Formalne opracowanie dokumentów (zbiorów) - notatki z wykładów, Dokumenty(1)


Form. Oprac. Dokumentów. Formaty danych W

Dr hab. A. Tokarska

W1

Egzamin czerwcowy

Zasady opracowania dokumentów w dogodny sposób dla użytkownika. Powinna posiadać wszystko, czego się potrzebuje. Tego się oczekuje. Chodzi o opis zgodny ze standardem I oczekiwaniem odbiorcy. W bibliotece dla dzieci I młodzieży będzie musiał być np. dodatkowy typ katalogowania I opisu. Różne dokumenty w różny sposób trzeba opracować, aby jak najlepiej trafiały do użytkownika. Tak, aby nie ograniczał opisu dokumentu.

Przysposabianie dokumentu dla użytkownika. Jak się je opracowuje dokumenty - z formalnego punktu widzenia.

Katalog rzeczowy jest dla użytkownika najważniejszy. Bo nie zna się na bibliotekoznawstwie. Katalog formalny jest oparty na cechach wydawniczych dokumentu. Katalogi formalne, redagowanie pełnego opisu każdego typu dokumentu. Jak w sposób formalny opisać dokument - strefy opisu dokumentów, znaki I symbole.

Akty normatywne - jak pn-82/n-01152 (norma arkuszowa, podstawa opisu różnych dokumentów)

Katalogowanie dokumentów bibliotecznych. To opisywanie zgodne z norma w zależności od użytkownika. Są różnice miedzy katalogiem dla różnych użytkowników. Czyli warianty opisu. Katalogowanie dokumentów zwartych I ciągłych - periodyczne lub nie.

Historia opisu formalnego będzie wpleciona do wykładu.

Wersja pełna, skrócona I bardzo skrócona opisu bibliograficznego. Od 84 roku jest znormalizowany.

Transliteracja I transkrypcja.

W2

Norma pn-89/n-01224: opracowywanie zbiorów informacji o dokumentach. Najwięcej tu o opisie bibliograficznym. Opisać dokument to ustalić jego cechy wydawniczo-formalnych. Uporządkowany zestaw danych o dokumencie, służących do jego identyfikacji, z reguły przejętych z opisywanego dokumentu. W wypadku braku tych informacji bibliotekarz posiłkuje się słownikami kryptonimów etc. 8 sformalizowanych stref opisu.

2. Hasło dokumentu to najważniejszy element wyszukiwawczy. 3 najważniejsze rodzaje haseł: tytułowe, autorskie I korporatywne. Hasło + opis dokumentu = opis katalogowy.

3. Konwersja pisma. Opis musi być czytelny na całym świecie - transliteracja, czyli przekład każdego znaku na jakiś inny znak zgodnie z ustaleniami. Nie można transkrybować - czyli tak jak się mówi.

4. Zakres I zasięg. Biblioteka narodowa od 1801, Jagiellońska ja uzupełnia. Czasem biblioteki zwiększają zasięg na nie tylko Polskę.

5. Układ zbiorów informacji o dokumentach = katalogi lub bibliografie (zwykle rzeczowe). Katalog alfabetyczny jest najważniejszym formalnym katalogiem.

Norma opisu bibliograficznego pn-82/n-01152 - najważniejsza norma dla opracowania formalnego.

Jest to norma arkuszowa. Składa się z 13 przynajmniej arkuszy. Były inne normy - '52, '73, światowa '79. Norma 82 musi być stosowana wszędzie od stycznia '84.

.00 - postanowienia ogólne

.01 - opis bibliograficzny dla wydawnictw zwartych (książek tradycyjnych)

.02 - arkusz dla wydawnictw ciągłych (periodycznych)

.03 - dokumenty normalizacyjne (wycofane)

.04 - ikonografia

.05 - kartografia, mapy, modele

.06 - druki muzyczne - partytury

.07 - dokumenty dźwiękowe (obecnie)

.08 - stare druki (do 1800)

.09 - prace niepublikowane (np. magisterskie), nie służą rozpowszechnianiu

.10 - wydawnictwa techniczno-handlowe (wycofana) - instrukcje, napisy

.11 - patenty

.12 - filmy

.13 - dokumenty elektroniczne o zasięgu zdalnym I lokalnym.

W3

Biblioteka udostępnia

Katalog biblioteczny - katalogowanie to sporządzanie zgodnie z obowiązującą instrukcja dokumentów/ zasobu bibliotecznego w celu utworzenia katalogu bibliotecznego. (katalog formalny (alfabetyczny, geograficzny, chronologiczny itp.) lub rzeczowy) - wg 8 stref opisu.

Katalogi formalne są całkowite I cząstkowe. Są pełne I w wyborze.

Trzy stopnie opisu bibliograficznego:

Jednolita instrukcja opisu była zawsze dość problematyczna. 1839: Antonio Panizzi, włoski prawnik jako dyrektor brytyjskiej biblioteki opracował w 91 paragrafach przepisy katalogowania książek. W Polsce J. Lelewel wydal Bibliograficznych Ksiąg dwoje w 1826. Ułatwił bibliotekarzom prace dzięki "wygotowaniu dokumentów". Polecał jak opisywać rękopisy - uwagi o katalogowaniu. Pierwsza instrukcja powstała w 1934 publikacja: J. Grycz: Przepisy katalogowania książek.

Wszystkie kraje miały swoje instrukcje - pod koniec XIX w je często cytowano. Ważna jest instrukcja pruska - 1898, rozpowszechniona na ziemiach polskich.

W bibliotekatarstwie amerykańskim w 1854 przygotowano Zasady katalogowania w bibliotekach amerykańskich. Anglicy w 1908 przygotowali anglo-amerykanskie przepisy katalogowania. Współpraca światowa opiera się na angielskim języku, który zaczyna dominować w opisie bibliograficznym.

Grycz z Borkowską wydawali 7 razy przepisy katalogowania - aż do 1971 roku w powojennej Polsce.

To norma z 1951 roku: 01152. Poprawiona w 1973 roku - z niej trzeba korzystać dla patentów, itp., nie objętych jeszcze normami.

1974 - ISBD , światowy standard pn82/n-01152 pojawiła się w 51, poprawiona w 74 I znowelizowana w 1982 roku wg standardu światowego. To ten dokument określa 8 stref opisu.

Dr Z. Gębołyś

gebolys@us.edu.pl

W4

Literatura:

Podręczniki:

Bibliotekarstwo. Red. Z. Żmigrodzki.

Bibliotekarstwo szkolne

Vademecum bibliotekarza

Bibliotekarstwo naukowe. Red. A. Łysakowski (1956).

J. Olszakowa: Formalne opracowanie zbiorów.

Przepisy:

M. Lenartowicz: Przepisy katalogowania

J. Grycz, Borkowska

Normy:

Tu także normy transliteracyjne, skrótów wyrazów, haseł.

Wymogi do egzaminu:

Forma ustna z elementem normy pisemnej (katalogowanie).

Formalne opracowanie zbiorów, katalogowanie to ciąg czynności, które dążą do przysposobienia dokumentów bibliotecznych poprzez wykazanie cech formalno-wydawniczych (autor, tytuł itp.) i wykazaniu go w jednym z katalogów. Wyróżniamy 3 etapy po nadejściu dokumentu do biblioteki:

1. opracowanie techniczne

2. opracowanie formalne

3. opracowanie rzeczowe

Dokument najpierw jest akcesjonowany, później wprowadza się do inwentarza. Potem przechodzimy do opracowania formalnego - charakterystyki formalno-wydawniczej dokumentu. Następnie przechodzimy do charakterystyki treściowej.

Katalogi bywają bardzo różne, jednak dzisiaj elementem krajobrazu bibliotecznego są terminale, dostęp do wszelkich katalogów technicznych, formalnych i rzeczowych. Oprócz katalogów kartkowych i cyfrowych powstawały też katalogi mikrofiszowe - mikrofisze zastąpić miały książki, tak jak dziś e-booki. Nie zabraknie tu komputerowego katalogu MARC czy NUKAT (zmalała ranga opracowania w bibliotece, wzrosła rola informacji i marketingu. Katalogowanie dzięki NUKATowi stało się rutynowe).

HASŁO - wyróżnik według którego szeregowane są karty katalogowe; wyodrębniony element opisu wybrany jako reprezentacyjny. Wyróżniamy formalne hasła osobowe, tytułowe, korporatywne i geograficzne.

KATALOG (gr. Catalogain, liczyć, policzyć) to uporządkowany według określonych prawideł spis określonego zbioru dokumentów. Katalog biblioteczny to spis dokumentów znajdujących się w bibliotece ułożonych w porządku abecadłowym lub alfabetycznym haseł. Katalog biblioteczny ma 3 zasadnicze zadania:

- Informuje o dokumentach, znajdujących się w bibliotece.

- Wskazuje miejsce dokumentu w zbiorze (po sygnaturze)

- Udziela jak najszybszej odpowiedzi użytkownika (zapytanie o autora, o tytuł, zapytania szczegółowe)

Z zadań tych wynikają cechy katalogu:

- Przejrzystość,

- Uporządkowanie,

- Czytelność (katalogi kartkowe ręczne)

W5 - Katalogowanie - dzieje i przepisy

Zadania katalogów bibliotecznych:

  1. Informowanie o dokumentach, znajdujących się w bibliotece

  2. Udzielają jak najszybszej odpowiedzi na zapytanie użytkownika. Nie wszystkie katalogi spełniają te kryteria.

  3. Wskazywanie miejsca dokumentu w zbiorze

B. Białkowska wskazuje na zadania szczegółowe, również ważne:

  1. Wdrażają uczniów w posługiwaniu się katalogiem bibliotecznym

Są różne podejścia do katalogów: Podział ze względu na kryteria:

  1. Struktura wewnętrzna

    1. Katalog alfabetyczny

    2. Katalog rzeczowy

  2. Forma

    1. Autor, hasło przedmiotowe

    2. Katalog krzyżowy, połączenie katalogu formalnego i treściowego

    3. Katalog

  3. Kompletność

    1. Katalog ogólny - obejmuje wszystkie dokumenty znajdujące się w bibliotece - w jednym ciągu ujmuje wszystkie typy dokumentów. Rzadki typ katalogu, z wyjątkiem katalogów komputerowych

    2. Katalog pomocniczy - to katalogi cząstkowe, pomocnicze i specjalne - wykazują tylko część zbiorów biblioteki:: np. Katalog czasopism, katalog lektur szkolnych.

