UKŁAD AUTONOMICZNY

Układ nerwowy składa się z:

• ośrodkowego (centralnego)

• i obwodowego układu nerwowego (Ryc.1).

`

Ryc.1.

Układ nerwowy zapewnia:

• stały kontakt organizmu ze środowiskiem zewnętrznym

• integrację narządów wewnętrznych.

Kontakt ze światem zewnętrznym zapewniają narządy zmysłów, natomiast doznania z narządów wewnętrznych rejestrowane są przez zakończenia czuciowe w poszczególnych narządach. Układ nerwowy uczestniczy w rejestrowaniu, przekazywaniu i analizie napływających pobudzeń z zakończeń czuciowych oraz bierze udział w realizacji prawidłowych reakcji adaptacyjnych na zmieniające się warunki świata zewnętrznego i środowiska wewnętrznego.

Podstawowe reakcje adaptacyjne są wrodzone (np. reakcje odruchowe), inne wykształcają się w trakcie życia osobniczego (np. reakcje psychiczne).

Podłożem fizjologicznym reakcji odruchowych jest łuk odruchowy (Ryc.2). Każdy łuk odruchowy składa się z drogi doprowadzającej, która przewodzi pobudzenia od receptora do ośrodka scalającego (mózg, rdzeń kręgowy) oraz drogi odprowadzającej, przenoszącej pobudzenia do narządu wykonawczego (mięśni, gruczołów wydzielania wewnętrznego).

Ryc.2

Przewodnictwo nerwowe

Jedną z podstawowych właściwości komórek nerwowych jest zdolność do wytwarzania i przewodzenia pobudzeń nerwowych. Szybkość przewodzenia pobudzeń elektrycznych zależy od średnicy włókien nerwowych. Włókna grube A przewodzą impulsy z szybkością 20 - 120 m/sek., włókna średnie B 3 - 15 m/sek., a włókna cienkie C 0,5 - 2,0 m/sek. Nerwy obwodowe zbudowane są z włókien grubych, średnich i cienkich, a szybkość przewodzenia w nerwie obwodowym zależy od ilości poszczególnych włókien tworzących dany nerw.
Szybkość przewodzenia w nerwach obwodowych maleje przy obniżaniu temperatury lub w trakcie niedokrwienia nerwu, a także wskutek działania różnych czynników uszkadzających (urazy, zatrucia, zaburzenia przemiany materii np. w cukrzycy).

Podział układu nerwowego

Układ nerwowy człowieka dzieli się na dwie zasadnicze części.

• ośrodkowy (centralny) układ nerwowy

• obwodowy układ nerwowy, czyli system nerwów i zakończeń nerwowych wraz z narządami zmysłu.

Ten podział jest oczywiście dość sztuczny, ponieważ, tak naprawdę, oba układy są ściśle anatomicznie i fizjologicznie ze sobą powiązane. Jednak podział ról i kompetencji jest jednoznaczny:

• obwodowy układ nerwowy służy do przenoszenia (przewodzenia) bodźców (informacji) od tkanek i narządów (w tym narządów zmysłów) do "centrum", lub z powrotem - od "centrum" do narządów i tkanek,

• ośrodkowy układ nerwowy te informacje "centralizuje", tzn. gromadzi i przetwarza.

Obwodowy uk*ad nerwowy dzieli si* na dwa zasadnicze uk*ady - uk*ad somatyczny (animalny) i uk*ad autonomiczny. Uk*ad somatyczny jest zale*ny od naszej woli i pozwala na wykonywanie dowolnych czynno*ci. Uk*ad autonomiczny nie jest podporz*dkowany naszej woli.

W układzie nerwowym wyróżnia się część autonomiczą, za pomocą której "centrum" bezpośrednio zawiaduje czynnościami narządów wewnętrznych. Jest to tzw. autonomiczny układ nerwowy, który z kolei ma bezpośrednie powiązania z innym systemem integrującym funkcje narządów złożonego żywego organizmu, tj. układem dokrewnym. Układ autonomiczny ma swoją część centralną i obwodową. Podstawowa ró*nica pomi*dzy uk*adem somatycznym i autonomicznym polega na tym, *e w uk*adzie autonomicznym istniej* tzw. zwoje wegetatywne, które pe*ni* funkcje przeka*nikowe. Tych zwojów nie ma w uk*adzie animalnym. Autonomiczny uk*ad nerwowy reguluje czynno*ci wszystkich narz*dów wewn*trznych. Stan pobudzenia w o*rodkach autonomicznych powoduje wyzwolenie impulsu nerwowego, który przedostaje si* za pomoc* nerwów autonomicznych do ich zakończeń, znajduj*cych si* w narz*dach wykonawczych. W zakończeniach nerwowych wytwarzane s* okre*lone substancje chemiczne zwane neurohormonami (neuro­mediatorami, neuroprze­ka*­nikami), które dzia*aj* na okre*lone receptory i tym samym wywo*uj* okre*lone reakcje.

W obydwu uk*adach czynnikiem warunkuj*cym przenoszenie bod*ców s* tzw. neuromediatory. W uk*adzie somatycznym takim neuroprzeka*nikiem jest acetylo­cholina. W uk*adzie autonomicznym istnieje zró*nicowanie w zale*no*ci, czy jest to w*ókno przed- czy te* pozazwojowe. We w*óknach przedzwojowych przeka*nikiem jest acetylocholina. W uk*adzie autonomicznym parasympatycznym przeka*nikiem tak*e jest acetylocholina. W uk*adzie sympatycznym wyst*puje inny neurohormon, którym jest noradrenalina, a także w niewielkim stopniu adrenalina.

Układ nerwowy autonomiczny

Układ nerwowy autonomiczny (bez udziału świadomości) kontroluje czynności narządów wewnętrznych. Składa się z dwóch przeciwstawnych części:

• współczulnej

• przywspółczulnej.

Ma swoje centra i część obwodową. Część centralna układu autonomicznego jest ściśle związana z ośrodkowym układem nerwowym, bowiem mieści się przede wszystkim w podwzgórzu. Część obwodowa jest wyraźnie wyodrębniona. Znacząca część włókien przywspółczulnych biegnie w nerwie błędnym, w znacznie mniejszym zakresie włókna przywspółczulne wchodzą w skład innych nerwów czaszkowych (III, VII, IX i XI). Ośrodki przywspółczulne są też w odcinku krzyżowym kręgosłupa.

Nerwy przywspółczulne tworzą tuż przed docelowymi narządami zwoje, z których wychodzą nerwy bezpośrednio już zaopatrujące narządy.

Przekaźnikiem chemicznym synaps w układzie przywspółczulnym jest acetylocholina.

Układ obwodowy współczulny jest związany z piersiową i lędźwiową częścią rdzenia kręgowego; stamtąd pochodzą włókna nerwowe, zdążające do zwojów współczulnych, tworzących łańcuch po obu stronach kręgosłupa oraz do zwojów brzusznych.

W współczulnym układzie nerwowym przekaźnikami chemicznymi są zarówno acetylocholina, jak i noradrenalina. Acetylocholina mediuje przewodzenie w zwojach, noradrenalina bezpośrednio wpływa na narządy.

Większość narządów wewnętrznych jest unerwiona zarówno przez nerwy współczulne, jak i przywspółczulne.

Działanie układu autonomicznego bazuje na odruchach. Włókna dośrodkowe przewodzą bodźce bólowe oraz pobudzenie z mechanoreceptorów i chemorecepotorów, włókna odśrodkowe sterują czynnością mięśni gładkich, czynnością serca i gruczołów.

Szczególną pozycję w układzie wegetatywnym ma rdzeń nadnerczy. Jest zaopatrywany w nerwy przedzwojowe. Sam jest narządem współczulnym, którego komórki odpowiadają komórkom zwojowym. Wytwarza on mediatory - adrenalinę i noradrenalinę, nie wydzielanych do przestrzeni synaptycznej, lecz do krwi.

Układ wegetatywny wykazuje bardzo charakterystyczną zmienność aktywności dobowej. W okresie czuwania, w ciągu dnia, dominuje jego część współczulna - z apogeum w godzinach popołudniowych, W nocy kontrolę nad pracą narządów przejmuje układ przywspółczulny - z apogeum w godzinach śródnocnych i nadrannych.

Dwie przeciwstawne części układu wegetatywnego są w ciągłym "starciu", wzajemnym kontrowaniu się. Polem działania jest określony narząd. Dzięki temu zachowana jest homeostaza czynnościowa tego narządu, która zapewnia jego optymalną funkcję w danym momencie przy danym na nią zapotrzebowaniu.

Układ autonomiczny jest niezależny od kory, co jednak nie oznacza, że kora nie ma zupełnie wpływu na jego czynność. Ma, ale nie jest to wpływ uświadomiony - choć zdarzają się ludzie, którzy w wyniku ćwiczeń, a także medytacji, potrafią świadomie wpływać na niektóre czynności narządów wewnętrznych, np. na czynność serca.

UKŁAD WEGETATYWNY

Układ nerwowy dzielimy na:

1. ośrodkowy układ nerwowy

2. obwodowy układ nerwowy
   a) somatyczny UN - zależny od woli
   - kontroluje motoryczne funkcje ciała - ruch, oddychanie, postawa
   - unerwia mięśnie szkieletowe
   - neuroprzekaźnikiem jest ACETYLOCHOLINA
   b) autonomiczny UN (wegetatywny)
   - unerwia serce, naczynia krwionośne, narządy wewnętrzne, gruczoły, mięśnie gładkie
   - układ niezależny od woli
   - kontroluje funkcje narządów wewnętrznych
   - decyduje o szybkości przemian metabolicznych komórek, magazynowaniu i wydatkowaniu energii
   - farmakologiczna regulacja tego układu doprowadza do skutecznej terapii wielu chorób układu

krążenia, pokarmowego i oddechowego

Układ autonomiczny dzieli się na:

1. współczulny (sympatyczny, adrenergiczny)
   - podlega aktywacji w stanach wysiłku, emocji, umożliwia mobilizację i wydatkowanie energii

2. przywspółczulny (parasympatyczny, cholinergiczny)
   - dominuje w spoczynku, odnowie umożliwiając regenerację i gromadzenie energii

Podstawą tego podziału jest rodzaj neuroprzekaźnika uwalnianego przez neurony.

Działanie układu współczulnego na narządy jest przeciwstawne do działania układu przywspółczulnego.

Układ współczulny podlega aktywacji w stanach wysiłku, emocji, umożliwia mobilizację i wydatkowanie energii

UKŁAD WSPÓŁCZULNY

• neuroprzekaźnik - noradrenalina (NA), adrenalina (A), dopamina (DA) - pobudzają receptory adrenergiczne

• przewaga tego układu występuje w stanach wzmożonej aktywności fizycznej, stresie, podczas pracy

• aktywność NA, A, DA jest krótka - szybko ulegają metabolizmowi (unieczynnieniu) w neuronie przez monoaminooksydazę (MAO) i metylotransferaza katecholowa (COMT)

• moduluje funkcje mięśni gładkich, mięśnia sercowego oraz gruczołów wydzielania wewnętrznego

• leki pobudzające ten układ to SYMPATYKOMIMETYKI

• leki hamujące ten układ to SYMATYKOLITYKI

Główne objawy pobudzenia układu współczulnego

• pobudzenie ośrodkowe

• bladość, ochłodzenie, wzmożona potliwość skóry

• rozszerzenie oskrzeli

• przyspieszenie rytmu serca, kołatanie, uczucie nierównego bicia serca

• bóle, wzrost ciśnienia tętniczego

• zaparcia, kolkowe bóle przewodu pokarmowego

• trudności w oddawaniu moczu

TEORIA RECEPTOROWA - wed*ug tej teorii dzia*anie leków polega na tym, *e **cz* si* one z okre*lonymi, wybiórczo reaguj*cymi strukturami bia*kowymi (receptorami), które swoi*cie wi*** cz*steczk* leku, czego wynikiem jest okre*lony efekt farmakologiczny.

POWINOWACTWO LEKU DO RECEPTORA - jest to stopień dopasowania leku do receptora.

