średniowiecze, literatura obca

„BOSKA KOMEDIA”

autor: Dante Alighieri

data:

wydanie:

przekład:

I. Dante i jego epoka

- urodzony w maju 1265 r. we Florencji

- dzieci Dantego: Jacopo, Pietro, Antonia (w zakonie Beatrice)

- miłość z dziecinnych lat Beatrice (zm. 1290 r.; w wieku 9 lat)

- studia w Bolonii 1287 r.

- zainteresowania: filozofia, literatura (zwłaszcza starożytna)

- zapisał się do korporacji medyków i farmaceutów

- 1295- 96 tzw. rada stojąca u boku capitano del popolo przeciwwaga podesty (burmistrza)

- 1296 r. Rada Stu

- 1300 r. urząd priora (od 15 czerwca do 15 sierpnia)

- Guido Cavalcanti

- 27.01.1302 r. pierwszy wyrok przeciwko Dantemu (nadużycia finansowe, oszustwa)

• brak udowodnienia winy

• ogólnikowość

• niesprecyzowanie zarzutów

• niesmaczna frazeologia

• brak obiektywizmu sędziów

• Dante nie zjawił się przed sądem

- 10.03.1302 r. drugi wyrok skazany na śmierć za oszustwa oraz niedozwolone korzyści (zemsta polityczna czarnych- zwolenników papieża)

- 1302 r. koniec pierwszej części życia Dantego związanego z Florencją

- część druga: wygnanie, tułaczka, usiłowanie powrotu (1302- 1313; 1313- 1321)

- 24.08.1313 r. nieoczekiwana śmierć cesarza

- 1315 r. Dante i jego synowie skazani na śmierć

- 1320 r. publiczne przedstawienie w kościele św. Heleny w Weronie traktatu („Zagadnienie wody i ziemi”)

- marzenie Dantego: otrzymać wieniec laurowy we Florencji

- śmierć Dantego: 14 września 1321 r. (w drodze powrotnej z Wenecji nabawił się nieznanje choroby reprezentował swego protektora, prowadząc rokowania z senatem republiki św. Marka); pochowany w kościele Franciszkanów w Rawennie

II. „Vita Nuova” („Nowe życie”)- jest pierwszym większym dziełem Dantego; historia miłości Beatrice (subtelnej, wyidealizowanej); forma mieszana : liryki młodzieńcze, do których autor dodał komentarz prozą; 42 rozdziały; nowe życie- Beatrice (miał 9 lat)- następne spotkanie 9 lat później, udawał miłość do innej kobiety (Donna Schermo- Kobieta-Tarcza); młodzieniec ze snu zasugerował mu napisanie poematu; model miłości i służby damie- idealizacja; dolce stil nuovo: poezja trubadurów (tematykę miłosną) oraz mistyczny kult (silne podbudowanie w filozofii scholastycznej) miłość jako pragnienie dobra, chęć doskonalenia się, kobieta jako twór doskonały, istota nieziemska;

III. Drobne poematy liryczne „Rime”- Rime: liczne liryki; znaczenie różnią się od siebie- dojrzewanie Dantego; silne zabarwienie indywidualne; różnorodność i oryginalność przeżyć osobistych; kobiety: Pargoletta i Lisetta; wymiana listów z Foresem

IV. „Convivio”- ewolucja osobowości i poglądów Dantego-

PIEKŁO (treść)

pieśń pierwsza: (wprowadzenie do poematu)

- podróż Dantego rozpoczyna się w nocy z Wielkiego Czwartku na Wielki Piątek roku 1300 (25 marca lub 7 kwietnia)- miał wówczas 35 lat („ na połowie czasu” średnia długość życia- 70 lat)

- znalazł się w ciemnym lesie, szuka możliwości wyjścia, znalazł się u stóp góry oświetlonej promieniami słońca, na drodze do której spotkał trzy bestie: Panterę, Lwa i Wilczycę (szczególnie groźna)

- zjawia się duch Wergilego (autora Eneidy), informuje Dantego, że droga do góry będzie zamknięta tak długo, dopóki nie nadejdzie Chart („Veltro”) i przepędzi Wilczycę do Piekła (z którego ona pochodzi)

- jedyne możliwe wyjście z lasu to droga przez Piekło, Czyściec i Raj (Niebo)

- Wergili wyraża gotowość pomocy Dantemu (będzie jego przewodnikiem przez Piekło i Czyściec, u progu Raju będzie go oczekiwać istota niebiańska)

- Dante zgadza się

pieśń druga:

- zbliża się wieczór

- Dante odczuwa lęk związany z podróżą, Wergili uspokaja go i mówi, że znalazł się w lesie na prośbę Beatrice, która z Nieba zeszła do Przedpiekla Limbo)- miejsca wiecznego pobytu autora Eneidy