  4. Zasięg:

    1. Główny - to katalog ogólny. Karty zawierają pełne opisy większości wydawnictw

    2. Specjalny - katalog obejmujący np. Stare druki, rękopisy, muzykalia, stare mapy

    3. Pomocniczy - wtórne, rejestrujące jakąś grupę zbiorów, np. Katalog zbioru podręcznego czytelni; katalog regionalny; nie wymagają pełnego opisu.

    4. „Wyborowy“ - wybór dzieł z całego zasobu bibliotecznego dla pewnej grupy czytelników. Czasem: katalog wzorcowy.

    5. Zagadnieniowy - Katalog, który obejmuje książki i rozdziały z nich, artykuły z dzieł zbiorowych i czasopism. Wykazuje książki tylko w pewnym obszarze - np. zagadnienia techniczne. Czasem nazywane są kartotekami - pojawiają się np. w bibliotekach specjalistycznych.

    6. Zawartości czasopism i dzieł zbiorowych - katalogi zagadnieniowe ograniczone do dzieł niesamoistnych wydawniczo. Najczęściej tematyczne katalogi rzeczowe.

    7. Centralny - wykazuje zbiory większej liczby bibliotek. Może być ogólny, obejmujący wszystkie dziedziny wiedzy, ale też specjalny. Może dotyczyć jednej miejscowości, gminy, regionu. Katalogi starodruków, inkunabułów. Mogą skupiać produkcję państwową lub nawet światową. Podają sigla, skrócone nazwy bibliotek, które dysponują danym dokumentem.

  5. Postać zewnętrzna

    1. Książkowe - w formie tomowej lub zeszytowej, spotykane w małych bibliotekach, zwykle w porządku alfabetycznym. Forma od samego początku ułomna, ale powszechna. Cenne a czasem jedyne źródło informacji o dawnym księgozbiorze

    2. Kartkowe - wypierały katalogi książkowe dopiero w XX w. Katalogi te przechodziły ewolucję tak wielkości jak i zawartości.

    3. Komputerowe - a także katalog internetowy. Najnowocześniejsza forma katalogu.

  6. Zasięg terytorialny

    1. Lokalny

    2. Regionalny

    3. Państwowy

    4. Międzynarodowy

Katalog powstaje dzięki czynności katalogowania - aby katalogować trzeba mieć wiedzę, doświadczenie oraz instrumentarium, oprzyrządowanie. W obszar tego wchodzą przepisy i normy katalogowania, normy pomocnicze. Instrukcje katalogowania to zbiór szczegółowych reguł wyboru formy hasła i opisu bibliograficznego. Określają organizację katalogu bibliotecznego. Przepisy te występują w różnej formie.

Normy bibliograficzne oznaczone symbolami Pn11052:#. Do norm pomocniczych wliczamy normy transliteracyjne, skracania wyrazów, szeregowania haseł, numeru identyfikacyjnego ISBN/ISSN.

W6 - dzieje katalogów i katalogowania

Grycz, Bieńskowska...

Katalogi przechodziły przeróżne przeobrażenia przez tysiące lat istnienia. Ważne zmiany miały miejsce w XIX w. Mówić tu trzeba o ewolucji samego katalogu, jak i przepisów katalogowania.

Grecja

Katalogi spotykamy już w starożytności. Zachowane katalogi pochodzą z 1. tysiąclecia p.n.e. Z 880 r. P.n.e. Pochodzi chiński katalog biblioteki pałacowej. Drugim katalogiem jest katalog Biblioteki Aleksandryjskiej. Powstała w III w. P.n.e., stała się symbolem helleńskiej kultury i cywilizacji. Ptolemeusze kontynuowali tradycje greckie na terenach Aleksandrii - symbolem tego stała się biblioteka. Coś jakby pomnik po panowaniu.

Twórcą tego katalogu był Kallimach - bibliotekarz, erudyta, uczony. Stworzył tablice (pinaces), systematycznie zbierające 120 ksiąg. Podział na dwa działy: poezję i prozę. Poezja obejmowała gatunki literackie, w prozie umieścił dziedziny takie jak historia. Każde hasło zawierało dokładny opis dzieł i krótką informację o utworze. Podawany był autor, liczba wierszy, liczba zwojów. Była to więc poniekąd pierwsza bibliografia.

Pierwsze katalogi greckie były katalogami rzeczowymi, jako pierwsze jednak podawały autora.

Rzym

O katalogach nie wiadomo wiele. Dokumenty dzielone były na łacińskie i greckie. W obrębie obydwu kategorii panował układ przedmiotowy. Funkcjonowały 2 rodzaje katalogów:

Rzymianie nie rozwinęli zbytnio sztuki katalogowania. Jednak to rzymianom zawdzięczamy ideę biblioteki publicznej

Średniowiecze

Twórcami katalogów byli przeważnie duchowni. Obok ora et labora przychodził postęp. Benedyktyni, a szczególnie cystersi przyczynili się do rozwoju sztuki katalogowania. Biblioteki klasztorne służyły głównie celom kościoła. Sporządzano zwykle inwentarze biblioteczne - tworzone w celu określenia stanu ilościowego i kontroli zbiorów. Do katalogu nie miał dostępu użytkownik, bo mógłby go zniszczyć lub ukraść. Inwentarz biblioteczny był rodzajem katalogu topograficznego, t2worzony był dość chaotycznie, nie istniały jeszcze odpowiednie przepisy. Bibliotekarz zwykle znał na pamięć ustawienie swojego księgozbioru. Bibliotekarz musiał mieć pamięć lokalną.

W czasach nowożytnych właściwie nic się nie zmieniło - dominuje katalog rzeczowy przedmiotowy.

XIX w.

W XIX w. Wzrosła oświata i produkcja książek. To pociągnęło rozwój bibliotek i większą potrzebę kontrolowania bibliotek. Państwa chciały mieć kontrolę nad tym, co ludzie czytają. Nadal katalog systematyczny jest najważniejszy w bibliotece. Pojawia się już czasem katalog alfabetyczny, do poszczególnych grup katalogu topograficznego. Czasem tworzono też katalogi alfabetyczne tematyczne w Niemczech.

Katalogi stają się nieodłącznym narzędziem wyszukiwania informacji. Wraz z tym procesem narodziła się potrzeba ujednolicenia katalogu. Środkiem ku temu były lub być mogły instrukcje katalogowania - zbiory przepisów. Instrukcja katalogowania ma za zadanie:

Dobra instrukcja powinna być zwięzła, konsekwentna, powinna wyczerpująco opisywać dokument.

Instrukcja katalogowa dla biblioteki British Museum / Antonio Panicci, Włoch. Przygotował on instrukcję złożoną z 91 paragrafów. Wydrukował ją i upowszechniła się na całym świecie.

W 1851 roku powstaje pierwsza amerykańska instrukcja katalogowania. Autorem jej był Charles Jewett. Próbował, bazując na instrukcji Paniniego, stworzyć katalog krzyżowy - łączący katalog rzeczowy i autorski.

W 1886 roku Ch. Kate opracował przepisy dla Bibliotek amerykańskich. Leopold Delisle 1890.

Pierwszą instrukcją katalogowania w Niemczech była instrukcja porządkowania w Królewskiej Bibliotece w Breslau (Wrocław). Była podstawą późniejszej Instrukcji pruskiej. Została opracowana instrukcja katalogu kartkowego Biblioteki Królewskiej w Berlinie (Deutsche Bibliotek). Instrukcja pruska z 1890 roku związana była z Niemieckim Katalogiem Centralnym. Zaczęła obowiązywać w bibliotekach niemieckich i austryjackich od 1930. Instrukcja pruska nie była narzucana siłą. Główne cechy:

Pruska instrukcja przyjęła się w wielu krajach europejskich, również w Polsce.

W 1908 powstały anglo-amerykańskie przepisy katalogowania. Były to pierwsze jednolite przepisy katalogowania.

Po roku 1945 bibliotekarze dochodzą do wniosku, że trzeba ujednolicić na całym świecie przepisy katalogowania zbiorów. Katalogi powinny być zrozumiałe dla użytkowników z różnych krajów. IFLA w 1954 roku w Zagrzebiu powołuje dyskusję, której głównym tematem było hasło opisu bibliograficznego. W 1961 bibliotekarze z wielu krajów dyskutują o międzynarodowym ujednoliceniu opisu - pod kątem hasła autorskiego. Świat był bowiem podzielony na instrukcje pruskie i instrukcje anglosaskie. Dyskutowano na temat transliteracji, katalogowania ksiąg liturgicznych, wydawnictw seryjnych, mechanizacji prac katalogowania. Ustalono na konferencji:

Zasady ujęto w przepisy katalogowania.

W 1996 roku Biblioteka Kongresu zainicjowano program katalogowania korporatywnego (Shared Catalogues). Dążono do zniwelowania dublowania prac katalogowania. Idea ta miała być tak realizowana, że biblioteki współpracujące z Biblioteką Kongresu. Rezultatem była konieczność przeredagowania kart opisu bibliograficznego.

