PSYCHOLOGIA OGÓLNA - SEMESTR 2
Psychologia Osobowości
Dojrzała osobowość:
Ideał odległy, do którego zdążamy.
Zespół kryteriów, które uzyskujemy w pewnym wieku, np. mając 5 lat ma wszystkie się predyspozycje dla dziecka 5-letniego.
MY: Tylko dla dorosłych.
Osobowość (czasem błędnie zamiennie stosowany termin osoba) - jest to rzeczywistość niedookreślona, złożona, trudna do zdefiniowania.
W `35r. było 50 def. Osobowości, a teraz ok. 500.
Czemu są one tak różne? Na pewno dlatego, że złożona.
Osobowość = temperament = charakter - niektórzy, ale:
t. i ch. To pojęcia podrzędne do osobowości, a Osobowość ma szersze znaczenie od temper. i char., nie można traktować tego odwrotnie.
Temperament - obejmuje wrodzone cechy somatyczne i związane z nimi cechy psychiczne, np. oddziwiękowość.
Charakter - ta część osobowości obejmuje cechy dodatnie, wypracowane przez człowieka.
Charakter nie może być zły. Charakter jest dobry sam w sobie. Głównie chodzi o zdolność panowania nad sobą.
Osobowość dojrzała
Osobowość (Hildegart) - zorganizowana struktura cech indywidualnych i sposobu zachowania, która decyduje o specyficznym przystosowaniu jednostki do środowiska.
Zorganizowana struktura cech - osobowość to nie są pojedyncze cechy, to struktura, zespół cech (cecha - sztacheta, osobowość - płot), układ.
Cech indywidualnych - każdy ma inny zespół cech, które są wspólne dla niektórych, a dla innych różne w zakresie pojedynczych cech. W sumie zespół cech jest niepowtarzalny. Każdy jest niepowtarzalny.
I sposobów zachowania - na osobowość składają się reakcje - wynik tych cech.
Po co badamy osobowość?
Trzeba poznać osobowość, aby umieć przewidywać zachowania człowieka.
CAPOT
Osobowość - Najprostsze zespoły cech.
Dojrzały człowiek umie: 1. pracować
2. kochać
3. bawić się
4. modlić się
pracować - nad sobą; zdobywać wiedzę, doświadczenia; uczyć się odpowiedzialności; ma to funkcję osobowo twórczą - praca rozwija.
kochać - to nie znaczy tylko pożądać; to znaczy brać odpowiedzialność; to mieć przyjaciół; relacja do ludzi jest ukazaniem relacji do Boga.
bawić się - jedna z pierwszych zdolności człowieka.
modlić się - trudno się nauczyć, polubić, autentycznie traktować ją jako rozmowę z Bogiem. Nie ma modlitwy tam, gdzie nie ma pokory.
GORDON ALPORT
Z USA, napisał „Osobowość i religia”
Kryteria osobowości:
adekwatna ocena rzeczywistości i siebie - trzeba umieć krytycznie podchodzić do siebie i świata, umieć zachować proporcje rzeczywistości; widzieć realistycznie ludzi; nie szufladkować, nie uprzedzać się. Prawda.
jednocząca filozofia życia - światopogląd - zawiera odpowiedź na pytania zasadnicze. Ta filozofia scala, daje „dyszel”.
nastawienie przyszłościowe i celowe - zdolność do przyjęcia odpowiedzialności. Bez tego życie nie ma sensu, staje się monotonne - od drobiazgu do drobiazgu. Nie można obrać celu bez odpowiedzialności za siebie i innych.
zdolność do głębokiego, emocjonalnego przywiązania do ludzi - trzeba kochać ludzi. Kochanie innych - więzi rodzinne. Zdolność do syntonii - współbrzmienia, zrozumienia z innymi, oraz empatii - wczuwania się. Odpowiedzialność za druga osobę. Bezinteresowność.
altruizm
równowaga emocjonalna - brak nadmiernej reakcji na bodźce popędów (równowaga pionowa)
zdolność rozwiązywania problemów
akceptuje popęd seksualny - nie wstydzi się tego, że jest mężczyzną (kobietą), ale panuje nad popędem i potrafi go bez wewnętrznych konfliktów i w sposób akceptowalny społecznie zaspokoić.
Niewłaściwie zaspokajane: lubieżność, samogwałt, pornografia.
zdolność nawiązywania kontaktów - chcieć być z innymi, dla innych, a być ciągle sobą. Nie dać się zarazić stanami emocjonalnymi innych ludzi, ale i nie zrzucać też na innych.
zdolność opanowania emocji w sytuacjach trudnych, lękorodnych
poczucie sensu życia - na płaszczyźnie teoretycznej i praktycznej uznajemy sens rozrywki, pracy, cierpienia, bólu.
ERICH FROMM
zdolność do dziwienia się, do doznawania olśnienia (ale aby też nie przesadzić) - coś w co wpisana jest pokora - ja jeszcze wszystkiego nie wiem, jeszcze wszystkiego nie widziałem, nie wszystkich ludzi znam…
Patrzenie na świat - dostrzegamy nowe rzeczy, nowe zjawiska, nowych ludzi. Mają to dzieci, potem tracimy.
zdolność do koncentracji myślowej i czynnościowej - człowiek musi potrafić skoncentrować się na jednej rzeczy. Także na modlitwie
Czynnościowa - aby coś dobrze zrobić. Raz podjętą pracę doprowadzić do końca.
doświadczenie autentyczności i tożsamości identyczności - jak nie kocha siebie - innych nie pokocha. Nie kocha ojczyzny - nie pokocha innego kraju. Trzeba mieć tożsamość.
zdolność do akceptowania konfliktów i napięć
gotowość do narodzin każdego dnia - chodzi o plastyczność, twórczość.
prymat „być” przed „mieć”
Jak jest na „Być” to potrafi się dzielić z innymi. Można być biednym i „mieć” - zazdrość. Można być bogatym i „być” - dzielić się z innymi.
Dojrzały to ten, co preferuje „być”.
WILLIAM MENNINGER
Z USA, psychiatra, twórca ośrodka terapeutycznego.
zdolność radzenia sobie z napięciami, lękami - umiejętność radzenia sobie z frustracją.
zdolność do zmiany swojej osobowości - nie kierować się uporem; niestereotypowość.
większa zdolność do „dawania” a nie do „brania” - zachęca do podjęcia zadań trudnych.
życie w zgodzie z innymi - poprawność w kontaktach międzyludzkich. Dojrzały - widzi też u siebie negatywne cechy i je naprawia.
Potrzeba miłości - miłość powinna być silniejsza od negatywnych uczuć. Trzeba umieć ją brać i też dawać.
Umiejętność radzenia sobie z nienawiścią - ważne, aby napięcie nie przerodziło się w nienawiść. Do siebie też nie może być nienawiści - poczucie winy, niepokój.
PAUL TILLICH
Protestant, „Męstwo bycia” - propozycja do ludzi jak sobie radzić z niepokojami emocjonalnymi swojej osoby.
wolność wyboru zachowania i odpowiedzialność za swoje wybory
a) zdolność kontrolowania i ograniczania wpływu innych osób na nas
b) zdolność kontrolowania własnego oddziaływania na innych
zdolność nawiązywania kontaktów dualnych z drugą osobą
zdolność podejmowania wysiłku kształtowania własnej osobowości - trzeba mieć odwagę, aby żyć by „być”.
Relacje: 1. ja - inni
2.ja - ja
Żyć nie szkodząc innym i sobie.
KS. ZDZISŁAW CHLEWIŃSKI
3 wymiary człowieka:
człowiek jest tym dojrzalszy, im bardziej autonomiczny jest w myśleniu, decyzjach, dążeniach, postępowaniu - kieruje się własnymi racjami. Ja muszę myśleć. Autonomia myślenia. Ważne jest, aby się starać.
Człowiek jest tym dojrzalszy, im bardziej potrafi traktować człowieka jako osobę, tzn. jako wartość najwyższą, nie traktuje osobę jako narzędzie, przedmiot.
człowiek jest tym dojrzalszy, im lepszy ma wgląd we własną motywację (im lepiej zna motywacje) i nie stosuje prymitywnych mechanizmów samo oszukiwania się.
1.
Autonomia
Jako pierwszy Woodford, potem Allport (zbliżone do koncepcji analizy funkcjonalnej)
W różnych teoriach jest akcent przeszłości i wczesnych doświadczeń, poszukując korzeni motywacji, akcentując rolę wczesnego dzieciństwa (np. psychoanaliza, behawioryzm).
Wydaje się, że analiza popędów nie może wystarczyć do oceny zachowania małych dzieci. A tłumaczenie popędami jest niewystarczające do tłumaczenia dorosłych. W rozwoju człowieka jednostka z biologicznymi zachowaniami wiąże także społeczeństwo. Są motywy społeczne zmieniające nasze zachowania.
Zasada autonomii funkcjonalnej - motywy dorosłego człowieka są funkcjonalnie autonomiczne, bez względu na źródło. Osobowość dojrzała może być oderwana od swojej przeszłości.
Teoria motywacji musi uwzględniać przyszłość jednostki. Dojrzałość daje nowe wartości dla dawnych lub nowych nawyków, zwyczajów.
Autonomia i wolność - nie są pojęciami psychologicznymi wprost, ale zapożyczone są z filozofii.