- Dante zawdzięcza nadprzyrodzoną pomoc miłosierdziu Matki Bożej; Maria za pośrednictwem św. Łucji powiadomiła Beatrice o niebezpiecznej sytuacji, w jaką wpędziły poetę własne błędy oraz zepsucie panoszące się po świecie (trzy postaci kobiece czuwają z Nieba nad Dantem)

- Dante podniesiony na duchu powierza swój los mądrości oraz dobroci Wergilego

- poeci kierują się w stronę Piekła

pieśń trzecia: (prowadzi wędrowców przed bramy Piekła opatrzone ciemnym, groźnym w treści napisem)

- Wieli Piątek wieczorem

- Dante odczuwa lęk, Wergili dodaje mu odwagi

- poeci wkraczają do Piekła, zatrzymując się między bramą i rzeką podziemną Acherontem

- przed nimi roztacza się szeroka równina zajęta przez dusze istot pasywnych (Ignavi) i przez duchy aniołów neutralnych (w walce Boga ze zbuntowanymi aniołami)

- postaci nagie, płaczące, biegające za jakimś transparentem (insegna) kąsane przez muchy i osy; krew i łzy tworzą bagno; dusze potępione pospieszają na brzeg Acherontu- przewoźnik Charon przeprawia je łodzią do właściwego Piekła

- wśród postaci znajdujących się w przedsionku Piekła: papież Celestyn V

- Dante pada zemdlony i w sposób tajemniczy zostaje przeprawiony na drugi brzeg Acherontu

- grzmoty, błyskawice i trzęsienie ziemi

pieśń czwarta:

- Wielki Piątek wieczorem

- Dante odzyskuje przytomność (w Przedpieklu- Limbo, które należy już do właściwego Piekła)

- Limbo jest miejscem wiecznego pobytu dusz szlachetnych i wielkich; punkt centralny- szlachetny zamek (Nobile castello)- rezydencja wielkich poetów i myślicieli świata pogańskiego; dusze nie są dręczone mękami fizycznymi, ale psychicznymi- świadomość, że nigdy nie będą oglądać oblicza Boga, że będą pozbawione szczęścia dlatego tylko, że żyły przed przyjściem na świat Chrystusa, głosiciela prawdy), stąd atmosfera smutku

pieśń piąta: (pieśń o miłości tragicznej, której bohaterami są Francesca da Rimini i Paolo Malatesta- wprowadza do drugiego kręgu Piekła)

- tu rozpoczynają się również męki fizyczne

- u wejścia: Minos- sędzia piekielny, wyznacza miejsce wiecznego pobytu duszom potępionym, owijając swój ogon dookoła ciała; liczba zwojów ogona oznacza numer kręgu, do którego udają się poszczególni potępieńcy

- gwałtowny huragan gna z miejsca na miejsce duchy istot, które grzeszyły zmysłowością (brak silenie woli uniemożliwiał im oparcie się pokusom zmysłowym)

- Minos na próżno usiłuje sprzeciwiać się podróży żywego człowieka przez Piekło

- przed wędrowcami przesuwają się duchy grzeszników, Wergili wymienia ich nazwiska (są to postaci mitologiczne, przedstawiciele świata starożytnego oraz bohaterowie utworów literackich; Dante zwraca uwagę na parę nierozłączną nawet po śmierci, uzyskuje możliwość rozmowy i Francesca przedstawia historię tragicznej i wzruszającej miłości, która wywarła na Dantem silne wrażenie- omdlewa powtórnie)

pieśń szósta:

- składa się z pięciu części: pierwsza i ostatnia część mają wyraźnie charakter rozmyślań na określone tematy religijne i etyczne; odpowiedzi dostarcza teologia katolicka; środkowe ubrane w formę proroctwa zajmują się realną sytuacją Florencji; kryterium oceny dostarcza ideologia polityczna Dantego (związanego w tym czasie z umiarkowanym gwelfizmem)

I- kary, jakie spadają na tych, którzy grzeszyli obżarstwem (golosi),

II, III, IV- wizja prorocza (mało znany florentczyk Ciacco analizuje sytuację polityczną Florencji i przepowiada rozwój wypadków po roku 1300, czyli po spotkaniu z Dantem, które miało miejsce w kwietniu 1300 r.; przypomniano zasługi florentczyków, stawiający interes ogólny wyżej niż własny

