PRAWA CZŁOWIEKA

1. Istota, klasyfikacja i znaczenie praw człowieka

1.1. Czym są prawa człowieka?

Koncepcja praw człowieka jako powszechnych (przysługujących każdemu człowiekowi) i podstawowych (nie wymagających powoływania się na jakiekolwiek inne prawa jako uzasadnienie) ukształtowała się po II wojnie światowej. 10 grudnia 1948 r. uchwalono (ONZ) Powszechną Deklarację Praw Człowieka, która stanowi pierwszy katalog uniwersalnych praw i wolności.

Prawa człowieka są specjalnym rodzajem praw. Każda jednostka posiada je wyłącznie z tytułu swojej ludzkiej godności, bez względu na swoje zasługi, na to, kim jest, jaka jest i w jakiej znajduje się sytuacji. Nie oznacza to jednak, że wszystkie te prawa mają charakter bezwzględny. Większość praw człowieka może podlegać ograniczeniom, ale tylko wtedy, gdy jest to konieczne w demokratycznym społeczeństwie i gdy takie ograniczenia przewidziane są w ustawie. Ze względu na to, że godność człowieka, osoby ludzkiej, jest wartością niezbywalną, nierozerwalnie związaną z człowiekiem, uznano ją za podstawę praw człowieka, ich źródło. Jednocześnie ujawnia się tu moralny charakter tych praw. Jednak dzięki utworzeniu prawnych mechanizmów ich ochrony, zarówno międzynarodowych, jak i krajowych, nie pozostają one wyłącznie w sferze powinności, ale funkcjonują także w sferze rzeczywistości, a więc poparte są nie tylko autorytetem sprawiedliwości, ale i siły formalnej.

Relacją konstytuującą prawa człowieka jest wertykalna relacja jednostka - państwo. Praktycznie tylko w stosunkach z państwem jednostka może realizować prawa człowieka, inaczej mówiąc − prawa człowieka regulują tylko stosunki między jednostką i państwem, jego organami i funkcjonariuszami sprawującymi władzę na różnych szczeblach. Należy tu podkreślić ważną cechę praw człowieka - ich jednokierunkowość, co znaczy, że działają one tylko w jednym kierunku, w kierunku jednostki, zawsze na jej korzyść. Zatem prawa człowieka są relacją między dwoma podmiotami - jednostką i państwem a w tej relacji tylko jeden podmiot jest uprawniony i jest nim jednostka, a drugi jest wyłącznie zobowiązany i jest nim państwo. Praw człowieka osoba dochodzić może więc tylko od państwa, natomiast na straży praw jednostek zagrożonych przez inne osoby i instytucje niepaństwowe stoi prawo przedmiotowe.

1.2. Klasyfikacja praw człowieka

Podstawowy podział praw człowieka jest dychotomiczny: są prawa materialne i proceduralne (procesowe).

Prawami materialnymi są konkretne prawa i wolności, czyli wszystko to, co przysługuje jednostce, np. prawo do życia, wolność od tortur, prawo do wolności i bezpieczeństwa osobistego, prawo do rzetelnego procesu, prawo do prywatności, wolność sumienia i wyznania, swoboda wypowiedzi, prawo do opieki lekarskiej itd.

Prawami proceduralnymi są środki i sposoby egzekwowania od państwa praw i wolności, np. prawo do sądu, prawo do petycji, prawo do instancyjności.

Prawa te wynikają z konieczności zapewnienia przez państwo możliwości realizacji praw jednostki. Są one bardzo ważne, bez praw proceduralnych bowiem prawa materialne pozostałyby jedynie na papierze.

Wśród praw materialnych wyróżniamy prawa i wolności lub inaczej prawa pozytywne i prawa negatywne.

Prawo przysługujące jednostce (prawo pozytywne) dla państwa oznacza obowiązek czynnego działania na rzecz tej jednostki. Może ona wnosić roszczenia o określone zachowania się państwa, dlatego też prawa pozytywne określa się jako „prawa przez państwo”. Prawami w tym znaczeniu jest większość praw socjalnych.

Wolności dotyczą własnego, nieskrępowanego działania jednostki z zachowaniem bierności przez państwo, czyli rozumiane są jako obowiązek państwa powstrzymania się od działania, a więc obowiązek o charakterze negatywnym i dlatego nazywane są prawami negatywnymi albo „prawami przeciwko państwu”. Wolność jednostki najczęściej dla państwa oznacza w praktyce zakaz ingerencji. Wolnościami są np. zakaz tortur i nieludzkiego traktowania, prawo do wolności i bezpieczeństwa osobistego, prawo do prywatności, swoboda wypowiedzi, prawo do zgromadzania się, prawa wyborcze.

Klasycznym podziałem praw człowieka jest ich podział na 3 kategorie. W rozdziale II Konstytucji Rzeczpospolitej Polskiej prawa i wolności człowieka zapisane są właśnie zgodnie z takim porządkiem.

Prawa osobiste (obywatelskie) są dla jednostki najważniejsze, pozwalają jej bowiem określić tożsamość. Takimi prawami są np. prawo do życia, zakaz tortur, zakaz niewolnictwa i poddaństwa, wolność myśli, sumienia i wyznania, prawo do prywatności, prawo do małżeństwa. Dzięki tym prawom człowiek może czuć się kimś zupełnie niepowtarzalnym, jedynym, sobą właśnie.

Prawa polityczne (publiczne) dopuszczają obywateli do życia państwowego, publicznego, społecznego. Dzięki nim jednostka może uczestniczyć w sprawach dotyczących społeczności, mieć wpływ na życie społeczne. Będą to takie prawa jak np. prawo do swobodnego zgromadzania się i stowarzyszania, prawo do informacji o działalności władz i osób publicznych, prawo dostępu do służby publicznej, bierne i czynne prawa wyborcze.

Prawa socjalne składają się z trzech rodzajów praw: ekonomicznych, socjalnych w wąskim sensie, tj. polegających na opiece nad jednostką ze strony państwa i kulturalnych. Prawa te gwarantują jednostce minimum bezpieczeństwa ekonomicznego, dają możliwość przetrwania w sytuacji, gdy osoba sama nie jest w stanie zatroszczyć się o siebie, zapewnić sobie warunki niezbędne do życia. Prawa socjalne różnią się zasadniczo od praw dwóch pierwszych kategorii, upoważniają bowiem jednostkę do tego, by domagała się od państwa pewnych dóbr i usług, które inni ludzie zdobywają sami pracując lub uczestnicząc w wymianie rynkowej.

Generacje praw człowieka

Klasyczne, stare prawa, będące wynikiem teoretycznych prac wybitnych myślicieli okresu Oświecenia, przede wszystkim Johna Locke`a, Tomasza Hobbesa i Immanuela Kanta nazywane są prawami I generacji. Wywodzi się je z szeroko pojętej wolności obywatelskiej, której działania państwa nie powinny ograniczać. Znakomita większość tych praw zatem to prawa negatywne. Zapisane zostały w dokumentach dwóch wielkich rewolucji XVIII w.: francuskiej - Deklaracji Praw Człowieka i Obywatela i amerykańskiej - Karcie Praw, stanowiącej dziesięć pierwszych poprawek do konstytucji Stanów Zjednoczonych. Współcześnie prawa I generacji muszą być zapisane w konstytucji każdego państwa, które określa siebie jako demokratyczne. Istnieją również w najważniejszych dokumentach międzynarodowych: Międzynarodowym Pakcie Praw Obywatelskich i Politycznych, uchwalonym przez ONZ w 1966 r. oraz w Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności Rady Europy z 1950 r.

Prawa II generacji powstały w XIX wieku i wywodzą się z innej wartości demokratycznej - równości. Prawa te obejmują trzecią kategorię praw człowieka, a więc mają charakter ekonomiczny, socjalny i kulturalny. Wymagają od państwa aktywnych działań, a mimo to trudno je egzekwować, gdyż są to tzw. drogie prawa, w sensie dosłownym potrzeba na ich realizację pieniędzy. Większość współczesnych konstytucji zawiera te prawa, jednak nie wszystkie. W całości poświęcona jest tym prawom Europejska Karta Socjalna Rady Europy z 1961 r., a także znalazły się one w Karcie Praw Podstawowych przyjętej przez Unię Europejską w 2000 roku.

III generacja praw jest sprawą przyszłości. Jest to próba formułowania problemów stojących przed ludzkością, wyznaczania kierunku jej rozwoju. Prawa te dotyczą tak ważnych kwestii jak pokój na świecie, ochrona środowiska naturalnego czy dziedzictwa kulturowego ludzkości. Wyrażają one szlachetne ideały: ogólnoludzką solidarność i braterstwo, a ich podmiotem nie jest jednostka, jak w przypadku praw I i II generacji, tylko całe społeczeństwa, narody. Ponieważ, jak dotąd, brakuje mechanizmów ich egzekwowania, pozostają w sferze deklaracji.

PRAWA CZŁOWIEKA

prawa materialne prawa proceduralne

(prawa i wolności)

osobiste polityczne socjalne

I generacja II generacja

1.3. Znaczenie praw człowieka

Standardy praw człowieka stały się trwałą wartością współczesnych demokracji. Nikt dzisiaj nie kwestionuje, że prawa człowieka powinny występować w porządku wewnętrznym państw. Państwa, które nie przestrzegają podstawowych praw i wolności człowieka, nie mogą być uznane za państwa demokratyczne − gdy dopuszczą się masowych i rażących naruszeń tych praw, muszą liczyć się z reakcją społeczności międzynarodowej, która gotowa jest stanąć w ich obronie.

Obecnie organizacje międzynarodowe jako jeden z najważniejszych warunków członkostwa państwa podają wymóg ochrony i respektowania przez to państwo praw i wolności człowieka.

Rada Europy, która powstała w 1949 roku, jako podstawowy cel wyznaczyła sobie skupienie demokratycznych państw europejskich wokół trzech fundamentalnych dla demokracji idei: praworządności, pluralizmu i praw człowieka. Warunkiem sine qua non przynależności do tej organizacji jest podpisanie przez państwo Europejskiej Konwencji O Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności. Symbolicznie nawet za datę przyjęcia jakiegoś państwa do Rady Europy przyjmuje się datę podpisania przez to państwo wymienionej konwencji.