IFLA zwołuje w Kopenhadze obrady, dyskutuje się nad hasłem, projekt ujednolicenia opisu bibliograficznego. Ustalono:

W 1974 roku wydano normę ISBD(M) - Międzynarodowa norma opisu bibliograficznego wydawnictw zwartych. Drugie wydanie w 1978. W 1977 powstaje standard ogólny ISBD(G) (Generals). Celem ISBD(M) było:

W 1973 ISO wydaje normę format opisu magnetycznego do wymiany na taśmach magnetycznych. MARC - Machine Readable Catalogue.

W 1977 opublikowano UniMARC - format do międzynarodowej wymiany rekordów.

Polskie przepisy katalogowania

XVIII w. Anufred Kopczyński tworzy instrukcje katalogowania zbiorów Załuskich. Kolejnym krokiem był Joachim Lelewel: Bibliograficznych ksiąg dwoje. Przepisy katalogowania opracowali Maksymilian Sobieszczański oraz Karol Estreicher, twórca Bibliografii Polskiej. Momentem odpowiednim dla powstawania polskich norm było odzyskanie niepodległości. W 1919 Edward Puncek w Bibliotece Jagiellońskiej. Określi stan katalogów i ich braki. W 1923 roku opracował zasady katalogowania. W 1923 roku powstają też zasady katalogowania w Warszawie. W 1929 roku Marian Łodyński tworzy katalogi dla bibliotek (?)wojskowych. Brakuje katalogom ujednolicenia. Rudolf Kotula tworzy instrukcje opracowania zbiorów naukowych, wzorując się na instrukcji pruskiej.

Zasłużonym uczonym w tym polu był Józef Grycz. Stworzył kompilację instrukcji pruskiej, anglosaskiej, międzynarodowej normy. W 1926 roku wydaje wytyczne do ogólnopolskiej instrukcji katalogowej. Adam Łysakowski wygłasza referat o różnych formach katalogowania w bibliotekach polskich. Józef Grycz na tym samym zjeździe opracował przepisy ujednoliconego katalogowania. Przepisy te zostały ukończone w 1934 roku.

W 1945 roku Grycz pracuje nad skróconą formą przepisów ujednoliconych. Chciano trafić do szerszego odbiorcy. Do 1976 roku wychodzi 6 wydań tych przepisów. Nie zmienia się struktura - zasady ogólne, wybór hasła, technika i szeregowanie kart katalogowych.

Równolegle do prac Grycza prowadzone są prace na forum stowarzyszenia bibliotekarzy polskich. W 1954 roku powstje zespół do spraw katalogowania. W 1962 pod przewodnictwem K. Pieńkowskiej powstaje instrukcja przejęta potem przez Bibliotekę Narodową (?). W 1974 prace nad polskim ujednoliceniem zahamowały się ze względu na ISBD(M). W 1982 roku ukazują się: Norma pn-82/n-01152 opis bibliograficzny, oraz Przepisy katalogowania M. Lenartowicz. W 1983 ukazują się przepisy katalogowania książek. 1994 to moment przełomowy w dziejach polskiego katalogowania, rzutujący na stan obecny sztuki katalogowania. Odchodzi w cień katalog kartkowy, zastępowany powoli przez katalog komputerowy.

Opis bibliograficzny zepchnięty został na margines. Można importować go z innej biblioteki, nie trzeba go już tworzyć samodzielnie.

Zagadnienie instrukcji katalogowania jest ciągle ważne. Tworzy się dokumenty pomocne bibliotekarzom - pomocne do redagowania opisów katalogowych.

W7 - Hasło opisu bibliograficzneg

HASŁO to grupa wyrazów lub symbol, stanowiący o zaszeregowaniu katalogu, jest wyróżnione w katalogu. Nie jest częścią opisu bibliograficznego, a jest to element wyodrębniony. Od hasła zależy, w którym miejscu katalogu znajdzie się nasz opis, też w którym miejscu znajduje się książka. Trochę tak jak nazwisko - jest znakiem tożsamości książki.

Hasło osobowe (autorskie)

FORMA. Forma hasła to nazwa osoby autora lub innego twórcy, o którym jest mowa (przedmiot publikacji).

NAZWISKA OBCE. Nowe przepisy katalogowania (zbiór tekstów). Powtarzające się nazwiska w katalogu należy uzupełniać o daty urodzin/śmierci dla rozróżnienia. Należy mieć pewien dystans do tego - są czasem dwie osoby, które nazywają się tak samo - sama tematyka dzieła może nie wystarczyć do rozróżnienia. Bibliotekarz nie ma prawa ingerować w dane, podane w tekście na np. Karcie tytułowej.

Jak postąpić z nazwiskami, choćby w językach romańskich, germańskich - del, fer, von, itd.? Uszeregowano to na 4 grupy:

Stosujemy w hasłach osobowych przecinki - po nazwisku przed imieniem. Wstawiany jest w celach rozpoznawczych w systemach komputerowych.

Z nazwiskami polskimi też mamy problemy. Niema już nazwisk z locativusem: Biernat z Lublina, Grzegorz z Sanoka. Częstym problemem są dopowiedzenia, oznaczające godności świeckie, kościelne, naukowe, zawodowe, Przyjęto zasadę, że godności podaje się tylko w stosunku do ludzi ważnych - o wysokiej hierarchii. Trzeba być konsekwentnym - poglądy katalogujący powinien schować do kieszeni. O godnościach można wspomnieć w strefie uwag. Nie pomijamy papieża, świętych, błogosławionych. Z zasady spolszczamy obce nazwiska i ich godności.

Godności naukowe zawodowe są redukowane - inż, dr, lekarz, farmaceuta - są one redukowane. Godności związane z pochodzeniem nazwy te dodaje się w dopowiedzeniach: Jan III Sobieski (król polski). Podajemy hrabiego, księcia. Podajemy w formie oficjalnej, nazwisk współczesnych nie spolszcza się, chyba że jest to forma ogólnie już przyjęta.

Nazwiska, pochodzące z Grecji i Rzymu spotykają nas na wszelkich latach edukację. Greckie: Czy podawać nazwisko w formie oryginalnej czy spolszczonej? Ajschylos to może być forma niezrozumiała dla osoby, która nie zna języka polskiego. Nazwa polska nie trafi do obcokrajowca. Nazwy rzymskie, już trójczłonowe: Caton Marek Porcjusz. Nazwa ta pochodzi od imienia ojca. Jednak w języku rosyjskim się przyjęło: Piotr Vassijewicz Orgiojow

Jest jeszcze jeden problem. Katalogowanie to nie czynność mechaniczna/rutynowa. Katalogowanie wymaga rozległej wiedzy językoznawczej i historycznej. Jan Sarkander ze Skoczowa.

W8 - hasło osobowe

Forma hasła osobowego.

Polskie nazwiska podwójne i nazwiska w ogóle. Powstają od nazw miejscowości, mówią czasem o pochodzeniu, tworzone są od przezwisk. Nazwiska można zapisywać w różny sposób. Przydomki to typ nazwisk średnio częsty. To nazwiska dwuczłonowe, które w swej nazwie mają element przyhdomka: Adam Grzymała-Siedlecki. W takiej sytuacji przydomek przesuwa się na koniec: SIEDLECKI, Adam, Grzymała. W sytuacji, w której nie wiemy, czy element jest przydomkiem, czy nie jest, posługujemy się poradnikami i Internetem.

Nazwiska podwójne mężatek: nazwiska panieńskie przesuwane są na koniec hasła: TRZECKA, Jadwiga, Kowalska. Dwuczłonowe nazwiska męskie traktujemy jako całość: WOŁEK-CZARNECKI, Tadeusz. Formy żeńskie zakończone na -ówna są tolerowane, jeśli jest używana przez autora. Także pospolitą, a używaną formę należy przyjąć. Np. PAWŁOWICZOWA, Maria - nie należy zamieniać tego na Pawłowicz. Formy męskie w nazwiskach żeńskich: Anna Pogonowski, Agnieszka Biały.

W drukach węgierskich mamy często najpierw nazwisko, potem imię. Nazwiska orientalne składają się z imienia osobistego i dodatku określające pochodzenie, pokrewieństwo, zawód lub cechę. Takie osoby kataloguje się pod imieniem osobistym. MUHAMUD, Zaharuja, Al-Razi. Nazwiska hinduskie: tu pierwsze jest imię, po którym umieszcza się dalsze człony: BATTA, Alla-Jama. Nazwiska amerykańskie, skandynawskie, rosyjskie mogą także przysporzyć kłopotów. Rosyjskie zawierają Patrimonium (synostwo): Dymitry Olga Timotejevna Marceva.

Pisownia nazwisk polskich za granicą - celowo są zmieniane, aby było łatwiej. Transliterowane jest na lokalny alfabet, choć np. Na Litwie czasem stosuje się zapis fonetyczny.

Kiedy hasło osobowe jest hasłem opisu bibliograficznego:

Specjalne nazwy osobowe, spotykane w książkach i dokumentach. Pierwsza grupa:

Druga grupa: który z twórców dzieła będzie wyszczególniony: typy piśmiennicze, które wzbudzają wątpliwości:

W9 - hasło tytułowe

Oprócz hasła osobowego mamy inne typy haseł - tytułowe i korporatywne oraz nazwa geograficzna występująca w roli hasła. Niegdyś występowały tylko hasła autorskie i tytułowe. Korporatywne pojawiło się w ramach specjalistycznych analiz.

Granicą podziału między hasłem tytułowym a osobowym jest zwykle liczba autorów. 1-3 autorów ma hasło osobowe, więcej ma hasło tytułowe. Karta katalogowa ma umożliwić szybkie dotarcie do dokumentu, dlatego jest sumą doświadczeń bibliotekarzy - stąd mamy 3 autorów jako granicę. Gdy autorzy danej publikacji są znani (nieanonimowi, katalogujący powinien dążyć do odnalezienia autora) używamy hasła tytułowego.