Wolność - nie identyfikuje się brakiem przyczyny postępowania, ale niezależności podmiotu od działania aktualnych zewnętrznych i wewnętrznych czynników determinujących po części nasz czyn - czyn jest generowany przez jednostkę w momencie realizacji. Czyn jest bardziej wolny, im bardziej zależny jest od czynników zewnętrznych. Niekiedy motywy postępowania są tak duże, że staje się czyn przez nas robiony obcy, np. generowany czyn przez zazdrość.
Czy działanie przez zazdrość (itp.) kierowane są autonomicznie? Nie - są kierowane przez emocje.
Autonomia - umiejętność wyłamania się sprzed jakiś uwarunkowań. Choć u dojrzałego człowieka decydują motywy wewnętrzni, to nie zanikają u niego przeszłe elementy niskie. Odcięcie się od przeszłości jest trudne, co przeszkadza w życiu. Ślady z przeszłości istnieją.
Czy to, co kiedyś było ważne, obowiązujące jest także i dziś? Czy treści z przeszłości nie zniekształcają obrazu uczuć i świata? Świadomość przeszłości sprzyja wytwarzaniu bardziej adekwatnego obrazu siebie.
Motywuje to jednostkę do różnych działań. Autonomia nie potrzebuje stałego wzmocnienia, aby człowiek stale robił coś, mimo niepowodzeń, albo korzyści, braku pochwał. Ważne jest, aby pracować tak, by nie czekać na nieustanną motywację, chwalenie. Człowiek kontynuuje wówczas pracę, mimo nieustannych niepowodzeń i przeszkód.
Analiza funkcjonalna - dążenie człowieka do celu w poczuciu odpowiedzialności za własne życie oraz wartości, pracy i celu.
Ludzie dojrzali potrafią wyjść poza własne potrzeby i pragnienia. Gdy wydostaniemy się ze słabości łatwiej iść przez życie. Wydostając się ze słabości widzimy je już lepiej, z lepszej perspektywy. Wyjście z dołka to system wartości. Przylgnięcie do wartości chroni od latania jak chorągiewka, po sensacjach, itp.
2.
Stosunek do ludzi
komponenta poznawcza
komponenta emocjonalna
Widzi sprawy realistycznie a nie życzeniowo, czyli takie, jakimi są. Panuje nad emocjami w stosunku do innych ludzi. Nastawienie powinno być allocentryczne (to przeciwieństwo egocentryzmu), czyli musi umieć traktować innych ludzi jako osoby, personalnie. To zapobiega traktowaniu człowieka jako narzędzia do własnych celów. „Ja” to też osoba. W tej postawie przejawia się:
Troska o pozaosobiste sprawy.
Zdolność do empatii.
Wrażliwość na cierpienie innych ludzi.
Cieszenie się sukcesami innych ludzi.
Protest osoby dojrzałej nie wiąże się z podeptaniem uczuć i godności osoby o przeciwnym zdaniu. Rozwój uczuć też warunkuje dojrzałość. Nastąpić powinna humanizacja emocji —zdolność transformacji uczuć popędowo-biologicznych na wartości wyższe.
Popęd jest źródłem siły, ale trzeba go dobrze skanalizować, ukierunkować.
Kryteria osobowości dojrzałej:
zależność / niezależność od innych - emocje związane są z emocjonalną zależnością od innych. Chodzi o to, aby przygotować się na samodzielne emocjonowanie. W młodzieńczości mamy zależności z ludźmi, ale na różny sposób. W końcu zostaje więź emocjonalna, ale zmieniają się charaktery związków emocjonalnych, gdy tego nie będzie, pojawią się zachowania infantylne, np. chęć nieustannej uwagi.
Tłumienie przejawów zależności lub ich ukrywanie przeradza się w przerost (?) zależności i manifestację (nadmierną i nienaturalną) własnej niezależności.
zasada przyjemności
właściwe dzieciom - naturalne.
Dorośli - niedojrzałość emocjonalna. Dorosłe jednostki będą szukały natychmiastowego zaspokojenia przyjemności, nie będą odraczać. Dążą do natychmiastowego spełnienia swych pragnień - bez patrzenia na innych. Zasady życiowe są z powodu braku zaspokojenia potrzeb.
Nie wszystkie wymiary pragnień są złe, ale trzeba mieć gradualizację.
organizacja emocji
emocjonalność niezorganizowana
emocjonalność zorganizowana w postawy społeczne
tzw. bogata emocjonalność może nie być pozytywna, jeśli nie zostanie zorganizowana w system społeczny
uporządkować = włączyć w postawy się w postawy pro społeczne
już małe dziecko może być dojrzał - kochane przez rodziców może wyrzekać się dla nich pewnych przyjemności, rzeczy, sprawiających przykrość rodzicom.
Samokontrola emocji
podporządkowanie sprzecznych impulsów i pragnień jednej tendencji ukierunkowującej w jedną stronę.
Impulsywność - trzeba panować nad sobą
W miarę dojrzewania trzeba panować nad tym, by reakcje nasze się zmieniały.
Są osoby kontrolujące siebie nadmiernie, aby nie przejawiały się żadne nadmierne uczucia. Bywają surowi, sztywni, chłodni i maja dystans.
Niska samokontrola - duża zmienność emocji, będzie pragnienie zaspokajania potrzeb, niestabilność.
umiejętność przezywania frustracji
umiejętność akceptacji własnych stanów emocjonalnych. Pojawia się tu niecierpliwość, apatia, agresja - infantylność. Nieadekwatne sposoby rozwiązywania problemów
zachłanność - dążenie do posiadania atrakcyjnych przedmiotów w nadmiarze.
Podporządkowanie praw społecznych sobie.
3.
Wgląd we własne motywy
Łączy się z tym posiadanie dobrego wglądu w siebie. Tylko część motywów jest świadoma, a pozostała jest nieświadoma. Człowiek ma tendencje do zmiany własnych motywów naszego postępowania, aby siebie przekonać, że jest dobrze.
Człowiek zwykle nie chce się przyznać przed sobą do tego, co obraża jego wartość (mechanizm racjonalizacji, mech. Projekcji - przypisywanie naszych motywów postępowania innym). Mechanizmy obronne prowadzą do samo oszukiwania. Człowiek może ukrywać, a nawet odrzucać prawdę o sobie: mechanizm represji/wyparcia. Wtedy człowiek nie zdaje sobie z tego sprawy - może nastąpić nawet amnezja.
Znajomość mechanizmów potrzebna jest, aby ocenić nasze zachowania. Osoba dojrzała wie, że one są - ma lepszy wgląd w postępowanie. Mechanizmy obronne działają tak, jak leki przy leczeniu objawowym. One nie leczą samej choroby - ona może się dalej rozwijać i zagrażać nawet zdrowiu.
ARTAKCYJNOŚĆ INTERPERSONALNA
Dlaczego jednych postrzegamy jako bardziej, a drugich mniej atrakcyjnych? To interesuje od dawna psychologię (gł. Społeczną).
W badania USA:
Studenci: przez intuicję - lubimy innych, gdy wyznają te same wartości, nas lubią, tego samego wyznania.
Badania: wpływ: częstotliwość kontaktów - jak najczęściej się ze sobą spotykają.
Eksperyment: Rozdzielono pokoje wg listy alfabetycznej. PO kilku miesiącach - najlepszych przyjaciół wskazywali tak, jak była lista (niemal). Stąd: częstotliwość kontaktów - warunek ważny, aby się z kimś zaprzyjaźnić, dobrze zapoznać, polubić.
Składniki wpływające na atrakcyjność interpersonalną:
Bliskość funkcjonalna - niekoniecznie fizyczna, ale np. przez takie a nie inne ukształtowanie architektoniczne, dające częsty kontakt.
Spotykanie się jak najczęstsze daje możliwość zbliżenia. Jest to jeden z ważniejszych czynników.
Atrakcyjność fizyczna - ze względu na czyjąś atrakcyjność fizyczną
Wolimy osoby atrakcyjne fizycznie.
Mężczyźni są bardziej szczerzy - żona powinna być ładna.
Kobiety - on szlachetny, zaradny, itp., ale atrakcyjność fizyczna się liczy, tylko nie chcą się przyznać do tego - to by znaczyło, że są płytkie.
Niektórzy przesadzają - operacje plastyczne.
Domaga to się od nas określenia standardów piękna:
zależy od kulturowego uwarunkowania oraz indywidualnych zapatrywań
anoreksja nervosa - choroba uwarunkowana kulturowo, a np. Afryka - korpulentna kobieta jest potrzeba w społeczeństwie
niektóre są nieuświadamiane przez człowieka, np. proporcje są wdrukowane w podświadomość; zachwiane proporcje (np. duża głowa) - chcemy ochraniać, troszczyć się - są w nas tropizmy; noworodki - zachwiane proporcje
są też takie standardy piękna, które nie zależą od kultury (tropizm), szczególnie, gdy są duże oczy, w miarę duża głowa.
Kryterium podobieństwa
Jesteśmy bardziej skłonni lubić tych ludzi, którzy są do nas podobni - podobieństwo wartości, postaw, poglądów.
Dlaczego tak się dzieje, że pewne podobieństwa łączą? Tłumaczenie: ludzie do nas podobni dają nam wewnętrzne wsparcie, że my mamy rację, że myślimy dobrze.