Prawa człowieka zawarte w Europejskiej Konwencji i innych aktach prawa międzynarodowego ratyfikowanych przez państwo powinny być inkorporowane do prawa wewnętrznego w drodze wydania stosownych krajowych aktów normatywnych. Istnieje też możliwość bezpośredniego stosowania przez sądy przepisów Europejskiej Konwencji Praw Człowieka. Ratyfikacja bowiem umów międzynarodowych oznacza dobrowolne przyjęcie na siebie przez państwo obowiązku doprowadzenia do realizacji wszystkich bez wyjątku przepisów w nich zawartych i zarazem stwarza prawne podstawy dla krytyki istniejącego stanu rzeczy jako niezgodnego ze standardami praw człowieka i dla domagania się usunięcia tej niezgodności. Należy dokładać wszelkich starań o zgodność praktyki administracyjnej i sądowej z zaleceniami organów Rady Europy i orzecznictwa europejskiego w zakresie praw człowieka, w przeciwnym razie decyzje organów administracji i wyroki sądów danego państwa staną się przedmiotem negatywnej oceny Europejskiego Trybunału Praw Człowieka.

Prawa człowieka chronią jednostkę przed władzą państwa, która charakteryzuje się tym, że zawsze ma tendencję do podporządkowywania sobie wszystkich, do wkraczania w życie prywatne, a nawet intymne człowieka, do przekraczania swoich kompetencji. Dzięki nim człowiek uzyskuje prawne i instytucjonalne narzędzia służące ochronie jego wolności oraz roszczeniu słusznie należnych mu świadczeń.

Ochrona praw człowieka ściśle wiąże się z rozwojem społecznym ze względu na wspólny, szlachetny cel: zapewnienie wolności i godnego życia każdemu człowiekowi.

2. Prawa człowieka a praktyka zawodowa w służbach logistycznych

2.1. Prawa człowieka a Policja

Obowiązek przestrzegania praw człowieka nałożony został na policjanta przez Ustawę o Policji z 6 IV 1990 r., art.14 ust. 3: „Policjanci w toku wykonywania czynności służbowych mają obowiązek respektowania godności ludzkiej oraz przestrzegania i ochrony praw człowieka.” Dodatkowo art. 15 ust. 6 Ustawy wymaga, aby czynności legitymowania, zatrzymywania, przeszukiwania osób i pomieszczeń, kontroli osobistej oraz przeglądania zawartości bagaży były: „wykonywane w sposób możliwie najmniej naruszający dobra osobiste osoby, wobec której zostają podjęte”. Również w obowiązujących każdego policjanta polskiego „Zasadach etyki zawodowej policjanta” (Dec. Nr 121 z dnia 14 lipca 1999 roku Komendanta Głównego Policji) znalazły się dyrektywy nakazujące funkcjonariuszowi wprost: „poszanowanie godności i praw każdego człowieka” oraz „Życzliwej pomocy wszystkim tym, którzy jej potrzebują z racji przyrodzonej godności i przysługujących im praw”. Pozostałe zasady z jednej strony zobowiązują policjanta do użycia siły jedynie w przypadku absolutnej konieczności, zachowania dyskrecji w sytuacjach dysponowania informacjami o obywatelach, ochrony zdrowia osób zatrzymanych, a z drugiej całkowicie zakazują jakiejkolwiek dyskryminacji, wykonywania rozkazów niezgodnych z prawem, ulegania korupcji, stosowania tortur i poniżania ludzi.

Policja jest w każdym kraju organem egzekwującym porządek prawny i chroniącym obywatela przed przestępcami. Dążenie do zlikwidowania przestępczości nie może jednak oznaczać dowolności w działaniu policji i jej nieograniczonych uprawnień. Inaczej mówiąc skuteczność policji ma być podporządkowana prawom i wolnościom jednostki, a nie być z nimi sprzeczna. Konieczność zapewnienia skuteczności ścigania sprawcy przestępstwa i jednocześnie konieczność ochrony osoby niewinnej godzone są ze sobą poprzez dopuszczalne ograniczenia praw człowieka. Ingerencja władz w prawa i wolności człowieka jest zatem możliwa (wyjątkiem jest zakaz tortur, nieludzkiego lub poniżającego traktowania albo karania, a także zakaz niewolnictwa i poddaństwa, które są prawami bezwzględnymi), ale na bardzo ściśle określonych warunkach zapisanych w ustawach. Wszelkie przekroczenia tych warunków przez organy państwa lub funkcjonariuszy uznaje się za pogwałcenie praw człowieka.

Aby skutecznie pracować, policja musi korzystać z przysługujących jej na podstawie Ustawy o Policji uprawnień, co w praktyce nierzadko oznacza konieczność ingerowania w sferę wolności jednostki. Szczególnie dotyczy to takich praw człowieka jak:

• prawo do życia (art. 2 Europejskiej Konwencji Praw Człowieka) ze względu na prawo policjanta do użycia broni czy środków przymusu bezpośredniego;

• wolność od tortur, niehumanitarnego, bądź poniżającego traktowania (art. 3 EKPC), prawo to naruszane jest szczególnie w związku z wykonaniem zatrzymania oraz sposobem przesłuchiwania osoby zatrzymanej;

• prawo do wolności i bezpieczeństwa osobistego (art. 5 EKPC) z uwagi na przysługujące policjantowi uprawnienie do zatrzymywania osób;

• prawo do rzetelnego procesu sądowego (art. 6 EKPC), w fazie prowadzonego przez policję postępowania przygotowawczego;

• prawo do poszanowania życia osobistego, rodzinnego, nienaruszalności mieszkania i tajemnicy korespondencji (art. 8 EKPC) ze względu na czynności operacyjne, a także takie jak legitymowanie, dokonywanie kontroli osobistej, przeglądanie zawartości bagaży, przeszukiwanie osób i pomieszczeń;

• prawo do pokojowego zgromadzania się (art. 11 EKPC) w połączeniu z prawem do swobody wypowiedzi (art. 10 EKPC) i z prawem do wolności myśli, sumienia i wyznania (art. 9 EKPC), których realizacja wymaga z jednej strony zwrócenia się o zgodę do odpowiednich władz na odbycie publicznego zgromadzenia, a z drugiej obowiązku państwa zapewnienia ochrony grupom organizującym i biorącym udział w zgromadzeniu.

2.2. Prawa człowieka a praktyka zawodowa w służbach logistycznych

Policjantów wszystkich służb, a więc także logistycznych, obowiązuje bezwzględne poszanowanie człowieka, przejawiające się w przestrzeganiu elementarnych zasad dobrego wychowania, tolerancji, unikaniu wszelkich poufałości (zwłaszcza zwracania się do osoby na „ty”) i praktyk dyskryminacyjnych. Szczególną sytuacją jest pierwszy kontakt z pokrzywdzonym, ofiarą przestępstwa. Niezależnie od miejsca i okoliczności, w jakich następuje (zgłoszenie telefoniczne, osobiste, wezwanie, zdarzenie w miejscu publicznym w obecności funkcjonariusza itd.), ma zasadnicze dla niej znaczenie, przekona ją lub nie, że trafiła pod dobrą opiekę. Niewyobrażalne jest, żeby policjant nie udzielił pomocy, choćby w postaci właściwego skierowania, poinformowania, dodania otuchy, zasłaniając się pracą w innym pionie lub brakiem czasu.

Ochrona godności osoby zatrzymanej wymaga m.in. wywiązania się przez właściwe służby z obowiązku zapewnienia określonych warunków, jakim powinny odpowiadać pomieszczenia w jednostkach organizacyjnych policji przeznaczone dla osób zatrzymanych (zarządzenie nr 50 Ministra Spraw Wewnętrznych z dnia 20 maja 1996 roku w sprawie określenia warunków, jakim powinny odpowiadać pomieszczenia w jednostkach organizacyjnych Policji przeznaczone dla osób zatrzymanych; Rozkaz nr 7/94 Komendanta Głównego Policji z dnia 10 listopada 1994 w sprawie wyposażenia i zabezpieczenia technicznego pomieszczeń przeznaczonych dla osób zatrzymanych lub doprowadzonych w celu wytrzeźwienia oraz w sprawie pełnienia służby przez policjantów w tych pomieszczeniach; rozkaz nr 10/95 Komendanta Głównego Policji z dnia 11 sierpnia 1995 w sprawie wykonywania służby przez policjantów w aresztach w celu wydalenia oraz w sprawie wyposażenia i zabezpieczenia technicznego tych aresztów).

Zagrożeniem, które przede wszystkim związane jest z pracą policjantów służb wspomagających (pracownicy kadr, służb informatycznych, łączności, szkoleniowcy, psycholodzy), jest niewłaściwe zbieranie, wykorzystanie lub przechowywanie informacji. Ukrywanie, zniekształcanie czy zagubienie informacji, które powinny być przedstawione organom wymiaru sprawiedliwości, przekreśla prawo jednostki do rzetelnego procesu. Wykorzystywanie informacji zdobytych w ramach czynności służbowych policjanta do celów osobistych lub mimowolne ich ujawnianie godzi w interes społeczny i jest sprzeczne z prawem jednostki do poszanowania jego prywatności, interesów czy dobrego imienia.

Częstą przyczyną przedostawania się informacji w niepowołane ręce jest zwykła niechlujność osób odpowiedzialnych za przetwarzanie i przechowywanie danych. Mimo istnienia programów szyfrujących i wykazu osób, które mogą mieć dostęp do określonych baz danych, fizyczne zabezpieczenia okazują się często niewystarczające, np. ustawienie komputerów w pomieszczeniach służbowych w taki sposób, że pozwalają osobom postronnym zaglądać w ekran, kradzieże laptopów z komisariatów, czy samochodów, którymi poruszają się policjanci. Dostęp do informacji poufnych z racji pełnionej służby nakłada na policjanta obowiązek ścisłego przestrzegania prawa a także dyscypliny służbowej. Chodzi o należyte przestrzeganie ostrożności w wypowiedziach oficjalnych i rozmowach towarzyskich zarówno w środowisku policyjnym, jak i poza nim, stanowcze odrzucanie próśb o dane, do których mamy dostęp, tak od osób z zewnątrz, jak i od kolegów z policji, o zachowanie anonimowości informatorów, którzy o to prosili.

Z uwagi na ryzyko naruszenia praw człowieka gromadzenie, przechowywanie i udostępnianie danych osobowych dopuszczane jest wyłącznie w granicach prawa. Podstawową regulacją jest tu Ustawa o Ochronie Danych Osobowych z 1997 roku.

