1. Co to jest geochemia, czym się zajmuje?

podtyp geologii; zajmuje się migracją i przyczynami nierównomiernego rozmieszczenia pierwiastków chemicznych w przyrodzie względem przestrzeni i czasu; bada procesy powodujące kolejność wytrącenia się pierwiastków w postaci zespołów oraz obieg pierwiastków w różnych systemach.

2. Budowa ziemi (rysunek)

gęstość--------------------

2,7 g/ml skorupa ziemska

-------------------------- powierzchnia Moho(rovicicia) 30-70 km

5,52 g/ml płaszcz zewnętrzny

-------------------------- 1000 km

5,52 g/ml płaszcz wewnętrzny

-------------------------- 2500 km

10,7 g/ml jądro metaliczne ciekłe

-------------------------- 5000 km

10,7 g/ml jądro metaliczne stałe (Fe, Ni)

-------------------------- 6370 km

3. Budowa skorupy ziemskiej

tlen 44.6 % krzem 27.72 % glin 8.13% żelazo 5% wapń 3.63% sód 2.83%

potas 2.59% magnez 2.09% tytan 0.44% wodór 0.14%

4. Jak określa się wiek bezwzględny i względny Ziemi?

Określenie wieku względnego ustala tylko, które elementy i zdarzenia są starsze bez podawania ich wieku w latach:

metoda stratygraficzna - polega na ustaleniu kolejności zdarzeń na podstawie układu warstw skalnych

metoda paleontologiczna - opiera się badaniu zawartych w skałach szczątków organicznych z minionych epok geologicznych

wiek bezwzględny (określony w latach)

pierwiastki promieniotwórcze - na podstawie badań ich rozpadu określa się czas powstania skorupy ziemskiej

orogenezy, zmiany klimatu - określają granice er - wywołały znaczące zmiany w świecie organicznym

5. Charakterystyka ogólna er prekambryjskich (Archaik i Proteozoik)

- formuje się skorupa ziemska, atmosfera i hydrosfera

- tworzą się tarcze i platformy

- pierwsze życie w środowisku wodnym

6. Charakterystyka ery paleozoicznej

- żyją organizmy które utworzyły skamieniałości przewodnie tej ery - trylobity, graptolity

- stopniowy rozwój życia - kręgowce, ryby, płazy, gady => na ląd

- rozwijają się rośliny lądowe, lasy, skrzypy, widłaki, paprocie drzewiaste => dziś węgiel

- orogeneza kaledońska i hercyńska

- zmienia się układ kontynentów,

- zmiana klimatu (równikowy, umiarkowany, i okołobiegunowy)

- u schyłku - wielkie wymieranie ok. 90% gatunków zwierząt.

7. Charakterystyka ery mezozoicznej

- zmiana w układzie lądów i mórz, transgresje i regresje mórz

- silny rozwój gadów, ptaki i ssaki

- pod koniec ery pierwsze naczelne

- bogata morska fauna - głowonogi, amonity, => dziś wapienie

- orogeneza alpejska

- pod koniec ery wielkie wymieranie gadów, głowonogów i. in.

8. Charakterystyka ery kenozoicznej

- najkrótsza, trwa nadal,

- kształtuje się współczesny układ lądów,

- pojawia się człowiek, dominacja ssaków,

- orogeneza alpejska

- zmiany klimatu => zanik lub rozwój lodowców i lądolodów

- ocieplenie klimatu powoduje zanik lodowców na półkuli północnej; wody płynące, wiatr i człowiek stają się głównymi czynnikami rzeźbotwórczymi

9. Procesy geologiczne - definicja krótka charakterystyka.

zespół procesów fizycznych i chemicznych, które prowadzą do zmian powierzchni ziemi i całej skorupy ziemskiej; zachodzące na jej powierzchni w wnętrzu, w górnym płaszczu ziemi i jej głębszych warstwach; związane z energią zewnętrzną (promieniowanie słoneczne) i wewnętrzną (ciepło Ziemi, siła ciężkości).