Forma hasła tytułowego. Długo występował jako hasło rzeczownik znaczący - pierwszy rzeczownik o wartości informacyjnej (przepisy niemieckie). Przepisy anglosaskie brały po prostu pierwszy wyraz tytułu. Nie ma potrzeba podawać następnych wyrazów. Jeśli będzie trzeba porządkować, to można po kolejnych wyrazach tytułu. Pamiętać trzeba, że hasło nie tylko informuje, ale jest też informacją o zawartości dokumentu.

Stosowanie hasła wielowyrazowego jest uzasadnione gdy całość tworzy spójną całość:

Pierwszy wyraz tytułu może być nietypowy - są wyjątki, które dopuszczają nie pierwszy, a drugi lub kolejny wyraz tytułu:

Porządkowanie

Tytuł może być elementem porządkowania. W wypadku tych samych tytułów śledzimy porządek abecadłowy.

Tytuł ujednolicony - według pierwszego dzieła tytułu ujednoliconego. Pod pierwszym tytułem będzie podany każde wydanie. Stosuje się go przy szerszych, bardziej znanych tytułach - jak przypadki Robinsona Crusoe, albo Biblia. Biblia zawsze jest katalogowana pod hasłem „Biblia“.

Tytuł formalny - dotyczy takich opisów jak katalogi i sprawozdania - muzeów, placówek naukowych.

Hasło korporatywne

To nazwa ciała zbiorowego w roli hasła bibliograficznego - instytucja występująca pod nazwą własną, obejmująca zespoły funkcjonujące nawet przez krótki czas (konferencje, festiwale).

Ciała zbiorowe wydają wiele publikacji, ale nie zawsze mogą występować w roli hasła: warunki:

Nazwę ciała zbiorowego podajemy w takim języku, w jakim występuje w danej publikacji. W wypadku kilku języków podajemy tą wersję, która jest najbardziej przydatna dla użytkownika.

Czy skrót, czy nazwa pełna - ta, która występuje najczęściej w dokumentach organizacji. Organizacja czasem zmienia nazwę. Wtedy używamy nazwy ciała, używanej w czasie publikacji dokumentu. „Stowarzyszenie Bibliotekarzy polskich (1953-)“

Przy nazwach korporatywnych stosujemy strukturę hierarchiczną: „Uniwersytet Śląski. Instytut Bibliotekoznawstwa i Informacji Naukowej“ (pomijamy nazwy pośrednie). Wyjątkiem jest tu Biblioteka Jagiellońska. Ma swoją wyróżniającą nazwę, więc jej hasło będzie brzmiało „Biblioteka Jagiellońska“.

Co zrobić z instytucjami o takiej samej nazwie? Uzupełniamy o nazwę geograficzną - np. „Muzeum Narodowe (Wrocław). „Bank Polski (1985-)“.

Jeżeli nazwa ciała zbiorowego jest dwujęzyczna i obie formy są oficjalne, to przyjmujemy tą nazwę, która jest pierwsza.

Hasło geograficzne

Hasła obce polskie dotyczące innych miast europejskich możemy podawać choćby jako odsyłacz. Wilno => Vilinus.

Hasło takie stosujemy, gdy występuje nazwa geograficzna na pierwszym miejscu w tytule. Nazwa geograficzna przysparza sporo problemów - nazwy się przecież zmieniają.

Nazwę geograficzną należy podawać w polskiej pisowni w mianowniku - Paryż, nie: Paris. Praga, nie: Praha. Gdy brakuje polskiej formy, należy stosować formę oryginalną. Pomocne są słowniki geograficzne. Gdy forma uległa zmianie, podajemy formę najnowszą.

Dopowiedzenia form geograficznych. Czyli np. Warszawa (USA). Ligota (tu: nazwa gminy, bo wiele Ligot jest w Polsce).

Dla złożonych nazw geograficznych: Góry Izerskie, Pustynia Błędowska, Jaskinia Mroźna itd. Hasło geograficzne występuje w kolejności: Błędowska Pustynia, Mroźna Jaskinia (inwersja).

W10 - pomocnicze karty katalogowe

Karty pomocnicze tworzone są według starych przepisów lub nowych (J. Grycz, Borkowska 1966 lub M. Lenartowiicz: Przepisy katalogowania cz. 1. Cz. 2, która miała się zajmować szeregowaniem kart katalogowych, nie powstała i prawdopodobnie nigdy nie powstanie (ze względu na katalogi komputerowe).

Karty katalogowe pomocnicze. Tworzenie takich kart rodzi się z potrzeby. Katalog alfabetyczny jest zbiorem informacji o dokumentach, znajdujących się w bibliotece, o czym mówią karty główne - informacje podstawowe o dokumentach - ważniejsze informacje formalno-wydawnicze.

Katalog jest z zasady zbiorem dokumentów samoistnych wydawniczo i piśmienniczo, choć niesamodzielne dokumenty też są spotykane. W katalogu może się znaleźć informacja topograficzna, gdzie można znaleźć dany dokument.

Są 4 główne rodzaje kart pomocniczych:

M. Lenartowicz starała się dopasować zbiór i formę katalogu do maszyn liczących. Zredukowała karty katalogowe do 4 grup:

Zdarzają się dokumenty, które nastręczają wielu problemów. Chodzi o jednostki katalogowe takie jak antologia. Często wydawane są pod wspólnym nazwiskiem; najczęściej opracowywane są przez kogoś innego. Czynnikiem decydującym jest liczba autorów, którzy w antologii są umieszczeni. Jeśli jest ich 1-3 hasłem opisu będzie nazwisko autora/autorów. Jeśli zawiera dzieła większej liczby osób, hasłem głównym będzie hasło tytułowe. Bibliografie także jest trudna do opisu. A jeśli ma d 3 autorów to podajemy te właśnie informacje - nazwisko pierwszego autora (reszta na hasła dodatkowe). Jeśli więcej jest autorów, podajemy hasło tytułowe. Kontynuacje to też trudna forma literacka do opisu. Jane Austin: Emma doczekała się kontynuacji Emma Tennant: Zakochana Emma. Tu hasłem jest TENNANT, Emma. Inaczej będzie w przypadku skrótu/streszczenia Emmy. Hasłem będzie wtedy AUSTIN, Jane. Forma piśmiennicza nie ma tu wielkiego znaczenia. Scenariusz filmowy czy cokolwiek innego zależne jest od ilości autorów (1-3). Podobnie jest z recenzjami, trochę inaczej jest z wywiadami. Hasłem opisu będzie osoba, która udziela wywiadu, autora.

W przypadku przekładów hasłem głównym będzie nazwisko autora oryginału. Wydawnictwa albumowe: nazwisko ilustratora, fotografa. Reprinty (czasem reprodukcje, przedruki) - wierne przedruki dzieł dawniejszych. Kataloguje się je jak nowe dzieła, ale w strefie uwag podajemy „Reprint tego i tego dokumentu, miejsce, data itd.“. Nadbitki (jak np. Artykuł z pracy zbiorowej) informacja źródle nadbitki powinna się znaleźć w strefie uwag.

Katalogowanie wydawnictw współwydanych. Przy wyszczególnionym tytule poszczególne tytuły podajemy w strefie uwag, po skrócie Zaw.:.

Książki zapisane w alfabetach indoeuropejskich: problemem nie jest znajomość alfabetu (bo to łaciński), ale co zrobić ze znakami szczególnymi, specjalnymi? Stosuje się odpowiednie normy transliteracji i transkrypcji

W11 - katalogowanie wydawnictw nieksiążkowych

Dokumenty nieksiążkowe to wszystkie te dokumenty, których nie zaliczamy do wydawnictw zwartych - wydawnictwa ciągłe i zbiory specjalne. Zbiory specjalne same w sobie obejmują dokumenty nieksiążkowe, gromadzone w bibliotece, specjalne ze względu na formę, sposób gromadzenia, przechowywania, odtwarzania. Mieszczą się w nich:

Wszystkie te dokumenty mogą być gromadzone przez bibliotekę. Muszą być zatem również opracowywane, oznaczone numerami akcesyjnymi, pieczątkami i sygnaturami. Oczywiście do tego służą odpowiednie normy - większość z nich doczekała się odrębnych norm, choć kwestia wyboru hasła dla opisu jest trochę problematyczna.

WYDAWNICTWA CIĄGŁE (wydawnictwa o nieprzewidzianym z góry zakończeniu, ukazujące się w określonych lub nieokreślonych okresach, opatrzone wspólnym tytułem i numerowane chronologicznie, wyróżnikiem ich jest ISSN. Gazeta ukazuje się co najmniej 2-3 razy w tygodniu. Czasopismo ukazuje się najczęściej co tydzień, najrzadziej co 2 lata)

Często ulegają zmianie różne elementy: format, redaktor, szata graficzna (bo się zużywa), zawartość/profil tematyczny, dodatki (pojawiają się i znikają). Przez to katalogowanie wydawnictw ciągłych przysparza wielu problemów.

Przepisy katalogowanie wydawnictw ciągłych są konglomeratem oficjalnych i nieoficjalnych przepisów, normatywnie reguluje je PN-01152-2. Wcześniej były stosowane instrukcje katalogowania Krystyny Pieńkowskiej.