Częściej widzimy siebie w lustrze. Częściej widzimy swój „negatyw” niż „pozytyw”. (W lustrze - tak wyglądam na pewno, ale zdjęcie - jakoś niepewnie wyglądam.)
Wolimy „pozytyw” drugiej osoby niż „negatyw”. Lepiej wygląda ktoś nie w lustrze, ale w rzeczywistości. Człowiek bardziej woli swój „negatyw”.
Komplementarność (uzupełnianie się)
Uzupełnianie się jest równie ważne, co podobieństwo cech.
Dominacja jednej osoby może powodować chętniejsze, bardziej atrakcyjne postrzeganie na drugą osobę.
Ważne są różnice i w obszarze niektórych różnic mogą one potęgować atrakcyjność interpersonalną.
Wyniki badań nad tą cechą nie są tak jednoznaczne jak nad 1., 2., 3. Tu jest większe zróżnicowanie między ludźmi i jest ono ważne, ale nie do końca poznane.
Gdy spotykamy nowych ludzi
To musimy włożyć dużo wysiłku w kontakt z drugą osobą - to jest ważne. Bardziej atrakcyjna jest ta osoba, do której musimy włożyć wysiłek w zainteresowanie jej jako atrakcyjnej interpersonalnie. Okupienie ciężarem poznania daje później wyśmienite efekty.
Obsypywanie pochwałami
Prawienie komplementów. Ważne jest podkreślanie, że ktoś jest mądry, dobrze coś zrobił - otrzymywać, dawać tzw. „głoski”. Ale nie zawsze komplementy pomagają przy polubienie, ale nigdy nie zaszkodzą. Nie można mówić człowiekowi samych pochwał, ale czasem trzeba odnieść się krytycznie.
Jest tendencja, aby bardzie lubić tych, co mówią nam pochwały, ale czasem także coś krytycznie. Mniej tych, co same pochwały - to lubienie na krótką metę.
Wymagania wiekowe
Wiek i wymagania odnośnie innych osób. Wraz z wiekiem poprzeczka wymagań, co do innych osób opada. Z wiekiem zaczynamy się zastanawiać nad tym, jakie jest prawdopodobieństwo alternatywnego spotkania życiowego partnera - męża. W związku z tym odkryta zostaje atrakcyjność interpersonalna w drugiej osobie.
Mechanizm „upiększania”
(„Psychologia społeczna. Umysł i serce.” Eliot Arnson)
Jak pojawia się osoba ładna to mamy tendencje do przypisywania tej osobie mądrości i szlachetności. Mechanizm upiększania - np. człowiek z piękną twarzą zyskuje na wzniosłości, przypisuje się mu więcej cech pozytywnych niż ma. Ale nie tak często w parze z urodą idzie mądrość, choć często to się zdarza.
ZJAWISKO LATERALIZACJI
Lateralis [łac.] - boczny, nie leżący na linii środkowej; lato [wł.] - strona
W medycynie i psychologii lateralizacja - czynnościowa asymetria ciała ludzkiego, wyrażająca się w większej sprawności prawej strony, czasem lewej.
Asymetria mózgu
2 półkule nie są idealnie symetryczne (są wyspecjalizowane obie we własnym zakresie):
lewa - funkcje związane z mową; orientacja językowa i pojęciowa
prawa - zadania przestrzenne i matematyczne; orientacja obrazowa
W przypadku niektórych ludzi to prawa wydaje się dominować w języku, czasem jednak jest także dominacja mieszana. Trudności z czytaniem mogą być związane z mieszaniem lub prawą stroną dominującą w mowie (czytaniu). Np. dzieci dyslektyczne (czytanie i literowanie) przy jednoczesnym normalnym poziomie inteligencji nie mają najczęściej tak silnej dominacji lewej półkuli, jak osoby „normalne”. [dys - przeszkoda, lego - czytam]
Podstawowa specjalizacja półkul jest już wcześnie wykrywalna w rozwoju, np. zapis elektryczny aktywności mózgu - lewa półkula wzbudzona w stosunku do prawej w odpowiedzi na dźwięki związane z mową.
Czy funkcje półkul są stałe?
Nie można jednoznacznie odpowiedzieć, bo czasem jedna półkula może przejąć funkcje drugiej. Np. po uszkodzeniu spowodowanym wypadkiem. Jednak przejmowanie funkcji może się dokonać, gdy uszkodzona półkula była na etapie formowania się (przed 2. rokiem życia).
Lewa półkula kontroluje prawą stronę ciała oraz odbiera informacje z prawej strony (prawe pole obu oczu, prawe ucho), prawa półkula - lewa strona. Podział funkcji odpowiada także różnicom między płciowym w zakresie funkcji poznawczej - psychologowie mówią, że różnice w mózgu mogą być zasadnicze w funkcjonowaniu. Mężczyźni ponadto są bardzie zlateralizowani niż kobiety.
W latach'80 - McGlome badał różnice międzypłciowe:
Różnice międzypłciowe w specjalizacji półkul mózgowych zarówno u 3-miesięcznych dziewcząt, jak też u dzieci 0,5 rocznych.
Odtwarzając niemowlętom nagranie mowy, wskazywały na silniejsze bodźce skierowane do prawego ucha.
U chłopców do lewego zaś ucha.
W wieku 2-3 lat dzieci przetwarzają bodźce werbalne przez prawe ucho, a niewerbalne przez lewe.
Zaburzenia lateralizacji:
Dotyczy funkcji oka i ręki. U większej części ludzi - przewaga prawej (P) nad lewą (L). Niekiedy jest osłabiona. Są ludzie bez przewagi, a czasem dominuje strony L, czasem też niejednolite rozłożenie funkcji, np. P oko i L ręka - nie ma zgodności.
Nie ma zgodności poglądów, co do wpływu na efektu nauki w szkole. Porównano dzieci P z L: Raczej trudno potwierdzić tezę, e L będą gorzej funkcjonować i sobie radzić.
Lateralizacja osłabiona - nieustalona. Problemy, jakie stąd wynikają to pogorszenie funkcji ręki prawej oraz trudności w orientacji przestrzennej. U dzieci, gdzie brak dominacji P oka - trudności z pisaniem i czytaniem.
Lateralizacja skrzyżowana - trudności w koordynacji wzrokowo-ruchowej.
Czy więc zachęcać dzieci do zmiany?
Z lateralizacją lewostronną - nie ma sensu.
Z lateralizacją, gdzie dominuje P oko - L ręka - pisać należy P ręką.
Nie wolno nawet w takiej sytuacji, gdy mamy do czynienia z leworęcznością patologiczną - w wyniku uszkodzenia jest lateralizacja skrzyżowana.
Nie wskazana ingerencja przy obniżonym poziomie umysłowym i motorycznym.
O leworęczność u dzieci: M. Bogdanowicz „Leworęczność u dzieci”, W-wa 1989.
Asymetria anatomiczna
Ciało ludzkie ma pozorną tylko symetrię. Różnice w budowie obu części twarzy widać przy łączeniu 2 lewych stron lub dwóch prawych strona. Ich fotomontaże znacznie różnią się od oryginału i od siebie zarazem.
W wewnętrznej budowie asymetria występuje również. W większości przypadków parzyste organy różnią się też wielkością. Nawet kończyny nie są równe (górne i dolne).
W większości kultur leworęczność jest cecha negatywną, choć stanowią oni jedynie 7% populacji. Dzieci leworęczne, jeśli przestawią się na praworęczne pod przymusem, to wykazują:
płaczliwość,
lękliwość
ataki agresji
zaburzenia nerwicowe:
+ moczenie nocne
+ jąkanie
+ poczucie niższej wartości
+ unikanie i lękanie się kontaktów społecznych
Praworęczność sięga już prehistorii, gdy leworęczność zawsze niemal kojarzona negatywnie (mańkut, labus, śmaja - konotacja ujemna). Ponadto ustala się wcześniej od leworęczności, bo już między 2 a 3 rokiem życia, gdy leworęczność między 3 a 4 rokiem.
Metody badania lateralizacji:
Do oceny lateralizacji służy przede wszystkim wywiad z rodzicami (jak się rozwijała, kiedy zauważono jej przejawy) oraz obserwacja zachowania (którą ręką chwyta za kij, do którego oka przykłada lunetę, którą nogą kopie piłkę, do którego ucha przykłada słuchawkę telefonu).
Przy mieszane lateralizacji przekłada się to, czego jest mniej po jednej stronie.
AGRESJA
Gdy obserwujemy znaki czasów, to dochodzimy do stwierdzenia, że nasze czasy są bogate w agresję. Ale czy tylko nasze czasy są tak agresywne? Niekoniecznie - a Kain i Abel
a barbarzyńskie wojny
a barbarzyńskie napady
a tortury
i inne…
Czy agresja jest wrodzona, czy nabyta?
Sposób reagowania też zależeć może od temperamentu. Agresja nie musi więc być bólem fizycznym, może być i psychiczny.
Kobiety - bardziej wykazują agresję werbalnie, psychicznie.
Mężczyźni - bardziej fizycznie.
Czy agresja wyuczona, czy nabyta?
Różnie pisali, mówili:
Tomas Hobbes w Lewiatanie, opublikowanym w 1961, mówił, że człowiek jest z natury barbarzyńcą. Jedynie przez prawo i represje hamować można ludzką agresję.