10. Geochemiczna klasyfikacja pierwiastków według Goldschmidta.

1. sydenofilne - rozpuszczalne w stopach metalicznych żelaza; stanowią główne składniki jądra Ziemi (np. Fe, Co, Ni)

2. chalkofilne - głównie siarczki, arsenki i antymonki skupione w strefie siarczkowo-tlenkowej (np. Cu, Ag, Zn)

3. litofilne (oksyfilne) - tworzą związki tlenowe; krzemiany, węglany, siarczany, fosforany, fluorki i chlorki, są podstawą strefy krzemianowej litosfery (np. Li, Na, K)

4. atmofilne - lotne, atmosfera i hydrosfera (np. H, N, O, gazy szlachetne)

5. biofilne - biosfera, procesy biologiczne (CHOPKiNS)

11. Geochemiczna klasyfikacja pierwiastków według Wiernadskiego.

1. cykliczne - (99% skorupy ziemskiej) odgrywają główną rolę w przyrodzie, zdolne do różnych procesów chemicznych, udział w procesach cyklicznych (np. H, Be, C, N, O, Mg, Ca, As)

2. ziem rzadkich - lantanowce (ok. 0,018% skorupy ziemskiej)

3. rozproszone (np. Li, Sc, Ge, RB, Y)

4. silnie promieniotwórcze - aktynowce

5. metale szlachetne - (np. Rh, Pd, Os, Pt)

6. gazy szlachetne - He, Ne, Ar, Kr, Xe

12. Geologiczna klasyfikacja pierwiastków na grupy technologiczne.

1. niemetale

2. metale alkaliczne

3. metale grupy żelaza

4. metale ziem rzadkich

5. metale nieżelazne

6. pierwiastki promieniotwórcze

7. gazy szlachetne

8. metale szlachetne

13. Minerały pierwotne - definicja, wymienić główne minerały.

występujące w skałach związki chemiczne (rzadziej pierwiastki) powstają jako produkty krystalizacji lub wytrącenia się wieloskładnikowych stopów magmowych, gazów i roztworów wodnych:

- allogeniczne - powstają w innym środowisku niż zawierająca je skała

- autogeniczne - tworzą się w miejscu powstawania skały

kwarc, skalenie, ortoklaz, plagioklazy, skaleniowce, mika, amfibole, pirokseny, oliwiny, węglany, siarczany,

14. Grupy genetyczne skał - krótka charakterystyka.

1. magmowe - produkt zakrzepnięcia magmy w sialu pochodzącej z wewnętrznych stref ziemi, jedyne pierwotne utwory skalne litosfery.

2. osadowe - nagromadzenie się i osadzanie różnych substancji mineralnych stanowiących produkt rozkruszenia, przeobrażania i rozpuszczenia starszych skał i minerałów, oraz nagromadzenia szczątków organicznych

3. metamorficzne - przekształcenie skał magmowych lub osadowych pod działaniem różnych czynników: odpowiedniego ciśnienia, temperatury oraz deformacji mechanicznych.

15. Struktura skały.

na podstawie stopnia krystalizacji:

1. holkrystaliczna (pełnokrystaliczna)

2. hipokrystaliczna (częściowo krystaliczna)

3. szklista

na podstawie wielkości kryształów:

1. jawno krystaliczna (duże)

2. skryto krystaliczna (małe)

struktura porfirowa - kryształy większe, geometryczne, zlepione masą kryształów mniejszych nazywane tłem skalnym lub ciastem skalnym

struktura ferrokrystaliczna - ziarnista, o jednakowej wielkości, pozazębiana

16. Tekstura skały.

na podstawie budowy wewnętrznej:

1. bezładna - dowolne ułożenie minerałów

2. kierunkowa - równoległa, osie ziaren minerałów ułożone są w kierunkach, lub płaszczyznach równoległych

na podstawie sposobu wypełnienia skały:

1. zbita (masywna) - całkowicie wypełniona

2. porowata (miarolityczna) - kanciaste próżnie po gazach

3. pęcherzykowata - skały wulkaniczne, okrągłe próżnie po gazach wulkanicznych,

4. gąbczasta - bardzo dużo pęcherzyków po gazach

na podstawie kwasowości:

1. ultrazasadowe < 44% wag. SiO₂ np. piroksenit

2. zasadowe 44-53% wag. SiO₂ np. bazalt

3. pośrednie 53-63% wag. SiO₂ np. sjenit

4. kwaśne >63% wag. SiO₂ np. granit

na podstawie warunków geologicznych w okresie powstawania skał:

1. głębinowe (plutaniczne) - skutek powolnego krzepnięcia magmy, dobrze wykształcone (grube)

2. wylewne (wulkaniczne) - na skutek gwałtownego wylewania się lawy na powierzchnię, która szybko traci składniki lotne.

