi spełnić inne warunki/kryteria to rozpoczyna się proces ograniczenia powszechności wyborów

• Jeżeli te kryteria mają charakter polityczny, ekonomiczny lub społeczny nazywa się je cenzusami - ograniczenia zasady powszechności wyborów spowodowane względami politycznymi, ekonomicznymi lub społecznymi

• Do zniesienia cenzusów przyczyniły się zwłaszcza partie lewicowe. Cenzusy:

• Majątkowy - wyłączenie największej grupy z udziału wyborach; do poł. XIX w. prawo wyborcze mieli właściciele nieruchomości o określonej wartości; od II poł. XIX w. obywatele płacący podatek w określonej wysokości, prawo wyborcze powinno przysługiwać obywatelom, który na rzecz państwa płacąc podatki - władza zajmuje się wydawaniem pieniędzy zebranych w podatkach

Nebrasca - USA - do 1964 r. - tylko obywatele, którzy w ciągu roku zapłacą 1 $ podatku dochodowego

• Płci - kobiety nie miały praw wyborczych, uważano, że polityka jest przeznaczona dla mężczyzn

Nowa Zelandia - 1893 r. Polska - 1919 r. Szwajcaria - 1971 r.

Finlandia - 1906 r. USA - 1920 r. Portugalia - 1974 r.

Niektóre kraje arabskie utrzymują cenzusy - Arabia Saudyjska, ZEA, Oman

Afganistan - tabilowie po dojściu do władzy przywrócili cenzus płci - zakaz zatrudniania kobiet

• Wykształcenia - prawo wyborcze przysługiwało tym, którzy umieli czytać i pisać lub podpisać się. Nebraska - USA - tym, którzy umieją przeczytać konstytucję USA i odpowiednio ją interpretować.

• Materialne położenie - są równe jeżeli „ siła-waga” głosu każdego wyborcy jest taka sama, by każdy mandat obsadzony w wyborach odpowiadał mniejwięcej / podobną równą liczbę wyborców.

W W.B. wybory do Izby Gmin - wybory jednomandatowy różne pod względem liczby mieszkańców.

Polska - Sejm - okręgi jednomandatowy

Senat - nie są równe w znaczeniu materialnym (w konstytucji nie ma zasady równości w wyborach do Senatu, od 2001 r. - okręgi 2,3 lub 4 mandatowe. Wcześniej wszystkie byłe województwa wybierały po 2 senatorów, a W-wa, Katowice po 3.

- zasada bezpośredniości lub pośredniości

• W.bezpośrednie - każdy przeciętny wyborca oddaje bezpośrednio swój głos na kandydata ubiegającego się o wybór,

• W.bezpośrednie - wyborcy wybierają elektorów a elektory dokonują wyboru właściwego na kandydata ubiegającego się o wybór

Wybory prezydenta, wiceprezydenta USA

Na ogół spotykamy wybory bezpośrednie - wyraz demokracji

w.pośrednie - Senat we Francji, elektory - radni rad samorządowych

- zasada tajności

wybory są tajne jeżeli nie ma prawa ani możliwości sprawdzenia w jaki sposób wyborca głosował. Lokal musi być wyposażony w „urządzenie do głosowania”

w Polsce prawo do tajności, w W.B. obowiązkowo tajne

- zasada większości

określa sposób ustalenia wyników wyborów, wyłonienia zwycięzców. Polega na tym, że wygrywa kandydat, który otrzymał większość głosów. 3 rodzaje większości:

• Względna - Najwięcej głosów, chociaż mniej niż połowa

• Bezwzględna zwykła - co najmniej 50%+1

• Bezwzględna kwalifikowana - co najmniej 50%+1+n głosów (np. 2/3)

W wyborach powszechnych wymaga się zwykle większości zwykłej lub bezwzględnej zwykłej.

(kwalifikowana - papież -2/3; prezydent Włoch - kolegium

w.względna: - zawsze kończą się ostatecznym wynikiem - najczęściej wygrywa kandydaci, na którego głosowała mniej niż połowa wyborców.

w.bezwzględna Francja - zawsze wygrywa kandydat na którego głosowała połowa wyborców

- wybory trzeba powtarzać, organizować 2 turę - dłużej trwają i więcej kosztują

Polska - w. 4-przymiotnikowe: w.względna - senatorzy, rady gmin do 20 tys. mieszkańcy

w.bezwzględna - prezydent, prezydentów miast, wójtowie, burmistrzowie

wady w. większościowych - w ich trakcie może dochodzić do deformacji woli wyborców , nie zawsze odzwierciedlają prawdziwą wolę wyborców. Deformacje:

• przy takich wyborach mała różnica w liczbie otrzymanych głosów może doprowadzić do zasadniczej różnicy w podziale mandatów

• przy wyborach większościowych możliwe tu jest, że partia uzyskała w skali kraju większość głosów, otrzyma mniejszość mandatów, przejdzie do opozycji np. :

A B

I 60 40 A-3 w W.B. po II w.św. władzę przejęła partia, która utrzymała

II 60 40 w skali Zjednoczonego Królestwa mniej głosów.