AKTYWNOŚĆ WEWNĘTRZNA - jest to zdolno** leku do pobudzenia receptora i wyzwolenia okre*lonego efektu farmakologicznego.

AGONISTA (LIGAND) - jest to lek maj*cy powinowactwo do receptora i maj*cy aktywno** wewn*trzn*, w nast*pstwie czego dochodzi do wyzwolenia okre*­lo­ne­go efektu farmakologicznego.

ANTAGONISTA - jest to lek maj*cy powinowactwo do receptora, ale nie maj*cy aktywno*ci wewn*trznej, nast*pstwem czego jest blokowanie receptora i uniemo*li­wia­nie tym samym wyzwolenia efektu w*a*ciwego agoni*cie. Jest to tak zwany antagonizm kompetycyjny.

SYNAPSA - jest to styk mi*dzy komórkami nerwowymi (neuronami) w ośrodkowym układzie nerwowym, w zwojach oraz mi*dzy neuronem a komórk* efektora (narz*du wykonawczego). W synapsie nast*puje przekazanie stanu czynno*ciowego z komórki na komórk* (przeka*nictwo synaptyczne). Synapsa sk*ada si* z b*ony presynaptycznej, która nale*y do zakończenia nerwowego, szczeliny synaptycznej i b*ony postsynaptycznej, tj. b*ony nast*pnej komórki. W kolbce synaptycznej znajduj* si* p*cherzyki synaptyczne, zawieraj*ce mediator.

Podział receptorów adrenergicznych
1) alfa: α₁ i α₂

2) beta: β₁ - występuje głównie w mięśniu sercowym

β₂ - występuje w oskrzelach i naczyniach krwionośnych
β₃ - występuje w tkance łącznej

Receptory α i β różnią się rozmieszczeniem w tkankach. W niektórych występują tylko receptory α (naczynia skórne i śledziona), zaś w innych tylko receptory β.

EFEKTY POBUDZENIA RECEPTORÓW α - ADRENERGICZNYCH

RECEPTOR	NARZĄD	EFEKT POBUDZENIA
α	Naczynia krwionośne	skurcz
		Oskrzela	Skurcz i hamowanie wydzielania śluzu
		Serce	Wzrost pobudliwości
		Nerki	Hamowanie wydzielania reniny
		Jelita	Skurcz zwieraczy
		Macica	Nasilenie skurczów macicy ciężarnej
		nasieniowody	Skurcz i wytrysk
		Oko	Rozszerzenie źrenicy
		Gruczoły ślinowe	Wzrost wydzielania
		OUN	Proces aktywacji
		glikogenoliza	Pobudzenie (rozpad glikogenu)
	α	Naczynia krwionośne	rozkurcz
		Zakończenia presynaptyczne neuronów	Hamowanie uwalniania neuroprzekaźników
		Płytki krwi	Nasilenie agregacji
		Trzustka	Hamowanie wydzielania insuliny
		OUN	Hipotensyjnie

EFEKTY POBUDZENIA RECEPTORÓW β - ADRENERGICZNYCH

RECEPTOR	NARZĄD	EFEKT POBUDZENIA
β	Serce	Wzrost kurczliwości przewodnictwa
		Naczynia krwionośne	Rozkurcz
		Jelita	Rozkurcz
		Nerki	Zwiększone wydzielanie reniny
		Przysadka	Wzrost wydzielania ADH
	β	Serce	Wzrost kurczliwości
		Naczynia krwionośne	Rozkurcz
		Mięśnie gładkie oskrzeli i macicy	Rozkurcz
		Mięśnie szkieletowe	Wzrost kurczliwości
		Glikogenoliza	Nasilenie
		Lipoliza	Nasilenie
		Insulina	Wzrost wydzielania
		Glukagon	Wzrost wydzielania

LEKI WPŁYWAJĄCE NA AUN

Leki pobudzające układ współczulny (SYMPATYKOMIMETYKI)

1. Leki o bezpośrednim działaniu sympatykomimetycznym (tj.agoniści receptorów adrenergicznych - adrenomimetyki)
   a) leki pobudzające głównie receptory α - adrenergiczne (fenylefryna)
   b) leki pobudzające głównie receptory β - adrenergiczne (izoprenalina)
   c) leki pobudzające głównie receptory α i β - adrenergiczne (epinefryna)

2. Leki o pośrednim działaniu sympatykomimetycznym, które hamują proces wchłaniania zwrotnego NA (noradrenaliny) z synapsy lub uwalniają endogenną NA z ziarnistości neuronu (efedryna)

1. Leki o bezpośrednim działaniu sympatykomimetyczny

Otrzymywanie dopaminy, noradrenaliny i adrenaliny

BIOCHEMICZNY MECHANIZM POBUDZENIA ADRENERGICZNEGO

Ligand - agonista - **czy si* z odpowiadaj*cym mu receptorem i powoduje zmian* konformacji bia*ka receptorowego, przy czym ta zmiana **czy si* ze zmian* w*a*ciwo*ci bia*ka. Zmiana ta odbywa si* prawie b*yskawicznie i jest przekazywana do wn*trza komórki. Powoduje to uaktywnienie bia*ka regulatorowego co prowadzi do aktywacji lub hamowania b*onowych enzymów efektorowych, tj. cyklazy guanylowej lub cyklazy adenylowej. Powoduj* one wzrost st**enia przeka*ników drugiego rz*du, tj. cyklicznego GMP i cyklicznego AMP. Pod wp*ywem α-neuroprzeka*nika uaktywnia si* cyklaza guaninowa, która przekszta*ca GTP w cGMP. Powsta*y cGMP jest rozk*adany do GMP przez fosfodiesteraz*. Przy pobudzeniu β ATP pod wp*ywem cyklazy adenilowej przekszta*ca si* w cAMP, który jest rozk*adany do AMP przez fosfodiesteraz*.

a) leki pobudzające głównie receptory α - adrenergiczne

Pobudzenie receptora α
- adrenergicznego przez leki adrenomimetyczne powoduje zwężenie naczyń krwionośnych.

Zastosowanie α - adrenomimetyków:

- w zapaści naczyniowej w celu zwiększenia ciśnienia krwi
- miejscowo w zapaleniach i obrzękach w celu zmniejszenia przekrwienia błony śluzowej nosa i spojówek oka

np.w nieżycie nosa, katarze siennym, zapaleniu spojówek, podrażnieniu oczu światłem słonecznym,

zanieczyszczeniami powietrza i nadmiernym oglądaniem telewizji
- w jaskrze by obniżyć ciśnienie płynu śródgałkowego
- dodatek do roztworów środków znieczulających miejscowo w celu przedłużenia ich działania i zmniejszenia

krwawienia w trakcie operacji chirurgicznej

Podział:

• pobudzające receptory α
  i α
  - adrenergiczne

NOREPINEFRYNA (NORADRENALINA) = Levonorm amp.

- pobudza receptory α (w mniejszym stopniu także rec.β)
- zwęża naczynia krwionośne
- zastosowanie - w celu podwyższenia ciśnienia tętniczego krwi, jako dodatek do roztworu lidokainy aby

przedłużyć działanie środka znieczulającego
- przedawkowanie - objawia się gwałtownym wzrostem ciśnienia tętniczego krwi , następnie dochodzi do

częstoskurczu komorowego i migotania komór (leczenie polega na podaniu leków α - adrenolitycznych)
- podawana w postaci dożylnego wlewu kroplowego, pod stałą kontrolą ciśnienia tętniczego krwi
- nie może być podawana podskórnie i domięśniowo, gdyż powoduje martwicę w miejscu podania, ani

doustnie gdyż jest rozkładana przez enzymy trawienne

Przeciwwskazania:
- miażdżyca
- nadciśnienie tętnicze
- niewydolność mięśnia sercowego
- nadczynność tarczycy
- ciąża
- znieczulanie Halotanem lub Chloroformem

• pobudzające wybiórczo receptory α
  - adrenergiczne
  FENYLEFRYNA - Neo-synephrine krople oczne, Coldrex
  - zastosowanie - w zapaści naczyniowej, miejscowo do zniesienia przekrwienia i obrzęków spojówek oka oraz błon śluzowych nosa

Coldex HotRem - paracetamol, fenylefryna, witamina C, (w tabletkach kofeina)

Preparat łączy w sobie działanie poszczególnych składników. Paracetamol działa przeciwbólowo i przeciwgorączkowo. Mechanizm działania polega na hamowaniu aktywności cyklooksygenazy prostaglandynowej w o.u.n. oraz regulowaniu czynności ośrodka termoregulacji w podwzgórzu. Dobrze wchłania się z przewodu pokarmowego. Metabolizowany w wątrobie, wydalany przez nerki. Fenylefryna oddziałuje na receptory α-adrenergiczne, powodując zwężenie naczyń krwionośnych i zmniejszenie obrzęku błony śluzowej nosa. Dodatek witaminy C służy uzupełnieniu niedoborów, które często pojawiają się w przebiegu chorób przeziębieniowych.

Wskazania
Leczenie objawów grypy i przeziębienia (ból głowy, gardła, zatok, dreszcze, niedrożność przewodów nosowych).

Przeciwwskazania
Nadwrażliwość na składniki preparatu. Ciężka niewydolność wątroby i nerek, nadczynność tarczycy, cukrzyca, nadciśnienie tętnicze krwi, tętniaki, schorzenia serca, leczenie β-adrenolitykami, tripieścieniowymi lekami przeciwdepresyjnymi, inhibitorami MAO w ciągu ostatnich 2 tygodni, I trymestr ciąży, podwyższone ciśnienie śródgałkowe, przerost gruczołu krokowego, niedobór G-6-PD, choroba alkoholowa. Nie stosować u dzieci poniżej 12 r.ż.

Środki ostrożności
Ostrożnie stosować w przypadku: schorzeń wątroby i nerek, rozedmy płuc, przewlekłego zapalenia oskrzeli, równoczesnego leczenia metoklopramidem i domperidonem (leczenie nudności i wymiotów) lub cholestyraminą (wysokie nadciśnienie tętnicze).

Ciąża i okres karmienia piersią
Preparat jest przeciwwskazany w I trymestrze ciąży. Może być stosowany w II i III trymestrze ciąży i okresie karmienia piersią jedynie w przypadku zdecydowanej konieczności.

Działanie niepożądane
Paracetamol rzadko wywołuje reakcje nadwrażliwości (wysypka, świąd, pokrzywka, rumień), zaburzenia ze strony przewodu pokarmowego (pieczenie w nadbrzuszu, nudności, wymioty). Sporadycznie: trombocytopenia, methemoglobinemia, agranulocytoza. Fenylefryna może powodować nudności, ból i zawroty głowy, niewielki wzrost ciśnienia krwi, bardzo rzadko kołatanie serca. Objawy mają zwykle charakter przejściowy.

Interakcje
Paracetamol nasila działanie kofeiny oraz doustnych leków przeciwzakrzepowych z grupy kumaryny. Łączne stosowanie z NLPZ zwiększa ryzyko wystąpienia zaburzeń czynności nerek. Salicylamid wydłuża czas wydalania paracetamolu. Rifampicyna, leki przeciwpadaczkowe, nasenne i inne leki indukujące enzymy mikrosomalne zwiększają ryzyko uszkodzenia wątroby. Stosowanie z inhibitorami MAO może wywołać stany pobudzenia i wysoką gorączkę. Domperidon przyspiesza, a cholestyramina opóźnia wchłanianie paracetamolu. Fenylefryna stosowana równocześnie z glikozydami naparstnicy zwiększa niebezpieczeństwo wystąpienia zaburzeń rytmu serca. Osłabia działanie hipotensyjne guanetydyny, mekamylaminy, metyldopy, rezerpiny, alkaloidów ciemiężycy. Inhibitory MAO nasilają, a tripierścieniowe leki przeciwdepresyjne osłabiają działanie fenylefryny.