J. J. Russeau, opublikował dzieło w 1762, gdzie mówił, że człowiek to szlachetny dzikus. Ludzie z istoty są łagodni, życzliwi - to cywilizacja tłumi dobrotliwą naturę człowieka i wyzwala agresję.
Zing Yang Kuo (jap)
Chciał wykazać, że mitem jest wrodzona wrogość między szczurem i kotem. Umieścił więc szczura w klatce z kotem. Efektem było to, że nie atakowali się, ale „przyjaźnili”. Kot ponadto przeniósł ten swój stosunek na wszystkie szczury. Wynika stąd wniosek, że wrodzoność agresji jest przesadzona.
Źródła agresji:
Frustracja - zwiększa poziom, czasem prowadzi do irytacji, a czasem aż do agresji.
Zrobiono eksperyment: dzieci przyprowadzono do sklepu z zabawkami. Nie wpuszczono i od razu, ale postawiono przed szybą, gdzie widziały zabawki. Gdy pozwolono wejść okazało się, że zaczęły niszczyć zabawki.
Wciskanie do kolejki, na tzw. sępa - im ktoś dalej próbował się wepchać, tym mniejsza reakcja ze strony innych: 12. miejsce - niewielka reakcja, 2. miejsce - wyrzucili chłopa.: Im bliżej jesteśmy celu i nie możemy go osiągnąć, tym frustracja większa.
Bezpośrednia prowokacja - złośliwa uwaga, agresywne zachowanie innych ludzi.
Spotykając agresję człowieka, to często rodzi się w nas chęć odpowiedzi - agresja, odwet, ale nie zawsze (łagodzić mogą inne okoliczności).
Obecność przedmiotów kojarzonych z agresją
Jeśli ktoś złości w pokoju, gdy są przedmioty kojarzone z agresją, to agresja może być (i jest) większa. Jej poziom wzrasta.
Eksperyment: złoszczono studentów w pokoju z pistoletem lub z butlą gazową. Następnie mogli dawkować prąd przeciwnikowi. Okazało się, że większy poziom agresji był u tym, którzy byli w pokoju z pistoletem.
Niewygoda, ból, cierpienie - syndrom „gorącego lata” - powoduje wzrost agresji
Ograniczona przestrzeń - przekraczając progi „przyzwoitości” przestrzeni, przypadającej dla osobnika; zbytnie zagęszczenie ludzi na małej powierzchni.
Czasem przypisywano alkoholowi - Są przypadki, które pod wpływem alkoholu dostają „białej gorączki”. Częstsze bijatyki po alkoholu nie są jednak skutkiem samego tylko picia, ale tego, że on znosi pewne hamulce dla pewnych zachowań.
Zwiększony poziom testosteronu - Poziom hormonów płciowych w istotny sposób wpływa na zachowanie agresywne - stąd agresja jest częstsza u dorastających chłopców niż u dziewczyn.
Agresja oglądana w masmediach - Istnieje pewien związek między oglądaniem filmów brutalnych a wzbudzeniem agresji. Stykając się z obrazami przemocy stajemy się bardziej nieczuli.
Pornografia i akty agresji wobec kobiet - Rośnie statystyka gwałtów. Najniebezpieczniejsza jest brutalna pornografia.
Dzieci naśladują dorosłych - od nich przecież uczą się rozwiązywania problemów przy użyciu siły…
Jak zmniejszyć agresję?:
Karać surowiej - ona tylko odracza agresję. Zmniejszenie agresji w mediach. Czasem ustąpić…
Dla dzieci - kara jest spoko, ale jest ona skuteczna jeśli dziecko wie za co zostało ukarane. Czasem lepiej u dzieci działa sama groźba kary niż wykonanie jej.
Czy surowsze kary są skuteczne? Tak, gdy:
wzrasta prawdopodobieństwo nieuknionego otrzymania kary
kara powinna być wymierzana zaraz po czynie
przez sport, wysiłek fizyczny
Kiedyś twierdzono, że rozładowują agresję poprzez czyny ją naśladujące:
zezłoszczone dziecko - ściska cytrynę
złość - stłuc coś, przekląć…
Wywodzi się to z koncepcji katharsis - uproszczonej wizja z hydraulicznej koncepcji agresji(wystarczy dać jej upust). Ale przecież jeśli damy jej upust, to wcale nie musi ona spadać.
Teraz: Artur Patterson - obalił to, że gry sportowe obniżają poziom agresji. Oceniał poziom napięcia agresji na tydzień przed i tydzień po sezonie - okazało się że agresja wzrosła.
G. Russel - podczas meczu badał zachowanie kibiców - mecz ich nie rozładował.
Tłumienie silnych emocji może być źródłem groźnych chorób (choroby psychosomatyczne)
Porozmawiać z innym człowiekiem
Przyznanie się do własnych słabości, opowiadanie o własnych odczuciach sprzyja opanowaniu własnych uczuć i postaw. Przyznanie się do emocji własnych przynosi więcej korzyści niż trzymanie ich w sobie i zamknięcie się. Zwykle najlepiej pogadać z tym, kto spowodował naszą agresję.
Badano ludzi przez 6 miesięcy: doświadczano ich dotkliwymi wydarzeniami: mniej stresów mieli ci, którzy się zwierzali.
Wystarczy pójść i przeprosić po wywołaniu agresji w kimś. To skuteczny sposób przeciwdziałania czyjejś agresji.
Modelowanie nie agresywnego zachowania:
Dzieci widząc ludzi agresywnych, to same tak się zachowują. Widząc zaś ludzi nie agresywnych, mimo prowokacji same się wzorują na braku agresji.
Muzyka: Sprzyja łagodzeniu - muzyka klasyczna. Ostrożnie z techno, heavy metalem - istnieje związek między słuchaniem muzyki a agresją, między słuchaniem techno a panowaniem nad emocjami. Ponadto źle wpływa na płaty czołowe głośna i ostra muzyka.
Trzeba rozwijać zdolność empatii
Wysoki jej poziom sprzyja obniżaniu się agresji. Umiemy wtedy współczuć i wczuwać się w czyjś stan emocjonalny.
Humanizacja
Nadawanie cech ludzkich ofiarom naszej agresji, widzenie w nich ludzi.
Przeciwko temu występuje zjawisko dehumanizacji.
BYĆ - MIEĆ
Postawa wobec różnych aspektów:
BYĆ |
MIEĆ |
1. Obraz świata |
|
Patrzy na świat jako zadziwiający, fascynujący, bezpieczny i tajemniczy. Doświadcza własnej tożsamości, ale ma jednocześnie poczucie łączności ze światem. Jest przekonany, że w świecie jest coś stałego, nieuwarunkowanego (Bóg, Absolut, itp.) |
Ma poczucie wyobcowania, rzucenia w świat. Odczuwa ogrom i wrogość świata. Postrzega go jako zagrażający jego istnieniu. Stara się zapanować nad światem - przez zredukowanie go do materialnych rzeczy. |
2. Przyroda |
|
Jest dobra, fascynująca, pociągająca, mądra, darowana, piękna i bezpieczna. Przyroda udziela człowiekowi dóbr - jest stała i dynamiczna. Wywołuje ona uczucie wdzięczności i szacunku. Wie, że względem przyrody powinien się kierować prawami. |
Jest zagrożeniem, niebezpieczeństwem, nieciekawa. Będzie agresywny wobec przyrody, nie liczy się z jej prawami - niszczy ją (przez nieodpowiedzialność), czuje się obcy wobec niej. |
3. Przyszłość |
|
Widzi ją jako to, co może się zdarzyć, ale będące już w jakiś sposób obecne, rzeczywiste - podstawą do przyszłości jest odwołanie się do czegoś, co jest trwałe, czego można doświadczyć w uczuciach: miłość, wierność, nadzieja, wewnętrzny spokój, wiara w sens życia. Oznacza wciąganie takich przeżyć i jest przez nie motywowane. Przyszłość rozumiana wewnętrznie i twórczo. Przyszłość - jako bezpieczna, sensowna, radosna, wymagająca wewnętrznego zaangażowania i aktywności, a potem dająca satysfakcję. |
Przyszłość i jej ocena i jej rozumienie związane jest ze światem zewnętrznym - nie ma dla niego nic stałego. Przyszłość jest nieprzewidywalna, niezależna od człowieka. Człowiek nie angażuje się wewnętrznie w to, czego oczekuje. Wzbudza niepokój, niepewność (brak motywacji). Przyjmuje postawę obserwatora. |
4. Cierpienie |
|
Własne, osobiste ustosunkowanie się do cierpienia, zaakceptowanie jako coś, co jest wpisane w rzeczywistość, co ma sens; jako wezwanie do odpowiedzialności za życie. Minimalizuje cierpienie, ale na siłę od niego nie ucieka. Jest ono dla niego nieuniknione, zwłaszcza wtedy, gdy wymaga tego dobro drugiej osoby. |
Traktuje siebie jako uprzywilejowana osobę. Cierpienie jest dla niego niezasłużone, krzywdzące, niszczące. Dlatego ucieka, buntuje się. Nie potrafi ofiarować go za innych. Nie umie także współczuć cierpieniu innych. |
5. Inni ludzie. |
|
Ludzie są traktowani jako „ty”, jako podmiot, personalni - jest możliwe doświadczenie wspólnoty. Łączy go z ludźmi miłość, szacunek, wierność. Inni są dobrzy, niepowtarzalni, darowani. Nie szufladkują. Broni się przed instrumentalizacja innych, będzie dążył do nich przez relacje: małżeństwo, przyjaźń, pracę, zainteresowania. Inni to źródło podziwu. Dzięki innym człowiek doświadcza własnego istnienia jako sensownego, świat staje się bezpieczny - allocentryzm. |
Posiadacz dóbr, jest zagrożony. Patrzy na innych przez pryzmat własnych zamiarów. Ludzie to nie „ty”, ale „on”. Nie może być wychowawcą. Traktowany przedmiotowo, jako ktoś ograniczony, statyczny. Dlatego unika więzi osobowych, a relacje z innymi to okazje do manipulacje do indywidualizacji. Boi się innych. |
6. Do siebie |
|
Akceptuje siebie, pozytywnie się ocenia, mimo świadomości wad, przemijania i istnienia słabości. Ma poczucie wpływu na los, na siebie, na swoje zachowanie. Wie, że tym wyższe i bardziej realne jest ustosunkowanie do siebie, im bardziej angażuje się dla innych przez pracę, twórczość, troskę i in. Akceptacja i ocena życia go motywuje. |
Życie i siebie traktuje rynkowo. Trudno akceptować przemijalność i względność negatywnego stosunku do siebie. Samoocena - oparcie na tym, co się posiada. Ceni siebie o ile będzie bogaty, będzie miał sukcesy i o ile w rywalizacji odniesie sukcesy. Nie potrafi znieść z godnością sytuacji, gdy jest nie oceniony wysoko. Jego samoocena jest nietrwała i niezależna od niego, ale od czynników zewnętrznych. To sprawia, że samoakceptacja i samoocena będzie zawsze zagrożona. |
Zastanawiano się nad tym, co jest najzdrowsze: czy postawa być-mieć, czy być? Przeprowadzono badania. Okazało się, że oboby o postawie być-mieć miały maksimum sukcesów i minimum napięcia nerwowego. Jednak okazało się, że tylko na krótką metę. Ponadto okazuje się to być prawda jedynie na poziomie biologicznym.