W zakresie ochrony danych osobowych w prawie międzynarodowym głównym aktem prawnym jest Konwencja Rady Europy nr 108 z 28 stycznia 1981 r. o ochronie danych w związku z automatycznym przetwarzaniem danych osobowych, uzupełniona Rekomendacją Nr R/87/15 Komitetu Ministrów Rady Europy z września 1987 r. o wykorzystaniu danych osobowych przez służby policyjne. Parlament Europejski i Rada Unii Europejskiej przyjęła też w 1995 roku Dyrektywę nr 95/46/CE w sprawie ochrony osób fizycznych ze względu na przetwarzanie danych o charakterze osobowym oraz swobodnego przepływu tych danych. Państwa członkowskie SIS (System Informacyjny Schengen) są zobligowane do zapewnienia na szczeblu krajowym odpowiedniego poziomu ochrony danych osobowych, przynajmniej takiego, jaki wyznacza wyżej wymieniona. Konwencja Rady Europy.

Rozwój środków łączności i ułatwienie przepływu informacji pomiędzy systemami przetwarzającymi dane powoduje zagrożenie dla dóbr osobistych obywateli. Niewłaściwe wprowadzenie i opracowanie danych może spowodować przekłamanie danych wyjściowych, niewłaściwe zabezpieczenie - dostęp osób nieupoważnionych. Uzyskane dane mogą posłużyć do popełnienia przestępstwa, np. szantażu, oszustwa, napadu, a zatem informacje muszą być chronione ze względu na ewentualne straty moralne, ale też materialne osób.

Ustawa polska opiera się na Dyrektywie Unii Europejskiej, która ma zastosowanie wyłącznie do danych o osobach fizycznych. Ustawa wyraźnie odróżnia dane zwykłe od sensytywnych (wrażliwych). Zgodnie z art. 27 ust. 1 zabronione jest przetwarzanie „danych ujawniających pochodzenie rasowe lub etniczne, poglądy polityczne, przekonania religijne lub filozoficzne, przynależność wyznaniową, partyjną lub związkową, jak również danych o stanie zdrowia, kodzie genetycznym, nałogach lub życiu seksualnym”. Odstąpienie od tego zakazu możliwe jest tylko w ściśle określonych w ustawie sytuacjach, m.in. „gdy przepis szczególny innej ustawy zezwala na przetwarzanie takich danych bez zgody osoby, której one dotyczą i stwarza pełne gwarancje ich ochrony” (art. 27 ust. 2 pkt 2).

Dostęp osób trzecich do danych wrażliwych powinien być szczególnie kontrolowany. Prawidłowe działania odpowiednich służb w zakresie ochrony informacji znajdujących się w policyjnych bazach danych opierać się muszą na podstawach prawnych (Zarządzenie nr 6 Komendanta Głównego Policji z dnia 16 maja 2002 w sprawie uzyskiwania, przetwarzania i wykorzystywania przez Policję informacji oraz sposobów zakładania i prowadzenia zbiorów informacji; Ustawa z dnia 22 stycznia 1999 r. o ochronie informacji niejawnych) i jednocześnie dobrej organizacji i zabezpieczeniu technicznym. Przełożeni powinni zapewnić kontrole i zabezpieczenie przepływu informacji, jak również fizyczne bezpieczeństwo urządzeń i nośników służących do przechowywania danych, prowadzić ewidencję osób upoważnionych do dostępu do zbioru danych i uświadamiać podwładnym potrzebę ochrony danych ze względu na przestępczość komputerową, zagrażającą interesom indywidualnym i publicznym.

3. Systemy ochrony praw człowieka

3.1. Krajowy system ochrony praw człowieka

W Polsce, podobnie jak w każdym demokratycznym państwie, prawa człowieka zapisane są w Konstytucji. Rozdział II Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej z 2 kwietnia 1997 roku zawiera katalog praw i wolności ułożony zgodnie z klasycznym podziałem na kategorie a także środki ochrony tych praw.

Ponadto znajdujemy w Konstytucji w art. 30 zapis nakładający na władze państwowe obowiązek ochrony praw człowieka: „Przyrodzona i niezbywalna godność człowieka stanowi źródło wolności i praw człowieka i obywatela. Jest ona nienaruszalna, a jej poszanowanie i ochrona jest obowiązkiem władz publicznych.”

Konstytucja ustanawia także instytucje państwowe (szczegółowy tryb działania określają odpowiednie ustawy), których zadaniem jest przede wszystkim ochrona praw jednostki:

• sądy powszechne - rozpatrują sprawy z zakresu prawa karnego, cywilnego, rodzinnego, gospodarczego, prawa pracy i ubezpieczeń społecznych;

• Naczelny Sąd Administracyjny - rozpatruje skargi na decyzje administracyjne wydawane przez urzędy państwowe lub organy samorządowe i może się do niego zwrócić każdy obywatel, który uważa, iż wydając dotyczącą go decyzję urząd administracji publicznej naruszył prawo;

• Trybunał Konstytucyjny - orzeka w sprawach skarg konstytucyjnych (skarga indywidualna), bada zgodność ustaw i umów międzynarodowych z konstytucją oraz zgodność przepisów prawa wydawanych przez centralne organy państwowe z konstytucją, umowami międzynarodowymi oraz ustawami, a także zgodność z konstytucją celów lub działalności partii politycznych;

• Rzecznik Praw Obywatelskich - bada, czy w toku działalności różnych organów, organizacji i instytucji nie nastąpiło naruszenie praw lub wolności obywateli.

W ochronie praw człowieka na poziomie krajowym trudną do przecenienia rolę odgrywają organizacje pozarządowe (np. Amnesty International, Komitety Helsińskie) i media. Nagłaśniają sprawy, ujawniają przypadki naruszania praw człowieka przez funkcjonariuszy państwowych i osoby pełniące funkcje publiczne, monitorują miejsca, w których osoby przebywające potencjalnie narażone są na naruszenia ich praw, prowadzą akcje edukacyjne, a w razie potrzeby służą pomocą prawną.

3.2. Międzynarodowe systemy ochrony praw człowieka

3.2.1. Rada Europy

W Europie najsprawniej funkcjonującym systemem ochrony praw człowieka jest system stworzony przez Radę Europy, organizację międzyrządową, która powstała w 1949 roku w Londynie. Obecnie należą do niej 43 państwa europejskie.

Rada Europy wyznaczyła sobie cztery podstawowe kierunki działania w dziedzinie praw człowieka:

• ustanowienie skutecznych systemów kontroli i ochrony praw człowieka,

• wykrywanie nowych zagrożeń dla praw człowieka,

• rozwijanie świadomości społecznej w zakresie praw człowieka,

• popieranie edukacji i szkolenia zawodowego w dziedzinie praw człowieka.

Najważniejszymi dokumentami Rady Europy są:

• Europejska konwencja praw człowieka,

• Europejska karta społeczna,

• Europejska konwencja o zapobieganiu torturom oraz nieludzkiemu lub degradującemu traktowaniu albo karaniu,

• Ramowa konwencja o ochronie mniejszości narodowych.

Europejska Konwencja z 1950 r. określa prawa i wolności jednostki oraz ustanawia międzynarodowy system ich ochrony. Każda osoba bez względu na obywatelstwo może wnieść skargę indywidualną do Europejskiego Trybunału Praw Człowieka w Strasburgu, który jest organem tej konwencji, przeciwko państwu będącemu stroną konwencji, jeśli naruszyło ono zawarte w niej postanowienia. Istnieje również możliwość skargi międzypaństwowej. Trybunał zajmuje się wszystkimi etapami rozpatrywania skargi - od jej wstępnej analizy aż po wydanie orzeczenia. Skargi rozpoznane jako oczywiście bezpodstawne odrzucane są na etapie wstępnym na mocy jednomyślnej decyzji Trybunału orzekającego na posiedzeniu Komitetu w składzie trzech sędziów. Większość skarg rozstrzygana jest przez Trybunał na posiedzeniu Izby (siedmiu sędziów), która przed wydaniem orzeczenia może podjąć starania o rozwiązanie polubowne. W przypadkach, gdy skarga dotyczy poważnych kwestii z zakresy interpretacji Europejskiej konwencji praw człowieka i zawsze w przypadku skargi międzypaństwowej jest ona kierowana przez Izbę lub jedną ze stron do rozpoznania przez Wielką Izbę (siedemnastu sędziów). Orzeczenie Izby jest ostateczne po upływie trzech miesięcy, a Wielkiej Izby natychmiast po jego wydaniu i wiążące dla państwa. Nad wykonaniem wyroku Europejskiego Trybunału Praw Człowieka czuwa Komitet Ministrów Rady Europy.

Jednakże, aby można było złożyć skargę do Strasburga, trzeba uprzednio skorzystać z możliwości ochrony praw człowieka na poziomie krajowym, tj. wyczerpać drogę przewidzianą przez prawo wewnętrzne kraju członkowskiego Rady Europy, który, zdaniem skarżącego, naruszył jego prawa. Oznacza to w praktyce najczęściej wykorzystanie pełnej instancyjności sądowej (w Polsce dwuinstancyjności i kasacji, jeśli przysługuje) i otrzymania ostatecznego wyroku sądu lub ostatecznej decyzji administracyjnej, których już nigdzie w kraju nie można zaskarżyć. Od tego momentu ofiara naruszenia praw człowieka ma sześć miesięcy na ewentualne złożenie skargi do Europejskiego Trybunału Praw Człowieka.

Rada Europy przyjęła w 1987 r. Europejską konwencję o zapobieganiu torturom oraz nieludzkiemu lub poniżającemu traktowaniu albo karaniu. Konwencja ta uzupełnia zakres ochrony, jaki wynika z Europejskiej konwencji praw człowieka, poprzez powołanie do życia Europejskiego Komitetu Zapobiegania Torturom. Członkowie Komitetu przeprowadzają wizje lokalne, których celem jest wzmocnienie ochrony przed torturami i niehumanitarnym traktowaniem osób pozbawionych wolności w więzieniach, jednostkach policji, jednostkach wojskowych, domach poprawczych, zakładach psychiatrycznych. Wizytacje mogą być okresowe lub ad hoc, a po każdej Komitet kieruje do zainteresowanego państwa raport z komentarzami i zaleceniami.