ETYLEFRYNA - Effortil krople doustne, tabletki
- pochodna fenylefryny pobudzająca receptory α i β - adrenergiczne
- podawana w niedociśnieniu tętniczym

Lek krążeniowy, pobudzający układ sercowo-naczyniowy, zwiększa frakcję wyrzutową i pojemność minutową poprzez zwiększenie kurczliwości mięśnia sercowego. Zwiększa siłę skurczu, tonus żylny oraz ośrodkowe ciśnienie żylne, prowadząc do zwiększenia objętości krwi krążącej, podwyższa obniżone ciśnienie tętnicze.

Wskazania
Hipotonia, w tym ortostatyczna. Naczyniopochodne bóle głowy. Zapaść sercowo-naczyniowa.

MIDODRYNA - Gutron amp, tabl.
- pobudza receptory α - adrenergiczne
- zastosowanie - niedociśnienie tętnicze

KSYLOMETAZOLINA = NAFAZOLINA = OKSYMETAZOLINA = TETRYZOLINA = TYMAZOLINA
- zastosowanie - miejscowo w postaci kropli do oczu lub nosa, by znieść przekrwienie i obrzęk w stanach

zapalnych i alergicznych
- wykazują działanie silne i długotrwałe
- przy częstym stosowaniu wysuszają błonę śluzową nosa lub oka oraz mogą wchłonąć się do krążenia

ogólnego i wywołać zaburzenia rytmu serca oraz wzrost ciśnienia tętniczego krwi

Ksylometazolina - Otrivin gut, Xylometazolin, Xylorhin, Xylogel

Oksymetazolina - Acatar, Afrin, Nasivin, Oxalin, Resoxym

Nafazolina - Betadrin krople do nosa i oczu, Mibalin krople oczne, Oculosan, Rhinazin, Sulfarinol

Tetryzolina - Visine Classic, Starazolin,

Tymazolina - Thymazen

PODZIA* LEKÓW α-ADRENERGICZNYCH

POD WZGLĘDEM CHEMICZNYM

1. Pochodne β-fenyloetyloaminy;

2. Pochodne 2-imidazoliny (przy nie*ytach nosa);

ad. 1.

a). Norepinephrini bitartas;

b). Phenylephrini hydrochloridum;

c). Midodrini hydrochloridum;

ad. 2.

a). Naphazolini nitras / hydrochloridum;

b). Xylometazolini hydrochloridum;

c). Oxymetazolini hydrochloridum;

d). Tymazolini hydrochloridum;

e). Tetrazolini hydrochloridum;

C I E K A W O S T K A Czym ró*ni si* adrenalina od noradrenaliny ? Przedrostek „nor” oznacza, *e brakuje jakiego* podstawnika, w tym wypadku grupy metylowej. Wzi**o si* to z j*zyka niemieckiego: N U R O H N E R A D I C A L b e z * a d n e g o r o d n i k a

ad.1. Pochodne β-fenyloetyloaminy:

Norepinephrini bitartas

wodorowinian 1-(3,4-dihydroksyfenylo)-2-aminoetanolu

Noradrenalina nie dzia*a selektywnie. Jest bez­barwn*, krystaliczn* substancj*, ciemniej*ca pod wp*ywem *wiat*a lub powietrza. Stosuje si* j* w postaci injekcji, przy ci**kiej niewydolno*ci kr**enia, w stanach wysokiego podci*nienia, krwotokach, we wstrz*sie, zapa*ci kr**eniowej itp. Szybko pod­nosi ci*nienie krwi. Noradrenalin* stosuje si* jako dodatek do *rodków miejscowo znieczulaj*cych, w celu obkurczenia naczyń krwiono*nych i przed*u*enia czasu dzia*ania leku znieczulaj*cego.

Odmiana lewoskr*tna noradrenaliny dzia*a pi*tna*cie razy silniej ni* prawoskr*tna, czyli pi*tna*cie razy silniej ni* racemat. Otrzymany syntetyczny racemat rozdziela si* na antypody optycznie czynne za pomoc* kwasu D-winowego. Lewoskr*tny komponent krystalizuje z roztworu wodnego jako monohydrat wodoro­winianu. Natomiast odmiana prawoskr*tna pozostaje w *ugach pokrys­ta­licznych.

Phenylephrini hydrochloridum (synonim: Neosynephrine)

chlorowodorek 1-(3-hydroksy-fenylo)-2-metyloaminoetanolu

Bezpo*rednio pobudza receptory α-adrenergiczne, przez co wywo*uje skurcz naczyń krwiono*nych i tym samym podwy*sza ci*nienie krwi. Jest wi*c stosowany jako *rodek hipertensyjny. Czasem stosuje si* go miejscowo w stanach zapalnych b*on *luzowych nosa, a tak*e w okulistyce, w leczeniu jaskry, poniewa* obni*a ci*nienie *ródga*kowe.

Midodrini hydrochloridum (synonim: Gutron)

chlorowodorek 2-amino-N-2-[(2,5-dimetoksy-fenylo)-2-hydroksyetylo]-acetamid

Jest to lek o d*ugotrwa*ym dzia*aniu sympatykomimetycznym. Podobnie jak dwa poprzednie, wybiórczo pobudza receptory α-adrenergiczne. Podwy*sza ci*nienie krwi, przez co znajduje zastosowanie w zaburzeniach ci*nienia i w niedokrwieniu.

ad. 2. Pochodne 2-imidazoliny:

Naphazolini nitras

(prep. Rhinazin -Polfa)

azotan 2-(1-naftylo-metylo)-2-imidazoliny

Stosowany do miejscowego zw**enia naczyń krwiono*nych, w nie*ytach nosa na tle zapalnym lub alergicznym, w zapaleniu spojówek i zatok. Niektórzy autorzy okre*laj* to dzia*anie jako α₁-agonistyczne. Lek dzia*a szybko i d*ugotrwale.

Bardzo cz*sto te leki **czy si* z lekami p/histaminowymi. Np. azotan nafazoliny w po**czeniu z siarczanem antazoliny (lek p/histaminowy) oraz z kwasem borowym i wod* do wstrzykni** daje preparat z*o*ony o nazwie: RHINOPHENAZOL. Inne leki z*o*one to:

* SULFARINOL (p/bakteryjny) - azotan nafazoliny, sulfatioazol, chloreton (3,3,3-trichloro-2-metylo-2-propanol).

* BETADRIN - azotan nafazoliny oraz *rodek p/histaminowy - chlorowodorek difenhydraminy. Jest to sk*ad kropli do nosa. Je*eli dodamy jeszcze kwas borowy otrzymamy krople do oczu.

Xylometazolini hydrochloridum (synonim: Xylometazolin)

chlorowodorek 2-(4-tertbutylo-2,6-dimetylo-benzylo)-2-imidazoliny

Lek stosowany w postaci kropli jako *rodek p/obrz*kowy w ostrych stanach zapalnych b*on *luzowych. Zastosowanie to jest zwi*zane z miejscowym zw**aniem naczyń krwiono*nych.

Oxymetazolini hydrochloridum

chlorowodorek 2-(4-tertbutylo-3-hydroksy-2,6-dimetylo-benzylo)-2-imidazoliny

Ró*ni si* od poprzedniego tym, *e w pozycji 3 ma grup* hydroksylow*. Zw**a naczynia krwiono*ne, zmniejsza przekrwienie i obrz*k b*ony *luzowej nosa. Stosowany w ostrym i przewlek*ym nie*ycie nosa, zapaleniu zatok. Wprowadzenie podstawnika w pozycj* 3, sprawi*o, *e lek dzia*a d*u*ej ni* Xylometazolini hydro­chloridum.

Tymazolini hydrochloridum

(prep. Thymazen - Polfa)

chlorowodorek 2-(2-izopropylo-5-metylo-fenoksy-metylo)-2-imidazoliny

Dzia*anie i zastosowanie jest takie samo jak poprzednich leków.

Tetrazolini hydrochloridum (synonim: Visine)

chlorowodorek 2-(1,2,3,4-tetrahydro-1-naftylo)-2-imidazoliny

Ró*ni si* od leków omówionych wcze*niej brakiem grupy metylenowej pomi*dzy pier*cieniem imidazoliny i podstawnikiem bocznym.

leki pobudzające głównie receptory β - adrenergiczne

Zastosowanie β - adrenomimetyków:

- w kardiologii w zabiegach reanimacyjnych, by nasilić czynność serca przez pobudzenie receptora

β
- adrenergicznego serca
- w dychawicy oskrzelowej, by rozszerzyć mięśnie gładkie oskrzeli przez pobudzenie receptora

β
- adrenergicznego
- w stanach skurczowych naczyń obwodowych (choroba Bürgera), by rozszerzyć naczynia krwionośne

przez pobudzenie receptora β
- adrenergicznego
- w ginekologii i położnictwie, by zahamować nadmierną kurczliwość macicy przez pobudzenie receptorów β

macicy, przy bolesnym miesiączkowaniu oraz w ciąży wysokiego ryzyka

Przeciwwskazania:
- choroba wieńcowa
- arytmia
- niewydolność serca
- znieczulanie Halotanem lub Chloroformem

Podział:

• leki pobudzające niewybiórczo receptory β
  i β
  - adrenergiczne
  IZOPRENALINA -

Isoprenalini hydrochloridum

chlorowodorek 1-(3,4-dihydroksy-fenylo)-2-izopropylo-aminoetanolu

- agonista receptorów β
i β
- adrenergicznych
- pobudza pracę serca
- rozszerza oskrzela
- obniża ciśnienie krwi
- nasila glikogenolizę i lipolizę

ORCIPRENALINA - Astmopent aer

Orciprenalini sulfas - jest to izomer Isoprenalini hydrochloridum

(prep. Astmopent - Polfa)

siarczan 1-(3,5-dihydroksy-fenylo)-2-izopropylo-aminoetanolu

U*o*enie grup hydroksylowych w pozycji 3 i 5 powoduje zwi*kszenie od­por­no*ci leku na COMT. Jest wi*ksza wybiórczo** w dzia*aniu na receptory β-adrenergiczne znajduj*ce si* w ró*nych narz*dach (podobnie jak lek poprzedni dzia*a na receptory β₁ i β₂).
- wykazuje dłuższe działanie od izoprenaliny
- wywiera silniejszy wpływ na receptory β
w oskrzelach, a słabszy w mięśniach gładkich naczyń i na

receptory β
w sercu
- zastosowanie - w ostrym napadzie dychawicy oskrzelowej i w bloku przedsionkowo - komorowym

• leki pobudzające wybiórczo receptory β
  - adrenergiczne
  DOBUTAMINA - Dobutamine amp, Dobuject amp

Dobutamini hydrochloridum (synonimy:Dobuject, Dobutrex, Dobutamine)

chlorowodorek 4-{2-[3-(p-hydroksy-fenylo)-1-metylo-propyloamino]}-etylo-pirokatechiny

- silny agonista receptora β
- adrenergicznego
- zwiększa kurczliwość, objętość wyrzutową i minutową serca
- nie wpływa na ciśnienie tętnicze krwi
- zastosowanie - we wstrząsie pochodzenia sercowego i septycznym

• leki pobudzające wybiórczo receptory β
  - adrenergiczne

Leki selektywnie dzia*aj*ce - agoni*ci receptora β₂-adrenergicznego w mi**niach g*ad­kich oskrzeli i macicy:

I g r u p a - szybko i krótko dzia*aj*ce (4-6 godz.); s*u** do przerywania ataków i prewencji astmy np. Salbutamoli sulfas i Terbutalini sulfas.

Salbutamoli sulfas (synonimy: Salbutamol, Salbupart - stos. w po*o*nictwie; Salbutamol prolongatum - lek o przed*u*onym dzia*aniu)

siarczan 1-(4-hydroksy-3-hydroksymetylo-fenylo)-2-tertbutyloaminoetanolu

Lek stosowany do przerywania i prewencji ataków astmy, a tak*e hamuj*cy skurcze macicy.

Terbutalini sulfas (synonim: Bricanyl)

siarczan 1-(3,5-dihydroksy-fenylo)-2-tertbutyloaminoetanolu

Lek ten jest homologiem orcyprenaliny. Rozszerza oskrzela, a wi*c dzia*a przede wszystkim na receptory β₂. S*u*y do przerywania i prewencji ataków astmy.