III 60 40

IV 10 90 B-2 w 2000 r. USA - partia demokratyczna wygrała, a

V 10 90 prezydentem został republikanin J.Bush

200 tys. 300 tys.

- zasada proporcjalności

• wybory proporcjonalne pojawiły się jako efekt krytyki negatywnych skutków wyborów większościowych.

• np. po raz pierwszy pojawiły się we Francji

• ile głosów - tyle mandatów

• nie można takich wyborów przeprowadzić w jedno lub dwumandatowym, a w wielomandatowym

technika dzielenia mandatów:

metoda d`Hondta sprzyja interesom partii większych, zabezpiecza parlamenty przed rozdrobnieniem, przed dostaniem się do innych partii skrajnych

w Polsce też mandaty dzielą się przy pomocy tej metody. Wybory:

- do Sejmu - do Sejmików Wojewódzkich - do Rad powiatów - do Rad Gmin ( 20 tys. mieszkańców)

do Europarlamentu

Instrukcje tej metody: liczbę głosów otrzymanych przez poszczególne partie dzielimy przez kolejną liczbę naturalną. Otrzymane w ten sposób ilorazy porządkujemy od najwyższego do najniższego.

Kolejne mandaty przyznają partiom kolejno coraz mniejsze ilorazy.

I II III IV V

42(1) 9 18(5) 24 (3) 32 (2) 1

21(4) 4,5 9 12(8) 16(6) 2

14(7) 3 6 8 10,6 3

10,5 2,2 4,5 6 8 4

I - 3 mandaty

II - 0

III - 1

IV -2

V - 2

Metoda Śainte Lagii

(głównie p.skandynawskie) Polska 2000 r. - wybory do Sejmu. Bardzo podobna do metody Honta, tylko że tu wykorzystywane liczby parzyste

I II III IV V

42(1) 8(7) 18(4) 24(3) 32(2) 1

14(5) 3 6 8 10,6(6) 3

8,4(8) 1,8 3,6 7,8 6,4 5

6 1,2 2,5 3,4 4,5 7

I - 3 mandaty

II - 1

III - 1

IV -1

V - 2

Wpływ systemu wyborczego na system partyjny (na kształt sceny politycznej)

- bardzo duży wpływ

- wybory większościowe prowadzą do wykształcenia się systemu 2-partyjnego, 2-blokowego lub systemu partii dominującej

- wybory większościowe sprzyjają dużym partiom, do zniechęcenia tworzenia nowych partii, zabezpieczają duże partie przed rozłamaniem ( np. Partia Pracy, 1986 r. - wyszli socjaldemokraci)

- wybory proporcjonalne - prowadzą do wykształcenia się systemu wielopartyjnego, w państwie następują często zmiany na arenie politycznej.

Rodzaje mandatów:

• mandat wolny - poseł nie jest prawnie związany instrukcjami wyborców i nie może być przez nich pozbawiony mandatów. Poseł ma kierować się dobrze rozumianym interesem państwa i własnym sumieniem.

• Mandat imperatywny - poseł jest prawnie związany instrukcjami wyborów; może być przez nich pozbawiony mandatu.

Niemcy - Bundesrat - związani instrukcjami rządów krajowych

Polska -PRL- konst. 1952 r.

Lata 80 - ustawa określająca tryb pozbawienia posła mandatu

Udział obywateli w wyborach - prawo lub obowiązek

- w większości państw - prawo obywatelskie

- w niektórych obowiązek - Belgia - kara 500 euro

Wenezuela, Australia, Singapur, Lichtenstein, Nowa Zelandia, Turcja, Włochy, w Grecji do 2001 r.

W Belgii, obowiązek,jeżeli nie idzie na wybory, to musi usprawiedliwić przed sędzią, jego nazwisko jest zapisane na czarnej liście i wywieszone w urzędzie, taki człowiek traci pierwszeństwo.

Finansowanie kampanii wyborczych, poważny problem, a zwłaszcza w p. demokratycznych.