3.2.2. Unia Europejska

Art. F § 2 Traktatu z Maastricht stwierdza, że: „Unia respektuje podstawowe prawa zagwarantowane w Europejskiej Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności podpisanej w Rzymie 4 listopada 1950 roku i prawa wynikające z tradycji konstytucyjnych wspólnych dla Państw Członkowskich, jako ogólne zasady prawa Wspólnoty”.

Traktat o Unii Europejskiej w wersji zmienionej postanowieniami Traktatu Amsterdamskiego z 1997 roku powtarza zapisy o ochronie praw człowieka, ponadto w art. 7 tworzy pierwszy w Unii mechanizm kontroli przestrzegania przez państwa zasad takich jak: wolność, demokracja, poszanowanie praw człowieka i podstawowych wolności, praworządność. W razie poważnego i uporczywego naruszania tych zasad Rada może zawiesić prawo do głosowania przedstawicieli takiego państwa w najważniejszych organach decyzyjnych Unii.

7 XII 2000 r. na szczycie państw Unii w Nicei przyjęto Kartę Praw Podstawowych, zawierającą zarówno prawa osobiste i polityczne gwarantowane przez Europejską konwencję praw człowieka, jak i prawa socjalne zapisane w Europejskiej karcie społecznej, a ponadto prawa przynależne wyłącznie obywatelom Unii Europejskiej (prawo swobodnego poruszania się i osiedlania na obszarze Unii, czynne i bierne prawo wyborcze do Parlamentu Europejskiego i władz lokalnych, prawo petycji, prawo do korzystania z opieki dyplomatycznej i konsularnej w państwie trzecim, w którym własne państwo nie posiada przedstawicielstwa). Karta Praw Podstawowych nie ma jeszcze charakteru twardego prawa międzynarodowego, tj. ściśle zobowiązującego państwa. Można oczekiwać, że postanowienia Karty zostaną uwzględnione przez przyszłą konstytucję Unii Europejskiej.

Prawa człowieka chronione są obecnie w Unii Europejskiej na płaszczyźnie formalno-prawnej, ale wyłącznie w zakresie praw uznanych przez prawo wspólnotowe. Ochrona sądowa dotyczy skarg na naruszenie prawa wspólnotowego wnoszonych do Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości przez osoby fizyczne i prawne, a pozasądowa prawa wnoszenia petycji do Parlamentu Europejskiego i europejskiego ombudsmana (Rzecznika Praw Obywatelskich). Przedmiotem petycji do Parlamentu Europejskiego mogą być sprawy związane z działalnością Wspólnot i jej skutkiem może być powołanie komisji śledczej do jej rozpatrzenia lub wywołanie debaty parlamentarnej prowadzącej do przyjęcia rezolucji, skierowanej do państwa członkowskiego. Petycje wnoszone do ombudsmana muszą dotyczyć przypadków nieprawidłowego działania instytucji i organów Wspólnot, z wyjątkiem Trybunału Sprawiedliwości i Sądu Pierwszej Instancji. Ombudsman może też przeprowadzać kontrole z własnej inicjatywy dla ochrony osób fizycznych i prawnych przed nadużyciami ze strony organów administracji wspólnotowej.

3.2.3. Proces KBWE/OBWE

W Europie działa jeszcze system ochrony praw człowieka daleko wykraczający poza region samej Europy, bo obejmujący od samego początku Kanadę i Stany Zjednoczone, a obecnie także kraje azjatyckie, które nie mają własnego regionalnego systemu ochrony praw człowieka. Jest to system utworzony w procesie KBWE/OBWE i oparty nie na podstawach formalno-prawnych (traktatach), lecz dyplomatyczno-politycznych.

Konferencja Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie w Akcie Końcowym z Helsinek z dnia 1 sierpnia 1975 roku sformułowała Deklarację zasad rządzących stosunkami między państwami uczestniczącymi (były to wówczas wszystkie państwa europejskie z wyjątkiem Albanii oraz Stany Zjednoczone i Kanada). Przestrzeganie tych zasad miało stanowić fundament bezpieczeństwa w Europie i współpracy między państwami o różnych ustrojach politycznych. Zasada VII mówi o poszanowaniu praw człowieka i podstawowych wolności.

Formalne mechanizmy kontroli przestrzegania praw człowieka w KBWE utworzone zostały dopiero w latach 1986-89 na Konferencji Wiedeńskiej. Przyjęto tam koncepcję Ludzkiego Wymiaru KBWE, odnoszącą się do praw człowieka, kontaktów międzyludzkich i innych kwestii humanitarnych i ustanowiono tzw. mechanizm wiedeński, czyli mechanizm kontroli przestrzegania ludzkiego wymiaru, który przewiduje wymianę informacji, spotkania dwustronne służące konsultacjom i rozwiązywaniu problemów, konferencje tematyczne i przeglądowe.

Konferencja w sprawie ludzkiego wymiaru w Moskwie w 1991 r. usprawniła mechanizm wiedeński przez powołanie instytucji misji sprawozdawczych (zajmują się zbieraniem informacji dla ustalenia stanu faktycznego oraz prowadzeniem dialogu ze stronami konfliktu) i misji niezależnych ekspertów (mają szersze uprawnienia, bo pomagają w mediacjach i udzielają rad co do sposobu rozwiązania problemu).

W 1992 r. przyjęto w KBWE zasadę „consensus minus jeden” pozwalającą na zastosowanie wobec państwa dopuszczającego się poważnych i masowych naruszeń praw człowieka środków politycznych bez zgody tego państwa, stosowanych jednak wyłącznie poza jego terytorium.

Na konferencji w Budapeszcie w 1994 r. KBWE zmieniła nazwę na OBWE - Organizację bezpieczeństwa i Współpracy w Europie, co było potrzebą wynikającą z postępującej instytucjonalizacji.

W obszarze ludzkiego wymiaru najważniejszym organem OBWE jest Biuro Instytucji Demokratycznych i Praw Człowieka, którego siedziba znajduje się w Warszawie. W ramach OBWE działa też Urząd Wysokiego Komisarza do Spraw Mniejszości Narodowych, którego zadaniem jest wykrywanie możliwie najwcześniej wszelkich napięć na tle narodowościowym, które mogą doprowadzić do konfliktu.

3.2.4. ONZ

Narody Zjednoczone utworzyły system ochrony praw człowieka o charakterze globalnym, tj. obejmujący swoim zasięgiem państwa całego świata.

Najważniejszymi dokumentami ONZ-owskimi są:

• Międzynarodowy Pakt Praw Obywatelskich i Politycznych,

• Protokół Fakultatywny do MPPOiP,

• Międzynarodowy Pakt Praw Gospodarczych, Społecznych i Kulturalnych,

• Konwencja w sprawie zakazu stosowania tortur oraz innego okrutnego, nieludzkiego lub poniżającego traktowania albo karania,

• Konwencja w sprawie likwidacji wszelkich form dyskryminacji rasowej,

• Konwencja o prawach dziecka,

• Konwencja w sprawie likwidacji wszelkich form dyskryminacji kobiet,

• Konwencja dotycząca Statusu Uchodźców (Konwencja genewska) wraz z Protokołem dodatkowym dotyczącym uchodźców (Protokół nowojorski).

Do kontroli przestrzegania postanowień w/wym. konwencji powołano Komitety. Najważniejszy jest Komitet Praw Człowieka, który czuwa nad implementacją postanowień Międzynarodowego Paktu Praw Obywatelskich i Politycznych. Jest to organ o uprawnieniach sądowniczych i ma siedzibę w Genewie. Każda osoba, która uważa, że zostały w stosunku do niej pogwałcone prawa zapisane w MPPOiP, może wnieść skargę przeciwko państwu, które się tego dopuściło, do Komitetu Praw Człowieka.

Art. 40 MPPOiP zobowiązuje Państwa - Strony do składania okresowych raportów na każde żądanie Komitetu, ale obowiązkowo raz na pięć lat. Raporty są rozpatrywane, a następnie Komitet formułuje uwagi ogólne lub odnośnie konkretnych spraw i sporządza swój raport o stanie przestrzegania praw człowieka w danym państwie.

Procedurę kontrolną w zakresie przestrzegania praw człowieka opartą nie na skardze indywidualnej, lecz na tzw. zawiadomieniach ONZ powierzyła Komisji Praw Człowieka (utworzonej w 1946 r. przez Radę Gospodarczą i dotyczącymi Społeczną na podstawie art. 68 Karty Narodów Zjednoczonych). Komisja jest upoważniona do badania wszelkich naruszeń praw człowieka, które mają charakter masowy i systematyczny i stają się w ten sposób powtarzającymi się typami naruszeń.

W 1967 r. Rada Gospodarcza i Społeczna przyjęła rezolucję 1235, która upoważnia Komisję Praw Człowieka do rozpatrywania zawiadomień wskazujących na powtarzające się typy naruszeń praw człowieka (np. polityka apartheidu stosowana przez RPA czy dyskryminacja rasowa w Płd Rodezji).

W 1970 r. Rada Gospodarcza i Społeczna uchwaliła rezolucję 1503 zatytułowaną „Procedura postępowania z zawiadomieniami dotyczącymi naruszeń praw człowieka i podstawowych wolności”, która umożliwiła opracowanie norm regulujących procedurę rozpatrywania zawiadomień. Szczególnie istotne jest to, że postępowanie w ramach procedury 1503 ma charakter poufny, na niektóre etapy postępowania wymagana jest zgoda zainteresowanego państwa i dąży się do polubownego rozstrzygnięcia sprawy zamiast publicznego oskarżania państwa na forum międzynarodowym, co nie skłania wcale państwa do współpracy.

Oprócz procedur 1235 i 1503 Komisja Praw Człowieka stosuje trzy rodzaje procedur specjalnych:

• badania tematyczne - prowadzone przez Specjalnych Sprawozdawców lub Grupy Robocze, dotyczą problemów wynikłych z naruszania konkretnych praw na obszarze więcej niż jednego państwa;

• badanie sytuacji praw człowieka w wybranym państwie w celu zgromadzenia materiałów niezbędnych do przeprowadzenia procedury 1503 lub 1235 - prowadzone przez niezależnego eksperta lub grupę niezależnych ekspertów;

• udzielanie pomocy państwu w celu wspomagania procesów stabilizujących stan poszanowania praw człowieka - procedura doradcza, polegająca na organizowaniu pomocy w dziedzinie edukacji, informacji i instytucjonalnych gwarancji przestrzegania praw człowieka.