I I g r u p a - o *rednim czasie dzia*ania (do 8 godz.), np. Fenoteroli hydro­bromicum.

Fenoteroli hydrobromidum (synonim: Partusisten - w po*o*nictwie;

Fenoterol, Berotec, Berodual)

bromowodorek 1-(3,5-dihydroksy-fenylo)-2-[2-(4-hydroksy-fenylo)-1-metylo]-etylo­etanolu

Lek stosowany zapobiegawczo i leczniczo w dychawicy oskrzelowej, zapaleniu oskrzeli, w rozedmie p*uc, a tak*e hamuj*co w skurczach macicy (m. in. jest podawany przed cesarskim ci*ciem).

I I I g r u p a - d*ugo dzia*aj*ce (powy*ej 12 godz.) - stosowane w prewencji ataków astmy, np. Salmeterolum.

Salmeterolum (synonim: Serevent)

alkohol 5-{1-hydroksy-2-[6-(4-fenylo-butoksy)-heksyloamino]-etylo}-salicylowy

IV. Antagoni*ci receptora β₂-adrenergicznego znajduj*cego si* w obwodowych naczy­niach krwiono*nych:

Bamethani sulfas (synonim: Vasculat, Bametan)

siarczan 1-(4-hydroksy-fenylo)-2-n-butyloamino-1-etanolu

Nie dzia*a na receptory β₂ znajduj*ce si* w oskrzelach i w macicy, a tylko na te, które znajduj* si* w mi**niach g*adkich obwodowych naczyń krwiono*nych. Rozszerza on obwodowe naczynia krwiono*ne i jest stosowany w zaburzeniach kr**enia obwo­do­wego.

SALBUTAMOL I FENOTEROL
- zastosowanie - w astmie we wziewach lub doustnie, w zagrożeniu przedwczesnym porodem we wlewie kroplowym
TERBUTALINA
- zastosowanie - stany skurczowe oskrzeli
SALMETEROL I FORMOTEROL
- preparat o przedłużonym działaniu stosowany w astmie poprzez wybiórcze pobudzanie receptorów β
- adrenergicznych
BAMETAN, BUFENINA, IZOKSUPRYNA
- pobudzają receptory β
- adrenergiczne w naczyniach krwionośnych wywołując ich zwiotczenie
- zastosowanie - w stanach skurczowych naczyń kończyn dolnych, w chorobie Bürgera i Raynauda

leki pobudzające głównie receptory α i β - adrenergiczne

LEKI α- i β-ADRENERGICZNE

PODZIA* LEKÓW α-, β-ADRENERGICZNYCH

1. Leki dzia*aj*ce wy**cznie obwodowo:

* Epinephrini tartras / hydrochloridum;

* Etilephrini hydrochloridum;

* Dopamini hydrochloridum;

2. Leki dzia*aj*ce zarówno na obwodowy jak i o*rodkowy uk*ad nerwowy na drodze po*redniej lub bezpo*redniej:

* Ephedrini hydrochloridum;

* Pseudoephedrini sulfas;

* Cocaini hydrochloridum;

U W A G A Amfetamina - obecnie nie jest stosowana w lecznictwie, poniewa* powoduje silne pobudzenie o*rodkowego uk*adu nerwowego. Jest narkotykiem, powoduje wyst*pienie stanów euforycznych. Pochodne amfetaminy s* stosowane jako zwi*zki hamuj*ce *aknienie (ano­rexigenica) - Chlorphentermini hydrochloridum, Dexfenfluramini hyd­ro­­chlo­ridum. Innym *rodkiem hamuj*cym *aknienie jest Mazindolum, ale nie jest on pochodn* amfetaminy.

Dzia*anie trochodylatacyjne - polega na rozszerzeniu mi**ni g*adkich naczyń krwio­no*nych.

Dzia*anie pokolityczne - hamowanie skurczy macicy.

ad. 1. Leki dzia*aj*ce wy**cznie obwodowo:

Epinephrini tartras

winian 1-(3,4-dihydroksyfenylo)-2-metyloamino-1-etanolu

Adrenalina dzia*a zarówno na receptor α jak i na receptor β, wyzwalaj*c reakcje wspó*czulne z obu tych receptorów. W du*ych dawkach powoduje zw**enie obwodowych naczyń krwiono*nych, a w ma*ych dzia*a rozszerzaj*co. Adrenalina dzia*a na mi*sień sercowy, powoduj*c krótkotrwa*e przy*pieszenie akcji serca. Oprócz tego pora*a mi**nie g*adkie oskrzeli, rozszerzaj*c ich *wiat*o. Wp*ywa na przemian* materii, g*ównie na przemian* w*glowodanów. Jest lekiem z wyboru we wstrz*sie anafilaktycznym. Stosowany tak*e w zapa*ci pochodzenia sercowego.

Etilephrini hydrochloridum

chlorowodorek 1-(3-hydroksy-fenylo)-2-etyloamino-1-etanolu

Ma wyd*u*one dzia*anie hipertensyjne, dzi*ki obecno*ci tylko jednej grupy hydroksylowej w pier*cieniu benzenowym. Lek zwi*ksza wydolno** mi**nia sercowego. Stosuje si* w zapa*ci naczyniowej oraz w podci*nieniu t*tniczym.

Dopamini hydrochloridum

chlorowodorek 2-(3,4-dihydroksy-fenylo)-etyloaminy

Jest prekursurem noradrenaliny. Pe*ni w uk*adzie dopaminergicznym funkcje przeka*nikowe. Powstaje w wyniku dekarboksylacji L-dopy. W ma*ych dawkach lek ten pobudza receptory dopaminergicznie, g*ównie w nerkach. W zwi*zku z tym zwi*ksza przep*yw nerkowy i powoduje wzmo*ony przep*yw moczu. W wi*kszych dawkach pobudza receptory β₁ w sercu, a w jeszcze wi*kszych stymuluje receptory α₁. Stosuje si* j* w niewydolno*ci kr**enia, we wrodzonych wadach serca, a tak*e w niewydolno*ci serca spowodowanego d*ugotrwa*ym stosowaniem glikozydów z Digitalis sp.

ad. 2. Leki dzia*aj*ce zarówno na obwodowy jak i o*rodkowy uk*ad nerwowy na drodze po*redniej lub bezpo*redniej:

Ephedrini hydrochloridum (synonim: Efetonina)

chlorowodorek D(-)-erytro-1-fenylo-2-metyloamino-1-propanolu

Bezpo*rednio pobudza obwodowe receptory α- i β-adrenergiczne. Po*rednio zwi*ksza uwalnianie noradrenaliny z neuronów adrenergicznych jak równie* hamuje resorpcj* neuroprzeka*nika do kolbki synaptycznej.

Lek ten nie jest inaktywowany przez COMT, poniewa* nie ma grup hydroksylowych w pier*cieniu benzenowym. W zwi*zku z tym dzia*a d*ugo. Dzi*ki obecno*ci podstawnika przy w*glu α zahamowana jest oksydatywna dezaminacja przy udziale MAO.

Jest to lek pochodzenia ro*linnego. Wyst*puje u Ephedra vulgaris. Obok dzia*ania obwodowego, wykazuje on bardzo silne dzia*anie o*rodkowe, dzi*ki nie­obecno*ci grup hydroksylowych w pier*cieniu benzenowym. Ich brak zwi*ksza rozpuszczalno** leku w lipidach i lek przenika do centralnego uk*adu nerwowego.

Rozszerza oskrzela, zw**a naczynia krwiono*ne, przy*piesza akcj* serca i nieznacznie wzmaga przemian* materii w porównaniu z adrenalin*. Dzia*a d*u*ej lecz s*abiej od adrenaliny. Znajduje zastosowanie w chorobach sercowo-p*ucnych, w dychawicy oskrzelowej, w zapaleniu b*on *luzowych nosa, w okulistyce, jako *rodek rozszerzaj*cy *renice, w omdleniach, w stanach podci*nienia. Wykazuje dzia*anie o*rodkowe, przy czym to dzia*anie jest typu analeptycznego (analeptyki to s* leki cuc*ce).

D(-)-erytro (czynna)	D(+)-erytro
D(-)-treo	D(+)-treo

Leki z*o*one, w sk*ad których wchodzi efedryna.

* BELLADRINAL - wyci*g z pokrzyku wilczej jagody - Atropa belladonna (chloro­wodorek efedryny; kofeina; teofilina);

*ALLERGASTHMIN (chlorowodorek efedryny; fenazolina; fenobarbital; teofilina);

* LUMIDRINAL (chlorowodorek efedryny; fenazon; fenobarbital; kofeina);

Pseudoephedrini sulfas (synonim: Isoephedrinum)

Rozszerza oskrzela, zmniejsza przekrwienie b*ony *luzowej nosa. Bardzo wa*ny jest lek z*o*ony o nazwie DISOPHROL, zawieraj*cy siarczan pseudoefedryny i maleinian deksbrom­fenir­aminy. Jest to lek o przed*u*onym dzia*aniu, nawet do 24 go­dzin. Znajduje zastosowanie w leczeniu kataru, w tym tak*e kataru siennego.

Cocaini hydrochloridum

chlorowodorek 2-metoksy-karbonylo-3-benzoiloksy-tropanu

Dzia*a obwodowo i o*rodkowo sympatykomimetycznie. Hamuje wychwyt doneuronalny noradrenaliny w obwodowym i o*rodkowym uk*adzie nerwowym. Poza tym dzia*a miejscowo znieczulaj*co.

Amphetamini sulfas

siarczan 1-fenylo-2-aminopropanu

Jest *rodkiem zaliczanym do grupy leków hamuj*cych *aknienie (ano­rex­i­ge­nica). Przyk*adem takiego leku jest Avipron, czyli chlorowodorek 1-(p-chloro­fenylo)-2-metylo-2-aminopropanu.

Dexfenfluramini hydrochloridum (synonim: Ponderal)

chlorowodorek 1-(3-trifluoro-metylo-fenylo)-2-etyloaminopropanu

Jest to pochodna amfetaminy. Lek hamuje *aknienie, dzia*a glikolitycznie. Jest stosowany w oty*o*ci, poza oty*o*ci* spowodowan* zaburzeniami endokrynowymi. Ma s*absze dzia*anie uzale*niaj*ce ni* Avipron.

Mazindolum (synonim: Mazindol, Teronac)

5-(p-chlorofenylo)-3,5-dihydro-2H-imidazo [2,1-a] izoindol-5-ol

Nie ma nic wspólnego ze szkieletem amfetaminy. Jest stosowany w oty*o*ci, poniewa* hamuje *aknienie.

ADRENALINA = EPINEFRYNA - Adenalini 0,1% amp, Fastjekt ampułko-strzykawka

- zwiększa kurczliwość mięśnia sercowego
- przyspiesza czynność serca
- podawana jest dosercowo w nagłym zatrzymaniu czynności serca
- rozszerza oskrzela, a więc czasem podawana jest w celu przerwania napadu astmy
- we wstrząsie anafilaktycznym oraz miejscowo jako krople do oczu i nosa
- jest dodatkiem do roztworów, by przedłużyć działanie środków znieczulających miejscowo
- podawana głównie dożylnie

Fastjekt

Preparat w postaci autostrzykawki zawierającej jednorazową dawkę epinefryny. Jego domięśniowe podanie powoduje przede wszystkim uogólniony skurcz naczyń krwionośnych, prowadzący do wzrostu ciśnienia tętniczego krwi, oraz zmniejszenie ilości płynu przesiękowego gromadzącego się w tkankach, a tym samym zmniejszenie obrzęku. Działanie preparatu jest natychmiastowe i trwa 90-120 s.

Wskazania
Doraźna pomoc w razie wstrząsu anafilaktycznego (np. po użądleniach owadów, lekach, pokarmach) w gabinetach zabiegowych, alergologicznych. Preparat może być także stosowany przez samego pacjenta (z tego względu osoby zagrożone powinny zawsze nosić przy sobie preparat w sytuacji potencjalnego ryzyka).