17. Skały magmowe - ogólna charakterystyka.

- duża różnorodność składu chemicznego (krzemiany, glinokrzemiany, wolna krzemionka)

- krystalizacja magmowa wewnątrz i na powierzchni Ziemi (obniżenie temperatury i ciśnienia w wyniku przemieszczenia magmy w wyższe i chłodniejsze strefy Ziemi)

18. Skały osadowe - klasa I.

skały okruchowe

- piroklastyczne - pośrednie między magmowymi i osadowymi, tworzą się na skutek erupcji wulkanicznej

• brekcje (druzgoty) - skruszone skały z komina wulkanu zlepione lawą lub konglomeraty

• tufy - popioły wulkaniczne, okruchy skał magmowych i szkliwa

• tufity - j.w. oraz domieszka materiału osadowego

- klastyczne:

• gruzy i żwiry - grubo okruchowe; ziarna >2 mm; materiał składujący się z 1 lub więcej gatunków skał

• piaski, piaskowce, arkozy, szarogłazy - średnio okruchowe; ziarna 0,1-2 mm; niezależne od składu chemicznego

• muły i lessy - dominacja kwarcu, bogate w skalenie, materiały ilaste i wodorotlenki żelaza.

19. Skały osadowe - klasa II.

skały ilaste

- rezydualne - powstałe w miejscu na dużych obszarach; zawierają minerały ilaste powstające na skutek wietrzenia glinokrzemianów (skaleni) oraz odpornych na wietrzenie: kwarc, cyrkon,

- pochodzenia lodowcowego - głównie skalenie i iły zastoiskowe

- pochodzenia rzecznego - przeobrażenie skał w środowisku kwaśnym w obecności rozkładających się substancji organicznych: Al, Si, K.

- pochodzenia morskiego - zmienny skład

- pochodzenia lagunowego - dominuje illit, Mg, K.

- jeziorne - osady podobne do rzecznych; mogą tworzyć się w pH zasadowym

20. Skały osadowe - klasa III.

skały pochodzenia chemicznego i organicznego

- krzemionkowe - wytrącenie krzemionki z roztworów w wyniku procesów chemicznych np. gejzeryty w miejscu wypływu gorących źródeł wulkanicznych

- alitowe - rudy Al, w klimacie tropikalnym (boksyty, lateryty) wodorotlenki Al i Fe

- żelaziste - powyżej 15% Fe; głównie na osadach morskich, na lądzie - rudy dolomitowe i bagienne; strefy klimatu umiarkowanego, tereny podmokłe, dominuje wodorotlenek Fe.

- manganowe - środowisko morskie, ph 8,5; odległa od brzegu, głęboko.

- wapienie i dolomity - brzegi, otwarte oceany, pochodzenia organicznego

- gipsowe i solne - siarczan Ca; dominacja kwarcu, kalcytu, dolomity, minerałów ilastych i wodorotlenku Fe; białe, żółte, brunatne, szare

- fosforanowe - 12-24% tlenku P, odchody, pióra i kości ptaków, tereny suche np. jaskinie

- pochodzenia roślinnego - torfy, zbiorniki wodne, nagromadzenie szczątków organicznych.

21. Skały metamorficzne.

- skały powstałe na skutek procesów metamorficznych w głębi skorupy ziemskiej i zmian fizyko-chemicznych środowiska

- duże zróżnicowanie ziaren pod względem wielkości i środowiska

- struktura jawnokrystaliczna

- tekstura równoległa

22. Procesy magmowe i pomagmowe w przyrodzie - ogólna, krótka charakterystyka.

- procesy krzepnięcia magmy na powierzchni Ziemi w wyniku których powstają skały magmowe

- głównym składnikiem jest krzemionka a jej zawartość w skale decyduje o klasyfikacji

23. Procesy hipergeniczne w przyrodzie - ogólna, krótka charakterystyka.

hipergeneza - (wietrzenie, transport, sedymentacja) procesowi hipergenezy towarzyszą przemiany energetyczne dla których podstawowym źródłem energii jest promieniowanie słoneczne, a o intensywności procesów i ich kierunku decyduje również klimat i świat organiczny.