Im kampania wyborcza bardziej atrakcyjna, tym droższa. „ wyborcze długi”, których trzeba spłacić po wygraniu w wyborach

Określa się też limity finansowe - ustawy, które określają finansowanie kampanii wyborczych - podmioty, które mogą finansować kampanie wyborcze. Nie mogą finansować: - związki zawodowe, org. etniczne, kościoły, związki wyznaniowe, podmioty zagraniczne.

Partie omijają zakazy, nakazy dot. limitów i ograniczeń. Finansowanie z budżetu państwa - zwrot wydatków za kampanię - uważa się że ta metoda jest lepsza.

Cechy „ idealnego kandydata ”:

• Wykształcenie

• Powinien umieć być liderem

• Osoba medialna

• Umieć przemawiać

• Uregulowana sytuacja osobista

• Status materialny

• Doświadczenie w kierownictwie, zarządzaniu

• Sprawa wyznania

• Powinien mieć poparcie sponsorowi

• Osoba lojalna

IV Partie polityczne - istota, funkcje i typy

Partia polityczna - każda organizacja społeczna, bezwzględu na nazwę, która spełnia jednocześnie 3 warunki:

1. jest organizacją dobrowolną

2. ma program

3. dąży do zdobycia lub utrzymania władzy państwowej

1. nie ma przymusu do wstępowania do partii (obowiązkowe - związki lekarzy, architektów, pracowników)

2. program - najważniejszy czynnik integrujący dane ugrupowanie

3. dążą do zdobycia władzy - otwarcie to przyznają

Nazwa - różne, często nie ma słowa partia

- ukrycie rozmiarów

- zachęcenie wyborców

- chcą być ugrupowaniami ogólnonarodowymi

- nie zwracamy uwagi na przymiotniki umieszczone w nazwach partii (Franc. Partia Komunistyczna)

Rzeczywiste oblicze partii:

- deklaracja ideowa - wymienia wartości, idee, które akceptuje, ocenia sytuację otoczenia świata.

- program - zbiór zadań do realizacji w najbliższej przyszłości. Tworzone na potrzeby trwającej kadencji lub tej, która ma się rozpocząć - rzeczywiste dążenia partii

- program wyborczy - hasła, dzięki którym partia chce wygrać wybory, instrument pomocniczy przy poznawaniu partii

funkcje partii:

1. organizują społeczeństwo do udziału w życiu politycznym

2. partie reprezentują interesy poszczególnych grup społecznych na forum państwa (wyrażają interesy tych grup na forum państwa)

3. f. kształtowania opinii obywateli. Partie docierają do nas ze swoimi racjami by nas przekonać do swoich racji.

4. f. wyborcza: - opracowywanie programów wyborczych - selekcja kandydatów zgłaszanych do wyborów

5. f. rządzenia - wypełniają partie sprawujące władzę, - opracowanie programu rozwoju państwa,

6. f. opozycji - partie, które przegrały wybory, - poprzez opracowywanie alternatywnych programów rozwoju państwa, - poprzez konstułowanie gabinetu cieni, - przygotowywanie zaplecza kadrowego, które będzie w stanie przejąć władzę po najbliższych wyborach, - krytyka rządu, kontrola rządzących

typologie partii politycznych:

1. kryterium zadań ideowo-programowych

- lewicowe

- centrowe

- prawicowe

- lewicowe

• skrajna lewica - anarchistyczne, trockistowskie, maoistowskie, cześć p. komunistycznych :

Kwestie programowe:

• akceptacja dla skrajnych metod działania

• wzywają do rewolucji

• akceptują terroryzm jeśli przynosi efekty

• szczególnego rodzaju mesjanizm, wyeliminowanie ze społeczeństwa wrogów klasowych

• wojowniczy antyklerykalizm, wrogie usposobienie do każdej religii i każdego kościoła ( religia to opium ludu)

• nacjonalizacja bez odszkodowania, własność prywatna powstała poprzez wyzysk

• kolektywizm - przekonanie, że dobro jednostki możno dopuścić w imię słusznej sprawy

• wpływy skrajnej lewicy w europie są niewielkie

• umiarkowana lewica - partie socjalistyczne, socjaldemokratyczne - znane są od dawna. Pierwsze powstały w I poł. XIX w., duże powodzenie w Europie, często dochodzą do władzy.

Kwestie programowe:

• mają wiele haseł stałej: solidarność, równość, braterstwo, wolność (ekonomiczna i pol.)