Homeostaza - pogląd mówiący o tym, że najlepsza jest równowaga, także w psychologii. Dla niej najlepsza byłaby postawa być-mieć.
Heteostaza - [przekraczanie] Pogląd mówiący o tym, że nie można poprzestac na równowadze, trzeba siebie przekraczać ku być.
Przedstawicielem jest m.in.
K. Dąbrowski (dezintegracja pozytywna), mówiący, iż trzeba czasem burzyć to, co jest, aby budować na tym coś nowego, lepszego.
Kozielecki - dojrzałośc wg niego to przekraczanie siebie saego, skazywanie siebie na dyskomfort.
Wynika więc, że dojrzała postawa to POSTAWA BYĆ. Może nie będzie tu aż tyle sukcesów, ale będziemy allocentryczni. [W Polsce notuje się, że ok. 65% Polaków ma postawę na być.]
SUMIENIE
Jest to przedmiot badań także socjologii i psychologii. Często myśląc o sumieniu myśli się o superego (gł. w USA).
Sumienie - jako jeden z wyższych poziomów regulacji zachowania, tylko człowiek ma go.
kryterium dojrzałej osobowości (wg Chlewińskiego)
Rozpatrywane statycznie, strukturalnie:
Ukształtowana w rozwoju osobniczym i stanowiąca istotna role część osobowości nadrzędna struktura poznawczo-oceniająca, odnosząca się do własnego postępowania. Są z nią sprzężone:
uczciwość
prawdomówność
system norm moralnych
uczucie moralne - wyrzuty sumienia, satysfakcja moralna
Rozpatrywane dynamicznie:
Część osobowości, generująca imperatyw, czyli oceniający sąd o planowanym, wykonywanym lub spełnionym akcie.
Może się rozwijać, i powinno, niezależnie od innych struktur osobowości. Jest stosunkowo stabilne (nawet przy zmianie światopoglądu).
Cecha charakterystyczna: jest względnie autonomiczne zarówno w stosunku do różnych potrzeb organizmu, jak i wpływu środowiska.
Wynika z tego jasno, że człowiek jest podmiotem swojego działania. Poznanie rzeczy jest także wcześniejsze od czynu. Czyn jest moralnie dobry - gdy jest zgodny z tezą normy moralne. Człowiek doświadcza powinności moralnej i wie, że ona nie jest od niego (nie pochodzi od niego), bo jeśli tak, to byłby władny własna decyzją ja anulować.
Sumienie kieruje się prawdą o czynie, a człowiek nie ma władzy zamienić prawdy w fałsz, a dobra w zło.
Sumienie - ostateczna norma moralna, subiektywna, bo poznanie jego może być błędne, stąd każdy ma obowiązek kontroli sumienia, bo sumienie może być zdeformowane. Sąd sumienia rodzi powinności, gdy jesteśmy przekonani o prawdziwości tego sądu.
Moralne nakazy sumienia nie negują wewnętrznej wolności człowieka, ale są jej wyrazem. Dobre sumienie - wolny człowiek, bo funkcjonowanie sumienia nie zależy od innych funkcji. Mogę wtedy być autonomiczny względem potrzeba, nie jestem zdeterminowany przez osobowość.
Sumienie i „JA IDEALNE”
Ja realne - rzeczywisty obraz siebie
Ja idealne - obraz siebie, mówiący o tym, kim chcielibyśmy być.
Dojrzała organizacja osobowości idzie z rozwojem idealnego obrazu sibie (rozwija się w rodzinie, ale my osobiscie kształtujemy ten idealny obraz). Mają go nawet ludzie za skrzywionym sumieniem.
JA IDEALNE różne:
Dobre
Efekt poszukiwania własnej wygody
Głos sumienia odzywa się podczas dokonywania wyborów. Konflikty sumienia, poczucie winy - dokonane działanie w niezgodzie z JA IDEALNYM. Można uwolnić się z poczucia winy, transformując J.I., ale konflikt istnieje, tylko mniej jest świadomy.
Efekt zbyt wielkiej zależności od emocji
Poczucie winy - niejako sankcja karna. Pojawia się, gdy nie działamy zgodnie z J.I. To stan po naruszeniu wcześniejszej zasady - reguły, umowy społecznej, albo uniwersalnej normy niezależnej od rasy, wyznania czy na zasadzie prawa naturalnego (może być np. Dekalog).
Może pojawić się po złamaniu:
Umownych reguł - np. przejazd na czerwonym świetle - rodzaj strażnika też na relacjach międzyludzkich np. maniery); są też w naturze człowieka.
Zasady konformistyczne - stosunki międzyludzkie, np. salutowanie w wojsku, prawo krajowe. Reguły kierują porządkiem w kraju. Nie można za szeroko interpretować i łamać (wtedy lamie się więzi społeczeństwo-jednostka). Mówi się o winie człowieka.
Osąd sumienia - zdolność do uformowania się JA IDEALNEGO - zależy od oceny zdolności własnego działania - ocena intuicyjna (najczęściej po działaniu). Młody człowiek rozwija w sobie zdolność refleksyjnego patrzenia na wartości. Gdy jest mały, to rodzina rozwija poniekąd jego JA IDEALNE na podstawie wymagań rodziców i innych członków rodziny.
Porównanie osobistych intencji z regułami dla wszystkich. Błąd jego może wynikać z nieoczywistego wynikania lub rozumowania. Jest błędny osąd - negacja osoby człowieka.
Stróż sumienia - emocje moralne
1. Wstyd i zmieszanie - wydają się podobne, ale jednak zachodzi między nimi subtelna różnica. Pojawiają się one, gdy człowiek jest obiektem obserwacji i osądu innych ludzi.
WSTYD - pojawia się, gdy ktoś jest biedny, ma jakiś defekt fizyczny. Moje „ja” nie utrzymuje się na właściwym poziomie społecznym. |
ZMIESZANIE - reakcja na odkrycie nas przez kogoś (zarówno obie strony - cnoty i słabości). Pojawia się tu element zaskoczenia. |
Pojawia się także wstyd mówienia o Bogu. „ja” kreowane współcześnie to być twardym, bez skrupułów i nie mieć potrzeby Boga. |
|
Pojawia się, gdy czujemy się winni i godni nagany, gdy choć inni nas nie odkryją, to my sami odkryjemy swe złe tendencje (pomaga w odkrywaniu właściwego kierunku). Także widać go, gdy człowiek ocenia, iż nie stanął na wysokości zadania. Związany jest mocno z naturą ludzką. Wstyd jest naturalną reakcją na sytuacje takie jak nagość, czy okrywanie ciała denata po śmiertelnym wypadku. Człowiek bez wstydu postrzegany może być jako człowiek bez ludzkiego oblicza. |
Pojawia się, gdy ludzie odkryją, iż nie jesteśmy tacy naprawdę, jakimi się pokazujemy. Związany jest ze stosunkiem do grupy, której jest się członkiem. |
2. Wyrzuty sumienia - są one typowym zjawiskiem. Dodatkowo występuje przy nich skrucha.
Zmierzają one do uwolnienia się od winy. To, co się stało, to się stało - i nie da się zmienić - wtedy stają się one szczególnie silne. Mogą one się pojawić nawet bez zaistnienia podstaw do tego. Dlatego bardziej od kary potrzebujemy przebaczenia. Wina moralna - obnażenie bardziej siebie niż innych. Szukając przebaczenia tam, gdzie nie powinien i gdzie go nie znajdzie, człowiek szuka właściwie dla siebie kary, po to aby się „oczyścić”.