24. Co to jest orogeneza i jakie miały miejsce na Ziemi?

Są to ruchy górotwórcze które polegają na fałdowaniu skał i tworzeniu się płaszczowin występujących na ogromnych obszarach; mają stosunkowo szybki przebieg (w odróżnieniu od ruchów lądotwórczych) w ich wyniku powstają góry:

hercyńska, kaledońska i alpejska.

25. Jakie rodzaje gór powstają w wyniku orogenezy? Ogólnie scharakteryzować.

1. fałdowe - powstałe na skutek bocznego nacisku ruchów ściskających

2. zrębowe - powstałe w skutek pionowych przesunięć mas skalnych

26. Gleba i proces glebotwórczy.

proces glebotwórczy - całość zmian przebiegających w powstających warstwach litosfery pod wpływem biosfery, atmosfery i hydrosfery powodujących powstawanie i rozwój gleby.

gleba - jest naturalnym tworem wierzchniej warstwy skorupy Ziemi powstałej ze zwietrzeliny skalnej w skutek działania na nią zmiennych w czasie różnych warunkach rzeźby terenu; złożony, ożywiony, dynamiczny twór przyrody w którym zachodzą ciągłe procesy rozkładu i syntezy związków mineralnych i organicznych oraz ich przemieszczenie.

27. Czynniki glebotwórcze - wymienić 6, scharakteryzować 3 wybrane.

1. skały macierzyste

- substrat gleby

- stanowi główną część jej masy (97-99%)

- decydują: stopień rozdrobnienia, skład granulometryczny i mineralogiczny; skład chemiczny i mineralogiczny wpływa na wietrzenie i tempo rozwoju powstawania gleby

- szczególna zależność skał macierzystych od gleby występuje w początkowym stadium rozwoju gleby tzn. glebie inicjalnej, rędzinach (ze skał wapiennych) oraz glebach bagiennych

2. klimat

- w znacznym stopniu określa charakter wietrzenia

- wpływa na kierunki procesów glebotwórczych

- określa ciepło i wilgotność, które decydują o intensywności reakcji i procesów w glebie

- decyduje o rozpadzie i tworzeniu związków mineralnych i organicznych

- najważniejsze składniki klimatu to: opady atmosferyczne, wilgotność względna powietrza, temperatura powietrza

3. działalność człowieka

4. organizmy żywe

5. woda

- cała woda znajdująca się na kuli Ziemskiej

- stanowi miejsce powstania utworów skalnych, które po wynurzeniu stają się skałą macierzystą dla tworzącej się gleby.

- lodowce, lód i opady atmosferyczne mają charakter niszcząco-budujący dla gleby.

6. ukształtowanie terenu

28. Warunki powstawania gleb.

relief (ukształtowanie terenu):

- związana z położeniem w stosunku do poziomu morza

- intensywność działania czynników glebotwórczych

- klimat lokalny, który może silniej oddziaływać na glebę niż klimat ogólny

- niziny 0-200 m. n.p.m.

- wyżyny 200-300 m n.p.m.

- góry niskie (do 500 m n.p.m.) średnie (do 1500) i wysokie (ponad 1500)

czas (wiek gleby):

- na podstawie profilu glebowego można określić stopień rozwoju a także wiek gleby

- początek powstania i rozwoju gleb wiąże się z pojawieniem się roślin na Ziemi

- gleby ulegają ciągłym przemianom pod wpływem czynników zewnętrznych, a tempo zależy od czasu i intensywności działania czynników glebotwórczych.

29. Morfologia gleb - definicja, wymienić główne cechy morfologiczne.

- zespół cech dostrzegalnych wzrokiem

- zależy od rodzaju skał macierzystych i przebiegu procesów glebotwórczych

- zespół poziomów genetycznych decyduje o określonych cechach morfologicznych oraz o właściwościach danej gleby i stanowi podstawowe kryterium systematyki gleb

główne cechy morfologiczne: budowa profilu glebowego, miąższość, barwa, struktura, układ i nowotwory gleb, stopień rozkładu torfu (w glebach organicznych)

30. Scharakteryzować 2 wybrane cechy morfologiczne gleby.

struktura gleby - to stan zagregowania elementów cząstek stałych fazy gleby; dotyczy głównie glebowych utworów mineralnych i minerałów organicznych

stopień rozkładu torfu - określany jest ilością zawartej w nim masy amorficznej - humusu, wyrażaną w procentach lub innej umownej jednostce.