• przywiązują dużą uwagę do minimum (każdemu obywatelu zapewnić min. warunki)

• najw. jest wolność jednostki

• równość - jako równość szans, coś takiego jest utopią, prowadzi do tragedii

• wyrównanie warunków startów młodego pokolenia

• edukacja narodowa to recepta na szczęście

• każda forma własności może być efektywna

• akceptują umiarkowany interwencjonizm państwowy

• rozbudowa socjalnej funkcji państwa

• podatki idą w górę (najpierw pośrednie, jak czegoś brakuje to i bezpośrednie)

• są za rozdziałem kościoła od państwa (nie są wrogami kościoła)

• przywiązują dużą wagę do różnego rodzaju mniejszości (narodowe, etniczne, seksualne)

• przeciwnikami kary śmierci, wysokich kar, trzeba bardziej wychowywać niż karać

partie pacyfistyczne i ekologiczne - pacyfiści chcą, aby państwo nie było zbyt silne.

Cechy wspólne: = ugrupowania elitarne, nie dążą do umiarkowanego umasowienia

= cieszą się sympatię wśród lepiej wykształconej części

= specyficzne metody działania (org. wiece, pikiety, blokady)

= wolność jednostki - największa wartość

+ pacyfiści - największym zagrożeniem dla jednostki jest zbyt silne państwo, im bardziej służby państwowe będą rozbudowane, tym gorzej

+ ekolodzy - najw. zagrożeniem dla jednostki jest niekontrolowany postęp technologiczny, prowadzi do degradacji, nie ma pracy, posługują się prognozami świata. WTO, Bank Światowy, UFO

- centrowe

1. programy (wątki do umiarkowanej lewicy i prawicy), „ programy mieszane”, z poglądów ekon. są bliski do socjalistów, socjalistów poglądów pol. są bliskie do prawicy. Godzą się na obecność kościoła, na zwiększenie wymiaru kar, prawne preferencje dla mniejszości.

2. ich zdolność do tworzenia koalicji albo z lewicą, albo z prawicą. Często decydują, kto w państwie może rządzić.

Zaliczamy:

• partie ludowe oraz chrześcijańsko-demokratyczne

partie ludowe - ich wpływy zmniejszyły się w ciągu lat, bo kurczy się baza społeczna tych lat, to są partie klasowe, ludzi związani ze wsią. Polska - PSL (Polskie Stronnictwo Ludowe).

chrześcijańsko-demokratyczne - ma dużo wyborców w Europie i Am. Łac. Często rządzą samodzielnie, na innych kontynentach nie ma, albo rzadko występują, bo są chrześcijańskie. Skupiają katolików jak i protestantów ( Unia Chrześcijańsko-Demokratyczna w Niemczech - 700 tys. członków)

- prawicowe

• liberalne - są partie elitarne, nie dążą do umasowienia za wszelką cenę, własność prywatna może być efektywna, z rezerwą podchodzą do socjalnej rozbudowy państwa, dążą do zmniejszenia podatków, akceptują procesy integracyjne

• neoliberalne

• konserwatywne - przywiązują dużą wagę do tradycji, z rezerwą podchodzą do procesów integracyjnych, które postępują w świecie. Największą wartością jest rodzina, własność prywatna. Niechęć do szybko daleko idących reform.

• Narodowe - nie nacjonalistyczne, mają prawo wyborców w okresach walki o odzyskanie państwowości, głoszą równouprawnienie wszystkich narodów. Najw. wartość to rodzina, własność rodzinna, propagują kult munduru. W Europie Wsch., Środk-Wsch., azjatyckich, w państwach, które powstały nie dawno.

• Skrajna prawica - nacjonalistyczne - neofaszystowskie - klerykalne :

• Akceptacja do skrajnych metod działania

• Mesjanizm specyficzny, wyeliminowanie ze społ. Różnych obcych - emigranci, mniejszości różnego rodzaju

• Klerykalizm - dążenie do zwiększenia obecności kościoła w życiu społecznym

• Wyborcy słabo pol. wykształtowani, zorientowani, tłumaczy rzeczywistość w sposób prosty. Zlokalizowanie szkodników drogą eksportu

Front Narodowy - Francja - Le Pen, Polska Wspólnota Narodowa (Tejkowski)

Polska Partia Narodowa ( Leszek Bubel) - uważają, że rządzą nami Żydzi

2. kryterium - struktura organizacyjna

• partie masowe

• partie kadrowe

partie masowe :

• opiera się na „ masie zarejestrowanych członków” - każdy z nich zobowiązuje się do:

1. podporządkowanie się dyscypliny partyjnej

2. składki członkowskie

3. aktywność w jednej z podstawowych komórek partyjnych

• partia dąży do rozbudowy stale permanentnie działającej struktury terenowej. Prowadzi rejestr członków - deklaracje członkowskie

• każdy członek przypisany do komórki organizacyjnej

• struktura organizacyjna musi być dostosowana do prowadzenia kampanii wyborczej

Komunistyczna Partia Chin - 70 mln członków

partie kadrowe :

• nie ma członków

• działalność opiera się na sympatiach, których się nie rejestruje

• ma tylko stale działające centrale, brakuje komórek terenowych

• utrzymuje się z darowizn i zbiórek

• zwykle poza Europą - USA - Republikanie i Demokraci - opierają się na działalności sympatyków

Systemy partyjne.

1. Definicja - jest to forum rywalizacji lub współpracy ogółem legalnie działających partii w dawnym państwie.

2. Rodzaje

wg. kryterium - liczby partii zdolnych do przyjęcia władzy, liczący się w walce o władzę:

1. Systemy rywalizacyjne - legalna opozycja, rotacja u władzy

2. Systemy nierywalizacyjne - nie mogą rywalizowac, brak legalnej opozycji i rotacja u władzy

1) typy: a. system wielopartyjny

b. system dwupartyjny

c. system partii dominującej

2) d. system jednopartyjny

e. system partii hegemonicznej

1. Legalnie działa wiele partii, ale żadna z nich nie jest aż tak wpływowa, aby zdobyć w wyborach ponad połowę mandatów w parlamencie. Żeby taki rząd mógł powstać, musi zawiązać się koalicja partii. np. w Europie

• Prowadzi do powstania koalicji, która składać się musi z tylu partii, by uzyskać większość mandatów w rządzie.

• Opiera się na umowie koalicyjnej. Zawiera 3 następne sprawy:

1. program wspólnego rządu

2. muszą podzielić się strefami wpływu ( podział stanowisk)

3. sposób współdziałania na forum parlamentu. Zdyscyplinowani posłowie i wsparcie rządu. Ważna jest dyscyplina w parlamencie.

• Odmiany:

# system rozbicia wielopartyjnego - do utworzenia większościowego rządu potrzeba wielu partii

# system wielopartyjny dwublokowy we Francji - blok lewicowy i prawicowy, centrowe - brak

# system „ dwóch i pół” partii ( 2 duże partie ale każdej z nich do utworzenia rządu brakuje kilka mandaty)

# system kooperacji partii od 1959 r. w Szwajcarii - każda partia do wyborów występuje samodzielnie, po wyborach główne partie przystępują do współpracy przy rządzeniu państwem. np. 4 partie ( razem 80%) w Szwajcarii.

2. działa wiele państw, ale tylko dwie liczą się w walce o władzę. Jedna z 2 partii, która wygrała wybory zdobywa ponad połowę mandatów i sama tworzy rząd. np. W.B., USA, Portugalia, Grecja, kolonie brytyjskie.

3. - brak potrzeby utworzenia rządu koalicyjnego

- legalnie działa wiele partii, ale jedna z spośród nich jest na tyle duża i wpływowa, że od dłuższego czasu kolejno wygrywa wybory i pozostaje u władzy

- legacja opozycyjna

- legalna rotacja u władz np. w Indiach, RPA, Namibia

- sprzyja korupcji, braku porządku w papierach

4. brak legalnej opozycji, legalnej rotacji u władzy … np. Brunea, Erytrea, Kuba, Laos, Turkmenia, Wietnam.

5. Legalnie działa kilku partii, ale jedna z nich wypełnia prawnie zagwarantowaną rolę hegemona. Pozostałe partie tą rolę uznają. Brak legalnej opozycji, bo wszystkie partie są w rządzie. Brak legalnej rotacji władzy. Np. Korea Płn., ChRL, Uzbekistan, Syria. W Polsce do 1989 r.

Typologie systemów politycznych

1. kryterium - ustrój terytorialny

1. unitarne ( scentralizowane) - jednolite pod względem administracyjnym

2. złożone ( RFN) - Anglia 3 - stopniowy ustrój administracyjny - Walia, Szkocja, Irlandia

2-stopniowy ustrój administracyjny. Różne prawa i obowiązki ( np. podatki). Kodeks karny się różni.