Opis bibliograficzny ma budowę - podobnie jak w innych wypadkach - strefową. Stref jest 8. W strefie 3. zamieszczamy informacje o różnych charakterystycznych elementów dla różnych typów elementów - tu umieszczamy numerację czasopism. Strefy i elementy oddzielamy znakami specjalnymi i interpunkcyjnymi. Np.:

Studia z polskiej składni historycznej = Studia z polskiej składni / Polska Akademia Nauk, Instytut Języka Polskiego ; [red. Nauk.: I. Twardzikowa. - [T.] 1. (1976). - . - 24 cm. - (Prace Instytutu Języka Polskiego). - Niereg. -Stresz. Ang., niem. - 1000 egz. - ISSN 0137-3927

Podstawą opisu powinien być pierwszy rocznik danego dzieła. W razie braku trzeba sięgnąć do bibliografii. Przy zmianie tytułu wydawnictwa ciągłego dozwolone są dwa rozwiązania oprócz odsyłacza:

Dodatki mamy:

Mamy też różne dokumenty towarzyszące, jako odrębna część wydawnictwa ciągłego (płyta, książka). Takie dokumenty trzeba podawać w strefie uwag.

HASŁEM wydawnictwa ciągłego jest nazwa czasopisma - cały jego tytuł. To nazwa wyrażona w tym języku, w którym jest zawartość czasopisma. Choć mało znane tłumaczenia możemy podawać. Jeśli czasopismo posiada sekcję, to tytuł sekcji podajemy po tytule. Jeśli tytuł jest za długi, możemy go skrócić. Skróty w tytule należy rozwiązywać. Podtytuł podajemy w takie j formie i takiej kolejności, w jakiej występuje w wydawnictwie ciągłym.

DRUKI MUZYCZNE (Zbiory nut (drukowane, rękopiśmienne) i materiały fonograficzne)

Zbiory muzyczne występują w każdej uniwersalnej lub humanistycznej bibliotece, rzadziej w fachowej.

Druki muzyczne to dokument specjalnego typu, w którym myśl ludzka zapisana jest w postaci notacji muzycznej, czasem uzupełniona tekstem. Formalnie druk muzyczny nie różni się bardzo od druku zwartego - dostają ISBN, rejestrowane obok książek.

Druki muzyczne są katalogowane na podstawie odrębnej normy. Podstawą jest PN-01152-06. Tworzenie opisów bibliograficznych przebiega podobnie jak w wydawnictwach zwartych. Stref jest także 8. Strefą różnicującą jest oczywiście 3., specjalnej. Obowiązują te same zasady doboru źródeł, co przy dokumentach zwartych. Np.:

Kącik dziecięcy = Chila ens = Laner : Mała suita na fortepian / C. Debusoy; red.: B. Woytowicz. - Warszawa, Polskie Wydawnictwo Muzyczne, 1975.

Autorzy libretta, ci, którzy dokonali transkrypcji itd. znajdą się w oznaczeniu odpowiedzialności

W strefie 8. podajemy numer wydawniczy i numer wydawnictwa muzycznego.

Dobór i forma HASŁA w druku muzycznego. Takie opisy mogą trafić do ogólnych katalogów, choć praktyką jest tworzenie odrębnych katalogów. Druki muzyczne są wykazywane pod hasłami osobowymi, tytułowymi. Hasła osobowe, nazwiska autorów, współautorów tekstów. Hasło tytułowe.

DOKUMENTY DŹWIĘKOWE (myśl ludzka zapisana jest na specjalnym nośniku utrwalania dźwięku) Historycznie postęp w nośnikach posuwa się szybko do przodu - od wałków fonograficznych do płyt optycznych.

Katalogowanie dokumentów dźwiękowych to arkusz PN-01152-06:1995. Dotyczy ona dokumentów jednotomowych, w których dokument dźwiękowy jest jednostką fizyczną. Wielotomowość rozumiana jest w całości. Jednostką opisu może być pojedynczy utwór lub fragment utworu - podział na dokumenty samoistne pod względem wydawniczym i *piśmienniczym.

Forma nie przesądza o tym, czy dokument skatalogujemy, czy nie. Sposoby formułowania danych, stosowanie skrótów: zasady identyczne jak przy drukach zwartych

Opis dokumentu zwartego jest zbudowany z 8 stref bez strefy specjalnej.. Dokument dźwiękowy zawiera inne informacje o zawartości dokumentu - zwykle w innych dokumentach niż inne. Za źródło danych trzeba uznać etykietę, opakowanie, koperta. Sam dokument też może być źródłem danych (np. Zapowiedzi piosenek przed piosenkami). np.:

II Koncert fortepianowy c-moll = Piano concerto N°2 in cminor / Henryka Melcer ; T. Rutkowska - fort. = piano ; Ork. Symf. Film. Narod., Józef Wilkomirski - cond.

W 2 i 3. poziomie szczegółowości

4. strefa jest podobna do zwykłe do dokumentów zwartych:

Warszawa : Polskie Nagrania, [ok. 1979] - 1 płyta (ok 38 mm) : 53, stereo, 30 cm. - Renagr. Z. Zgrajewska - Części utwory: I. Allegro..... - Muza 5X 1788 ; zł 65.

HASŁO dokumentu dźwiękowe wydawane jest 3 razy: osobowe (jak w drukach zwartych), tytułowe (jak w drukach zwartych), korporatywne (nie występuje w znaczeniu takim, jak katalogowanie dokumentów zwartych

Dokumenty dźwiękowe mogą być wykazywane w katalogu ogólnym, mogą być umieszczane w katalogu specjalnym.

W12 - dokumenty kartograficzne, techniczno-normalizacyjne, techniczno-handlowe, dukumenty niepublikowane, ikonografia

W bibliotece przechowywane są nie tylko dokumenty w formie kodeksu. To także obiekty muzealne, dokumenty na przeróżnych nośnikach (jak globus czy płyta CD).

ZBIORY KARTOGRAFICZNE

Dzielimy je na 3 grupy:

Forma dokumentu kartograficznego ma wpływ na katalogowanie - na wybór hasła i jednostki katalogowej, technikę katalogu specjalnego.

Typologia dokumentów kartograficznych ze względu na treść (mapy gospodarcze, fizyczne, gospodarcze, komunikacyjne, satelitarne).

Jednostką katalogową jest każdy samodzielny obiekt wydawniczy. Opis sporządzany jest według normy ISBDG. Opis bibliograficzny pod względem formalnym jest podobny do opisu książki lub druku muzycznego. Cechy charakterystyczne dla dokumentów kartograficznych umieszcza się w strefie specjalnej.

Jako oznaczenie odpowiedzialności zaznaczamy instytucję. W 3. strefie podajemy skalę. Adres wydawniczy, opis fizyczny, seria, strefa uwag, strefa numeru wydawnictwa kartograficznego.

Mapa topograficzna Polski : skala 1:200000 / Służba Topograficzna WP ; Sztab Generalny Wojska Polskiego ; Zarząd Topograficzny WZ Kart. - Skala 1:200000. - Warszawa : Wojskowe Zakł. Kart., 1990. - Mapy, kolor ; 38x35 cm, na arkuszach 47x62 cm, po złożeniu 24x13 cm.

Nie ma ogólnopolskiego standardu, mówiącego jak katalogować dokumenty kartograficzne - jest norma opisu bibliograficznego, ale katalogowanie to także wybór hasła. W 1954 ukazały się przepisy tymczasowe dokumentów kartograficznych.

Hasło dla dokumentu kartograficznego może mieć postać nazwy formalnej (globus, atlas), hasłem może być nazwa obszaru, terytorium, którego dokument dotyczy. A nazwy geograficzne są normalizowane. Mogą się rodzić problemy między nazwą oryginalną, czasową, a polską lub aktualną. Reguły - to np.:

Katalogi, jakie są tworzone dla dokumentów kartograficznych. Może się znaleźć między innymi dokumentami - w katalogu ogólnym. Może być utworzony katalog specjalny - tylko dokumentujący dokumenty kartograficzne. Tu, oprócz haseł geograficznych, mogą się znaleźć hasła autorskie, korporatywne. Katalog taki może mieć postać katalogu rzeczowego - wtedy hasłem będzie obszar geograficzny, temat.

DOKUMENTY TECHNICZNO-HANDLOWE

Są to dokumenty, służące producentom, technikom, inżynierom. Stanowią podstawowy segment bibliotek technicznych i fachowych, choć nie tylko.

Katalogowane są według normy dokumentów techniczno-handlowych i dokumentów normalizacyjnych.

Norma to dokument techniczno-prawny, określający środki porozumiewania się, nazw wyrobów, sposobów. Mamy 3 główne typy norm:

Sam dokument normalizacyjny podlega normie. To dokument specyficzny pod względem budowy - składa się z części tytułowej, przedmowy, informacji dodatkowych. Dokumenty normalizacyjne są tworzone na poziomie ogólnokrajowym, zakładowym, regionalnym - wyróżniamy podobne zasięgi działania norm.

Dokumenty normalizacyjne nie są powszechnie dostępne w handlu - najczęściej dostępne są w księgarniach technicznych lub zamówić.

Opis bibliograficzny dokumentu normalizacyjnego tworzony jest na podstawie PN-01152/03. Składa się z 8 stref opisu według zawartego wzorca ISBDG.

Strefa tytułu, wydania, informacji o statusie prawnym (strefa specjalna), adresu wydawniczego, opisu fizycznego, uwag, numeru i sposobu uzyskania dokumentu.

Tytuł normy to symbol normy i nazwa normy. Symbol to kombinacja liter i cyfr. W oznaczeniu odpowiedzialności - nazwa ciała korporatywnego - instytucji sprawczej, autora/autorów na drugim miejscu. Strefa trzecia zawiera informację o dokumentach zastąpionych (jak zastępuje starą normę: zamiast PN-... dotyczącej szerokości gwintów...) W strefie trzeciej podajemy też datę wejścia w życie dokumentu (ramka na dole normy).

W strefie adresu wydawniczego i opisu fizycznego podajemy takie same informacje jak w wypadku druku zwartego, objętość według tych samych zasad

W strefie sposobu pozyskania podajemy numer identyfikacyjny dokumentu - dokumenty normalizacyjne mają swój ISBN.