31. Gleby pasa polarnego

gleby arktyczne:

• Prymitywne gleby typowe dla obszarów polarnych występują tylko na półkuli północnej na wyspach Morza Arktycznego oraz północnych fragmentach Eurazji i Ameryki.

• Z uwagi na wieloletnią zmarzlinę są glebami płytkimi sięgającymi maksymalnie 40 cm.

• są pokryte głównie piaskami, żwirami, glinami oraz tworami pyłowymi.

• Niewielka produkcja materii organicznej, słabo przemywane, wysycone zasadami.

• Są nieprzydatne rolniczo ze względu niekorzystny klimat w miejscu gdzie występują.

• Są z reguły pozbawione roślinności. Na kilku procentach areału rosną mało wymagające mchy i porosty oraz bardzo nielicznie trawy.

gleby tundrowe:

• Występują na wieloletniej zmarzlinie w klimacie subpolarnym. Są płytkie i słabo wykształcone, gdyż tylko wierzchnia ich warstwa rozmarza w czasie krótkiego lata. Zawartość próchnicy wynosi w nich tylko 1-2%.

• Podlega ona częstym ruchom w wyniku zamarzania i odmarzania, co może doprowadzić do wielobocznego spękania i powstawania sieci kamienistych, zwanych glebami poligonalnymi.

• Są uprawiane po uprzednim przeprowadzeniu specjalistycznych zabiegów agrotechnicznych.

• Uprawy jęczmienia, ziemniaków i kapusty.

• Roślinność - niewielkie krzewy; liczne mchy i porosty; karłowate wierzby i brzozy

Gleby poligonalne to gleby  powstające w warunkach klimatu zimnego, przy rocznych sumach opadów w granicach 150-300 mm. Mają kształt wieloboków o średnicy kilku metrów, które przylegają do siebie na zasadzie plastrów miodu.

32. Gleby pasa umiarkowanie chłodnego

gleby bielicowe:

• Spotykane są w klimatach wilgotnych i chłodnych strefy umiarkowanej, są glebami kwaśnymi, mało i średnio żyznymi.

• tworzą się na piaskach porośniętych lasami szpilkowymi; mają słabo rozwinięty poziom próchniczny i dobrze wykształcony poziom wymywania w postaci jasnej wstęgi kwarcowego pyłu i piasku

• Mogą być one glebami użytkowanymi rolniczo, jednakże wymagają licznych i żmudnych zabiegów agrotechnicznych zwiększających ich jakość. Są one glebami wystarczającymi do uprawiania żyta, owsa, jęczmienia, ziemniaków i roślin pastewnych.

gleby brunatne i płowe:

• Spotykane są w klimatach wilgotnych i chłodnych strefy umiarkowanej, są glebami kwaśnymi, mało i średnio żyznymi.

• tworzą się na piaskach porośniętych lasami szpilkowymi; mają słabo rozwinięty poziom próchniczny i dobrze wykształcony poziom wymywania w postaci jasnej wstęgi kwarcowego pyłu i piasku

• Mogą być one glebami użytkowanymi rolniczo, jednakże wymagają licznych i żmudnych zabiegów agrotechnicznych zwiększających ich jakość. Są one glebami wystarczającymi do uprawiania żyta, owsa, jęczmienia, ziemniaków i roślin pastewnych.

czarnoziemne gleby prerii - Występujące we wschodniej, najbardziej wilgotnej części prerii amerykańskich (dorzecze Missisipi i Missouri). Pod bujną roślinnością zielną, przy rocznej sumie opadów 650 - 1000 mm (lato gorące, zima chłodna i śnieżna) następuje duża akumulacja próchnicy i ma miejsce szybki obieg biologiczny. Gleby odznaczają się dużą zawartością składników pokarmowych.

szare gleby leśne:

• Powstają na obszarze lasostepu pod lasami liściastymi z udziałem roślinności zielnej w warunkach klimatu z cechami kontynentalizmu - chłodna zima i ciepłe lato ze średnią roczną sumą opadów 400 - 600 mm. Maksimum opadów przypada w lecie, gdy jest największe parowanie i najwyższa transpiracja.