1. całkowicie jednolite i z jednostkami autonomicznymi ( prawo do szczególnie rozwiniętego samorządu) np. Hiszpania - 17 podmiotów autonomicznych

Dania - Grenlandia i wyspy Owcze

Finlandia - wyspy Alandzkie

Ukraina - Krym

Rosja - kilkadziesiąt

2. związek państw, które zrzekły się praw na rzecz władz związkowych. Każdy podmiot taki ma cechy państwa ( podział władz, terytorium)

Konfederacja - związek luźny państw, którego organy nie są rozbudowane. Do 1848 r. Szwajcaria. Rosja z Białorusią. Mikronezja z USA ( polityka obronna, zagraniczna i walutowa). Wyspy Marshalla z USA.

Federacja

Unia personalna

Unia realna

federacja - państwo związkowe, które realizuje wiele zadań wspólnych dla swych podmiotów i którego organy są rozbudowane. Władze związkowe realizują następujące zadania:

• prowadzą wspólną politykę obronną , polityczną, zagraniczną

• prowadzą wspólną politykę monetarną, emitują wspólnie pieniądz, walutę - realizują te zadania w okresie ochrony handlowej

• ochrona granic zewnętrznych

• RFN, Szwajcaria, Belgia, Austria, Rosja i Bośnia Hercegowina

unia personalna

• związek państw połączonych wspólną głową państwa.

• W.B. połączona unią personalną aż z 15 państwami suwerennymi, niepodległymi. Np. Kanada, Australia, Nowa Zelandia, Jamajka, Grenada, Tobago, Salomona. Królowa brytyjska wypełnia pośrednio za pośrednictwem gubernatora generalnego.

unia realna

• związek państw połączonych osobą i innymi wspólnymi organami państwowymi. Zjednoczone Królestwo Wielkiej Brytanii i Północnej Irlandii

Anglia z Walią połączona unią realną razem z Szkocją 1708 r.

Anglia z Walią połączona unią realną razem z Irlandią 1800 r.

2. kryterium - 2-stopniowy i 3-stopniowy podział administracyjny

2- stopniowy: Dania, Szwecja, Norwegia, Walia, Szkocja, Irlandia Płn.

3- stopniowy: Francja, Włochy, Landy niemieckie, Polska (wcześniej była o 2-stopniowym)

3. kryterium - forma rządu: monarchie i republiki

Monarchie ( 46 państw) - 1 z tej grupy ubędzie - Nepal.

• dożywotni władca stoi na czele

• sposób powoływania władcy: - monarchie elekcyjne - 2 monarchie elekcyjne zachowały się ( Watykan, Malezja - ma koronę w kształcie wianku - króla wybiera wodzowie plemion i gubernatorzy prowincji). Watykan - 3 razy wydarzyło się obsadzenie tronu papieskiego przez synów papieża. Jan XII ostatni - nie został święty.

• Wszystkie pozostałe monarchie są dziedziczne ( oprócz Andory)

• Obowiązuje ustawa albo prawo zwyczajowe, które to normy regulują zasady dynastyczne. W.B., Hiszpania, Belgia, Holandia, Luksemburg, Szwecja, Norwegia, Dania, Lichtenstein, Monako. Wierzchowski - regent korony polskiej - lider legalnie działający partii - 5 tys. członków. W Polsce nie zachowały się tradycje monarchistyczne.

• Władcą Andory są dwaj współksiążęta. Jedny jest francuski prezydent, a drugi - biskup ordynacji diecezji.

• Zakres władzy panującego:

• absolutne - cała władza należy do panującego. Nie ma konstytucji. Obywatele mają ograniczone prawa

• konstytucyjne - władza panującego określona w konstytucji, którą on sam najczęściej

np. Maroko, Jordania, Kuwet, Brunea, Butan

• parlamentarne - władza ograniczona postanowieniami konstytucji i uprawnieniami partii. Władca panuje ,ale nie rządzi. Funkcje ceremonialne - reprezentacyjne.

Republika - państwo na czele którego stoi 1 lub wieloosobowa głowa państwa, która wypełnia swoje funkcje przez kadencję określoną w konstytucji.

Najczęściej jest to 1-osobowy organ - prezydent. W Europie wypełnia organ kolegialny - Szwajcaria (prezydent jest, ale ma funkcje reprezentacyjne), San Marino - funkcję głowy państwa wypełnia 2 kapłanów, miejsce postoju pielgrzymki Jana Pawła III. Bośnia i Hercegowina - 3 osobowe prezydium - 1 Serb, 1 Chorwat i 1 Bośniak.

W 1952 - 89 r. w Polsce władzę wypełniała Rada państwa - patologia republiki.

Turkmenia w 2002 r. parlament uznał prezydenta za dożywotniego, w grudniu 2006 r. zmarł na zawał serca.