Przeciwwskazania:
- miażdżyca naczyń krwionośnych
- nadciśnienie tętnicze
- niewydolność serca
- arytmia
- wstrząs pochodzenia sercowego
- cukrzyca
- nadczynność tarczycy
- ciąża
- znieczulanie Halotanem lub Chloroformem
- nie powinna być stosowana do hamowania krwawienia z nosa lub zębodołu, ponieważ po pierwotnym

zwężeniu naczyń nastąpi ich rozszerzenie i nasilenie krwawienia

DIPIWEFRYNA - Oftanex gut
- pochodna adrenaliny
- zastosowanie - w celu utrzymania prawidłowego ciśnienia śródgałkowego w jaskrze

DOPAMINA - Dopaminum hydrochloricum amp, Dopamin amp
- pobudza bezpośrednio receptory β
, a pośrednio uwalnia endogenną NA
- pobudza swoiste receptory dopaminergiczne w naczyniach nerkowych, wieńcowych, trzewnych i mózgowych

prowadząc do zmniejszenia ich oporu
- w nerkach zwiększa przesączanie kłębuszkowe wzmagając wydzielanie moczu co jest wykorzystywane w

leczeniu wstrząsu
- przejściowo wywołuje wzrost ciśnienia krwi przez pobudzenie receptorów α, a następnie powoduje jego

spadek na skutek rozszerzenia naczyń trzewnych
- zastosowanie - we wstrząsie pochodzenia sercowego np. zawale i po operacjach kardiochirurgicznych
- UWAGA - sama może powodować przyspieszenie czynności serca, zburzenia rytmu, nudności i wymioty

EFEDRYNA - Efedryna 1%, 2% krople do nosa, Rubital compositum syrop
- otrzymywana syntetycznie
- pośrednio pobudza receptory α
i α
przez uwalnianie endogennej NA z ziarnistości neuronów
- bezpośrednio słabo pobudza receptory β
i β
powodując zwężenie naczyń krwionośnych, wzrost ciśnienia

krwi, przyspieszenie czynności serca i rozszerzenie oskrzeli
- należy pamiętać o zjawisku tachyfilaksji
- zastosowanie - niedociśnienie, blok przedsionkowo - komorowy, zapobiegawczo w astmie, miejscowo w

kroplach do nosa i oczu, by zmniejszyć przekrwienie błony śluzowej
- przedawkowanie objawia się wzrostem ciśnienia tętniczego krwi, przyspieszeniem czynności serca,

niepokojem, bezsennością
Przeciwwskazania:
- nadciśnienie tętnicze
- choroba serca
- nadczynność tarczycy
- pobudzenie psychiczne

PSEUDOEFEDRYNA - Sudafed tabl oraz w preparatach złożonych Gripex, Clarinase, Disophrol Retard,

Grypolek, Tabcin, Cirrus

- pochodna efedryny
- zastosowanie - w zapaleniach górnych dróg oddechowych, ponieważ rozszerza oskrzela, w nieżycie nosa (zmniejsza przekrwienie błony śluzowej nosa)

METARAMINOL
- pobudza bezpośrednio i pośrednio receptory adrenergiczne
- zastosowanie - we wstrząsie, miejscowo w kroplach do nosa i oka

Leki hamujące układ współczulny (SYMPATYKOLITYKI)

1. Leki działające bezpośrednio przez blokowanie receptorów adrenergicznych (leki ADRENOLITYCZNE)
   a) antagoniści receptorów α - adrenergicznych
   b) antagoniści receptorów β - adrenergicznych
   c) antagoniści nieselektywni (blokujący receptory α i β)

2. Leki o pośrednim mechanizmie działania (sympatykolityki)

1. Leki działające bezpośrednio przez blokowanie receptorów adrenergicznych

1. antagoniści receptorów α - adrenergicznych

PODZIA* LEKÓW α-ADRENOLITYCZNYCH

POD WZGLĘDEM CHEMICZNYM

1. Pó*syntetyczne i syntetyczne pochodne ergoliny - dihydropochodne wielko­cz*steczkowych alkaloidów sporyszu - amidy kwasu dihydrolizergowego:

* Dihydroergotamini mesylas;

* Dihydroergotamini tartras;

* Dihydroergotoxini mesylas;

* Dihydroergotoxini esylas;

2. Pochodne 8-hydroksymetyloergoliny:

* Nicergolinum;

3. Pochodne imidazoliny:

* Tolazolini hydrochloridum;

4. Pochodne chinazoliny:

* Prazosini hydrochloridum;

* Terazosini hydrochloridum;

* Doxazosini mesylas;

5. Leki o ró*nej budowie - pochodne 6-aminouracylu:

* Urapidylum;

ad 1. Pó*syntetyczne i syntetyczne pochodne ergoliny - dihydropochodne wielko­cz*­s­tecz­kowych alkaloidów sporyszu - amidy kwasu dihydrolizergowego:

Ergolina	Kwas lizergowy	Kwas izolizergowy

Pod wzgl*dem chemicznym alkaloidy sporyszu s* to amidy kwasu lizergowego lub jego izomeru - kwasu izolizergowego. Podstaw* ich budowy stanowi ergolina. Jest to uk*ad czteropier*cieniowy, zbudowany z indolu oraz z uwodornionej chinoliny.

Zarówno kwas lizergowy, jak i kwas izolizergowy s* pochodnymi 6-metylo-9,10-didehydroergoliny. St*d mo*na je okre*la*, jako:

kwasy 6-metylo-9,10-didehydro-ergolino-8-karboksylowe

Oba kwasy ulegaj* epimeryzacji - zmiana przestrzennego u*o*enia grupy karb­o­ksylowej i wodoru przy w*glu 8.

Alkaloidy sporyszu zajmuj* specjaln* pozycj* w*ród α-adrenolityków. Pó*syntetyczne pochodne tych alkaloidów oprócz blokowania receptorów α, powoduj* na drodze bezpo*redniej, silny skurcz naczyń krwiono*nych i narz*dów g*adko-mi**niowych (dzia*anie miotoniczne), g*ównie macicy (dzia*anie oksytotyczne). Aby usun** dzia*anie kurcz*ce pochodnych sporyszu, uwodorniono wi*zanie podwójne w pozycji 9-10.

M a * o c z * s t e c z k o w e a m i d y k w a s u l i z e r g o w e g o

wzór ogólny pochodnych kwasu lizergowego

Ergometrinum

R₁ = H-

R₂ = HO-CH₂-CH(CH₃)-NH-

Nie jest *rodkiem α-adrenolitycz­nym. Ma zastosowanie w po*o­*nic­twie i ginekologii. Dzia*a oksyto­tycznie. Stosuje si* w poporodowej atonii macicy, do hamowania krwawień macicznych, w zapaleniu b*ony *luzowej macicy oraz w trzeciej fazie porodu, aby przy*­pieszy* odej*cie *o*yska i zwini*cie macicy.

Methylergometrini maleas / tartras

R₁ = H-

R₂ = HO-CH₂-CH(C₂H₅)-NH-

Dzia*anie i zastosowanie takie samo jak leku omówionego wcze*niej.

W i e l k o c z * s t e c z k o w e a m i d y k w a s u l i z e r g o w e g o

wzór cz**ci amidowej wielkocz*steczkowych amidów kwasu lizergowego

Ergotamini tartras (gr. ergotaminy)

R₁ = C₆H₅-CH₂-

R₂ = H-

R₃ = H-

Ergozyna (gr. ergotaminy)

R₁ = (H₃C)₂-CH-CH₂-

R₂ = H-

R₃ = H-

Ergokrystyna (gr. ergotoksyny)

R₁ = C₆H₅-CH₂-

R₂ = CH₃-

R₃ = CH₃-

Ergokryptyna (gr. ergotoksyny)

R₁ = (H₃C)₂-CH-CH₂-

R₂ = CH₃-

R₃ = CH₃-

Ergokornina (gr. ergotoksyny)

R₁ = (H₃C)₂-CH-

R₂ = CH₃-

R₃ = CH₃-

Wielkocz*steczkowe amidy kwasu lizergowego musz* by* zabezpieczone przed dost*pem wilgoci i *wiat*a, poniewa* grupa amidowa tych zwi*zków jest nietrwa*a i *atwo hydrolizuje.

Ergotamini tartras

(prep. Coffecorn mite i forte - zawiera winian ergotaminy i kofein*)

Wykazuje dzia*anie oksytotyczne i silne dzia*anie naczyniowe (bezpo*rednio kurczy naczynia krwiono*ne). Dzia*a równie* α-adrenolitycznie, ale tylko na niektóre narz*dy. Bardzo silnie obkurcza naczynia mózgowe, dlatego jest ona cz*sto stosowana z lekami uspokajaj*cymi, wzgl*dnie z alkaloidami pokrzyku wilczej jagody - Atropa belladonna - w napadowych, migrenowych bólach g*owy, spowodowanych rozsze­rzeniem naczyń krwiono*nych opon mózgowych. Jest to tzw. migrena czerwona.

Stosowana jest tak*e w po*o*nictwie do obkurczania macicy po porodzie. Hamuje równie* krwawienia maciczne.

Nie jest to jednak typowy α-adrenolityk. Dzia*anie adrenolityczne wykazuje tylko w stosunku do t*tnic jamy brzusznej.

Dihydroergotamini mesylas (tartras) (synonim: Dihydroergotamin)

Jest ona przyk*adem pó*syntetycznych, wielkocz*steczkowych alkaloidów sporyszu. Uwodornienie znosi dzia*anie kurcz*ce mi**nie g*adkie, np. naczyń krwio­no*­nych, macicy, itp. Jednocze*nie uwodornienie zwi*ksza dzia*anie adrenolityczne i wp*yw na o*rodkowy uk*ad nerwowy oraz zmniejsza toksyczno**. Stosowana przy skurczach naczyniowych, g*ównie w obr*bie mózgu (np. w migrenie).

Wchodzi w sk*ad leku z*o*onego o nazwie HYDACORN, który zawiera winian dihydroergotaminy, kofein* oraz fenyzoin*, która jest pochodn* hydazoiny i jest stosowana jako lek p/epileptyczny. Lek ten w*a*nie dzia*a p/migrenowo.

Dihydroergotoxini esylas - [DH-ergotoxin]

Jest to mieszanina trzech uwodornionych alkaloidów: dihydroergokrystyny, dihydroergokryptyny i dihydroergokorniny.

Powoduje rozszerzenie obwodowych naczyń krwiono*nych i spadek ci*nienia krwi. Stosowany w chorobach obwodowych naczyń krwiono*nych, w zaburzeniach kr**enia mózgowego, we wstrz*sie pourazowym. Dihydroergokrystyna wchodzi w sk*ad leku z*o*onego o nazwie VENACORN i ANAVENOL (metanosulfonian dihydroergokrystyny, eskulina i rutyna). Lek poprawia kr**enie w naczyniach obwodowych wskutek ich rozszerzenia przez dihydroergokrystyn*. Eskulina i rutyna zmniejszaj* prze­pusz­czal­no** *cian naczyń krwiono*nych.