Hasło numeryczne (to PN, RN, ZN i numery) i hasło rzeczowe (to przedmiot normy, temat). Można też tworzyć inne hasła.

Dokumenty mogą występować w katalogach głównych, ale często są oddzielane - do katalogów norm lub katalogów techniczno-handlowych (aby łatwiej było się odnaleźć).

DOKUMENTY TECHNICZNO-HANDLOWE (LITERATURA FIRMOWA)

Mamy PN-01152/10. Schemat takich dokumentów to może być katalog, prospekt, wykaz.

Mamy 8 stref opisu. Schemat opisu jest bardzo podobny do opisu książki. Katalogi, informatory zawierają dane informacyjne, ale nie wszystkie (np. Nie ma ISBN). Odmienność opisu takich dokumentów wynika ze strefy trzeciej. Tu: informacja o symbolu, nazwie producenta, dystrybutora, dane o zatwierdzeniu i obowiązywaniu dokumentu. Katalogowanie nie podlega jednolitym rozwiązaniom, ze względu na jednorodność. Dokumenty, upodabniające się do książek będą katalogowane według zasad druków zwartych. Pozostałe DŻS-y katalogowane są zgodnie z normą dla DŻSu właśnie.

Hasłem opisu dokumentu jest główny rzeczownik z tytułu, może też nim być numer tytułu.

W13 - katalogowanie dokumentu nieksiążkowego

Dokumenty nieksiążkowe obejmujące różne typy pod względem formy wydawniczej, nośnika itp. Stanowią jakby drugą „Połowę“ zbiorów bibliotecznych.

Rękopisy

Zaliczamy tu średniowieczne kodeksy i ogólnie wszystkie dokumenty zapisane nie w celach rozpowszechniania - należą do szerszej grupy dokumentów niepublikowanych (takich jak prace magisterskie). Opracowanie formalne wymaga wielu umiejętności w zależności od formy piśmienniczej i wieku powstania dokumentu. Opracowanie takie postępuje według zasad kodeksologii - studiującej pochodzenie, autorstwo, badając cechy formalne i treściowe.

Rękopisy opracowywane są według indywidualnych zasad wypracowanych w bibliotekach naukowych. - Wytyczne o rękopisach polskich. Rękopis pod względem formalnym różni się od książki drukowanej - widoczne to jest choćby na karcie tytułowej, na poszczególnych stronach, na zakończeniu. Choćby brak tytułu sprawia problemy (zapisuje się incipit i explicyt). Nie zawierał rękopis spisu treści, zadaniem katalogującego jest więc przejrzenie całego dokumentu.

Katalogi zbiorów rękopiśmiennych spotykamy w formie całościowej, częściowej, drukowanej. Katalogi ogólne całościowe należą właściwie do rzadkości. Częściej się spotyka katalogi cząstkowe - katalog książki rękopiśmiennej pamiętników np. Ostateczną formą katalogu jest inwentarz drukowany, wydawany przez duże biblioteki (Narodowa, Ossolińskich, Jagiellońska).

W katalogach stosowany jest różnorodny układ alfabetyczny - według autorów i tytułów, często porządkuje się też według lokalizacji (miejsca powstania) lub chronologii.

Stare druki (do 1800), inkunabuły (do 1500)

Od inkunabułu, wzorowanego na książce rękopiśmiennej (od czcionek po floraturę) do książki przypominającej już współczesną.

Opis starego druku posiada hasło, będące dominującym rzeczownikiem z tytułu, autorem etc. Opis przebiega właściwie tak samo jak przy dokumentach zwartych. Cytata bibliograficzna w opisie to wykaz źródeł, w których dokument został opisany.

Opisy starych druków znajdują się zwykle w odrębnych katalogach według układów alfabetycznych bądź rzeczowych. Uzupełniane są o indeksy bibliotekarzy, proweniencji itp.

Dokumenty niepublikowane - dysertacje, prace magisterskie, doktorskie

Opis takiego dokumentu niewiele się różni od publikowanego - przy sprawozdaniach hasłem będzie raczej tytuł, ale zwykle autor. Podajemy miejsce powstania danej pracy - zwykle jest to nazwa ciała zbiorowego, w którym praca powstała. Np. Uniwersytet Śląski. Instytut bibliotekoznawstwa i informacji naukowej. Ważnym elementem opisu jest informacja o promotorze.

Katalog prac niepublikowanych to katalog alfabetyczny, przedmiotowy bądź krzyżowy.

Zbiory ikonograficzne

Przedstawienia graficzne, ilustracje, przedstawienia, wydawnictwa albumowe, fotografie, plansze rycin, plakaty.

Wydawnictwa albumowe i tekowe katalogowane są tak jak książki - według arkusza 01. Wydawnictwo albumowe tym się różni od książki, że materiał fotograficzny przeważa nad tekstem

Grafika

Grafika katalogowana jest we Pn73:01152. Elementy opisu to: nazwa grafiki, temat, technika wykonania, autora pierwowzoru, rok wydania, format, na końcu adnotacja dotycząca autora, osób dotyczących itd.

Reprodukcja

Opis taki jest tworzony z podobnej normy z '73 roku. Tu również na pierwszym miejscu wpisujemy nazwisko autora dzieła.. Reszta to tytuł, dodatki, określenie tematu, technika wykonania, typ, miejsce wydania, nazwa instytucji wydawniczej, rok, format, adnotacja.

Przezrocza

Coraz rzadsza forma zbiorów ikonograficznych. Tytuł, dodatki, osoby odpowiedzialne, Reszta standardowo, ale i liczba klatek, informacja o kolorze, format klatek, informacja o komentarzu oddzielnym. Przezrocza mogą być wykazane w katalogu ogólnym lub częściowym.

Mikrofilmy, mikrofisze

Opis bibliograficzny dokumentu wtórnego składa się z 2 części. 1. to opis katalogowanego dokumentu (jak książki, czasopisma). W 2. części piszemy o samej reprodukcji - o technice wykonania, adresie wydawniczym. Podajemy formę i informację o wielkości, długości (ile kart, ile zwojów, ile odcinków), szerokość taśmy filmowej itd. Do tego adnotacje.

Zbiory audiowizualne

Jednostką katalogową może być jednostka opatrzona jednym tytułem bez względu na długość, ilość. Może nią być samodzielny dokument. Może to być też komentarz na taśmie lub płycie. Opracowuje się je według arkusza 00.(?). Opis zbliżony do dokumentu dźwiękowego

Układ takiego katalogu najczęściej w alfabetycznym, systematycznym (UKD), ewentualnie katalogach krzyżowych (połączenie alfabetycznego i przedmiotowego).

Tworzenie katalogu alfabetycznego i zasady szeregowania kart i haseł.

Te szczegółowe kwestie składają się na technikę katalogu alfabetycznego. Podstawowym nośnikiem danych jest karta katalogowa, zawierająca informację o cechach treściowych, miejscu przechowywania (poprzez sygnaturę). Podstawa układu kart w katalogu. Jeśli katalog jest abecadłowy, to znaczy to, że stosujemy do porządku alfabet polski.

Kryterium porządku są wyrazy i ich skróty - decydującym czynnikiem są litery (nie głoski) - ich obraz graficzny. Kryptonimy traktuje się jako jeden wyraz. „ABC“ to jeden wyraz, „A.B.C.“ To 3 wyrazy. Kropki i przecinki w szeregowaniu traktuje się jak wyrazy oddzielne. Hasła autorskie i tytułowe tworzą jeden szereg katalogowy.

W porządku MASON (jako tytuł dzieła) poprzedza hasło osobowe MASON (jako autor)

Hasła autorskie.

Nazwiska jednowyrazowe, ale różnie brzmiące układa się według pisowni. Np. MAYER. Nazwiska złożone włącza się PO kartach z nazwiskiem pojedynczym z wyrazem równokształtnym w nazwiskach. Nazwiska mają czasem postać imion. Nazwiska podajemy bez tytułów na początku - wtedy elementem decydującym w porządkowaniu jest znów postać graficzna (litery, nie cyfry). Mikołaj III nie jest porządkowany według liczby III.

W przypadku kart o tym samym haśle - na pierwszy miejscu dajemy odsyłacze główne i tytułowe, ogólne i tytułowe. Potem karty wydań zbiorowych według tytułu, potem poszczególne dzieła autora alfabetycznie. Na koniec karty, ukazujące dzieła autora napisane wraz z innymi autorami (w sumie max 3). Nazwy z prefiksami, przyrostkami itd. Część specyficzna (np. Określenie szlachectwa) wystawiane są na koniec.

Imiona jako czynnik szeregowania. Decydują imiona pierwsze. Kwestie te wymagają wielkiej staranności.

Szeregowanie haseł tytułowych

Karta z takim hasłem umieszczana jest zgodnie z szeregiem w haśle. W wypadku takich samych haseł patrzymy na hasło i szeregujemy według niego, ale bez spójników.

W14 - Katalogowanie dokumentów elektronicznych [bełkot]

Dokument elektroniczny to specyficzny typ dokumentu - różniący się fizycznym nośnikiem, sposobem odtwarzania, dostępnością zdalną itd.

Jeżeli dokument jest traktowany przez użytkowników równorzędnie, zachodzi konieczność zaprezentowania takiego dokumentu. A przy tych wynalazkach praktyka wyprzedza teorię - praktyka opisu poprzedza normy i teoretyczne ustalenia normatywne. Praktyka ta wpłynęła na zawartość normy opisu. W wypadkach dokumentów nieelektronicznych czekano na normę wiele lat.

Tu stało się to szybko - produkcja i potrzeba to wymusiła. Dokumenty te szybko się zmieniały, zmieniały się nośniki, miało to też wpływ na postać zapisu.