POLICJA W SYSTEMIE UNII EUROPEJSKIEJ

1. Unia Europejska − podstawy prawne, cele i instytucje

1.1. Geneza Unii Europejskiej

Doświadczenia obu wojen światowych sprawiły, że państwa europejskie zaczęły poszukiwać sposobów rozwiązywania konfliktów i przeciwdziałania tym konfliktom. Pojawiła się myśl stworzenia struktury, która to umożliwiłaby kierowanie przemysłem węglowym w Europie. Przemysł ciężki stawał się bowiem najczęściej przyczyną konfliktów zbrojnych.

W Zurychu wystąpił premier Wielkiej Brytanii Winston Churchil, który mówił o potrzebie stworzenia „Stanów Zjednoczonych Europy”.

Urodzony w 1874-1965 premier Wielkiej Brytanii w czasie II wojny światowej, jeden z liderów koalicji antyhitlerowskiej, ukończył Królewską Akademię Wojskową w Sandhurst. Był korespondentem wojennym na Kubie, służył w Indiach i Afryce. Karierę polityczną rozpoczął w 1900 roku jako poseł w Izbie Gmin z ramienia konserwatystów. W 1904 roku przeszedł do partii Liberalnej. W 1908 roku został ministrem handlu, a w 1910 roku ministrem spraw wewnętrznych, a następnie marynarki wojennej. W 1917 roku został ministrem do spraw wojny na lądzie i powietrzu. Przekonywał o potrzebie interwencji w Rosji, aby zapobiec szerzeniu się bolszewizmu. Zasiadał również w parlamencie brytyjskim.

Po wybuchu II wojny światowej został ministrem marynarki wojennej. W 1953 roku otrzymał literacką Nagrodę Nobla za eseje historyczne.

Plan restrukturyzacji gospodarki, tak zwany plan Moneta. Jean Monnet rozwinął ideę stworzenia struktury, która umożliwiłaby kierowanie przemysłem węglowym w Europie. Przemysł ten bowiem był najczęstszą przyczyną konfliktów zbrojnych. Monnett - francuski polityk, wysoki urzędnik działający w okresie międzywojennym Ligi Narodów. Stał na czele francuskiego komitetu do spraw modernizacji krajów. W 1950 roku wraz z dwoma współpracownikami ułożył projekt oświadczenia rządu francuskiego i niemieckiej produkcji węgla i stali pod międzynarodową władzę. Projekt ten przedstawił szefowi francuskiej dyplomacji - Robertowi Schumanowi.

Robert Schuman ogłosił 09.05.1950 roku deklarację, która zawierała plan poddania niemieckiego i francuskiego sektora węgla i stali ponadnarodowemu administrowaniu.

Robert Schuman minister spraw zagranicznych Francji. Po studiach prawniczych w Niemczech rozpoczął praktykę adwokacka w Metz. W 1919 roku został deputowanym Partii Ludowej. W 1940 roku objął funkcję podsekretarza stanu. Aresztowany i deportowany w głąb Niemiec, uciekł w 1942 roku. Zasiadał w Izbie Deputowanych do 1962 roku. Zajmował stanowiska ministra finansów, premiera, szefa francuskiej dyplomacji.

Deklaracja Schumana spotkała się z pozytywnym przyjęciem sześciu rządów: Belgii, Francji, Holandii, Luksemburga, RFN, Włoch.

Plan Schumana urzeczywistnił się 18.04.1951 roku w Paryżu wraz z podpisaniem Traktatu o utworzeniu Europejskiej Wspólnoty Węgla i Stali (EWWiS), który wszedł w życie 23.07.1952 roku.

Według Traktatu Paryskiego głównymi zadaniami EWWiS ma być racjonalizacja produkcji i dystrybucji w ramach wspólnego rynku węgla, stali i żelaza. Określił on podstawowe zasady współpracy między państwami członkowskimi, które opierają się na zakazach nakładania ceł importowych, eksportowych, opłat o podobnych skutkach oraz ograniczeń ilościowych w obrocie węglem i stalą, praktyk dyskryminujących producentów i nabywców, stosowania praktyk restrykcyjnych dotyczących podziału i eksploatacji rynków.

Traktaty Rzymskie podpisane zostały 25.03. 1957 roku w Rzymie. Weszły w życie 01.01.1958 roku. Utworzono na ich mocy Europejską Wspólnotę Gospodarczą (EWG) i Europejską Wspólnotę Energii Atomowej (EURATOM).

Głównymi celami Traktatów Rzymskich było popieranie harmonijnego rozwoju działań gospodarczych Wspólnoty, promowanie rozwoju gospodarczego i stabilizacji gospodarek państw członkowskich, podnoszenie poziomu życia, zbliżanie polityk gospodarczych.

Podstawowym zadaniem ekonomicznym i politycznym stało się stworzenie wspólnego rynku dla towarów i usług. Wprowadził cztery podstawowe swobody: przepływu towarów, przepływu osób, przepływu usług, przepływu kapitału.

Drugi z Traktatów Rzymskich ustanawiający EURATOM regulował problematykę eksploatacji energii atomowej. Jego podstawowymi celami było zapewnienie wzrostu przemysłu nuklearnego, kształtowanie rynku energii atomowej.

Cele te miały być realizowane przez wspieranie rozwoju badań, ujednolicanie norm bezpieczeństwa, ułatwienie inwestycji.

Jednolity Akt Europejski nowelizował Traktaty Rzymskie, uchwalony 09.11.1985 roku uzupełniał Traktat Paryski. Wszedł w życie 01.07.1987 roku. Podpisały go: Belgia, Dania, Francja, Grecja, Hiszpania, Holandia, Irlandia, Luksemburg, Portugalia, RFN, Wielka Brytania, Włochy. Jednolity Akt Europejski deklaruje: poszanowanie zasad demokratycznych, przestrzeganie prawa, poszanowanie praw człowieka, utrzymanie pokoju na arenie międzynarodowej, zapewnienie bezpieczeństwa w Europie, zapewnienie solidarności w wyrażaniu interesów. Zwiększono uprawnienia Parlamentu Europejskiego, poszerzono katalog spraw, które podlegały głosowaniu większością kwalifikowana, stworzono podstawy prawne dla działania Rady Europejskiej i Sądu I Instancji.

Traktat o Unii Europejskiej został podpisany w Maastricht 07.02.1992 roku. Wszedł w życie 01.11.1993 roku. Podpisały go Belgia, Dania, Francja, Grecja, Hiszpania, Holandia, Irlandia, Luksemburg, Portugalia , RFN, Włochy.

Główne cele Traktatu z Maastricht: popieranie wzrostu gospodarczego i społecznego poprzez tworzenie obrotu bez granic wewnętrznych, wzmocnienie spójności gospodarczej i społecznej, wprowadzenie unii gospodarczej i walutowej, wdrożenie polityki gospodarczej i bezpieczeństwa, wzmocnienie praw i interesów obywateli Unii Europejskiej przez wprowadzenie obywatelstwa Unii, rozwijanie współpracy w dziedzinie wymiaru sprawiedliwości i spraw wewnętrznych.

Traktat Amsterdamski został podpisany 02.10.1997 roku w Amsterdamie. Wprowadza on poprawki i uzupełnienia do Traktatu z Maastricht, Traktatów Rzymskich i innych aktów Wspólnoty. Poruszone w nim zostały następujące kwestie: Podstawowe prawa obywateli Unii, Swoboda poruszania się w obrębie Unii, ograniczenie przestępczości, walka z bezrobociem, ochrona środowiska naturalnego.

Traktat Nicejski. Został on wynegocjowany przez piętnastu szefów rządów Unii Europejskiej, którzy obradowali w Nicei w dniach 07-11.12.2000 roku. Szefowie rządów uznali, że dzięki Traktatowi z Nicei Unia będzie w stanie powitać nowe państwa. Porozumienie podpisały: Austria, Belgia, Dania, Francja, Grecja, Finlandia, Hiszpania, Holandia, Irlandia, Luksemburg, Portugalia, RFN, Szwecja, Wielka Brytania, Włochy.

Cele: Poprawa procedur związanych z groźbą naruszenia przez państwo członkowskie zasad, na których opiera się Unia Europejska, kwestie związane z tworzeniem wspólnej polityki europejskiej w dziedzinie Bezpieczeństwa i Obrony, utworzenie jednostki zajmującej się współpracą narodowych organów ścigania państw członkowskich, przygotowanie instytucji Unii Europejskiej do poszerzenia, ustalenie podziału głosów w Radzie Ministrów, reforma Parlamentu Europejskiego i Komisji Europejskiej.

1.2. Struktura Unii Europejskiej

Unia Europejska nie zastępuje trzech istniejących Wspólnot, które nadal funkcjonują, zachowując swoją odrębność i podmiotowość. O zadaniach realizowanych przez Unię Europejską w ramach trzech filarów mówi Traktat z Maastricht.

I filar: Wspólnoty Europejskie:

• Rynek wewnętrzny, swobodny przepływ towarów, osób, usług, kapitału.

• Unia celna.

• Polityka handlowa.

• Polityka w dziedzinie transportu i energii.

• Koordynacja państwowych polityk zatrudnienia.

• Europejski Fundusz Społeczny.

• Polityka w dziedzinie ochrony środowiska.

• Wsparcie rozwoju naukowego.

• Ochrona zdrowia.

• Turystyka i transport.

• Ochrona konsumenta.

• Polityka rolna.

• Obywatelstwo Unii.

• Edukacja i kultura.

II filar: Polityka Zagraniczna i Bezpieczeństwa:

• Ochrona wspólnych wartości, interesów, integralności.

• Umacnianie bezpieczeństwa.

• Utrzymanie pokoju.

• Współpraca międzynarodowa.

• Umacnianie demokracji.

• Poszanowanie praw człowieka.

• Pomoc krajom trzecim.

III filar: Sprawy Wewnętrzne i Wymiar Sprawiedliwości.

• Zapobieganie rasizmowi i ksenofobii.

• Zapobieganie przestępczości międzynarodowej.

• Walka z terroryzmem.

• Walka z przemytem narkotyków.

• Współpraca policyjna.

• Współpraca sądownicza w sprawach karnych i cywilnych.

• Polityka wizowa.

• Polityka imigracyjna.

Symbole Unii Europejskiej: flaga, hymn, obywatelstwo, paszport europejski, Dzień Europy.