V- rozważania teologiczne na temat losu potępionych po dniu Sądu Ostatecznego

- grzech rozpusty i obżarstwa należy do kategorii pożądliwości cielesnych (sąsiadują one w Piekle); rodzaj kar wykazuje też pewne podobieństwo: huraganowy wiatr i gwałtowna ulewa dręczą potępieńców tych kręgów, o których mówią pieśni V i VI; grzech łakomstwa jest cięższy niż grzech rozpusty (Ewa grzeszyła łakomstwem stąd łakomi są surowiej karani)

pieśń siódma:

- krąg czwarty przeznaczony dla skąpców i rozrzutników

- składa się z pięciu części:

I- pokazuje Plutona (strażnika kręgu)

II- charakteryzuje skąpców i rozrzutników

III- przedstawia Fortunę

IV- opis przejścia do kręgu piątego

V- pokazuje gwałtowników oraz ich antytezę: apatycznych i leniwych

- duchy (o których mowa w pieśni VII) pogrążone są w bagnistej rzece Styks, walczą ustawicznie z towarzyszami niedoli kopiąc się, gryząc i bijąc

- krąg czwarty podzielony jest na dwie części: po prawej stronie znajdują się rozrzutnicy, po lewej skąpcy; są w ruchu, tocząc ciężary; w pewnym momencie skąpcy i rozrzutnicy spotykają się- biją się i wzajemnie wyrzucają sobie przewinienia, po czym odwracają się, kontynuują bieg, znowu spotykają się i obrzuciwszy się obelgami biegną w kierunku przeciwnym (monotonia biegu, zderzeń i obelg stanowi karę psychiczną, toczenie ciężarów, przebywanie w krwawym błocie należy do mąk fizycznych); Wergili wyjaśnia, że są to duchy istot, które robiły zły użytek z darów fortuny

- Dante wprowadza obraz Fortuny, której obraz ożywia anonimowy na ogół charakter pieśni

- na wstępie spotykamy Plutona (pozbawionego cech ludzkich); jest on uosobieniem gniewu i bezsilnej złości; podobnie jak inne demony usiłuje przeciwstawić się podróży Dantego; w pierwszym wierszu wypowiada niezrozumiałe słowa, które najprawdopodobniej nie mają żadnego sensu, symbolizują tylko zezwierzęcenie Plutona, niezdolnego do wyrażania się języku ludzkim (widoczne również w wyglądzie zewnętrznym)

- pieśń ma raczej charakter bezosobowy, przeplatany rozważaniami doktrynalnymi, np. na temat istoty fortuny i jej wpływu na losy człowieka

- poeci stanęli na brzegu Styksu, w którego błocie pogrążeni są gwałtownicy

pieśń ósma:

- przechodzą z kręgów, w których przebywały dusze grzeszników o słabej woli, do kręgu gwałtowników

- stanęli u stóp wysokiej wieży

- przewoźnik Flegiasz (postać mitologiczna) obserwuje sygnały świetlne ukazujące się na wieży- sygnał oznajmujący nadejście dusz potępionych, które Flegiasz przeprawia przez Styks (rzekę krwawą, brudną, podobnie jak namiętności i uczucia pogrążonych w niej grzeszników); Flegiasz zbliża się z szybkością, rzuca groźby pod adresem poetów (gniew bezsilny- musi przeprawić wędrowców przez bagnisty Styks)

- Dante wyróżnia wśród gwałtowników Filippa Argenti, traktując go surowo (która spotkała się z aprobatą Wergilego)

- poeci znaleźli się u wrót miasta, otoczonego murami; pilnują go wyjątkowo złośliwe demony (grożą Dantemu, chcą go rozłączyć z Wergilim i zmusić do szukania drogi powrotnej samemu); znaleźli się pierwszy raz wobec przeszkody, która wydaje się nie do pokonania

- Wergili poradził sobie z Charonem , Minosem i Plutonem- tu natomiast stoi bezradny (pranek Wielkiej Soboty)

- pieśń kończy się w atmosferze grozy

pieśń dziewiąta: (kontynuuje pieśń poprzednią)

- Wielka Sobota

- niepewność i zakłopotanie Wergilego; sytuacja staje się coraz groźniejsza

- na murach grodu Disa zjawiają się trzy straszne Furie- zwiastują ukazanie się Meduzy, której widok powoduje śmierć; Wergili zakrywa rękami oczy Dantego

- zgodnie z koncepcją tomistyczną duchy obdarzone powłoką (zbliżoną do powłoki cielesnej) odczuwają ból, ale mogą również przesłonić widok

- punkt kulminacyjny: pojawienie się wysłannika niebios: „Il Messo del Cielo” (przybycie jego przepowiedziały odgłosy przypominające burzę); Wergili zdjął z oczu Dantego ręce ; wysłannik Nieba (spokojny, majestatyczny) za dotknięciem różdżki otwiera wrota miasta Disa i przepędza demony (czyni to na rozkaz Boga)