Bromocriptini mesylas (synonim: Bromocorn, Parlodel, Bromergon)

2-bromo-L-ergokryptyna

Nie jest to α-adrenolityk. Jest to pó*syntetyczna pochodna naturalnych alkaloidów sporyszu. Ma zastosowanie w leczeniu mlekotoku. Hamuje wydzielanie prolaktyny. Jako agonista receptorów dopaminergicznych ma zastosowanie w chorobie Parkinsona. Hamuje wydzielanie hormonów wzrostu, st*d jego zastosowanie w akromegalii.

ad. 2. Pochodne 8-hydroksymetyloergoliny:

Nicergolinum (synonim: Adavin, Sermion)

Lek dzia*a α-adrenolitycznie. Rozszerza naczynia krwiono*ne, wzmaga przep*yw krwi, szczególnie w mózgu. Zwi*ksza ukrwienie tkanki mózgowej, siatkówki i kończyn dolnych. Ma dzia*anie hipotensyjne. Hamuje tak*e agregacj* p*ytek krwi.

ad. 3. Pochodne imidazoliny: leki te cechuje du*a selektywno**

Tolazolini hydrochloridum (synonim: Pridazol)

chlorowodorek 2-benzylo-2-imidazoliny

Dzia*a na α₁ i α₂ receptory, z tym, *e silniej dzia*a na α₂. Ma zbli*on* budow* do agonistów, a wykazuje przeciwny efekt. Silnie rozszerza obwodowe naczynia krwiono*ne, ma silne dzia*anie hipotensyjne. Zalecany w schorzeniach obwodowych naczyń krwiono*nych na tle mia*d*ycowym, w chorobach kończyn

ad. 4. Pochodne chinazoliny:

Prazosini hydrochloridum (synonim: Polpressin, Pratsiol)

chlorowodorek 2-[4-(2-furoilo)-1-piperazynylo]-4-amino-

-6,7-dimetoksy-chinazoliny

Dzia*aj* obwodowo i s* to leki α₁-adrenolityczne. Prazosina dzia*a 5000 razy silniej na receptory α₁ ni* na α₂. W wyniku blokady postsynaptycznych receptorów α₁-adrenergicznych dzia*a hipotensyjnie. Dzia*a bezpo*rednio spazmo­litycznie (rozkurczowo) na mi**nie g*adkie. Jest inhibitorem fosfodiesterazy. Hamuje wewn*trzkomórkowe przemiany wapnia (jest antagonist* wapnia). Zmniejsza st**enie protein mia*d*ycorodnych.

Terazosini hydrochloridum (synonim: Heitrin, Hytrin)

chlorowodorek 2-[4-(2-tetrahydrofuranylokarbonylo-1-piperazynylo)]-4-amino-6,7-dimetoksychinazoliny

Uwodornienie pier*cienia furanowego sprawia, *e lek ma znacznie d*u*szy okres pó*trwania (T_1/2 = 10 - 18 godzin). Mo*na go podawa* raz dziennie. Blokuje post­synaptyczne receptory α_1­-adrenergiczne. Powoduje to rozszerzenie naczyń krwio­no*nych oraz zmniejszenie oporu naczyniowego. Jest stosowany jako lek hipotensyjny. Powoduje tak*e zmniejszenie st**enia protein mia*dzycorodnych (o ma*ej i bardzo ma*ej g*sto*ci).

Doxazosini mesylas (synonim: Carpular, Diblocin)

metylosulfonian 2-[4-(2,3-dihydro-1,4-benzodioksym-2-karbonylo)]-

-1-piperazynylo-4-amino-6,7-dimetoksychinazoliny

Lek ten wybiórczo blokuje receptory α_1­-adrenergiczne. Obni*a ci*nienie krwi. Dzia*a bezpo*rednio zwiotczaj*co na mi**nie g*adkie. Jest to lek pierwszego wyboru w nadci*nieniu t*tniczym.

ad. 5. Leki o ró*nej budowie - pochodne 6-aminouracylu:

Urapidylum (synonim: Ebrantil)

6-{[3-[4-(2-metoksyfenylo)-1-piperazynylo]-propylo]-amino}-

-1,3-dimetylouracylo-2,4 (1H, 3H)-pirymidynodion

Lek wprowadzony do praktyki klinicznej stosunkowo niedawno. Wykazuje dzia*anie obwodowe i o*rodkowe. Mechanizm dzia*ania taki sam jak w przypadku po­chod­nych chinazoliny. Hamuje postsynaptyczne receptory α₁. Pobudza te* pre­sy­nap­tyczne receptory α₂. Lek stosowany w d*ugotrwa*ym leczeniu ci**kiego nadci*nienia.

Zastosowanie α - blokerów:

- w nadciśnieniu tętniczym, gdyż zmniejszają ciśnienie tętnicze skurczowe i rozkurczowe powodując

zwiotczenie mięśni gładkich naczyń krwionośnych
- w gruczolaku rdzenia nadnerczy by zapobiec przełomom nadciśnieniowym w trakcie operacji
- w niewydolności mięśnia sercowego, ponieważ zmniejsza się zastój w krążeniu płucnym i zmniejsza się

ciśnienie napełniania lewej komory serca
- w skurczowych stanach naczyń obwodowych (choroba Bürgera) z powodu rozszerzenia naczyń

krwionośnych
- w łagodnym przeroście gruczołu krokowego, ponieważ rozkurczają mięśniówkę pęcherza i zmniejszają opór

utrudniający odpływ moczu
- w zatruciu sympatykomimetykami
- leki te korzystnie wpływają na gospodarkę lipidową i wykazują działanie przeciwmiażdżycowe (zmniejszają

poziom cholesterolu oraz frakcję VLDL i LDL, a zwiększają poziom HDL we krwi)
- działają antyagregacyjnie na płytki krwi, aktywują fibrynolizę

Działania niepożądane:
- przyspieszenie czynności serca z zaburzeniami rytmu
- niedociśnienie
- rozszerzenie naczyń skóry
- uczynnienie choroby wrzodowej

Podział:

• leki blokujące receptory α
  i α
  - adrenergiczne
  TOLAZOLINA
  - rozszerza obwodowe naczynia krwionośne
  - w wyniku działania sympatykolitycznego przyspiesza czynność serca, zwiększa kurczliwość jelit oraz

zwiększa wydzielanie komórek śluzowych żołądka
- zastosowanie - choroby naczyń obwodowych, nadciśnienie płucne, choroby gałki ocznej
FENTOLAMINA

• leki silniej blokujące receptory α
  , ale słabiej α
  
  FENOKSYBENZAMINA
  

• leki wybiórczo blokujące receptory α
  
  PRAZOSYNA - Polpressin, Minipress tabl

TERAZOSYNA - Hytrin tabl
- zastosowanie - w nadciśnieniu (ze względu na działanie rozszerzające naczynia krwionośne), w łagodnym

przeroście gruczołu krokowego
DOKSAZOSYNA - Cardura tabl, Carduraz XL, Apo-Doxan, Doxar, kamiren, Zoxon

Selektywny, kompetycyjny bloker postsynaptycznych receptorów α₁-adrenergicznych. Obniża ciśnienie tętnicze krwi w wyniku zmniejszenia obwodowego oporu naczyniowego. Po podaniu jednorazowej dawki dobowej istotne klinicznie obniżenie ciśnienia tętniczego utrzymuje się przez całą dobę po podaniu. Zachodzi stopniowe obniżanie ciśnienia tętniczego krwi z maksymalnym obniżeniem po 2-6 h od podania. U pacjentów z naciśnieniem wartości ciśnienia w pozycji stojącej i leżącej są podobne. Nie występuje zjawisko tachyfilaksji. Rzadko obserwowano zwiększenie aktywności reninowej osocza i tachykardię po długim okresie stosowania. Doksazosyna powoduje również obniżenie stężenia triglicerydów i stężenia całkowitego cholesterolu oraz istotne podwyższenie stosunku HDL/całkowity cholesterol. Leczenie doksazosyną prowadzi do zmniejszenia przerostu mięśnia lewej komory serca, hamuje agregację płytek i zwiększa aktywność tkankowego plazminogenu. Ponadto doksazosyna zwiększa wrażliwość na insulinę u pacjentów, u których była ona obniżona. Podawanie doksazosyny pacjentom z łagodnym rozrostem gruczołu krokowego powoduje znaczną poprawę parametrów urodynamicznych i zmniejszenie dolegliwości. Uważa się, że działanie doksazosyny w łagodnym rozroście gruczołu krokowego jest wynikiem selektywnej blokady receptorów α-adrenergicznych w błonie mięśniowej trzonu i torebki prostaty oraz w szyi pęcherza moczowego.

- zastosowanie - w nadciśnieniu tętniczym, u mężczyzn w łagodnym przeroście gruczołu krokowego

ALFUZOSYNA - Dalfaz SR

TAMSULOSYNA - Omnic kaps, Fokusin, Tamsudil, TamsuLEK, Tanyz, Uprox, Urostad
- zastosowanie - w łagodnym przeroście gruczołu krokowego

• leki o przeważającym działaniu blokującym receptory α
  - wielkocząsteczkowe alkaloidy sporyszu i ich pochodne
  ERGOTAMINA
  ERGOZYNA
  ERGOTOKSYNA
  ERGOMETRYNA
  
  Ich dihydropochodne działają głównie blokująco na receptor α oraz mają depresyjny wpływ na ośrodek naczynioruchowy.

DIHYDROERGOTAMINA - Dihydroergotaminum krople doustne, Dihydroergotaminum tarataricum tabl

DIHYDROERGOTOKSYNA - Dihydroergotoksinum krople doustne, tabl

DIHYDROERGOKRYSTYNA - Normatens tabletki (lek złożony), Anavenol drażetki
- zastosowanie - w migrenach, w zaburzeniach ukrwienia obwodowego, nadciśnienie

2. antagoniści receptorów β - adrenergicznych

LEKI β-ADRENOLITYCZNE

Leki te zosta*y odkryte przypadkowo podczas badań nad izoprenalin*. Stwierdzono, *e podstawienie grup hydroksylowych w pier*cieniu benzenowym podstawnikami chlorkowymi sprawi, *e lek nie b*dzie wykazywa* dzia*ania β-adre­ner­gicznego, tylko b*dzie si* zachowywa* jak nieselektywny β-bloker.

1-(3,4-dihydroksyfenylo)- -2-izopropyloaminoetanolu

1-(3,4-dichlorofenylo)- -2-izopropyloaminoetanolu

Stwierdzono tak*e, *e wprowadzenie do uk*adu aromatycznego grupy nitrowej, etylosulfamidowej itp. powoduje, *e lek dzia*a β-adrenolitycznie. Jednak te leki nie s* dzisiaj stosowane. Z tej grupy leków mo*na czasem spotka* lek o nazwie Sotalol.

Nowa generacja β-blokerów to leki, w których pomi*dzy cz*** aromatyczn* a cz*** etanoloaminow* wprowadzono ugrupowanie oksymetylenowe (-O-CH₂-).

Wzór ogólny leków β-adrenolitycznych

Ar - podstawnik aromatyczny jedno- lub dwupier*cieniowy (mo*e to by* uk*ad z heteroatomem);

R - izopropyl lub tertbutyl;

* w przeciwieństwie do β-adrenergików w β-blokerach selektywno** jest skierowana na receptor β₁ mi**nia sercowego (leki kardiostymuluj*ce);

* budowa cz**ci aromatycznej decyduje o tym czy lek dzia*a selektywnie. Je*eli jest to podstwnik aromatyczny lub heteroaromatyczny jednopier*cieniowy, zawieraj*cy w pozycji para ugrupowanie eterowe wzgl*dnie karbamidowe, to lek dzia*a kardioselektywnie;

* leki te posiadaj* centrum asymetrii - izomery lewoskr*tne dzia*aj* silniej, lecz w lecznictwie stosuje si* tak*e racematy.

D Z I A * A N I E

Leki te dzia*aj* na zasadzie antagonizmu konkurencyjnego z aminami katecholowymi. Dzi*ki temu receptory β₁ mi**nia sercowego s* nieosi*galne dla amin katecholowych, co powoduje spadek pobudliwo*ci mi**nia sercowego.

Niektóre z β-blokerów wykazuj* nieznacznie nasilon* aktywno** sympatyko­mimetyczn*. Efektem tego jest nieznaczne przy*pieszenie akcji serca. Leki posiadaj*ce miernie nasilon* aktywno*ci* sympatykomimetyczn* s* bezpieczniejsze od „czystych” β-blokerów, gdy* nie doprowadzaj* do kardiodepresji.

Niektóre spo*ród β-blokerów, a zw*aszcza te o charakterze lipofilowym, wy­ka­zuj* dzia*anie stabilizuj*ce na b*on* komórkow*. Jest to tzw. nieswoiste dzia*anie b*onowe, polegaj*ce na miejscowym znieczulaniu obwodowych nerwów czuciowych.