• Wzajemne relacje między najwyższymi organami państwa:

1. ustrój oparty na zasadzie podziału władzy

2. ustrój oparty na zasadzie jedności władzy

- przez Monteskjusza

Opracowany - „ O duchu praw „ - biblia współczesnego czasu demokratycznego.

2) Koncepcja jedności władzy opiera się na założeniu, że cała władza państwowa powinna być skupiona w rękach parlamentu, tylko on pochodzi z wyborów powszechnych. Pozostałe organy państwa muszą być jemu podporządkowane, nie mogą być jemu równi. Parlament określa ich skład osobowy, wyznacza dla nich zadania i może je kontrolować. Głównym teoretykiem był J.J.Ruso.

Np. Szwajcaria :

• konst. Szwajcarii nie ustanowiła instytucji, przy pomocy których ogranicza się władza parlamentu ( nikt nie ma prawa weta)

• Zgromadzenie Związkowe ( Parlament) sprawuje władzę najwyższą.

• Konst. upoważnia parlament do sprawowania nadzoru nad wszystkimi pozostałymi organami państwowymi

• Konst. nie dokonuje wyraźnego podziału kompetencji między organami związkowymi.

San Marino, 1952 r. - koncepcja jedności władzy ← opierał się ustrój Polski

1) Koncepcja podziału władzy: ustawodawcza, wykonawcza, sądownicza ☻

• Koncepcja podziału władzy opiera się na …. ( nie zdążyłam zapisać )

• Władze te powinne być wyraźnie od siebie oddzielone

• Władze muszą być równorzędne ( sobie równe) - jeżeli jeden władca uzyska przewagę kompetencyjną, to będziemy mieć do czynienia z dyktaturą.

• Wymienione władze powinny wzajemnie się kontrolować, ograniczać, hamować

Nie może być władzy bez granic !

Na koncepcję podziału władzy opiera się:

1. ustrój parlamentarno - gabinetowy

2. ustrój prezydencki

3. ustrój półprezydencki

4. ustrój parlamentarno - kanclerski

1. Wykształcił się w Anglii w efekcie rewolucji angielskiej. Najczęściej spotykana forma państwa i forma systemu politycznego w Europie. Na pozostałych kontynentach spotykamy taki ustrój w koloniach brytyjskich.

• Władza ustawodawcza należy do ( z reguły) dwuizbowego parlamentu.

Wyjątki: Dania, Szwecja, Norwegia.

• Władza wykonawcza jest dwuczłonowa - głowa państwa i rząd.

Głową państwa jest elekcyjny ( Malezja) lub dziedziczny monarcha ( Wielka Bryt., Szwecja) lub prezydent wybierany przez parlament lub specjalnie powołane do tego Zgromadzenie.

• Rząd jest powołany przez głowę państwa. Skład którego zostanie zaakceptowany przez większość w parlamencie.

• Władza sądownicza należy do niezawisłych, nieusuwalnych i dożywotnich sędziów.

• Nie ma zakazu łączenia funkcji pomiędzy parlamentem i rządem, członkowie parlamentu mogą być jednocześnie ministrami.

• Prawo i inicjatywy ustawodawcze należą do posłów, głowy państwa i rządu.

• Głowie państwa nie przysługuje prawo weta.

• Głowa państwa ma prawo do rozwiązania parlamentu w czasie kadencji.

• Osoby piastujące najważniejsze urzędy ponoszą dwojakiego rodzaju odpowiedzialność - konstytucyjną i polityczną. ( ponosi głowa państwa, rząd i każdy z ministrów, z tytułu naruszenia prawa, ale które nie jest przestępstwem w świetle obowiązujących kodeksów; np. wydanie pieniędzy z budżetu nieprzewidziane w ustawie).

• Stan oskarżenia urzędnika stawia parlament, sprawę rozpatruje specjalnie powołany organ państwowy:

Polska - Trybunał Stanu

Francja - Wysoka Izba Sprawiedliwości

USA - Izba Reprezentantów uchwala stan oskarżenia i Senat 2/3 głosów

• władza wykonawcza jest jednoczłonowa

• jest on jednocześnie: głową państwa, szefem rządu i naczelnym dowódcą sił zbrojnych

• ponosi tylko odpowiedzialność konstytucyjną

• pochodzi z wyborów powszechnych

• ma prawo weta

• nie może rozwiązać parlament w trakcie kadencji

• nie ma prawa inicjatywy ustawodawczej ← przysługuje tylko posłom

• określa zakres samodzielności ministrów ← ponoszą odpowiedzialność tylko przed prezyd.

• obowiązuje zakaz łączenia funkcji między władzą ustaw. i wykon.