Neurotyk - nie czuje zaś winy, nie przyznaje się do niej, ale wymierza sobie karę.
Żal i skrucha mogą pojawić się też, gdy była jedynie sama intencja czynu. Dlatego trzeba znaleźć źródło emocji moralnej. Często jednak okazuje się, niestety, że źródłem jej jest nuda. Dzieje się tak dlatego, że jeśli nie zmierzam do jakiegos wyznaczonego sobie celu - nie kocham/nienawidzę - to często ogranicza mnie nuda. Przychodzi ona, gdy koncentruje się na przyjemności. Gdy one się kończą - nuda. Ludzie nudzący się często są bez ambicji.
Ludzkie cierpienie
Odnosi się to nie tylko do bólu fizycznego, ale również i duchowego. Przyczyna może być różna:
niesłuszne oskarżenie,
obrażenie kogoś, kogo się kocha,
widzimy ból innych, itp.
Ludzkie cierpienie jednak daje także okazję do wzrostu naszej osobowości, nie zatrzymuje nas na sobie i na tym tylko zewnętrznym wymiarze naszego życia, skłaniając nas do zastanowienia się nad jego sensem i odpowiedzenia sobie na najważniejsze pytania.
PSYCHOPACI
Filip Pine - jego pacjent zastrzelił psa, utopił kobietę i nie miał wyrzutów sumienia. Nazwał ten objaw mania bez delirium, czyli psychopatia. Cechy jakie wykrył to:
brak poczucia winy,
koncentracja na sobie (egocentryzm),
machiawelizm: cel uświęca środki,
traktuje człowieka jako „on” a nie „ty”.
Na początku pomyślano, że psychopata jest mało inteligentny, ale teraz już tak się nie myśli. Stwierdzono zaś, że występuje:
obniżony poziom lęku, nie boi się (np. bohaterowie II WŚ często mieli obniżony poziom strachu - psychopaci)
efekt sercowo-naczyniowy przy strachu (szybsze bicie serca) nie występuje tak łatwo, ale musi nastąpić bardzo silne pobudzenie,
przy kulturze narcystycznej może być bardzo częste występowanie. Obecnie ok. 3%, ale może dojść aż do 30%.
Inne nazwy:
socjopata,
zachowanie antysocjalne,
zachowanie dyssocjalne.
Skąd się bierze i cechy ogólne:
hormon serotonina (neuroprzekaźnik) odpowiada za hamowanie impulsów z układu limbiotycznego (prymitywne pobudzenia),
kobiety są mniej narażone na występowanie psychopatii, gdyż mają 55% więcej serotoniny niż mężczyźni,
psychopatów u kobiet 1%, u mężczyzn 3%,
starzejąc się - serotoniny przybywa, więc psychopaci łagodnieją na starość,
uwarunkowane genetycznie:
bliźniaki jednojajowe: u 55% ich bracia (siostry) są także psychopatami,
bliźniaki dwujajowe: u 17% rodzeństwo bliźniacze to też psychopaci,
u dzieci adoptowanych: 55% dzieci-psychopatów miało ojca psychopatę
[Zauważalne przy organicznym uszkodzeniu mózgu często zmienia się charakter, zachodzą podobne zjawiska jak przy psychopatii. Psychopata nie ma uszkodzonego mózgu.]
Społeczeństwo przestępcze bardzo często jest przyczyna generowania zachowań przestępczych i tworzenia psychopatii.
Człowiekowi sumienie pomaga kształtować religia, wymogi stawiane indywidualnej osobie. Czasem bywa, że sumienie jest uśpione, wówczas nawet aborcja dzieci nie jest odczuwalna, ale gdy sumienie się „obudzi”, to poczucie winy kumuluje się ono aż do wybuchu.
To, co źle wpływa na sumienie:
brak łączności ze światem,
brak poczucia stabilności,
brak zaufania do siebie,
rozchwiane emocje,
brak kontroli woli.
Fanatyzm - przylgnięcie do jednej zasady, idei w stopniu ekstremalnym, przy traktowaniu innych jako bezużytecznych. Może on być religijny, bądź polityczny lub inny… Fanatyzm to co innego niż psychopatia.
A adekwatne poczucie winy to sprawdzian naszej dojrzałości.
SKRUPULANCI
<scrupulum> łac. - waga rzymska lub - mały kamyk, który dostał się do buta i przeszkadza w chodzeniu
Może być tak, że u człowieka poczucie winy pojawia się, gdy narusza normy moralne (przyswojone). Ale może być też u tych, co nie złamali norm. Wówczas występuje sumienie skrupulanckie (SS) - nieadekwatne poczucie winy.
Mało jest badań na temat SS i nie łatwo jest nawiązać kontakt z tymi osobami, a mają go najczęściej księża (pomoc, spowiedź, rozmowy). Była pokusa, aby to właśnie oni poprowadzili badania - ale nie można tego robić i nie zgodzili się na to.
SS nie jest chorobą, ale zaburzeniem. Nie można o skrupulantach mówić, że są psychicznie chorzy. Życie skrupulanta jest właśnie takim chodzeniem z kamykiem w bucie.
SS ma 3 cechy:
ocena lękowa
ocena nieadekwatna - nieprawdziwa
ocena negatywna własnych czynów, niezgodna z prawdą
Skrupulant dokonuje oceny wg 2 mechanizmów:
Wychodzenie z dużej przesłanki
Myśleniem kieruje zasada: dobro czyń, zła unikaj. Radzi sobie z tym tak, jak każdy człowiek. Wie co dobre, a co złe.
Wychodzenie z małej przesłanki
Ocena konkretnego czynu jest już problematyczna. Dobrze oceni innych, ale ocena własnego czynu jest już błędna. Dlatego tez paradoksalni najlepszym spowiednikiem dla skrupulanta jest drugi skrupulant, gdyż rozumie problemy skrupulanta oraz ma dużo dlań cierpliwości i wyrozumiałości. Z punktu widzenia skrupulanta jego problemy są ważne, dlatego też szuka pogawędki.
Sumienie skrupulanckie trzeba odróżnić od:
Sumienie błędne
Na skutek informacji, co do aspektów moralnych czynów, człowiek jest przekonany, że akt, który czyni jest dobry, a w rzeczywistości jest zły.
Np. w rodzinach patologicznych, osoby bez dobrze rozwiniętego sumienia.
Sumienie wątpliwe
Charakteryzuje się przeżywaniem rzeczywistych wątpliwości, jak powinien postąpić. Każdy ma wątpliwości, dylematy moralne. Nasze oceny mogą być niezgodne z charakterem - mamy problem, ale go rozwiązujemy i po problemie.
Patologicznego (neurotycznego) poczucia winy
Tam, gdzie jest skrupulanctwo, tam jest poczucie winy, ale to nie prawda, że każde poczucie winy musi wiązać się za skrupulanctwem. PPW ma szerszy zakres niż SS.
Urojeń grzeszności
Pojawiają się w chorobach psychicznych i mimo że jesteśmy w stanie pokazać mu, że nie ma racji, ale nic to nie daje - nie przemawiają mu argumenty logiczne, że nie ma racji.
Sumienia wrażliwego
Ten kto ma sumienie wrażliwe, to często można je nazwać „sumieniem delikatnym”. Jest ono wrażliwe na różne moralne aspekty sytuacji ludzkiej. Łatwo ocenia lekki i ciężki grzech. Poprawnie funkcjonuje, poprawnie ocenia. Nie widzi powinności moralnych tam, gdzie ich nie ma.
Stawia sobie duże wymagania moralne. Chce być autentyczny. Unika zła. Stara się czynić dobro. Jest odpowiedzialny za swoje życie. Gdy jest bardzo dobrze rozwinięte, wówczas nie daje nawet przyzwolenia na grzechy lekkie.
Skrupulantom nie brakuje trzeźwej oceny w innych dziedzinach życia (np. przy wykonywaniu zawodów). Skrupułów, które u nich się pojawiają jest dużo. Istnieje typologia skrupułów, aby wyróżniać je wg kryterium:
Skrupuły przejściowe
Występują najkrócej od kilku m-cy do kilku lat. Bywają etapem w rozwoju moralnym człowieka. Nie są poważnymi zaburzeniami - to wątpliwości o charakterze moralnym. Występują w okresie dojrzewania, a czasem też u osób dorosłych, zwłaszcza po przewartościowaniu życia (ślub, nawrócenie, seminarium, zakon, itp.).
Związane są z głębszą moralną refleksją. Nierzadko wynikają z trudności odróżnienia pokusy od przyzwolenia na pokusę.
Ktoś, kto dotychczas miał wgląd powierzchowny może przeżywać przez nie kryzys, ale kończy się on pozytywnie - następuje większe uwrażliwienie, sumienie staje się bardziej dojrzałe, wzrasta poczucie dojrzałości.