Dokument elektroniczny dostępny tylko w wersji komputerowej

Dwa główne typy dokumentów:

Traktowano niektóre dokumenty elektroniczne.

Dokumenty te mają skończoną trwałość. A czy dokument nietrwały może być w ogóle traktowany poważnie, czy należy to relacjonować?

Czynnikiem ważniejszym jest wartość informacyjna

Dokumenty o dostępie lokalnym

To takie które wymagają włączenia go w komputerze.

Dokument do którego nie ma dostępu fizycznego. Jedyne prawo które tu ma działać na (?)

Dysk optyczny - dysk na którym dane odczytywane są za pomocą wiązki lasera.

Multimedialne media przenoszenia informacji umożliwiają nielinearny dostęp do informacji.

Instytut bibliograficzny opublikował w 2000 roku PN-n-01152:12.

Norma ta zawiera zasady opisu bibliograficznego wszystkich nośników elektronicznych

Dokumenty dostępne zdalnie uznawane są za opublikowane. Jednostką opisu dokumentu elektronicznego jest podobna jak jednostka opisu książki, mapy czy albumu. Jest to albo dokument elektroniczny jednoczęściowy (całość intelektualna)
Drugą jednostką opisu jest dokument wieloczęściowy (kilka tomów). W takim wypadku może być tworzony opis całości, określonej części.

Jednostką opisu może być też jednostka współwydana z dokumentem elektronicznym.

Za podstawę dokumentu należy przede wszystkim odtworzyć dokument.

Podstawowe źródła opisu dokumentu elektronicznym:

Opis bibliograficzny

opis fizyczny - tu podajemy nośnik i ilość egzemplarzy

2 dyski optyczne. Np. Rcim + podręcznik; 43s.; 23 cm.

Strefa uwag - wymagania systemowe, tryb dostępu, inne uwagi, które się nie mieszczą gdzie indziej, np.:

„Komputer zgodny z : IBM PC 486DX, 101 MB RAM, MS Windows 3.1, napęd optyczny, karta dźwiękowa

W przypadku dokumentów zdalnych: URL: http://www.uk.oyg

Opisy dokumentów elektronicznych:

Encyklopedia multimedialna PWN [Dokument elektroniczny] [red. Prow. Piotr Seratańsk. Edycja 1996] wesja 1.02. - Multimedia interakcyjne. - Warszawa: Wydawnictwo naukowe.P1 dysk optyczny drw. - Wymagania systemowe: PC 486DX2 8MB RAMu, system operacyjny Windows, karta SVGA 1 Mb rozdzielczość 800x600; karta dźwiękowa 16 bit; napęd dysków, napęd dysków (CD ROM x 4). - Tyt. z ekranu tytułowego, PWN 004

Opis dokumentu wieloczęściowego odbywa się na jednym lub na dwóch lub więcej poziomach.

Microsoft Word 97. Dysk 1-16 [Dokument elektroniczny]. - uaktualnienie. - procesor tekstu. Microsoft 1997. - 16 dyskietek, 9cm + Limited Waranties, 27s.

Wydawnictwo ciągłe ukazujące się na bieżąco - choćby bibliografia narodowa na dysku optycznym.

SLOVENSKA Bibliografia [dokument elektroniczny] / Narodna Univerzitetna Kniznica. - Bibliograficzna baza danych. - 1995

Dokument elektroniczny w dostępnie zdalnym

De revolutionibus [...] : [...] : autograf około 1520-1541 / Mikołaj Kopernik. - Dane tekstowe. - Kraków, Neruorosoff, cop. 1996. - Tryb dostępu http://www.bjpl/bjammu/bjamin/rewol/tit/pg_p.html

Zachodzi ciągła konieczność wyodrębniania haseł z opisów. Stosowane są tu te same hasła, co tradycyjnie - hasło osobowe, tytułowe i korporatywne. Hasła zależą od zawartości opisu. To nazwa jednego autora dokumentu zaznaczonego typograficznie. Nazwa osobowa może być hasłem głównym. Nie tworzymy zbiorów prac ciągłych (?), w przypadku różnych prac hasłem głównym nie może być hasło osobowe.

Panują tu takie same zasady jak przy opisie bibliograficznym dokumentu zwartego. Przy osobie może się znaleźć rodzaj współpracy (il., red., tł. Itd.)

Hasło korporatywne jest tworzone według PN-n-01230. Hasło tytułowe tworzymy według PN-01231: Hasło tytułowe.

Katalog dokumentów elektronicznych - może być to katalog całościowy (wraz z dokumentami elektronicznymi. Może być to tylko jeden katalog.

W15

Zanikają działy opracowania... Ma to w swoje źródło w postępie technicznym - tak bardzo wpływa na organizację pracy w bibliotece. Zastosowanie nowych typów dokumentów, postępująca uniformizacja w opisie dokumentów. Korzeni należy szukać w latach 60 XX wieku - to format MARC to dalej NUKAT.

Uniformizacja ma szerszy zakres niż katalog centralny. To ujednolicenie zawsze miało na celu uproszczenie zasad współpracy, kosztów, zwiększenie tempa pracy. To dążenia do zrealizowania idei, która pojawiła się w projektach UBC (Universal Bibliography control). Miało to ziścić marzenia dziesiątków uczonych - by przekazać informacje o dokumentach, gdziekolwiek są, po jakiemu i o czym. UAP (Uniwersalna dostępność do publikacji) zakładał nieograniczony dostęp do publikacji bez żadnych barier - wcześniej były ograniczenia terytorialne i polityczne, ten program miał te bariery przełamać. Miał dać szansę ludziom nauki na nieograniczone korzystanie ze źródeł. Początkowo wydawało się to wszystko bardzo utopijne. Jednak znikają pewne bariery, ale pojawiają się inne - pozostaje prawo autorskie, prawo do zysku, prawo własności intelektualnej... Jak budować taką utopię w tak ułomnym świecie, bo złożonym przecież z niedoskonałych ludzi? Jednak zdaje się, że tych tendencji i działań nie można zahamować.

Uniformizacja obniża koszty - tym bardziej uniformizacja opisu zasobów bibliotecznych. Podstawą uniformizacji są standardy - MARC, Z39.50, XNL, KHW. Znaczenie poszczególnych standardów nie jest jeszcze aż tak uchwytne

MARC - Machine Readable Cataloging - katalogowanie czytelne maszynowo. Sposób zapisywania informacji bibliograficznych. MARC został pomyślany jako sposób całkowitej wymiany bibliograficznej. Żeby łączyć katalogi i wymieniać się opisami potrzeba jednolitości zasad tworzenia formalnych i treściowych opisów. Umożliwiło to oczywiście wprowadzenie komputerów jako narzędzia i nośnika tych danych. Od lat 60 mamy do czynienia z ciągłym rozwojem technologii cyfrowych.

Z39.50 to międzynarodowy standard przez ISO, określa formę wymianę informacji bibliograficznej. Wyposażony jest w przeszukiwanie i wyświetlanie wyników. Spowodował rewolucję w przek. Inf.

XML - rodzaj języka standardu SGL. HTML wprowadzony został jako opis dokumentu, miał określać znaczenie tekstu. Znaczenie jest ogromne - można zamienić MARCa do HTMLa bez większych problemów. Ten sam rekord można pokazywać jako MARC, jako tabelaryczną informację, jako zestawy rekordów, komunikaty o błędach. Należy się spodziewać jeszcze większej uniformizacji.

Dublin Core - katalogowanie informacji związane ze stolicą Irlandii. Powstanie tego standardu spowodowane było pojawieniem się Internetu i lawinowy przyrost informacji. Internet przyniósł dziesiątki milionów dokumentów o różnej wartości i znaczeniu - przygniotło bibliotekarzy. Opracowanie tego wszystkiego jest ponad siły. Coraz większa uniformizacja, ale coraz więcej dokumentów. A opracowanie tych dokumentów jest niezbędne, jeśli nie dotknie nas nieszczęście potoku informacji, z którego już nic nie będzie można wybrać. Dublin Core to minimum, określające podstawowe informacje przez nieprzeszkolone osoby. Najprostsze zastosowanie to dodawanie nagłówków do meta-danych.

Kartoteka haseł wzorcowych i katalogi centralne. Są to radykalne przejawy uniformizacji i radykalne metody kontroli. Fakt, że istnieją źródła informacji w cenie niższej niż katalogowanie samodzielne, sprawia, że biblioteki rezygnują z komórek opracowania własnego - właśnie na rzecz przejmowania opisów. Do połowy XX wieku środkiem ciężkości bibliotekarza było opracowanie zbiorów - funkcja pierwszoplanowa. W tej nowej sytuacji biblioteki zaczynają tworzyć katalogi zgodne z hasłami wzorcowymi (osobowe, tytułowe, korporatywne hasła).

Katalogi rozproszone to nowe źródło informacji, możliwe dzięki Internetowi. To systemy korzystające z wielu źródeł informacji i przedstawiające je w postaci scalonej. W wielu bibliotekach istnieje wiele takich samych opisów. Taka jednorodność może jednak powstać tylko przy kopiowaniu danych z katalogu centralnego. Kilkanaście przeszukiwanych na raz bibliotek to duża korzyść dla bibliotekarza - sprawdzamy, czy interesujący nas dokument został już gdzieś opracowany, przez kogo itd. To KARO i FIDKAR.

KARO uruchomiono w 2001 roku na uniwersytecie Mikołaja Kopernika. FIDKAR promowany jest przez FIDES - stowarzyszenie bibliotek kościelnych.

FORMAT MARC - formaty MARC (bo jest ich trochę, choć jedno mają źródło) to standardy do zapisywania informacji bibliograficznych i pokrewnych. Początki sięgają lat 60 i łączą się z Biblioteką Kongresu. 1967 zaczęto stosować go w tam w formie MARC2. W 1980 powstał format opisu dla danych bibliograficznych. W 1976 powstał pierwszy rekord kartoteki centralnej, powstawały symbole klasyfikacji, rekordy danych bibliograficznych.