Instytucje Unii Europejskiej:

− naczelny organ: Rada Europejska.

− organy główne: Rada Unii Europejskiej, Parlament Europejski, Komisja Europejska, Europejski Trybunał Sprawiedliwości, Trybunał Rewidentów Księgowych.

Rada Europejska: skupia szefów państw i rządów. Spotkania odbywają się dwa razy do roku. W jej skład wchodzą szefowie państw, przewodniczący Komisji Europejskiej, ministrowie spraw zagranicznych.

Uznawana jest za najważniejszy organ polityczny Unii Europejskiej, choć formalnie nie należy do pięciu głównych instytucji Unii Europejskiej. Jej działalność nie ma charakteru sformalizowanego. Zbiera się pod przewodnictwem szefa rządu państwa członkowskiego Unii Europejskiej, któremu przypadło przewodniczenie w Unii.

Kompetencje: podejmowanie decyzji politycznych, wspieranie wyborów bezpośrednich do Parlamentu Europejskiego; zajmowanie stanowisk w sprawach o zasięgu światowym; koordynowanie polityki zagranicznej państw członkowskich; wskazywanie możliwości poszerzenia współpracy na nowe dziedziny.

Rada Unii Europejskiej jest najważniejszym organem decyzyjnym i prawodawczym Unii Europejskiej. Tworzą ją ministrowie poszczególnych resortów każdego z państw członkowskich. Skład zmienia się w zależności od rodzaju sprawy. Zadania: Koordynowanie polityki gospodarczej, wzywanie Komisji do podejmowania działań, podejmowanie decyzji o przyjmowaniu nowych rozporządzeń, dyrektyw lub innych aktów prawnych, uchwalanie rocznego budżetu wspólnie z Parlamentem, zawieranie umów międzynarodowych, decydowanie o przyjmowaniu nowych państw członkowskich, kontrola legalności innych organów.

Liczba głosów dla poszczególnych państw członkowskich wymagana przy podejmowaniu decyzji:

Niemcy, Wielka Brytania, Francja, Włochy - 10,

Hiszpania - 8,

Holandia - 5,

Grecja, Belgia, Portugalia - 5,

Szwecja, Austria - 4,

Dania, Finlandia, Irlandia - 3,

Luksemburg - 2.

Podjęcie decyzji przez Radę Unii Europejskiej przygotowuje się na dwóch szczeblach: w Komitecie Stałych Przedstawicieli (COREPER) i w grupach roboczych. COREPER stanowi pomost między stanowiskiem narodowym i ponadnarodowym.

Parlament Europejski jest obecnie największym parlamentem na świecie skupiającym 370 milionów obywateli Unii Europejskiej. Spełnia funkcję ustawodawczą i kontrolną. Spotkania parlamentarzystów odbywają się w Strasburgu lub Brukseli, natomiast sekretariat jego mieści się w Luksemburgu. Kompetencje: Udział w mianowaniu przewodniczącego Komisji Europejskiej, prawo zgłaszania wotum nieufności wobec Komisji Europejskiej, prawo do zwracania się z pytaniami do Komisji Europejskiej i Rady Unii Europejskiej, możliwość wniesienia skargi o nieważność przeciwko działaniom innych organów, przyjmowanie petycji od obywateli.

Europejski Trybunał Sprawiedliwości nazywany jest również Trybunałem Sprawiedliwości lub Trybunałem Luksemburskim. Dokonuje on wykładni prawa europejskiego i interpretacji Traktatów. Jego głównym zadaniem jest więc zapewnienie przestrzeganie prawa w stosowaniu Traktatów. Rozstrzyga on spory miedzy organami Wspólnoty, między organami Wspólnoty a państwami członkowskimi, spory między państwami członkowskimi, spory między osobami fizycznymi lub prawnymi i organami wspólnotowymi. Kształtuje on i uzupełnia prawo pierwotne wspólnotowe w drodze interpretacji prawa wspólnotowego.

Komisja Europejska nazywana również Komisją Wspólnot Europejskich, to główny organ zarządzająco wykonawczy. Obecnie liczy 20 komisarzy.

Niemcy, Wielka Brytania, Włochy, Francja, Hiszpania posiadają po dwóch komisarzy. Komisarze nie są związani instytucjami z krajów członkowskich z jakich pochodzą. Swoje funkcje sprawują w interesie Wspólnot. Komisja Europejska jest organem wykonawczym Unii Europejskiej. Proponuje akty ustawodawcze, wydaje akty prawne, czuwa nad przestrzeganiem prawa, zarządza budżetem Unii i jej funduszami strukturalnymi. W ramach uprawnień wykonawczych Rada Europejska przekazuje Komisji Europejskiej kompetencje w zakresie uchwalania przepisów wykonawczych.

2. Fundusze strukturalne

2.1. Rodzaje funduszy pomocowych

Fundusze pomocowe dla Polski

Jednym z celów Unii Europejskiej jest dążenie do zmniejszenia dysproporcji w stopniu rozwoju regionów. Aby rozwiązać problemy ekonomiczne państw najsłabszych, Unia ponosi znaczne nakłady finansowe.

Państwa członkowski w Unii Europejskiej dysponują pięcioma funduszami strukturalnymi. Są to:

• Europejski Fundusz Socjalny − EFS,

• Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego - ERDF,

• Europejski Fundusz Orientacji i Gwarancji Rolnej - EAGGF,

• Finansowy Instrument ds. Orientacji w Dziedzinie Rybołówstwa - FIFG,

• Fundusz Spójności - CF.

Dla państw kandydujących powołano trzy fundusze strukturalne. Ich celem jest dostosowanie norm i standardów do obowiązujących w Unii Europejskiej. Mają one pomóc w sprostowaniu wymogom członkostwa bez narażania budżetu Unii. Do zewnętrznych funduszy strukturalnych należą: Fundusz PHARE, SAPARD, ISPA.

Europejskie fundusze strukturalne opierają się na zasadzie współfinansowania ze strony władz centralnych i regionalnych państw Unii Europejskiej. Na lata 2000 - 2006 budżet w ramach funduszy dla 15 państw członkowskich ustalono na 210 miliardów ecu. Fundusze strukturalne spełniają dwa cele o charakterze regionalnym i jeden o charakterze horyzontalnym.

Cele o charakterze regionalnym

• Pomoc regionom słabiej rozwiniętym, dostosowanie strukturalne regionów z niską gęstością zaludnienia, (rozwój regionów wiejskich, szkolenia zawodowe, inwestycje w służbę zdrowia, pomoc małym firmom, działania na rzecz ochrony środowiska, tworzenie trwałych miejsc pracy). Listę regionów słabiej rozwiniętych określa Rada Unii Europejskiej.

• Restrukturyzacja obszarów z przemysłem zanikającym - w sferze ekonomicznej i społecznej, promocja zagrożonych regionów wiejskich w ramach polityki rolnej. (Inwestycje i rozwój produkcji, rozbudowa terenów przemysłowych i ochrony środowiska, szkolenia zawodowe, pomoc w zatrudnieniu).

Lista regionów określona jest przez Komisję Europejską w porozumieniu z państwami członkowskimi.

Cele o charakterze horyzontalnym

• Zwalczanie bezrobocia, poprawa szans zatrudnienia, opracowanie strategii w dziedzinie zasobów ludzkich, promocja rozwoju obszarów wiejskich, modernizacja przemysłu rybnego, (wspieranie działań ekonomicznych i społecznych, tworzenie systemów szkolnictwa ustawicznego).

Formy pomocy finansowej można podzielić na trzy kategorie:

• Inicjatywy narodowe (pomoc podjęta z inicjatywy danego państwa członkowskiego realizowana na podstawie planów rozwojowych z państw członkowskich).

• Inicjatywy Wspólnoty (zasoby specjalne przeznaczone są do działań o szczególnym znaczeniu dla Wspólnoty). Najważniejsze inicjatywy Wspólnoty dotyczą: gospodarki rybnej, polityki miejskiej, zmian przemysłowych, zatrudnienia i rozwoju zasobów ludzkich, rozwoju wsi i rolnictwa.

• Środki innowacyjne. Są przeznaczone na eksperymenty techniczne i naukowe oraz badania pilotażowe. Mają one na celu poszukiwanie metod produkcyjnych, poszukiwanie i wdrażanie nowych odkryć i wynalazków.

Europejski Fundusz Socjalny

Zadania:

• integracja zawodowa osób bezrobotnych,

• integracja zawodowa osób młodych poszukujących pracy, integracja osób młodych narażonych na utratę pracy,

• promocja jednakowych szans na rynku pracy,

• stabilność i wzrost zatrudnienia,

• wzmocnienie systemu edukacji i szkoleń.

Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego

Jego celem jest wyrównywanie dysproporcji w regionach Wspólnoty poprzez:

• inwestycje wspomagające utworzenie i utrzymanie trwałego zatrudnienia,

• inwestycje dla celów infrastruktury,

• inwestycje związane z edukacją i kulturą,

• inwestycje dla młodych i średnich przedsiębiorstw.

Europejski Fundusz Orientacji i Gwarancji Rolnej

Zadania:

• rozwój infrastruktury wiejskiej,

• zachęcanie do inwestycji w dziedzinie turystyki,

• poprawa strukturalnej efektywności gospodarstw,

• wspieranie dochodów w gospodarstwach rolnych.

Finansowy Instytut ds. Orientacji w Dziedzinie Rybołówstwa.

Ma on na celu wspieranie ludności Unii mieszkającej w regionach (nadbrzeżnych), nadmorskich i utrzymujących się z rybołówstwa.

Zadania:

• koordynacja działań w sektorze rybołówstwa,

• modernizacja flory,

• rozwój hodowli ryb,

• ochrona obszarów morskich,

• rozwój portów rybackich,

• promocja produktów rybnych.

Fundusz Spójności

Fundusz ten finansuje projekty dotyczące ochrony środowiska i sieci transeuropejskich w zakresie infrastruktury transportu. Fundusz ten jest przeznaczony dla czterech państw członkowskich: Grecji, Portugalii, Irlandii, Hiszpanii, których produkt krajowy brutto wynosi mniej niż 90% średniego poziomu we Wspólnocie.