Skrupuły z dominującymi objawami lęku
Charakteryzuje się dużym poziomem niepokoju (bez przyczyny) - boimy się, ale nie wiemy czego. Ludzie boją się czegoś i na zasadzie asocjacji następuje połączenie tego lęku z jakąś dziedziną życia, np. ze sprawiedliwością, z seksualnością [w życiu może się zdarzyć tak, że ktoś boi się przebywać sam na sam K i M i od razu uznają to za grzech. Jest to nieuniknione - to mechanizmy obronne sprawiają, że lęk + dziedzina dają lepsze samopoczucie człowiekowi.]
Skrupuły z dominującymi objawami nerwicy naręctw
Tu występują nerwicowe objawy, skojarzone z natręctwami. Natręctwo pojawia się mimo naszej woli, a nawet wbrew naszym wysiłkom [mamy np. natarczywe myśli i chcemy się ich pozbyć, ale one nie mijają: np. natrętne myśli bluźniercze - tematyka seksualna].
Odnoszą się do rzekomej winy podczas wykonywanego obowiązku. Osoba nieraz nieustannie bada prawie całe życie, by znaleźć przyczynę i dlaczego tak jest, ale nie znajduje odpowiedzi. Istnieje różnica między pokusami a natręctwami:
Pokusa - pochodzi z potrzeb jednostki (ujawnia się przez myśli i wyobrażenia), przedmiot ich jest atrakcyjny, treści są pobudzające, a podmiot (człowiek) odbiera je jako własne.
Natręctwa - nie jest dostrojone do stanu świadomości człowieka, nie rodzi się jako efekt jego potrzeb normalnych i dlatego czuje się je jako coś obcego i wymuszonego. Najwięcej cisną się natręctwa, których człowiek się boi. Są 3 typy natręctw:
Obawy przed chorobami
Obawy przed popełnieniem okrutnego czynu
Np. kobiety boją się czasem, że zabiją swoje dziecko. Ta informacja degraduje ich moralność, choć mimo to nie mają chęci tego uczynić - są jedynie myśli i wyobrażenia.
………………………………………………
Skrupuły z dominującym poczuciem winy
Poczucie winy oddziela się od postępowania moralnego. Osoba nie wie za co czuje się winna. Występują one u osób cierpiących na depresję - nie rozpoznają stanu swego, ale oceniają siebie jako złe. [wywołane np. karaniem dziecka bez powodu, czy bez uzasadnienia].
Może pojawić się tu też mechanizm wyparcia. Na skutek oderwania emocji od treści. Nie mogąc znaleźć przyczyn - obwinia się nawet za niepopełnione czyny.
Skrupuły zależności
Częste u osób z cechami autorytatywnymi. Normy nie są przyjmowane autonomicznie, ale narzucane - rodzic, społeczeństwo. Kryterium ocen moralnych staje się zakamuflowana litera nakazu:
Mechanizm interioryzacji - uwewnętrznienia systemu wartości tego, który ma władzę. Przejęcie czyjegoś systemu wartości ze względu na autorytet, władzę. Wówczas osoba taka, gdy źle zastosuje się do nakazów, ocenia swój czyn od razu jako zły, bez rozstrzygania.
Ponadto ktoś, kto jest moralni wrażliwy staje się ślepo posłuszny religijnym przełożonym. Taki człowiek n rzecz przełożonych zrzeka się podejmowania decyzji. Chodzi więc o to, aby odwoływać się do sumienia. Nie można zawieszać wartościowania.
Skrupuły kompensacyjne
Za pomocą mechanizmu kompensacji człowiek próbuje zataić braki.
Skrupulatności o doskonałej wręcz precyzji w jednej, wąskiej dziedzinie życia, ma rekompensować zaniedbania w innych.
I TO JUŻ JEST KONIEC PSYCHOLOGII
6. MYŚLENIE
Człowiek działa w zależności od poznawanej rzeczywistości i w sposób przystosowany do celu. Życie zmusza go do nabywania różnych umiejętno5 i rozwiązywania napotykanych trudności. Wymaga to od niego myślenia.
Rozważymy na tym miejscu, czym jest myślenie, jakie są jego główne cechy, jak przebiegają procesy myślowe. Omówimy też podstawowe typy myśleń1 »| poświęcimy kilka zdań patologii myślenia oraz zasadom rozwijania
DEFINICJE I FUNKCJA MYŚLENIA
Zdolność do myślenia to jedna 2 najbardziej specyficznych właściwości
łowicka. Ona wyróżnia go spośród wszelkich istot żywych, z którymi spotyka się na świecie.
Myślenie to proces poznawczy, w którym odzwierciedlane są strukturalne • funkcjonalne stosunki różnych elementów rzeczywistości32. Zachodzi ono wówczas, gdy w odzwierciedleniu przedmiot przez stosunek do innego przedmiotu nabywa nową cechę, której wcześniej nie miał. Myślenie to czynność poznawcza, dzięki której człowiek dochodzi do pośredniego i uogólnionego poznania rzeczywistości.
Myślenie to także zdolność poznawania przyczyn tego, co istnieje, związków i stosunków między przedmiotami, zdarzeniami i zjawiskami. Ma charakter aktywny, a nie jest tylko biernym kojarzeniem bodźców. Myślenie jest także procesem twórczym, który prowadzi przez wykrywanie różnych powiązań, współzależności, stosunków między przedmiotami, zdarzeniami i zjawiskami, do nowej wiedzy o różnych prawidłowościach tego, co istnieje..
Człowiek po to myśli, aby poznać świat, który go otacza, każdą sytuację, w której się znajduje i w której usiłuje realizować swoje pragnienia. Zdolność myślenia umożliwia człowiekowi nie tylko poznawanie tego, co jest dostępne zmysłom, ale i tego, co jest ukryte przed zmysłami, ale dostępne dla umysłu. Dzięki myśleniu poznajemy nie tylko świat zewnętrzny, ale także swój świat psychiczny. Nie zawsze jednak z czynności myślenia zdajemy sobie w pełni sprawę. Im większy jest zakres informacji, który mamy aktywnie wykorzystać, by rozwiązać stojący przed nami problem, tym trudniej jest uświadomić sobie Przebieg czynności myślenia. Im umysł jest bardziej wyćwiczony, tym lepiej zdaje sobie sprawę z przebiegu czynności myślenia i bardziej nad nimi panuje. Im sprawniejsze jest myślenie, tym lepiej zorganizowane będzie działanie.
Myśli to zjawiska umysłowe będące, obok obrazów i emocji, podstawową odzwierciedlania rzeczywistości przez jednostkę. Przychodzące do głowy mogą się ujawniać pod postacią pojęć i sądów, poczuć i ocen34. °wiekowi myśli mogą przychodzić do głowy w sposób całkowicie nieprzewidziany, nieuporządkowany. Myśli takie krążą zwykle koło jakiegoś tematu, który pojawił się w świadomości spontanicznie, niezależnie od woli. Zmiana treści i kierunku spontanicznych, niechcianych myśli może odbywać się kojarzenia35. Myślenie takie nazywamy myśleniem asocjacyjnym, jest jednak myślenie świadome, ukierunkowane na określony cel, do osiągnięcia odpowiedniego wyniku. Ono bowiem umożliwia problemów.
6.1. CECHY MYŚLENIA
Podstawowe cechy myślenia, z którymi stykamy się na co dzień, to: zakres, szybkość, giętkość oraz krytycyzm.
a) Zakres.
Zakres, czyli rozległość myśli, przejawia się w umiejętności ogarniania całości zagadnienia, bez zatracania żadnego z ważnych szczegółów. Im człowiek posiada większe wyrobienie umysłowe, tym zakres jego myśli może być większy. Mówimy wtedy, że jest to człowiek o rozległych horyzontach myślowych.
b) Szybkość.
Szybkość myślenia łączy się z intensywną pracą umysłową. Spotkać ją można u ludzi dużo pracujących umysłowo, przy rozwiązywaniu różnych, także trudnych zagadnień. Cecha ta jest szczególnie istotna wówczas, gdy zjawiska, o których myślimy, przebiegają szybko i wymagają równie szybkiej interwencji. Cechy te wiążą się w pewnym stopniu z temperamentem człowieka.
c) Giętkość.
Bez określonej plastyczności i spontaniczności niemożliwe byłoby myślenie twórcze. Pomaga ona w uwalnianiu się od z góry przyjętych, sztywnych założeń, przekonań czy uprzedzeń z chwilą, gdy stwierdzimy, że nie zgadzają się one z faktami. Przeciwieństwem giętkości jest sztywność, dogmatyzm myślenia' który nie pozwala uwolnić się od raz przyjętych schematów w myśleniu i działaniu.
d) Krytycyzm.
Krytycyzm myślenia jest to umiejętność kontrolowania wygłaszany zdań. Bez tej cechy niemożliwy byłby rozwój nauki. Umożliwia on sprawdza
twierdzeń i hipotez, z którymi spotykamy się w mowie i piśmie. Krytycyzm chroni od pochopności myślenia, uwalnia od zadowolenia się pierwszym lepszym tłumaczeniem bez głębszego wniknięcia w istotę zagadnienia i prób weryfikacji, na ile to wyjaśnienie jest słuszne. Krytycyzm myślenia widać w zdolności ustosunkowania się do swoich myśli.