• Podobne do czarnoziemów i niektórzy gleboznawcy uważają, że są to czarnoziemy zdegradowane po wkroczeniu na nie lasów . Są glebami żyznymi zajętymi pod uprawę zbóż i sadów.

czarnoziemy:

• Rozwijają się w warunkach klimatu kontynentalnego umiarkowanie ciepłego i suchego w strefie stepu o bujnej roślinności. Czarnoziemy występują na Ukrainie, w Rosji, Mongolii, Chinach;

• W miejscach występowania tych gleb nie tworzą się kwasy próchnicowe, w próchnicę zmieniają się butwiejące szczątki roślin.

• Największą zawartość próchnicy - do 20%, mają czarnoziemy powstałe na lessach w klimacie stepowym i należące do najżyźniejszych gleb.

• Dość dobrze rozwinięty poziom próchniczy z odczynem obojętnym, słabo zasadowym lub słabo kwaśnym oraz występowanie bardzo widocznego wapnistego poziomu wmywania.

• Najżyźniejsze gleby- uprawa pszenicy, buraka cukrowego, bawełny; łatwo ulegają erozji.

gleby kasztanowe:

• Rozwijają się w warunkach ciepłego i suchego klimatu kontynentalnego pod suchymi stepami bylicowo-ostnicowo-kostrzewowymi na południe od czarnoziemów.

• Wiosną zachodzi szybka mineralizacja szczątków roślinnych, a humifikacja zostaje przerwana podczas gorącego lata. W efekcie powstaje mało próchnicy co daje glebom barwę nie czarną lecz kasztanową.

• Odznaczają się zasadowym odczynem poziomu próchniczego, poziom próchniczny jaśniejszy o czerwonym zabarwieniu pochodzącym od tlenków żelaza

• Gleby te są uprawiane, ale często wymagają stosowania nawodnień i nawożenia; wobec tego użytkowane są głównie jako pastwiska (owce, konie).

33. Gleby pasa umiarkowanie ciepłego

Buroziemy i szarobure gleby pustyń:

• Powstają na podłożu lessowym i piaszczystym, czasem na podłożu zbudowanym z wapieni i łupków ilastych. Poziom próchniczy, o grubości kilkunastu centymetrów, zawiera poniżej 2% próchnicy.

• Występują w południowo-wschodniej Europie, w Patagonii i w Azji Centralnej.

• Zarówno buroziemy, jak i szarobure gleby pustyń są zasolone (w klimacie umiarkowanym, ciepłym, wybitnie i skrajnie suchym: w Azji Środkowej, w kotlinach śródgórskich Kordylierów, w Patagonii)

• Użytkowanie rolnicze tych gleb jest niewielkie - wymagane nawodnienia. Jest to raczej rejon hodowli owiec i bydła i gleby użytkowane są jako pastwiska.

gleby cynamonowe:

• tworzą się w warunkach zmiennowilgotnego klimatu śródziemnomorskiego - suche lato i wilgotna, ciepła zima, pod niskimi kserotermicznymi lasami z pokrywą trawiastą na wapieniach i łupkach zasobnych w węglan wapnia.

• Nazwa pochodzi od barwy dobrze rozwiniętego poziomu akumulacyjnego.

• Należą do gleb urodzajnych, o dużej przydatności rolniczej nadające się do uprawy m.in. uprawy winorośli, drzew oliwkowych i cytrusów wymagają w lecie nawodnienia i są bardzo podatne na erozję.

gleby szarocynamonowe:

• tworzą się w podobnych warunkach jak poprzednie, ale przy nieco mniejszej ilości opadów pod kserotermicznymi zaroślami (makia) i suchymi stepami.

• Skąpa roślinność, mniejsza ilość opadów, intensywne procesy mineralizacji dają w efekcie małą zawartość próchnicy i szarą barwę z odcieniem cynamonowym poziomu próchnicznego.

szaroziemy:

• Rozwijają się pod subtropikalnymi stepami i niskotrawiastymi półsawannami o bardzo krótkim sezonie wegetacyjnym (tylko wiosna) w niekorzystnych dla rozwoju roślin warunkach.