PHARE. Jest to program pomocy finansowej, którego zadaniem jest pomoc dla krajów kandydujących do Unii Europejskiej. W ramach tego funduszu udzielane jest finansowe wsparcie dla nowo tworzonych instytucji, projektów rozwoju infrastruktury, telekomunikacji oraz świadczenie usług dla przedsiębiorstw, finansowanie reorganizacji zakładów państwowych, rozwój gospodarki prywatnej, reformę instytucji administracyjnej, usług dla społeczeństwa w zakresie wychowania, zatrudnienia i ochrony zdrowia.

SAPARD. Specjalny Program Akcesyjny dla Rolnictwa i Rozwoju Wsi. Jego celem jest pomoc w dostosowaniu rolnictwa i regionów wiejskich państw kandydujących, przygotowujących się do wstąpienia do Unii Europejskiej. Ma on funkcjonować do 2006 roku. Projekty objęte programem SAPARD dotyczą:

• inwestycji w infrastrukturę rolnictwa,

• poprawę marketingu w dziedzinie produktów rolnych,

• tworzenie usług w dziedzinie zarządzania gospodarstwami rolnymi,

• tworzenie organizacji producentów,

• odnowa wsi i ochrona dziedzictwa na obszarach wiejskich,

• zarządzanie gospodarką wodną,

• doskonalenie szkolenia zawodowego,

• zakładanie i uaktualnianie ksiąg hipotecznych,

• promocja leśnictwa i produktów leśnych,

• finansowanie pomocy technicznej i badań naukowych.

ISPA. Fundusz Wspierający Projekty w Dziedzinie Ochrony Środowiska i Transportu. Jego celem jest wsparcie finansowe na duże projekty inwestycyjne w dziedzinie ochrony środowiska i transportu. Są to działania, które zapewniają koordynację sieci transportowych między państwami. Jeżeli chodzi o ochronę środowiska jest to wsparcie dla projektów krajowych dotyczących ochrony środowiska.

3. Wymiana informacji między organizacjami międzynarodowymi oraz formy współpracy policyjnej

3.1. System informacyjny z Schengen (SIS)

Wspólny system informacyjny składający się z części krajowej, technicznej jednostki pomocniczej, (dzięki której zawartość poszczególnych części krajowych jest taka sama) oraz centralnego komputera w Strasburgu. Zasoby SIS obejmują niżej opisane dane.

• Dane dotyczące osób (nazwisko, imię, pseudonimy, znaki szczególne obiektywne i niezmienne, pierwsza litera drugiego imienia, data i miejsce urodzenia, płeć, obywatelstwo, informacja czy osoba jest uzbrojona, informacja czy osoba stosuje przemoc, przyczyna zgłoszenia osoby, zalecany sposób postępowania).

• Kategorie osób (osoby poszukiwane z zamiarem ich aresztowania w celu dokonania ekstradycji w tym dane o organie, który wydał rozkaz aresztowania, czy został wydany list gończy lub akt o tej samej mocy, bądź prawomocny wyrok, rodzaj i kwalifikacja prawna popełnionego czynu, opis okoliczności popełnienia czynu: czas, miejsce, stopień uczestnictwa w popełnieniu czynu osoby zgłoszonej, w miarę możliwości skutki dokonanego czynu, dane o cudzoziemcach, którym odmówiono wjazdu, (cudzoziemca skazanego za czyny podlegające karze pozbawienia wolności przynajmniej jednego roku, cudzoziemca w stosunku do którego istnieją poważne podstawy aby przypuszczać, że popełnił on poważne czyny karalne lub istnieją przesłanki, że zamierza on takowe czyny popełnić). Dane o osobach zaginionych lub osobach, które muszą się znajdować tymczasowo pod ochroną. Dane o świadkach, osobach wezwanych do stawienia się przed władzami sądowymi lub osobach, którym ma być doręczony wyrok skazujący lub wezwanie do stawienia się w celu odbycia kary pozbawienia wolności.

• Dane dotyczące pojazdów: skradzionych, przywłaszczonych lub utraconych (informacje o odnalezieniu pojazdu, miejsce, czas, przyczynę kontroli, trasę przejazdu, miejsce przeznaczenia, osoby towarzyszące, właściciele pojazdu, przewożone przedmioty, okoliczności, w których pojazd został odnaleziony).

• Dane dotyczące przedmiotów: skradzionych, przywłaszczonych, utraconych (poszukiwanych w celu zajęcia lub mających służyć jako dowód w postępowaniu karnym, skradzionej broni palnej, blankietach dokumentów, zagubionych dokumentach tożsamości, banknotach). Sprawdzenie czy dana osoba lub przedmiot znajdują się w rejestrze odbywa się są pośrednictwem krajowych rejestrów. Wykreślenie osób lub przedmiotów możliwe jest tylko na wniosek państwa dokonującego wpisu. Dane wpisane do SIS nie mogą mieć charakteru dyskryminacyjnego. Każde państwo ponad to musi zadbać o ochronę danych osobowych zawartych w tym systemie zgodnie z przepisami.

3.2. Formy współpracy Policyjnej

Układ z Schengen i Konwencja Wykonawcza do Układu z Schengen

Układ z Schengen miał na celu zapewnienie realizacji swobodnego przepływu osób, ułatwienie kontroli granicznej. W ramach tego układu podjęto działania w celu walki z narkomanią, przestępczością zorganizowaną oraz nielegalnych przekraczaniem granic. 14. 06.1985 roku przedstawiciele rządów państw Beneluksu, RFN, Francji podpisali Układ z Schengen. 19.06.1990 roku została podpisana Konwencja Wykonawcza do Układu z Schengen. Jej celem było:

• zniesienie kontroli na granicach wewnętrznych państw Unii Europejskiej,

• ulepszenie współpracy między państwami Unii Europejskiej,

• ulepszenie działań służb odpowiedzialnych za utrzymanie bezpieczeństwa państw Unii Europejskiej,

• ulepszenie działań związanych z wymiarem sprawiedliwości, polityką azylową, wizową, polityką wobec obcokrajowców.

Do Konwencji przystąpiło trzynaście państw Unii Europejskiej, (nie wszystkie z nich realizują te postanowienia). Z pełnego uczestnictwa zostały wyłączone: Grecja, Dania, Szwecja, Finlandia. Grecja nie miała skutecznej ochrony granicy zewnętrznej Unii Europejskiej, natomiast Szwecja i Finlandia posiadała odrębny status obserwatora państw skandynawskich związanego z przynależnością tych państw do Nordyckiej Unii Paszportowej.

Stroną Konwencji może być państwo członkowskie Unii Europejskiej. Najważniejszym postanowieniem Konwencji jest to, że granice wewnętrzne będą mogły być przekraczane w jakąkolwiek miejscu bez kontroli osób przekraczających granicę. Jednak z uwagi na bezpieczeństwo publiczne państwa Unia Europejska może zdecydować, że przez określony czas na granicach wewnętrznych będą prowadzone kontrole.

Konwencja Wykonawcza do Układu z Schengen miała również na celu ułatwienie wymiany informacji między służbami policyjnymi.

Zezwalała również na obserwację i pościg transgraniczny. Zarówno obserwację, jak i pościg można prowadzić jedynie w wypadku:

• morderstwa,

• zabójstwa,

• gwałtu,

• umyślnego podpalenia,

• fałszowania pieniędzy,

• niedozwolonego przemytu narkotyków i środków psychotropowych,

• naruszenia obowiązujących przepisów w dziedzinie broni i materiałów wybuchowych,

• rozboju,

• paserstwa kwalifikowanego,

• wymuszenia,

• porwania i wzięcia zakładników,

• handlu ludźmi,

• niedozwolonego transportu odpadów toksycznych i szkodliwych.

Istnieją jednak liczne ograniczenia współpracy opartej na tej Konwencji. Wiele państw zgłaszało zastrzeżenia co do celu pościgu transgranicznego. Wysuwano wiele propozycji aby pościg i zatrzymanie osób były niczym nie ograniczone. Rozwiązanie tej sytuacji przyniosły zapisy mówiące o tym, że państwa same decydują o tym na jakich zasadach pościg i obserwacja będzie się odbywała i zgłaszają to w deklaracjach jednostronnych. Państwa mogą zgłaszać ograniczenia w zakresie:

• zatrzymywania,

• stref prowadzenia pościgu lub obserwacji,

• czasu prowadzenia pościgu lub obserwacji,

• sprawców określonych przestępstw oraz tych państw które podlegają ekstradycji.

Funkcjonariusze, którzy prowadzą pościg mają obowiązek po przekroczeniu granicy poinformować właściwe państwo, na terenie którego odbywa się pościg, mają również obowiązek zaprzestania pościgu na wniosek państwa na terenie którego się odbywa. System ustanowiony na podstawie Konwencji jest bardzo złożony i trudny ponieważ funkcjonariusze w momencie podjęcia pościgu muszą znać wszystkie ograniczenia szczegółowe narzucone przez państwo, pamiętać w jakich przypadkach jest dopuszczony pościg i obserwacja, i które czyny, w którym państwie podlegają ekstradycji. Pościg może być prowadzony tylko i wyłącznie za osobą przyłapaną na „gorącym uczynku”. Stwarza to wiele trudności dla policjanta, który podczas kontroli trafi na przestępcę poszukiwanego listem gończym, ponieważ nie spełni on wymogu „gorącego uczynku”. Ponadto policjanci nie mają prawa użyć środków przymusu bezpośredniego poza kajdankami podczas transportu, broni w obronie koniecznej, nie mogą również zablokować drogi aby zatrzymać pojazd a także trudno im określić czas pościgu (czy już upłynęło 30 min. od przekroczenia granicy). Nie mogą również wchodzić do miejsc niedostępnych dla publiczności podczas prowadzonej obserwacji, ani zatrzymać, ani aresztować osoby poddanej obserwacji. Osoby prowadzące pościg nie mają prawa do przesłuchania ściganej osoby, wejście do mieszkań i miejsc publicznie niedostępnych jest zakazane.