C.

• cechy, które przypominają ustrój parl. - gabin.

• władza wykonawcza jest dwuczłonowa ( głowa p. i rząd na czele z premierem)

• ponosi odpowiedzialność polityczną przed parlamentem

• rząd ma prawo inicjatywy ustawodawczej

• prezydent może rozwiązać parlament w trakcie kadencji

• cechy, które są właściwe do systemu prezyd.

• prezydent pochodzi z wyborów powszechnych

• ma on wiele uprawnień własnych, z których korzysta bez kontrasygnaty premiera

• prezydent ma prawa weta

• obowiązuje zakaz łączenia funkcji między rządem a parlamentem ( Francja)

D bardzo podobny do systemu parlamentarno - gabinetowy

• szczególna pozycja ustrojowa szefa rządu

• wybór kanclerza de facto dokonuje parlament

• kanclerz jednoosobowo określa zakres programu rządu

• kanclerz określa zakres samodzielności ministrów

• ministrowie ponoszą odpowiedzialność wyłącznie przed kanclerzem

• przed parlamentem ponosi odpowiedzialność wyłącznie kanclerz

• wotum nieufności grozi upadkiem całego rządu

• pozycja ustrojowa głowy państwa jest niższa niż w ustroju parl.-gabin.

• Kanclerz więcej ma władzy kosztem Rady Ministrów i prezydenta

Niemcy, Austria

Wotum nieufności - wniosek zgłoszony przez posła lub grupę posłów na forum parlamentu z żądaniem ustąpienia rządu bądź ministra z powodu prowadzenia przez nich polityki niezgodnej z oczekiwaniami wnioskodawcy. Uchwalenie wniosku zmusza do ustąpienia. Ustąpienie rządu rozpoczyna okres, który nazywamy przesieceniem gabinetowym - niekorzystne dla funkcjonowania państwa - wstrząsają giełdę.

Konstruktywne wotum nieufności - zmodyfikowana. Poseł, który zgłasza wotum nieufności musi wskazać nowego kandydata. ( Włochy)

Wotum zaufania - przeciwieństwo wotum nieufności. Rząd chce sprawdzić, czy ciesze się zaufaniem. Każdy nowo powołany rząd po odebraniu tek z głowy państwa pisze wniosek zaufania do parlamentu. Expose premiera - pierwsze programowe wystąpienie szefa rządu, zwróci uwagę, czym musi powinni się zająć. W okresie konfliktu z parlamentem rząd może zwrócić się o wotum zaufania.

Kontrasygnata - brak odpowiedzialności politycznej. Powstała bo głowa państwa nie ponosi odpowiedzialność polityczną. Instytucja, która prowadzi, że głowa państwa panuje, ale nie rządzi. Funkcje reprezentacyjne, ceremonialne. Wszystkie decyzje głowy państwa muszą być zaakceptowane przez ministrów albo premiera, oni wtedy biorą odpowiedzialność za ich działania.

W takim ustroju jest 3 rodzaje rządu:

1. większościowy

2. mniejszościowy

3. pozaparlamentarny rząd ( fachowców)

2. w sytuacji, gdy do podjęcia są trudne i niepopularne decyzje. Opozycja nie śpieszy się za przejęciem władzy.

Rząd może powstać w sytuacji trudnej dla państwa, klęski żywiołowej.

- trudne i niepopularne decyzje

W skład rządu wchodzą działacze partyjni.

Władza sądownicza

Zasady ustroju sądu:

1. niezawisłość - kieruje się w swoim postępowaniu tylko obowiązującym prawem i własnym sumieniem. Ustawodawcza kara od…do….

2. instancyjność - sądy są trójinstancyjne, ale konkretne sprawy rozpatruje się w dwuinstancjach. Kasacja - nie oznacza uniechnienia.

Zasady, które gwarantują niezawisłość:

• nieusuwalność sędziego z urzędu, tylko w wyjątkowych sytuacjach ( gdy sędzia popełni poważne przestępstwo)

• zasada dożywotności

• zasada obowiązku rozpatrywania spraw z udziałem przedstawicielstwa obywateli. Ławnicy albo ławy przysięgłe ( USA - 36 )

• zasada kontradyktoryjności - prawo do obrony, nieuszkodzenie oskarżonego, domniemanie niewinności, jawność postępowania

- gdy w trakcie procesu mogą być ujawnione sekrety państwa

- żeby chronić zdrowie moralne obywateli

- chronić dobro świadka strony poszkodowawczej

Veiksmi eksᾱmenᾱ ….

---