• Charakteryzują się słabym zróżnicowaniem na poziomy genetyczne, niewielką zawartością próchnicy.

• Są najczęściej użytkowane jako pastwiska.

34. Gleby pasa subtropikalnego

Żółtoziemy i czerwonoziemy:

• powstają pod wilgotnymi lasami subtropikalnymi z maksimum opadów w okresie najcieplejszym, co chroni gleby przed wysychaniem.

• Panująca w tych warunkach wzmożona aktywność biologiczna powoduje, że dostarczana na powierzchnię gleby materia organiczna ulega szybkiemu rozkładowi, który nie sprzyja tworzeniu się miąższego poziomu próchnicznego.

• Powstają z łupków i iłów (żółtoziemy) i bazaltów i andezytów (czerwonoziemy).

• Roślinność dostarcza znacznych ilości masy organicznej, a procesy mineralizacji są bardzo intensywne, i w efekcie gleby zawierają mało próchnicy. W wierzchniej warstwie gleby koncentrują się wodorotlenki żelaza i glinu w zależności od stopnia uwodnienia nadając glebom barwę żółtą lub czerwoną.

• Uprawia się na nich herbatę, ryż i cytrusy.

gleby żółtobrunatne:

• Wykazują cechy pośrednie między glebami brunatnymi a żółtoziemami (jest to jednostka nowa i słabo zbadana).

• Gleby te powstają najczęściej pod lasami kasztanowymi (rzadziej bukowymi) z udziałem zimozielonych krzewów (azalie).

• Zajmują małe powierzchnie w Gruzji, środkowych Chinach, na Półwyspie Koreańskim, Wyspach Japońskich oraz w Australii.

rubroziemy:

• (Czerwonawoczarne gleby prerii subtropikalnych) - zwane są także czarnoziemami argentyńskimi.

• Tworzą się pod bujną roślinnością trawiastą.

• W glebach tych zachodzi silny proces akumulacji próchnicy (do 60 cm miąższości).

• Czerwona barwa pochodzi od gromadzących się związków żelaza.

• Występują w południowej Brazylii, Urugwaju i Argentynie.

• Są bardzo intensywnie wykorzystywane rolniczo - uprawy ryżu, pszenicy, kukurydzy, herbaty i bawełny.

Gleby czerwonobure:

• Powstają pod tzw. suchą sawanną z izolowanymi drzewami (baobaby) z okresem suchym trwającym około 6 miesięcy.

• W okresie wilgotnym przebiega intensywna mineralizacja kosztem słabszej humifikacji, co daje w efekcie niewielką ilość próchnicy.

• W okresie suchym zachodzi dehydratacja tlenków żelaza, manganu i glinu stąd czerwona barwa gleby. Równocześnie ku górze odbywa się wędrówka soli sodowych (proces sołońcowy). Z tego powodu odczyn górnej części profilu jest słabo kwaśny, środkowej obojętny, a dolnej zasadowy.

• Gleby te wykorzystywane są głównie jako pastwiska, ale w Australii po nawodnieniu i nawożeniu uprawia się na nich pszenicę, kukurydzę, sorgo.

35. Gleby pasa tropikalnego

Czerwonożółte gleby ferralitowe:

• (lateryty) - powstają w stale ciepłych i bardzo wilgotnych warunkach klimatycznych.

• Szatę roślinną stanowią wilgotne lasy tropikalne o bardzo zróżnicowanym składzie gatunkowym czyli najbardziej produktywne ekosystemy kuli ziemskiej.

• zawierają mało próchnicy, albowiem materia organiczna ulega bardzo szybkiej i intensywnej mineralizacji.

• Skałami macierzystymi tych gleb są bazalty, dioryty, granity, gnejsy.

• W tych warunkach klimatycznych zachodzi intensywne wietrzenie chemiczne i całkowity rozkład minerałów pierwotnych oraz wymywanie w głąb jonów zasadowych (gleba ma odczyn kwaśny) - pozostają ziarna kwarcu, kaolinit i tlenki żelaza o różnym stopniu uwodnienia nadające glebom barwę od żółtej do jasnoczerwonej.

• Wilgotne lasy tropikalne są coraz częściej wypierane przez użytkowanie rolnicze. Uprawia się na tych glebach bawełnę, pszenicę, trzcinę cukrową, drzewa kakaowe.