Współpraca w zakresie wymiaru sprawiedliwości i spraw wewnętrznych

Traktat o Unii Europejskiej, Tytuł VI: Postanowienia o współpracy w zakresie wymiaru sprawiedliwości i spraw wewnętrznych. W art. K. 1 czytamy, że Państwa Członkowskie za przedmiot wspólnego zainteresowania uważają:

• politykę azylową,

• zasady regulujące przekraczanie granic zewnętrznych,

• sprawowanie kontroli na granicach,

• polityka imigracyjna,

• polityka wobec obywateli krajów trzecich,

• zasady wjazdu i poruszania się obywateli krajów trzecich po terytorium państw Unii Europejskiej,

• zasady pobytu obywateli krajów trzecich na terytorium państw Unii Europejskiej, łączenie rodzin, zatrudnienie,

• walka z nielegalną imigracją, pobytem i pracą obywateli krajów trzecich na terytorium państw Unii Europejskiej,

• walka z narkomanią,

• walka z oszustwami,

• współpraca sądowa w sprawach cywilnych,

• współpraca sądowa w sprawach karnych,

• współpraca celna,

• współpraca policji w celach prewencyjnych, walka z terroryzmem, nielegalnym handlem, narkotykami, przestępczością narkotykową.

Art. K. 2. 1. mówi o realizowaniu wyżej wymienionych zadań zgodnie z Europejską Konwencją o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności oraz Konwencją w Sprawie Statusu Uchodźców a także osobom prześladowanym z przyczyn politycznych z zastrzeżeniem o wykonaniu obowiązków spoczywających na Państwach Członkowskich, które są związane z utrzymaniem prawa i porządku a także z ochroną bezpieczeństwa wewnętrznego.

Do form współpracy zawartych w Tytule VI wymieniono również konwencje, wspólne działania, wspólne stanowiska z użyciem wspólnych procedur.

Traktat o Unii Europejskiej (w brzmieniu ustalonym przez Traktat Amsterdamski), Tytuł VI: Postanowienia o współpracy policyjnej i sądowej.

Mówi on o zapewnieniu obywatelom Unii Europejskiej wysokiego poziomu bezpieczeństwa w dziedzinie wolności, bezpieczeństwa, sprawiedliwości poprzez wspólne działania, współpracę policyjną, zapobieganie rasizmowi i ksenofobii oraz ich zwalczanie. Może to zostać osiągnięte dzięki zwalczaniu przestępczości zorganizowanej, terroryzmu, handlu żywym towarem, przestępczości wobec dzieci, nielegalnego handlu substancjami odurzającymi, nielegalnego handlu bronią korupcji i oszustw.

Możliwe będzie to do zrealizowania poprzez współpracę między siłami policyjnymi, władzami celnymi oraz innymi władzami Państw Członkowskich bezpośrednio lub poprzez Europol, współpracę między sądami.

Zgodnie z art. 30, działania w dziedzinie współpracy policyjnej obejmą: współpracę operacyjną w odniesieniu do prewencji, wykrywania i ścigania przestępstw, zbierania, przechowywania, przetwarzania, analizę, wymianę informacji co do podejrzanych transakcji finansowych, współpracę w dziedzinie szkolenia, wymianę oficerów łącznikowych delegacji, wspólną ocenę technik śledczych.

Na Państwach Członkowskich spoczywa obowiązek informowania i konsultowania się wzajemnie w celu skoordynowania działania.

3.3. Europol

Europejski Urząd Policyjny. Jest to jedna z ponadnarodowych instytucji III Filaru Unii Europejskiej. Traktat z Maastricht w art. K. Ust. 2 przewidywał jego utworzenie. Europol oficjalnie rozpoczął działalność 01.07.999 roku. Głównym jego zadaniem było rozwijanie współpracy z pastwami członkowskimi oraz zwalczanie przestępczości, udzielanie pomocy policjantom państw członkowskich Unii Europejskiej w prowadzeniu postępowań przygotowawczych, koordynację działań dochodzeniowych, budowanie systemów informacji policyjnych, zwalczanie nielegalnej imigracji, handlu ludźmi, rozpowszechniania dziecięcej pornografii, handlu narkotykami, sprzedaży kradzionych pojazdów, materiałów radioaktywnych, tworzenie spójnej metodologii pracy operacyjnej, analizy kryminalnej, wywiadu kryminalnego a także klasyfikacja danych operacyjnych.

Głównym zadaniem Europolu jest przeciwdziałanie zorganizowanej przestępczości oraz terroryzmu. W roku 2000 w zakres kompetencji Europolu dodano walkę z przestępstwami finansowymi (np.: „pranie brudnych pieniędzy”).

Konwencja o Europolu weszła w życie 01.10. 1998 roku. Jej ratyfikacja trwała ponad cztery lata. Europol posiada osobowość prawną. Organami Europolu są Rada Zarządzająca, instancja kontrolna danych osobowych, kontroler finansowy, komisja finansowa. Budżet Europolu jest finansowany ze środków państw członkowskich. Za szkody spowodowane przez organy i pracowników odpowiedzialność ponosi Europol. Datą uznawaną za dzień ostatecznych narodzin Europolu jest 26.03.2000 roku. Wtedy to Europol uzyskał pełną zdolność prawną jako organizacja międzynarodowa.

W art. 30 TUE, wynikających z Traktatu Amsterdamskiego, Rada Ministrów Sprawiedliwości i Spraw Wewnętrznych Unii Europejskiej będzie wspierać współpracę w ramach Europolu:

• umożliwi wspomaganie i rozwijanie działań śledczych oraz będzie koordynować działania wspólnych grup policyjnych składających się z przedstawicieli organizacji członkowskich,

• umożliwi zwracanie się do właściwych władz krajów członkowskich o koordynowanie śledztw przez kompetentne organy oraz wykonywanie przez Europol ekspertyz dla państw członkowskich pomocnych w prowadzeniu śledztw,

• umożliwi nawiązanie łączności między prokuratorami, organami śledczymi, które zwalczają przestępczość zorganizowaną.

Polska przed przyjęciem do Unii Europejskiej nie może być członkiem Europolu. Jednak Polska podpisała umowę z Europolem. W Polsce utworzono również specjalną komórkę do spraw kontaktów z państwami spoza Unii Europejskiej z ramienia Europolu. Na wysokim poziomie pozostaje również współpraca w konkretnych sprawach a także wymiana informacji. W systemie Europolu bardzo ważną rolę odgrywa komputerowa baza danych TECS.

Są w niej gromadzone dane na temat skazanych, podejrzanych, świadków, ofiar przestępstw. Dostęp do systemów informatycznych będzie określany przez obowiązujące w państwach Unii Europejskiej prawo o ochronie danych osobowych.

B. Góralczyk, Polska Policja na drodze do Unii Europejskiej. Przewodnik dla funkcjonariuszy, Centrum Europejskie Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa 2000, s. 27.

J. Galster, Z. Witkowski, Kompendium wiedzy o Unii Europejskiej, TNOiK - Toruń 1999, s. 23.

B. Góralczyk, Polska Policja na drodze do Unii Europejskiej. Przewodnik dla funkcjonariuszy, Centrum Europejskie Uniwersytetu Warszawskiego,. Warszawa 2000, s. 32.

W. Morawiecki, Funkcje Unii Europejskiej. Zakres i sposób realizacji zadań, WSH. Warszawa 1996, s. 10.

J. Galster, Z. Witkowski, Kompendium wiedzy o Unii Europejskiej, TNOiK - Toruń 1999, s. 25.

Unia Europejska. Historia i instytucje, cz. 1. Urząd Komitetu Integracji Europejskiej, s. 2.

J. Galster, Z. Witkowski, Kompendium wiedzy o Unii Europejskiej, TNOiK - Toruń 1999, s. 27 - 32.

K. Głąbicka, Integracja Europejska, Wyższa Szkoła Biznesu w Radomiu, Radom 2001 r., s. 82.

J. Galster, Z. Witkowski, Kompendium wiedzy o Unii Europejskiej, TNOiK - Toruń 1999, s. 45.

Unia Europejska - Historia i instytucje, cz. I. Urząd Komitetu Integracji Europejskiej, s. 4.

S. Hombura, M. Muszyński, Traktat z Nicei z komentarzem, Studio Sto. Bielsko-Biała, 2001 rok.

Traktat o Unii Europejskiej. Maastricht 07.02.1992 r. Tytuł I,V,VI, w: Dokumenty europejskie, A. Przyborowska-Klimczak, E. Skrzydło-Tefalska, t. III, Lublin 1999, s. 45.

Unia bez tajemnic. Biuletyn Informacyjny Urzędu Komitetu Integracji Europejskiej, s. 6.

B. Góralczyk, Polska Policja na drodze do Unii Europejskiej. Przewodnik dla funkcjonariuszy, Centrum Eu- ropejskie Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa 2000, s 50.

Tamże, s. 42.

J. Galster, Z. Witkowski, Kompendium wiedzy o Unii Europejskiej, TNOiK - Toruń 1999, s. 91.

Tamże, s. 75.

K. Głąbicka, Integracja Europejska. Wyższa Szkoła Biznesu w Radomiu, Radom, 2001 r., s.62

Tamże, s. 106.

Cathryn Ross, Ogólny przegląd instytucji Unii Europejskiej. Struktury i procedury. Zeszyt nr 1, Warszawa 2000 r., s. 37.

Tamże, s. 6.

J. Galster, Z. Witkowski, Kompendium wiedzy o Unii Europejskiej, TNOiK - Toruń 1999, s. 97.

Dokumenty europejskie, A. Przyborowska-Klimczak, E. Skrzydło-Tefalska, t. III, Lublin 1999, s. 221.

K. Głąbicka, Integracja Europejska, Wyższa Szkoła Biznesu w Radomiu, Radom. 2001, s. 116,121,122.

Tamże, s. 113.

Tamże, s. 112.

Tamże, s. 113.

Tamże, s. 114.

Tamże,s.114.

Tamże, s. 115.

Fundusze przedakcesyjne w Polsce. Urząd Komitetu Integracji Europejskiej. Warszawa, 2002, s. 3.

Tamże, s. 12.

Tamże, s. 10.

Konwencja Wykonawcza do Układu z Schengen, 19.06.1990, Tytuł IV.

F. Jasiński, System Informacji Schengen, s. 6.

Europejska Współpraca Policyjna, pod red. W. Czaplińskiego, Warszawa - Legionowo 1999, s. 29.

Konwencja Wykonawcza do Układu z Schengen, Tytuł III.R. I, Współpraca Policyjna.

Tamże, art. 40, ppkt 7.

Urząd Komitetu Integracji Europejskiej, Współpraca Policyjna i Sądowa w sprawach karnych Unii Europejskiej, s. 1.

B. Góralczyk, Polska Policja na drodze do Unii Europejskiej. Przewodnik dla funkcjonariuszy, Centrum Eu- ropejskie Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa 2000, s. 202.

Tamże, s. 203.

---