- poeci wstępują do szóstego kręgu piekła- miejsce wiecznego pobytu heretyków, wygląda ono jak cmentarz z płonącymi grobami; w grobach znajdują się przedstawiciele różnych sekt, wieka grobów są uchylone, co umożliwia rozmowę z duchami i oglądanie ich postaci oraz cierpień; groby płoną, lecz natężenie ognia jest różne

pieśń dziesiąta:

- poeci kontynuują drogę wśród płonących grobów

- Dante wyraża życzenie rozmowy z niektórymi heretykami; Wergili zapewnia, że będzie mógł rozmawiać z tym, o którym myśli; w tym momencie jeden z duchów wychyla się z grobu i tonem wyższości pyta Dantego o jego rodzinę; dowiedziawszy się, ze przodkowie poety byli gwelfami, przywódca gibelinów (Farinata degli Uberti) wyraża się pogardliwie o swych przeciwnikach z partii gwelfów, Dante odpowiada i zaczyna się wymiana zdań; ta nieprzyjemna rozmowa została przerwana przez innego ducha (chodzi o Cavalcante dei Cavalcanti, ojca Guida Cavalcantiego, poety, przyjaciela Dantego); Cavalcante pyta o syna, interpretuje źle odpowiedź i myśląc, że Guido nie żyje, pogrąża się w grobie; Farinata zabiera ponownie głos i przepowiada wygnanie Dantego; temat rozmowy ducha przywódcy gibelinów i poety toskańskiego: wspomnienia osobiste i życie polityczne Florencji; duch prosi Farinatę, by uspokoił Cavalcantiego zapewnieniem, że Guidio żyje; Farinata wyjaśnia (zgodnie z doktryną tomistyczną) dlaczego duchy zmarłych widzą dalszą przyszłość, a nie wiedzą co obecnie dzieje się na ziemi;

- Dante odczuł boleśnie zapowiedź wyganania go z Florencji; Wergili pociesza go, że Beatrice wkrótce powie mu dalsze koleje jego żywota

pieśń jedenasta: (charakter doktrynalny)

- w kręgu heretyków

- przykry zapach z dołu

- Dante wspomina papieża Anastazego, który sprzyjał herezji monofizytów

- opierając się na Etyce Arystotelesa, O obowiązkach Cycerona i na II księdze Summa theologiae św. Tomasza, Wergili informuje Dantego o strukturze dolnego Piekła

- krąg siódmy jest miejscem pobytu gwałtowników wszelkiego rodzaju; składa się z trzech rejonów (gironi)

• krąg pierwszy: pokutują w nich trzy rodzaje gwałtowników: przeciwko bliźnim, samobójcy, przeciwko Bogu

• krąg drugi dolnego Piekła: oszuści, fałszerze, podstępni;

• krąg trzeci (położony na dole Piekła a sięgającym do środka ziemi): duchy zdrajców oraz tych, którzy nadużywali zaufania innych

- Wergili: nadużycia w dziedzinie życia fizycznego (grzechy zmysłowości i łakomstwa), są mniej surowo karane, niż grzechy wywodzące się ze złego użytku rozumu

- pieśń dzieli się na cztery części: grób papieża Anastazego, Struktura dolnego Piekła, Potępieńcy poza murami miasta Disa, Dlaczego lichwa przeciwna jest dobroci Boga (lekceważą pracę i robią niewłaściwy użytek ze źle zdobytych bogactw)

pieśń dwunasta: (charakter obrazowy i stanowi rozładowanie atmosfery napięcia)

- poeci wchodzą do siódmego kręgu (przeznaczonego dla gwałtowników) w Wielką Sobotę (wczesnym rankiem)

- stróżem jest Minotaur (potwór kreteński, zrodzony z miłości byka i Pazyfae, żony Minosa)

- potępieńcy są zanurzeni w rzece Flegetont (wypełnionej gorącą krwią)

- centaurowie ranią strzelbami z łuków duchy starające się wynurzyć ponad dozwolony poziom wrzątku

- Chiron (główny centaur, który opiekował się Achillesem) wymienia kilka imion tyranów znajdujących się w jego kręgu (Aleksander- bliżej niezidentyfikowany, Dionizjusz- tyran Syrakuz, Azzolino- władca marchii Treviso, wódz gibelinów, Pizzo- władca Ferrary); wymieniono również mało znanych rozbójników feudałów

- przewodnictwo objął centaur Nessus (on udziela informacji o potępieńcach- gwałtownikach)

pieśń trzynasta:

- gwałtownicy, krąg siódmy, rejon drugi: samobójcy i rozrzutnicy

- wędrowcy znajdują się w ponurym gąszczu krzaków i drzewek

- harpie krążą nad zaroślami, w których zamknięte są duchy samobójców; jeden z nich przedstawia się jako duch Pier della Vigna

- dzikie psy ścigają rozrzutników

pieśń czternasta:

- poeci zmierzają ku trzeciemu rejonowi: miejsce wiecznej kary bluźnierców (czyli gwałtowników przeciwko Bogu); leżą oni na placach na gorącym piasku; Dante porównuje ten rejon do pustyni libijskiej

- potępieńcy są nękani ustawicznym ogniem, który jak deszcz spada na nich z góry (pomysł zaczerpnięty z Biblii- Sodoma i Gomora)

- widok gorejącej pustyni wywołuje nowe asocjacje pojęć; Dante myśli o wyprawie Aleksandra Wielkiego do Indii (fakt znany z relacji Alberta Wielkiego); z listu króla do Arystoteles wynikało, że wojska greckie początkowo zasypywane były gęstym śniegiem, następnie wystawione na ognisty deszcz

- doktrynalne opowiadanie o początku rzek piekielnych zamyka pieśń XIV; rzeki wzięły się z łez, które obficie wylewa starzec kreteński (olbrzymi posąg, znajdujący się- jak wierzono, na Krecie, wewnątrz góry Ida, przedstawiający symbolicznie rożne epoki rozwoju ludzkości; jego części od góry do dołu, zrobione są ze złota, srebra, brązu, żelaza i gliny

pieśń piętnasta:

- trzeci rejon: sodomici biegający bez przerwy pod ognistym deszczem (wśród nich Dante rozpoznał swego mistrza i przyjaciela Brunetto Latiniego

- krytykuje on surowo zło panoszące się we Florencji i przepowiada Dantemu wygnanie, następnie przedstawia towarzyszów niedoli

pieśń szesnasta: (Wielka Sobota rano)

- pieśń składa się z następujących części: Dalsze zastępy sodomitów, Trzej dostojni Florentczycy, Zepsucie we Florencji, Pas Dantego znakiem dla Geriona

- poeci spotykają sodomitów

- Dante uprzejmie traktuje trzech mało znanych florentczyków (Guido Guerra, Tegghiaio Aldobrandi, Jacopo Rusticucci- nieszczęśliwe małżeństwo spowodowało, że znienawidził kobiety i stal się sodomitą)

- Dante charakteryzuje sytuację na Florencji (która stale się pogarsza, a poziom moralny mieszkańców pozostawia wiele do życzenia co jest skutkiem napływu ludności głównie wiejskiej oraz chęci bogacenia się; pycha i brak umiaru)

- poeci docierają do wodospadu wód Flegetonu; Wergili poleca rzucić do przepaści pas, którym był owinięty (pas- znaczenie symboliczne, jednak niewiadomo co ma oznaczać); pasem tym Dante zamierzał pokonać panterę, czyli rozpustę; z drugiej strony pas ma władzę nad potworem Gerionem, który na to hasło wynurza się z przepaści; Gerion uosabia chytrość i oszustwo; prawdopodobnie chodzi o opanowanie zmysłowości

pieśń siedemnasta: (ranek, Wielka Sobota)

- trzy części: opis Geriona, lichwiarze, zejście do ósmego kręgu

- trzeci rejon siódmego kręgu: gwałtownicy przeciw Bogu (lichwiarze)

- na znak Dantego potwór Gerion zsuwa się ku dolnemu kręgowi i zatrzymuje się na wzniesieniu, na którym znajdowali się poeci (miejsce nie objęte ognistym deszczem)

- Dante dosiadł potwora (pierwsze jedenaście tercyn to opis potwora; normalnie przebywa on w ósmym kręgu; stworzenie o ludzkim obliczu, a ciele węża, zakończonym ogonem z jadem; mitologiczny Gerion był królem Wysp Balearskich, olbrzymem o trzech głowach i trzech ciałach)

- lichwiarze siedzą na ziemi i rękami bronią się przed ognistym deszczem; na szyjach mają torby z wyrytymi herbami rodowymi

- realistyczne opisy potwora i mieszkańców rejonu

- Dante rozpoznał: Ciapo degli Obriachi gibelin, Locco Obriachi (lichwiarz z Sycylii), Catello di Rosso Giangigliazzi (florentczyk, gwelf, zm. 1283 r.), Reginaldo Scrovegni; wszyscy oczekują nadejścia Gianni Buiamonte, który umrze w 1310 r.