6.2 . KLASYFIKACJA MYŚLENIA.
Stosując różne kryteria podziału, możemy wyodrębnić myślenie intuicyjne j dyskursywne, twórcze i odtwórcze, obrazowo-ruchowe, konkretne-wyobrażeniowe i słowno-logiczne.
a) Myślenie intuicyjne i dyskursywne.
Niektóre zagadnienia życia rozwiązujemy posługując się intuicją. W myśleniu intuicyjnym człowiek nie jest w pełni świadomy jak doszedł do pewnych wniosków. Zna rozwiązanie jakiegoś zagadnienia, ale nie umie uzasadnić swych twierdzeń, nie potrafi sprawdzić słuszności swego przekonania ani przekazać tego innym.
Posługując się natomiast myśleniem dyskursywnym, komunikatywnym, uświadamiamy sobie poszczególne etapy dochodzenia do pomysłu czy jakiegoś przekonania. Myśli potrafimy wyrazić w odpowiednich słowach, przekazać je innym i tym samym sprawdzić wartość pomysłu czy przekonania.
b) Myślenie twórcze i odtwórcze.
Myślenie twórcze, zwane też produktywnym, jest najcenniejszą formą myślenie (niektórzy właśnie tę formę zwą myśleniem właściwym). Polega ono na rozwiązywaniu problemów. W sytuacji problemowej wiemy czego chcemy, ale nie wiemy, jakie środki zastosować do osiągnięcia tego celu. Myślenie twórcze Pozwala je znaleźć.
W życiu jednostki najczęściej występuje jednak mniej efektywny rodzaj myślenia. Gdy spotykamy się z jakimś zadaniem, wystarczy sięgnąć do gromadzonej wcześniej wiedzy i zastosować taką drogę dochodzenia do celu, została już wielokrotnie sprawdzona przez nas lub przez innych. Mamy wówczas do czynienia z myśleniem odtwórczym.36
c) Myślenie obrazowo-ruchowe.
W rozwoju jednostki możemy je zauważyć najwcześniej. Jest to dominujący sposób myślenia u dzieci do 2,5 roku życia. Przejawia się raczej w działaniu niż w słowach. Ten rodzaj myślenia spotykamy przy wykonywaniu rozmaitych czynności, zwłaszcza prostych, dotyczących sytuacji praktycznych.
d) Myślenie konkretno - wyobrażeniowe.
Ten typ myślenia pojawia się w rozwoju ontogenetycznym nieco później i zauważyć go możemy już u dzieci 3 letnich. Myślenie to towarzyszy działań'0 a opiera się nie tylko na aktualnych spostrzeżeniach, ale także na wyobrażeniach twórczych i odtwórczych. Spostrzeżenia i wyobrażenia koncentrują się tu wokół zadań, jakie stają przed jednostką. Skupia się ono wokół czynności podobnego typu, jakie już kiedyś jednostka wykonywała, i polega na zaprogramowaniu takich czynności praktycznych, które pomogą skutecznie wykonać stające przed nią zadania. Chociaż rola myślenia konkretno -wyobrażeniowego jest większe w dzieciństwie, to i u osób dorosłych wiele czynności umysłowych przebić również na materiale wyobrażeń, szczególnie w działalności konstrukcyjni inżyniera, architekta czy w działalności artystycznej malarza lub rzeźbiarza.
e) Myślenie abstrakcyjne-logiczne (pojęciowe).
To najwyższy w ontogenezie stopień myślenia, pojawiający się w rozwoju jednostki najpóźniej, dopiero pod wpływem nauki szkolnej i przyswajania pojęć naukowych, nie tylko z jednej, ale z różnych dziedzin wiedzy. Wyraża się ono w umiejętności wypowiadania swoich myśli przy pomocy symboli słownych, liczbowych, znaków umownych. Na tym poziomie jednostka potrafi operować symbolami zgodnie z prawami logiki. Potrafi dowodzić postawione przez siebie tezy i weryfikować wysunięte przypuszczenia. Posiada również zdolność hierarchizacji ważności informacji, oddziela elementy istotne od nieistotnych.
Gdy na pierwszy plan wysuniemy przetwarzany w czasie procesów myślowych przez jednostkę materiał, którym na tym poziomie są już nie spostrzeżenia czy wyobrażenia ale pojęcia, myślenie to nazwiemy pojęciowym. Pojęcia, które są produktami myślenia, to wg GRZYWAK-KACZYŃSKIEJ całokształt przekonań o przedmiocie — zawiera się w nich cala wiedza, którą ludzkość zdobyła wspólnym wysiłkiem, wszystkie przekonania, do których ludzkość w danej dziedzinie doszła.
Za A. JURKOWSKIM możemy wymienić trzy stale składniki pojęć, czyli:
— zakres przypadków, które mogą być zestawione razem,
— zasadę, która umożliwia zaliczenie poszczególnych przypadków do grupy,
-- nazwę związaną z pojęciem.
6.3. ZAKŁÓCENIA MYŚLENIA.
Proces myślowy nie zawsze przebiega sprawnie. Czasem spotyka się różne zaburzenia, które dotyczą jego treści i toku*2.
a) Zaburzenia treści myślenia.
Wśród zaburzeń treści spotykamy urojenia będące zawsze objawem choroby psychicznej. Są to fałszywe sądy, które chory wypowiada z głębokim przekonaniem o ich prawdziwości, i których mimo ewidentnych dowodów błędności koryguje. Cierpiący na urojenia przypisuje sobie np. różne przestępstwa i zbrodnie, których faktycznie nie popełnił. Mogą też wystąpić urojenia wielkości, gdy chory jest przekonany, że ma specjalną misję do spełnienia, np. ma naprawić i zbawić cały świat. Jest wiele rodzajów urojeń, ale jedno jest dla nich charakterystyczne: nie dają się podważyć ani perswazją, ani przedstawi6 dowodów ich błędności.
Kolejnym zaburzeniem treści myślenia są idee nadwartościowe. Są to przekonania, które człowiek uważa za szczególnie ważne, słuszne i z silnie związany emocjonalnie. Jeżeli nie przekraczają one pewnej miary, to mogą się okazać korzystne dla osobowości.
Do grupy zaburzeń treści myślenia należą także natręctwa mysiej
uporczywie narzucające się myśli, wątpliwości czy wypowiedzi. Przelotnie zdarzyć się każdemu, gdy jednak występują często i są wyjątkowo opanowania, to mamy wtedy do czynienia z wyraźną patologią
b) Zaburzenia toku myślenia.
Do przejawów zaburzenia toku myślenia zaliczamy przyspieszenie toku myślenia aż do gonitwy myślowej, jak to ma miejsce w stanach maniakalnych.
Przy depresji obserwujemy spowolnienie biegu myślenia aż do jego praktycznego zahamowania. Zdarza się też, że następuje zatamowanie myślenia dotychczas prawnego: po urwaniu się myśli następuje poczucie całkowitej pustki w głowie, gnamy także rozkojarzenie myśli przejawiające się brakiem związku pomiędzy poszczególnymi fragmentami wypowiedzi lub całymi zdaniami. Pomoc ludziom, u których z powodów chorobowych wystąpiły zaburzenia treści lub toku myślenia, nie jest prosta i często wymaga dużego wysiłku psychologów i psychiatrów.
6.4. DOSKONALENIE MYŚLENIA.
M. GRZYWAK - KACZYŃSKA formułuje kilka wskazań odnośnie pracy nad doskonaleniem własnego myślenia43. Warto się z nimi zapoznać. Oto one:
Myślenia trzeba się uczyć przez całe życie.
— Najintensywniej myślimy, gdy napotykamy jakieś trudności w działaniu.
— Bez trudności życiowych nie byłoby prawdziwego myślenia, nie byłoby rozwoju ani intelektu, ani charakteru.
— Nie można iść od razu za pierwszym narzucającym się pomysłem rozwiązania trudności, trzeba pozwolić na pojawienie się w umyśle jeszcze innych pomysłów, zastanowić się nad wszystkimi i wybrać najsłuszniejszy w naszym mniemaniu.
— Trzeba sprawdzić nasuwający się wniosek, zanim przejdziemy do działania na jego podstawie.
Każdy zauważa, że ludzie bardzo różnią się miedzy sobą pod względem sposobów myślenia. Właściwych sposobów zachowania intelektualnego nie
—można nauczyć się inaczej, jak tylko przez własną pracę. Praca nad myśleniem owocuje w całym życiu.
Myślenie może być tym skuteczniejsze i tym dojrzalsze, im bardziej wiązane jest z mową. Mowa jest zbiorem sygnałów oznaczających zjawiska rzeczywiste, i wtedy gdy słyszymy słowa, wywołują one w naszej świadomości treści, które są odwzorowaniem rzeczywistości4*.
Mowa wzmacnia myślenie oderwane od aktualnych doznań. Pojęcia i związane z nimi nazwy (będące znakami przedmiotów i zjawisk, a także cech związków zachodzących między zjawiskami) odgrywają wielką rolę w porwaniu rzeczywistości. Dzięki nim bowiem człowiek nie gubi się w nieskończonej różnorodności świata, gdyż ma możność włączania każdego poznawanego przedmiotu i zjawiska czy sytuacji do odpowiedniej kategorii bądź klasy, i czemu rozumie, co to jest.
1