Efekt dzia*ania farmakologicznego leków β-adrenolitycznych jest wypadkow* trzech typów dzia*ań:

* antagonistycznego;

* agonistycznego;

* nieswoistego dzia*ania b*onowego;

Z A S T O S O W A N I E

 Nadci*nienie t*tnicze.

‚ Choroba niedokrwienna serca.

ƒ Zaburzenia rytmu serca.

„ W leczeniu jaskry (niektóre).

… Wspomagaj*co w niedoczynno*ci tarczycy.

Zastosowanie tych leków w chorobie niedokrwiennej serca jest wynikiem zmniejszenia wp*ywu uk*adu adrenergicznego na mi*sień sercowy, przez co jego praca ulega spowolnieniu. W efekcie maleje zu*ycie tlenu.

Dzia*anie p/nadci*nieniowe wynika g*ównie ze zmniejszenia minutowej obj*to*ci wyrzutowej serca, a tak*e z dzia*ania rozszerzaj*cego mi**nie g*adkie obwodowych naczyń krwiono*nych.

PODZIA* LEKÓW β-ADRENOLITYCZNYCH

ZE WZGLĘDU NA MIEJSCE DZIA*ANIA

1. Leki nieselektywne - blokuj*ce zarówno receptor β₁ jak i β₂.

2. Leki kardioselektywne - blokuj*ce receptor β₁ mi**nia sercowego.

__________________________________

ad. 1. Leki nieselektywne - blokuj*ce zarówno receptor β₁ jak i β₂:

Propranololi hydrochloridum

(prep. Propranolol - Polfa)

chlorowodorek 1-(α-naftyloksy)-3-izopropyloamino-2-propanolu

Lek dzia*a nieselektywnie. Jest pozbawiony aktywno*ci sympatykomimetycznej, ale posiada nieswoiste w*a*ciwo*ci b*onowe. Stosuje si* go w zaburzeniach rytmu i chorobie niedokrwiennej serca, w nadci*nieniu, w nerwicy l*kowej i abstynencji alkoholowej.

Pindololum (synonim: Visken, Viskaldix)

1-(4-indoliloksy)-3-izopropyloamino-2-propanolu

Pier*cień indolu sprawia, *e lek dzia*a 5-10 razy silniej od propranololu. Jest to niepe*ny antagonista receptorów β, poniewa* posiada nieznacznie nasilon* aktywno** sympatykomimetyczn*. Nie wykazuje natomiast nieswoistych w*a*ciwo*ci b*onowych. Jest to najsilniejszy antagonista i agonista ze wszystkich β-blokerów tu omawianych. Stosowany jest w zaburzeniach rytmu i chorobie niedokrwiennej serca, a tak*e w nadci*nieniu.

Oxprenololi hydrochloridum (synonim: Trasicor)

(prep. Coretal -Polfa)

chlorowodorek 1-(2-alliloksy-fenoksy)-3-izopropyloamino-2-propanolu

Nale*y do niepe*nych antagonistów receptorów β-adrenergicznych. Jest ob­darzony ma** zdolno*ci* pobudzania receptorów β. Poza tym wykazuje nieswoiste dzia*anie b*onowe. Si*a i typ dzia*ania s* takie same jak w przypadku propranololu. Stosowany w nadci*nieniu t*tniczym, w zaburzeniu rytmu serca.

Nadololum (synonim: Corgarol)

3-(tertbutylo-amino-1-[(5,6,7,8-tetrahydro-cis-6,7-dihydroksy-1-naftyl)-oksy]-

-2-propanol

Pozbawiony jest swoistego dzia*ania b*onowego, jak równie* nie wykazuje w*a*ciwo*ci sympatykomimetycznych. Dzia*a o po*ow* s*abiej od propranololu i stosuje si* go jak wszystkie pozosta*e, tj.: w nadci*nieniu, w chorobie niedokrwiennej serca, w zaburzeniu rytmu serca, w nadczynno*ci tarczycy.

Timololi maleas (synonim: Oftan-Timolol, Oftensin, Timodtic)

maleinian 1-[(4-morfolino-1,2,5-tiadiazolil-3-oksy]-3-tertbutylo-

-amino-2-propanolu

Lek ten nie dzia*a selektywnie. Nie jest pe*nym antagonist* β-receptorów. Jest pozbawiony w*a*ciwo*ci b*onowych. Stosowany w chorobie niedokrwiennej serca, w nadci*nieniu t*tniczym. Wchodzi w sk*ad kropli do oczy o nazwie TIMPILO 2 (Timololi maleas, chlorowodorek pilokarpiny) stosowanych w jaskrze.

ad. 2. Leki kardioselektywne - blokuj*ce receptor β₁ mi**nia sercowego:

Acebutoli hydrochloridum (synonim: Sectral)

chlorowodorek 3`-acetylo-4`-[2-hydroksy-3-(izopropylo-amino)-propoksy]-butynoanilidu

Nale*y do β₁-adrenolityków, blokuj*cych wybiórczo receptory β₁. Stosowany w dusznicy bolesnej, p/arytmicznie, co jest m. in. wynikiem stabilizuj*cego dzia*ania na b*on* komórkow*, a tak*e w nadci*nieniu spowodowanym chorob* nerek. Bez­pieczniejszy od innych leków poniewa* posiada miernie nasilon* wewn*trzn* ak­tyw­no** sympatyko­mi­me­tycz­n*.

Atenololum (synonim: Tenormin, Apo-Atenol)

4-(2-hydroksy-3-izopropyloamino-propoksy)-fenylo-acetamidu

Pe*ny antagonista receptorów β₁-adrenergicznych. Nie dzia*a stabilizuj*co na b*ony. Stosowany podobnie jak poprzednie leki kardioselektywne.

Metoprololi tartras (synonim: Matocard, Betaloc, Beloc)

winian 3-izopropyloamino-1-[p-(2-metoksy-etylo)-fenoksy]-2-propanolu

Jest to pe*ny antagonista receptorów β₁, wykazuj*cy nieswoiste dzia*anie b*onowe. Dzia*a kardioselektywnie. Stosowany jako lek wspomagaj*cy w nadczyn­no*ci tarczycy. Pozosta*e zastosowania tak jak leków wy*ej wymienionych.

Betaxololi hydrochloridum (synonim: Betoptic, Betoptic S)

chlorowodorek 1-{p-[2-(cyklopropylo-metoksy)-etylo]-fenyloksy}-3-izopropyloamino-2-propanolu

Typowy β₁-adrenolityk. Nie posiada w*a*ciwo*ci b*onowych. Dzia*a hipo­ten­syjnie. Znalaz* zastosowanie w leczeniu jaskry.

Zastosowanie β - adrenolityków:

- zaburzenia rytmu serca wywołane nadpobudliwością, ponieważ leki te zwalniają czynność serca i hamują

przewodnictwo przedsionkowo-komorowe np.

ACEBUTOLOL, ATENOLOL, ESMOLOL, METOPROLOL, PINDOLOL, PROPRANOLOL, SOTALOL,

TIMOLOL
- w chorobie niedokrwiennej serca, ponieważ leki te zmniejszają (ekonomizują) pracę serca i zmniejszają

zużycie tlenu przez mięsień sercowy np. ESMOLOL, KARWEDILOL, NADOLOL, PINDOLOL
- w nadciśnieniu tętniczym, gdyż leki te zmniejszają pojemność wyrzutową i minutową serca zmniejszają

aktywność reninową osocza oraz hamują uwalnianie noradrenaliny np.

ACEBUTOLOL, ALPRENOLOL, ATENOLOL, BISOPROLOL, ESMOLOL, SOTALOL, TIMOLOL
- w nadczynności tarczycy, gdyż znoszą objawy nadczynności związane z nasiloną aktywnością układu

współczulnego np. PROPRANOLOL
- w jaskrze - obniżają ciśnienie śródgałkowe np. KARTEOLOL, TIMOLOL
- w migrenowych bólach głowy np. PROPRANOLOL
- w abstynencji alkoholowej
- w nerwicach lękowych

UWAGA: β - adrenolityki w wyniku antagonizmu kompetycyjnego znoszą działanie leków pobudzających

receptory β - adrenergiczne na serce, mięśnie gładkie oraz na przemiany węglowodanów i lipidów

- niektóre z β - adrenolityków wykazują działanie chinidynopodobne (stabilizatory błon komórkowych w

sercu) co nasila ich depresyjny wpływ na serce np. ACEBUTOLOL, OKSPRENOLOL, PROPRANOLOL
- niektóre posiadając wewnętrzną aktywność sympatykomimetyczną słabo pobudzają receptory

β - adrenergiczne co może mieć korzystne znaczenia u chorych z niewydolnością serca np.

ALPRENOLOL, KARTEOLOL, OKSPRENOLOL, PINDOLOL

Działania niepożądane i przeciwwskazania do stosowania β - blokerów:
- zwolnienie czynności serca
- nadmierne zmniejszenie ciśnienia tętniczego krwi
- zaburzenia przewodnictwa w układzie bodźcoprzewodzącym serca
- stany skurczowe oskrzeli (z wyjątkiem kardioselektywnych β - blokerów)
- zaburzenia ze strony przewodu pokarmowego i depresje
- zaburzenia gospodarki lipidowej i węglowodanowej organizmu


Podział:

• leki nieselektywne (działające na wszystkie typy rec.) blokujące receptory β
  i β
  - adrenergiczne
  ALPRENOLOL
  KARTEOLOL
  KARWEDILOL - Dilatrend, Vivacor, Atram, Carvetrend, Carvediliol-ratiopharm
  METIPRANOLOL
  NADOLOL
  NEBIWOLOL
  - jako jedyny powoduje w komórkach śródbłonka naczyń nasilenie syntezy tlenku azotu co potęguje

działanie hipotensyjne leku
OKSPRENOLOL
PINDOLOL - Visken tabl
PROPRANOLOL - Propranolol tabl
SOTALOL - Biosotal tabl, Sotahexal
TIMOLOL - Cusimolol gutte ophtalmicum, Timoptic, Timohexal, Cosopt (lek złożony)

leki wybiórczo blokujące receptory β
- adrenergiczne w sercu
ACEBUTOLOL - Abutol tabl, Sectral tabl
ATENOLOL - Atenolol tabl, Normocard tabl
BISOPROLOL - Concor tabl, Concor Cor, Bisocard, BisoHEXAL, Bisopromerck, Bisoratio, Corectin
ESMOLOL -
- jest jedynym β - blokerem o szybkim działaniu i krótkotrwałym działaniu, stosowany drogą dożylną w stanach nagłych
METOPROLOL - Betaloc ZOK tabl, Metocard, Metoprolol,

3. antagoniści nieselektywni (blokujący receptory α i β)
   
   LABETALOL - Pressocard tabl
   - blokując receptory α
   powoduje zmniejszenie oporu obwodowego naczyń krwionośnych
   - blokując receptory β
   zmniejsza pojemność wyrzutową i minutową serca
   - zastosowanie - nadciśnienie tętnicze
   CELIPROLOL - Celectol tabl
   - blokuje receptory β
   i α, a słabo pobudza receptory β
   
   - zastosowanie - nadciśnienie i choroba niedokrwienna serca

Leki o pośrednim mechanizmie działania (sympatykolityki)

Leki te wykazują swoje działanie poprzez:
- wydzielanie noradrenaliny z ziarnistości magazynujących np. GUANETYDYNA
- utrudnianie gromadzenia noradrenaliny w ziarnistościach magazynujących np. REZERPINA
- zaburzenie procesu syntezy noradrenaliny np. METYLDOPA
- hamowanie wyzwalania noradrenaliny ze struktur presynaptycznych: KLONIDYNA - w neuronach obwodowych powoduje hamowanie uwalniania z nich endogennej noradrenaliny co powoduje zmniejszenie jej ilości w okolicy receptorów prowadząc do spadku ciśnienia krwi (z tego powodu stosowana jest w nadciśnieniu, migrenowych bólach głowy i jaskrze oraz znosi objawy abstynencji morfinowej i alkoholowej)

KLONIDYNA - Iporel tabl

- pobudza ośrodkowe i obwodowe receptory α₂ oraz słabo pobudza także receptory α₁

Agonista presynaptycznego receptora adrenergicznego α₂. Hamuje uwalnianie noradrenaliny z obwodowych i ośrodkowych zakończeń nerwowych, co prowadzi do rozkurczu naczyń krwionośnych i obniżenia ciśnienia tętniczego. W większych stężeniach może pobudzać receptor α₁, powodując przejściowy wzrost ciśnienia tętniczego. Nie zmienia lub tylko w niewielkim stopniu wpływa na reakcje hemodynamiczne zależne od wysiłku lub zmiany pozycji. Nie zmniejsza przepływu nerkowego. Podczas długotrwałego stosowania powoduje zmniejszenie oporu obwodowego

Działania niepożądane:
- senność
- obrzęki
- suchość w ustach
- zaburzenia pracy serca
- hipotonia
- po przerwaniu jej podawania obserwuje się objawy abstynencji z gwałtownym wzrostem ciśnienia krwi

GUANETYDYNA
- zmniejsza przepływ krwi przez nerki powoduje zatrzymanie wody w organizmie
- zwalnia czynność serca
- nasila perystaltykę układu pokarmowego
- powoduje duszność
Przeciwwskazania:
- niewydolność nerek
- zmiany miżdżycowe naczyń mózgowych
- nadciśnienie w przebiegu gruczolaka nadnerczy

REZERPINA - Noramtens (reserpina, clopamid, dihydroergokrystyna), Raupasil

Rezerpina wykazuje działanie neuroleptyczne i hipotensyjne.