- Dante porównał swój lot do lotów mitycznych postaci: Faetona (Syna Słońca) i Ikara (syna Dedala)

pieśń osiemnasta: (Wielka sobota rano)

- dzieli się na: opis Malebolge, stręczyciele, Venedico Caccianemico, uwodziciele kobiet dla własnej korzyści, Jazon, pochlebcy, Alessio Interminelli da Lucca, nierządnica Taida

- Gerion przywozi poetów do ósmego kręgu zw. Malebolge, który dzieli się na dziesięć czeluści; pieśń przedstawia dwie z nich: pierwsza- stręczyciele i uwodziciele (biegną długim szeregiem w przeciwnych kierunkach, pilnują ich diabli, biją ono batem grzeszników przerywających bieg, w pewnym momencie jedni i drudzy spotykają się- w ten sposób Dante zaznacza, że jedni warci byli drugich, podobnie jak skąpcy i rozrzutnicy w kręgu czwartym)

- Dante wymienia Venedico Caccianemico (gwelfa z Bolonii; wydał własną siostrę Ghisolabelle na łup żądzy zmysłowej markiza Ferrary Obizzo da Esti)

- mityczny Jazon (wódz Argonautów, uwodziciel Isifili i Medei)- charakterystyczny typ uwodziciela

- w drugiej czeluści- pochlebcy, którzy przyklaskiwali słabościom ludzkim i ułatwiali realizowanie planów rozpustnych (potępieńcy są zanurzeni w cuchnącym kale; Dante wymienia Alessio Interminelli z Lukki oraz nierządnicę Taidę (postać z komedii Eunuch Terencjusza)

pieśń dziewiętnasta: (Wielka Sobota rano)

- części: opis czeluści, Mikołaj III, inwektywa przeciwko symonii, droga na most unoszący się nad czwartą czeluścią

- opis czeluści trzeciej dla symoniaków (którzy podstępnie za pieniądze nabyli godności kościelne, nie wyłączając najwyższej); tkwią w dziurach wywierconych w skale; postaci potępieńców ukryte są w lochach skalnych- na zewnątrz widać tylko nogi z płomieniami ognia na podeszwach (w tej postawie pozostają tak długo, dopóki duch następnego potępieńca nie zepchnie ich w głąb ziemi; papież Mikołaj III)

- pieśń jest aktem oskarżenia przeciwko zepsuciu, które nie oszczędziło najwyższych dostojników Kościoła

- Wergili przeniósł Dantego to kolejnej czeluści

pieśń dwudziesta: (Wielka Sobota rano)

- cztery części: opis kary dotykającej wróżbitów, pierwsza grupa wróżbitów, dygresja o Manto i początkach Mantui, ciąg dalszy przeglądu wróżbitów

- czeluść czwarta- miejsce potępienia wróżbitów i tych wszystkich, którzy uzurpują sobie mądrość boską (płacząc wolno snują się sylwetki wróżbitów; za życia zbyt śmiało spoglądali w przyszłość, obecnie z wykręconą w tył głową muszą chodzić tyłem); Dante odczuwa współczucie, które neguje Wergili (wymienia wróżbitów starożytności: Amfiaraos - jeden z siedmi królów oblegających Teby, Tyrezjasz- wróżbita tebański); Dante wyróżnia Manto (założycielkę Mantui)

- pieśń ma charakter bezosobowy (żadna z postaci nie skupia uwagi poety)

- zabarwienie klasyczne: wzmianki o literaturze starożytnej i przewadze postaci mitologicznych

pieśń dwudziesta pierwsza: (Wielka Sobota rano)

- części: opis czeluści oszustów, starosta miasta św. Zyty, Wergili i diabli, przerażenie Dantego, kłamstwa diabelskie, wędrówka poetów w towarzystwie diabłów

- piąta czeluść: różnego rodzaju oszuści (pogrążeni w jeziorze wrzącej smoły; pilnują ich złośliwi diabli, którzy uniemożliwiają potępieńcom doznanie ulgi poprzez wynurzenie- do poetów zachowują się prowokacyjnie)

- jezioro wypełnione smołą znany arsenał w Wenecji, potrzebna do naprawy okrętów (duża ilość smoły)

- skrzydlate demony wrzucają do smoły grzesznika zw. starostą (anzian) z grodu św. Zyty, czyli z Lukki (wg komentatorów to Martino Bottaio, zmarły z nocy Wielkiego Piątku na Wielką Sobotę roku 1300)

- diabli: wszysy mieszkańcy Lukki są oszustami (ironicznie poza Konturem Dati- szefem partii ludowej)

- groźna postawa szatanów, wulgarność, ironia

pieśń dwudziesta druga: (kontynuacja pieśni poprzedniej)

- poeci z diabłami zwiedzają czeluść oszustów

- okrucieństwo i wulgarność demonów

pieśń dwudziesta trzecia: (Wielka Sobota rano)