IFLA przyjęła ten standard jako UNI-MARC. Obowiązuje dziś MARC-21. Format MARC wskazuje sposób opisu dokumentu. Format ten zawiera pięć typów danych:

Rekord składa się z etykiety rekordu, tablicy adresu i pól danych.

Pola danych - rozróżniamy dwa: kontrolne o stałej długości i pola o zmiennej długości.

Rekordy oznaczane są stałymi wyróżnikami - np. Pole 020 - ISBN, 245 - dane oznaczenia odpowiedzialności, 250 - o wydawnictwie, 260 - adres wydawniczy, 300 - opis fizyczny, 650 - hasło przedmiotowe.

W rekordzie opisu znajdują się tzw. Punkty dostępu do rekordu - te miejsca, które mogą służyć do przeszukiwania danych i wyszukiwania dokumentu. To pole hasła głównego, przedmiotowego, dodatkowego, serii, hasła serii.

Pola zmiennej długości poprzedza etykieta - np. 005 - data ostatniej modyfikacji

Szczegółowe informacje znajdują się oczywiście w podręcznikach. Większość programów zawiera aktualnie odpowiednie nakładki - mające odpowiednie etykietki, będące dobrym narzędziem do wpisywania danych.

NUKAT - Narodowy Uniwersalny Katalog Centralny. Katalog polskich bibliotek naukowych i akademickich, tworzony metodą współkatalogowania. Celem powstania jest stworzenie informacji pełnej o dokumencie. Jego zadaniem jest dostarczenie informacji o dokumentach i miejscu ich przechowywania. Zadaniem jest usprawnienie i przyśpieszenie katalogowania przez niwelowania dublowania opisów.

3 zbiory:

W efekcie współkatalogowania (bo uczestniczy w NUKACIE szereg bibliotek z koordynatorem w Warszawie) zyski idące dla bibliotek to: szybsze opracowanie (średnio 61% rekordów to kopie, reszta to własne), lepsza jakość wykonania dzięki centralnej korekcie. Zyski dla użytkowników to pełniejsza informacja i otwarte okno dla katalogów lokalnych. Uczestniczą w tym biblioteki naukowe, akademickie, cyfrowe. Liczba uczestników 2001 roku to 61 uczestników, dziś jest 3 razy więcej.

Biblioteki współpracujące pracują na różnych programach.

Prawie 2 miliony haseł wzorcowych (800 tysięcy opisów bibliograficznych, reszta to hasła przedmiotowe KABA, JHPBN). NUKAT uwzględnia realne potrzeby bibliotek także w zakresie opracowania rzeczowego (w dwóch różnych przecież językach). Chwilowo dominuje KABA.

Do katalogu NUKAT można wejść przez Internet, przez KARO, przez FIDKAR, można wejść przez narzędzia katalogowania (WorldCAT, Google Scholar)

Po co ten NUKAT w sumie? Dla zysku. Finansowego, ale i praktycznego. Jest źródłem informacji dla czytelnika i bibliotekarza - źródło gotowych rekordów. Oparty na zasadzie zbiorowego, ogólnokrajowego katalogowania i udostępniania opisów i haseł bibliotekom. Rekordy po zatwierdzeniu są wielokrotnie wykorzystywane w budowie katalogów. Kontrolę prowadzi zespół Centrum NUKAT - z biblioteki uniwersyteckiej w Warszawie.

Początek NUKATU był w 1997 roku, bazując jeszcze na rekordach z lat '80. Pracowano na różnych programach, obsługujący różne, niestandardowe często formaty danych. Brakowało centralnej koordynacji, dalekowzrocznej strategii. Biblioteki przenosiły swoje nawyki i warsztaty opisywania bibliograficznego. Przeszkodą był brak finansowy, ale i niedojrzałość środowiska bibliotekarskiego. Nie wiedziano, że lepiej by było najpierw stworzyć katalog centralny, potem resztę. Przeszkodą była też ograniczona łączność i brak gotowości do współpracy. W Warszawie z systemem VTLS w 1993 powstaje powolutku Centralny katalog haseł wzorcowych, potem w 1995 centralny katalog czasopism. Zostały włączone do NUKATU i dalej są rozwijane.

Problemem była niejednorodność danych (hasła tych samych wydawnictw czasem różniły się formalnie bardzo). Narzekano na dostęp do katalogu centralnego przez klienta. Katalog centralny NUKAT znacząco wpłynął na budowanie katalogów lokalnych. Zmieniło się nastawienie środowiska bibliotekarskiego do NUKATu. Biblioteki, które jeszcze nie stosują takich kartotek skazują się na marginalizację. Współkatalogowanie w bazie centralnej przyniosło prognozowany efekt - spowodowała zlikwidowanie wielokrotnego katalogowania, obniżenie kosztów. Biblioteki zyskały czas na rejestrowanie dokumentów dotychczas będące tylko w systemach kartkowych. Nawet do 27 razy rekordy są kopiowane.

Nie jest równomierny wkład bibliotek w katalog centralny - niekiedy wielokrotnie przewyższa liczba skopiowanych od własnych. Najwięcej wkładają do NUKATU duże biblioteki akademickie - otrzymują egzemplarz obowiązkowy itp. Uniwersytecka Biblioteka w Warszawie wprowadziła ponad połowę własnoręcznie.

Wpływ katalogowania na organizację pracy.

Katalogowanie musi być według ściśle określonych reguł. Trzeba się trzymać ogólnych zasad, więc trzeba się przystosować z organizacją biblioteki. Uczestniczenie we współkatalogowaniu stwarza nowe sytuacje. Dokument, który już wpłynął do biblioteki może mieć już opis w katalogu centralnym, a może wymagać pełnego lub częściowego opracowania. Warto już na samym początku drogi książki w bibliotece stworzyć stanowisko kopiujące z NUKATU - dzięki temu dokument szybko może trafić do udostępnienia. Istotne jest też tempo kopiowania na poziomie lokalnym.

Poprzez kopiowanie rekordów do katalogu lokalnego uczestniczy się w uniwersalnej informacji o przechowywaniu dokumentów - NUKAT jakby przy okazji informuje, w których bibliotekach jest dany dokument - nawet korzystając z hiperłączy. Obecnie w katalogu NUKAT dołączonych jest ponad milion symbolów bibliotek - a to oznacza, że tyle zostało przejętych opisów, a przecież z dnia na dzień kopiuje się nowe i nowe się tworzy.

Godne polecenia jest też porównywanie dawnego katalogu sprzed NUKATU z innymi bibliotekami, możliwa jest też wymiana starych opisów na nowe, skopiowane z katalogu centralnego.

Swój udział w tej historii ma też format MARC. Wdrażana jest obecnie we wszystkich współpracujących bibliotekach.

Katalog centralny NUKAT oferuje zatem:

W oczach bibliotekarza organizacja danych w NUKACIE sprawia, ze wszyscy pracują dla wszystkich - opracowany przez jednego bibliotekarza rekord, trafia do wielu innych, służąc jako punkt dostępu do danych bibliograficznych. Tak samo raz stworzone hasło przedmiotowe służy do tematowania wszystkich innych egzemplarzy w innych bibliotekach. Współpraca w katalogu centralnym przełamała hermetyczność bibliotek. Biblioteki pracują na wyższym poziomie, skłoniła do zmodyfikowania organizację jednostek opracowania zbiorów.

Mimo tego niektórzy przerabiają uniwersalne opisy na swoją modłę, dopasowując do swoich przyzwyczajeń... A jedynie restrykcyjnie przestrzegane reguły mogą dać zamierzone efekty.

S


Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
Formalne opracowanie dokumentów (zbiorów) - notatki z ćwiczeń, Dokumenty(1)
byt-opracowanie-pytan, byt-notatki-wyklad, Dobre oprogramowanie powinno być:
rodzinne.opracowanie., Studia Prawnicze- notatki,wykłady,skrypty, III rok prawa
Opracowanie formalne dokumentów, Informacja naukowa i bibliotekoznastwo 2 semestr, Analiza i opracow
Opracowanie dokumentacji powypadkowej BHP w firmie
JHP, Informacja naukowa i bibliotekoznastwo 2 semestr, Analiza i opracowaniw dokumentów, Analiza i o
makbet opracowanie, Dokumenty(1)
UKD, Informacja naukowa i bibliotekoznastwo 2 semestr, Analiza i opracowaniw dokumentów, Analiza i o
polityka społ zagadnienia - opracowanie, Dokumenty- PRACA SOCJALNA, Polityka Społeczna
Opracowanie1, Dokumenty STUDIA SKANY TEXT TESTY, ADMINISTRACJA UNIWEREK WROCŁAW MAGISTER, DOKTRYNY A
WYTYCZNE TECHNICZNE G 5 4 (1992 Opracowanie dokumentacji wyjściowej do odnowienia ewidencji gruntó
Blondynka u szamana opracowanie dokumentacyjne
OPRACOWANIE DOKUMENTACJI GEOTECHNICZNYCH
18 Opracowywanie dokumentacji p Nieznany
Stopnie szczegółowości i strefy opisu bibliograficznego, Informacja naukowa i bibliotekoznastwo 2 se
ZASADY SPORZĄDZANIA OPISÓW BIBLIOGRAFICZNYCH, Informacja naukowa i bibliotekoznawstwo, Analiza i opr
Zasady opisu rzeczowego dokumentu, Informacja naukowa i bibliotekoznastwo 2 semestr, Analiza i oprac
ZAGADNIENIA DO EGZAMINU Z KPA-opracowane, Dokumenty- prawo i administracja

więcej podobnych podstron