Czerwone gleby ferralitowe:

• Kształtują się w tych samych warunkach termicznych, ale przy mniejszej ilości opadów i występowaniu wyraźnego okresu suchego (3 - 4 miesiące) pod lasami tropikalnymi o zmiennym uwilgotnieniu oraz wysokotrawiastymi sawannami.

• Różnią się od laterytów:

• Głębokim wysychaniem profilu w okresie suchym,

• Czerwoną barwą całego profilu, bo w okresie suchym następuje termiczna dehydratacja tlenków żelaza,

• Większą zawartością próchnicy.

• Gleby te są intensywnie wykorzystywane rolniczo w Indiach, Wietnamie, Indonezji i w Ameryce Południowej - uprawia się ryż, bawełnę, trzcinę cukrową, bataty, maniok, kakao, banany, ananasy.

36. Gleby śródstrefowe

mady:

• To gleby aluwialne powstałe na skutek osadzania substancji ilastych i organicznych podczas wylewania się rzek. Tworzą się wzdłuż dolin rzecznych, a szczególnie w ujściach.

• Zawierają ok. 2-3% próchnicy; rozróżnia się m. piaszczyste - najuboższe, m. lekkie i średnie - b. urodzajne gleby uprawne oraz m. ciężkie (ilaste), zlewne i podmokłe, wymagające melioracji; m. morskie są zw. marszami.

• Są to gleby z reguły bardzo żyzne, nadające się pod różnego rodzaju uprawy ale często wymagają melioracji. Powstają z drobnego materiału naniesionego przez rzeki, bogate w próchnicę na obszarach delt,

• Największe w Egipcie, Mezopotamii, Indiach i na Nizinie Chińskiej

gleby bagienne:

• Powstają w strefie występowania gleb bielicowych, lecz na terenach podmokłych w obszarach zanikających jezior i na torfowiskach.

• Mają ciemną, często czarną barwę od zawartości gnijących szczątków roślin bagiennych.

• Charakteryzują się dużą ilością substancji organicznej, najczęściej słabo rozłożonej ze względu na duże uwodnienie terenu. Są to gleby mało urodzajne nawet po osuszeniu.

• Mały przepływ wody i wysoko położone lustro wody gruntowej powoduje powstawanie nie rozłożonej torfowatej próchnicy

• Występują w różnych obszarach na stosunkowo niewielkich przestrzeniach, większe obszary na Nizinie Zachodniosyberyjskiej

gleby górskie:

• Występują na terenach górzystych. Są to gleby płytkie o niewykształconym profilu glebowym, niszczone przez silne wietrzenie i zmywanie .

• Mało urodzajne, wykorzystywane pod hodowlę, głównie owiec, w dolinach uprawia się owies i ziemniaki.

gleby słone:

• Gleby występujące w klimacie kontynentalnym suchym wśród gleb stepowych i innnych; zawierają znaczne ilości soli, gł. sodowych;

• Mało urodzajne; dla podniesienia żyzności wymagają zabiegów odsalających i nawodnień;

• Do gleb słonych należą sołodzie, zawierające w górnych warstwach sodę, w głębszych - kationy sodu, sołońce, nasycone kationami sodu, pozbawione rozp. soli w górnych warstwach, sołonczaki, zawierające w górnych warstwach rozp. sole, gł. chlorki, siarczany, węglany;

• Bez melioracji na g.s. (gł. na sołonczakach) można uprawiać jedynie niektóre rośliny mało wrażliwe na zasolenie.

prymitywne gleby pustynne:

• Warunki klimatyczne: gorąco i sucho, okresy bezdeszczowe mogą trwać nawet kilka lat. Dochodzą do tego silne wiatry przemieszczające materiał glebowy. Wszystko to nie sprzyja rozwojowi roślinności i procesom glebotwórczym - radę dają sobie tylko niektóre sukulenty o głębokim systemie korzeniowym.

• Tam, gdzie woda gruntowa jest blisko powierzchni pojawia się halofitowa roślinność trawiasta lub drzewa (palma daktylowa w oazach pustyń afrykańskich).

• Skrajna suchość klimatu powoduje, że nagromadzone w utworze macierzystym sole sodowe i wapniowe ulegają krystalizacji i tworzą na powierzchni wykwity solne.

---