- części: ucieczka poetów, kara obłudników, Frati godenti, Kajfasz i Annasz, wyjście z szóstej czeluści

- czeluść szósta: obłudnicy

- powolny rytm opowiadania (obłudnicy poruszają się powoli; uginają się pod ciężarem kapy z ołowiu)

- bójka diabłów, co wykorzystuje Wergili i zsuwa się z Dantem do kolejnej czeluści (uwalniając się z towarzystwa szatanów)

- dwa typy obłudników: Frati godenti (Bracia używający życia) oraz Kajfasza i jego teścia Annasza

- pomysł złoconej kapy ołowianej Dante zaczerpnął z klasztoru benedyktynów w Cluny lub w Kolonii nad Renem (Fryderyk II ubierał w kapy winnych obrazy majestatu)

- Zakon Frati godenti powst. w Bolonii w 1261 r. (opieka nad słabymi, łagodzenie spraw między partiami i rodzinami; pochodzenie nazwy nie jest ustalone); bracia udawali, że prowadzą życie wzorowe, a tymczasem prowadzili życie wygodne i egoistyczne (przedstawiciele: Catalano z rodziny Malavolti, Loderingo Andalo- byli narzędziami w ręku papieża Klemensa IV)

- Kajfasz- inny typ obłudnika; obłudne stanowisko w procesie Chrystusa (przygnieciony płaszczem ołowianym leży na ziemi i jest deptany przez swych towarzyszy- odczuwa ciężar hipokryzji całego świata; podobną karę poniósł Annasz i inny członkowie sanhedrynu (rady żydowskiej)

- Catalano prostuje błędne informacje diabłów i pokazuje poetom drogę do ruiny mostu, prowadzącej do kolejnej czeluści

pieśń dwudziesta czwarta:

- siódma czeluść: złodzieje

- poeci obserwują straszne metamorfozy: złodzieje kąsani przez węże, zamieniają się w gady, odzyskują postać pierwotną, by znowu ulec metamorfozie

- Vanni Fucci

pieśń dwudziesta piąta: (Wielka Sobota południe)

- części: ukarane bluźnierstwo Fucciego, inwektywa przeciwko Pistoi, Kakus, metamorfozy złodziei florenckich

- Dante opowiada, jak Vanni Fucci złorzeczył bogu i został okarany przez mitycznego Kakusa (syna Wulkana)

- dziwne i straszne metamorfozy złodziei florenckich

pieśń dwudziesta szósta:

- ósma czeluść ósmego kręgu: doradcy zdradzieccy (dusze zamknięte w płomieniach)

- Dante rozmawia z Ulissesem, który opowiada mu o podróży w kierunki Góry Czyśćcowej oraz wyjaśnia, dlaczego było to przeciwne zrządzeniom Opatrzności

pieśń dwudziesta siódma: (kontynuacja poprzedniej)

- poeci ciągle w ósmym kręgu i ósmej czeluści

- Guido da Montefeltro (naz. przez Villaniego: najchytrzejszym człowiekiem we Włoszech; polityk; wstąpił do zakonu franciszkanów, ufał obietnicom Bonifacego VIII, który obiecywał mu odpuszczenie grzechów i miejsce w Niebie; papież naz. „księciem faryzeuszów”; św. Franciszek z Asyżu chciał obronić duszę Guida, lecz przeciwstawił się temu diabeł i wygrał sprawę; Guido udzielał papieżowi rad, dzięki którym odnosił zwycięstwa- to ułatwiło zadanie diabła-logika: nie może odpuścić grzechów temu, kto nie odczuwa żalu)

pieśń dwudziesta ósma:

- dziewiąta czeluść ósmego kręgu: schizmatycy i siewcy niezgody (postaci okaleczone, których rany się odnawiają); najważniejsi: Mahomet (i jego zięć Ali), Pier da Medicina, Fra Dolcino, Caius Curio, Mosca dei Lamberti, Bertrand de Born (niesie obciętą własną głowę i posługuje się nią jak latarnią)

- Dante stosuje prawo odwetu (contrapasso)

- kara dotyka głównie te części ciała, które były głównym narzędziem zła

pieśń dwudziesta dziewiąta: (Wielka Sobota popołudniu)

- części: Wergili ponagla Dantego, Geri del Bello, dziesiąta czeluść, fałszerze metali i rodzaj kary, którą ponoszą, Griffolino d'Arezzo, Capocchio

- początkowo wędrują dalej wśród schizmatyków i siewców niezgody

- Wergili zachęca po pośpiechu

- Dante szuka ducha Geri del Bello (swego kuzyna; obowiązek moralny pomszczenia krzywd wyrządzonych komuś z rodziny)

- przejście do dziesiątej czeluści: fałszerze pieniędzy i metali (dręczeni trądem i wrzodami; siedzą na ziemi lub chodzą na czworakach, drapiąc się; smród)

- w pieśni mówi się często o chorobach, atmosfera przypominająca szpital

- Griffolin z Arezzo (spalony z rozkazu bp Sieny; alchemik; obiecywał nauczyć ludzi latania); Capocchio (alchemik; fałszował metale; skazany na śmierć)- wymienia rozrzutników i hulaków sieneńskich tw. tzw. brigata spendereccia (kompania marnotrawnych)

- krytyka mieszkańców Sieny (dumni, zarozumiali)

pieśń trzydziesta: (Wielka Sobota popołudniu)

- części: starożytni szaleńcy, Gianni Schicchi i Myrra, Mistrz Adam i hrabiowie Romena, Sinon Grek i żona Putyfara

- fałszerze własnej osoby (dla korzyści materialnych podawali się za kogoś innego; Dante wymienia: Gianni Schicchi (sfałszował testament, na prośbę Simone Donati, przebrał się za Buoso Donati, który umarł, trupa schowana a Gianni zajął jego miejsce, podyktował testament korzystny dla siebie i swojego wspólnika) oraz Myrrę (córka króla Cypru; kazirodcza miłość do ojca; udając inną kobietę zajęła jej miejsce w łożu ojca; ze związku urodził się Adonis))

- potępieńcy sprawiają wrażenie oszalałych (Dante porównał ich do Hekuby, oszalałej na widok śmierci swych dzieci i króla Atamasa, który zamordował żonę i córkę, myśląc, że są to lwy)

- fałszerze monet (Mistrz Adam, związany z rodem hrabiów Romena, zdemaskowany został

spalony we Florencji)

- fałszerze słowa (Sinon Grek- namówił Trojańczyków, by zburzyli część murów miasta i wprowadzili konia zbudowanego przez Greków; Putyfara- żona dygnitarza egipskiego, oskarżyła fałszywie Józefa, powodując jego uwięzienie)

- bójka między Adamem Sinonem kończy pieśń

- kara grzeszników zaczerpnięta z arsenału chorób (Adam cierpi na puchlinę wodną, Sinon ma gorączkę, Myrra i Gianni miotają się jak szaleńcy

- potępieńcy niweczyli własną osobowość (Gianni i Myrra) lub działali na szkodę społeczeństwa (Adam i Sinon)

pieśń trzydziesta pierwsza:

- poeci są między ósmym i dziewiątym kręgiem

- studnia, w której są zdrajcy, strzeżona jest przez gigantów

- dźwięk rogu Nemroda (jednego z gigantów)

- Anteusz (inny gigant) na prośbę Wergilego przenosi poetów na dno ostatniego kręgu

pieśń trzydziesta druga:

- dziewiąty krąg piekła (Cocito): zdrajcy; cztery rejony: Kaina, Antenora, Tolommea, Giudecca

- poeci zwiedzają dwa pierwsze rejony

- potępieńcy zanurzeni w lodzie, aż do policzków (Cocito jest zamarzniętym jeziorem)

- w rejonie Kaina: zdrajcy własnej rodziny i istot bliskich (hrabia Mangon, Foccaccio dei Cancellieri, Sassolo Mascheroni oraz Morderco)

- w rejonie Antenora: zdrajcy polityczni (Bocca degli Abaki, Buso da Duera, Tebaldell, Ganelon, Ugolino i Ruggieri

pieśń trzydziesta trzecia:

- Ugolino opowiada straszną historię śmierci własnej i swych synów

- poeci przechodzą do trzeciego rejonu

- Ptolomea: ci, którzy nadużyli zaufania innych (zwłaszcza swych gości); potępieńcy leżą na wznak, pokryci lodem, jedynie twarz mają odsłoniętą (Alberig z Faenzy i Branco d'Orio- diabeł zamieszkał w jego ciele, 1300 r. jego dusza została zesłana jeszcze przed śmiercią fizyczną do piekła)

pieśń trzydziesta czwarta:

- poeci w ostatnim rejonie Kocycie (Giudecca- dno Piekła): zdrajcy dobroczyńcy; króluje tu Lucyfer (pogrążony całkowicie w lodzie)- przedstawiony jako potwór o trzech paszczach, w których znajdują się trzej najwięksi zdrajcy: Judasz- zdrajca Boga, Brutus i Kasjusz- zdrajcy Cezara

- nadchodzi noc z Soboty na Niedzielę Wielkanocy; poeci w centrum Ziemi, przez tunel kierują się ku wyjściu na drugą półkulę do Góry Czyśćcowej

---