- powoduje wypłukiwanie neuroprzekaźników z pęcherzyków ziarnistości adrenergicznych struktur

presynaptycznych.

- uniemożliwia także pobieranie i magazynowanie amin katecholowych i serotoniny w ośrodkowym i

obwodowym układzie nerwowym. W wyniku tego zmniejsza zawartość amin katecholowych w układzie

nerwowym i tkankach obwodowych. Rezerpina powoduje odruchową wagotonię (wzmożone napięcie nerwu

błędnego wyrażające się stale zwiększonym wpływem na narządy, które unerwia. Objawia się m.in.:

zwolnieniem tętna, zwężeniem źrenic, niskim ciśnieniem, skłonnością do stanów skurczowych jelit i

obniżeniem napięcia życiowego). W wyniku jej działania dochodzi do rozszerzenia naczyń krwionośnych,

spowolnienia czynności serca i długotrwałego obniżenia ciśnienia tętniczego.
- w początkowym okresie stosowania może wywołać uczynnienie choroby wrzodowej, biegunki,

przyspieszenie perystaltyki jelit, obrzęk błony śluzowej nosa, duszność, zwolnienie czynności serca, zwężenie

źrenic, senność, uczucie zmęczenie, depresje
- po dłuższym okresie stosowania w większych dawkach mogą pojawić się objawy parkinsonizmu
- obecnie ten alkaloid jest wycofany ze względu na liczne działanie niepożądane i jego wysoką toksyczność

METYLDOPA - Dopegyt tabletki Dopanol

Obniża podwyższone ciśnienie tętnicze krwi poprzez blokowanie dekarboksylazy DOPA, enzymu katalizującego przejście dihydroksyfenyloalaniny (DOPA) w dopaminę, która jest prekursorem noradrenaliny. Hamowanie to jest rezultatem podobieństwa strukturalnego metyldopy do DOPA, która zajmując centra enzymu prowadzi do powstawania α-metylodopaminy i w ten sposób hamowane jest wytwarzanie noradrenaliny. α-metylodopamina odgrywa rolę w zmniejszaniu oporu obwodowego.
- zastosowanie - nadciśnienie tętnicze
- działanie uspokajające
- może powodować zatrzymanie wody w organizmie, uszkodzenie wątroby i nerek, senność i stany depresyjne

LEKI α-, β-ADRENOLITYCZNE

Labetaloli hydrochloridum (synonim: Pressocard, Trandate)

chlorowodorek 5-{1-hydroksy-2-[1-metylo-3-fenylo-propylo)-amino]-etylo}-salicylamid

Nieselektywny β-bloker, który wykazuje tak*e zdolno** blokowania α₁-receptorów. Jako β-bloker dzia*a s*abiej od propranololu i s*abiej te* dzia*a od prazosyny, która jest α₁-blokerem.

Stosowany w nadci*nieniu t*tniczym, w chorobie niedokrwiennej mi**nia sercowego, w dusznicy bolesnej i arytmii serca. Zastosowanie dodatkowe w guzie chromo­ch*onnym nadnerczy - podczas przygotowania do operacji.

UKŁAD PRZYWSPÓŁCZULNY

PARASYMPATYCZNY

• Neuroprzekaźnik - acetylocholina

Główne objawy pobudzenia układu:

• W oku
  - zwężenie źrenicy
  - obniżenie ciśnienia śródgałkowego
  - nasilenie wydzielania przez gruczoły łzowe

• w sercu
  - zwolnienie tętna
  - hamowanie przewodnictwa przedsionkowo - komorowego
  - zmniejszenie siły skurczu

• skurcz oskrzeli
  - wzmożenie wydzielania gruczołów ślinowych jamy nosowo - gardłowej
  - zwiększenie wydzielania wody i jonów potasowych przez ślinianki

• w żołądku i jelitach
  - nasila się perystaltyka oraz wydzielanie soków trawiennych

• pęcherzyk żółciowy i drogi żółciowe
  - ulegają skurczowi
  - nasila się wydzielanie zewnętrzne trzustki

• w układzie krążenia
  - rozszerzenie naczyń krwionośnych
  - zmniejszenie ciśnienia tętniczego krwi

• w układzie moczowym
  - skurcz mięśni ścian pęcherza moczowego
  - zwiotczenie zwieracza pęcherza moczowego

• wpływ na macicę jest zmienny

• pobudza erekcję

Przeciwskazania:

Leki z tej grupy nie powinny by* podawane pacjentom z jaskr*, atoni* przewodu pokarmowego, chorob* niedokrwienn* serca, tachykardi*, nadci*nieniem oraz osobom prowadz*cym pojazdy mechaniczne.

	Rodnik anionowy	Mostek karboksylowy	*ańcuch w*glowy	Cz*** zasadowa
Wzór ogólny	R-	-COO-	-CH2-CH2-	-N^+(CH3)3
Acetylocholina	CH3-	-COO-	-CH2-CH2-	-N^+(CH3)3
Oxyphenonium		-COO-	-CH2-CH2-
Atropina		-COO-

W budowie lek*w nale**cych do grupy parasympatykolityk*w na szczeg*ln* uwag* zas*uguje du*a r**norodnos* podstawnika -R znajduj*cego si* przy grupie estrowej. Dla pojawienia si* dzia*ania blokuj*cego receptory muskarynowe konieczna jest obecno** du*ych podsawnik*w przy ugrupowaniu estrowym. Je*eli tymi pod­staw­ni­kami s* ugrupowania aromatyczne, to dochodzi zazwyczaj do silniejszego wi*zania si* leku z receptorem (jest to mo*liwe dzi*ki obecno*ci zdelokalizowanych elektron*w w pier*cieniu aromatycznym). Poza tym du*e podstawniki os*aniaj* receptor, unie­mo*­liwiaj*c kontakt acetylocholiny z receptorem. Si*a wi*zania leku z receptorem mo*e by* wydatnie zwi*kszona poprzez wprowadzenie grupy hydroksylowej do ugrupowania **cz*cego uk*ad pier*cieniowy z grup* estrow*. Wzrost si*y dzia*ania w tym przypadku t*umaczy si* mo*liwo*ci* utworzenia dodatkowego wi*zania wodorowego mi*dzy grup* hydroksylow* a receptorem. Je*eli w leku znajduje si* asymetryczny atom w*gla, to enancjomer lewoskr*tny dzia*a obwodowo i o*rodkowo dwa razy silniej ni* racemat.

PODZIA* LEKÓW PARASYMPATOLITYCZNYCH

POD WZGLĘDEM CHEMICZNYM

1). Naturalne i pó*syntetyczne estry tropiny - atropina i jej pochodne oraz syntetyczne analogi;

2). Naturalne i pó*syntetyczne estry skopiny;

3). Zwi*zki syntetyczne o dzia*aniu atropinopodobnym - dzia*aj* obwodowo i nie wykazuj* dzia*ania na o*rodkowy uk*ad nerwowy.

ad.1. Naturalne i pó*syntetyczne estry tropiny - atropina i jej pochodne:

Tropina
Pseudotropina

Atropina - alkaloid wyst*puj*cy w rodzinie Solanaceae - psiankowate. Jest to ester tropiny i kwasu tropowego, w którym grupa hydroksylowa jest po*o*ona w pozycji trans w stosunku do grupy metyloaminowej. W pseudotropinie grupa metyloaminowa i hydroksylowa u*o*one s* w pozycji cis. Tropina i kwas tropowy tworz* aktywny ester, a pseudotropina z kwasem tropowym tworzy ester ma*o aktywny. W atropinie wyst*puje racemiczny kwas tropowy.

Atropini sulfas

ester tropiny i kwasu tropowego

Wyst*puje w:

- Belladonnae folium;

- Belladonnae tincturae;

- Belladonnae extractum;

* usuwa bolesne skurcze;

* spowalnia perystaltyk* jelit;

* rozszerza *renic* oka;

* dzia*a o*rodkowo, powoduj*c pobudzenie ruchowe;

Stwierdzono, *e uczwartorz*dowienie azotu zwi*ksza dzia*anie parasympatyko­lityczne i znosi dzia*anie o*rodkowe. Odmetylowanie atropiny powoduje 10-krotny spadek jej aktywno*ci. Preparaty z*o*one:

SPASTIKOL (czopki): suchy wyci*g z li*ci pokrzyku; chlorowodorek papaweryny; olej kakaowy;

BELLADRINAL (tabletki): suchy wyci*g z li*ci pokrzyku; chlorowodorek efedryny; kofeina; teofilina;

BELLERGOT (dra*etki): zespó* alkaloidów pokrzyku; winian ergotaminy; fenobarbital; → lek stosowany pomocniczo w bólach g*owy oraz w nerwicach narz*dowych.

Azotan N-metyloatropiny

Wykazuje wy**cznie dzia*anie obwodowe. Blokuje receptory muskarynowe silniej od atropiny. Preparatem z*o*onym jest TOLARGIN (czopki), zawieraj*cy azotan N-metyloatropiny, chlorowodorek papaweryny oraz pyralgin*. Stosuje si* go w kamicy nerkowej, w stanach skurczowych w obr*bie jamy brzucha oraz w chorobie wrzodowej *o**dka.

Ipratropii bromidum (synonim: Atrovent)

bromek N-izopropyloatropiny

Wykazuje silne dzia*anie spazmolityczne, muskarynowe na mi**nie oskrzeli. St*d znalaz* zastosowanie w duszno*ciach, w skurczach oskrzeli, w dychawicy oskrzelowej. Preparatem z*o*onym jest BERODUAL, zawieraj*cy bromek N-izopropyloatropiny oraz bromowodorek fenoterolu.

Homatropini hydrobromidum

bromowodorek estru tropiny i kwasu migda*owego

Znalaz* zastosowanie g*ównie w okulistyce w diagnostyce chorób oczu.

Tropenzilini bromidum

bromek 3-[(difenylo-hydroksy-acetylo)-oksy]-6-metoksy-N-metyloatropiny

Dzia*a spazmolitycznie na narz*dy w jamie brzusznej. Znalaz* zastosowanie w leczeniu kamicy *ó*ciowej. Preparatem z*o*onym jest PALEROL (dra*etki), w sk*ad którego wchodz*: bromek tropenzyliny oraz jab*czan piperylonu.

ad. 2. Naturalne i pó*syntetyczne estry skopiny:

Hyoscini hydrobromidum (synonim: Scopolaminum hydrobromicum)

ester skopiny i kwasu tropowego

Dzia*a o*rodkowo na kor* mózgow* i o*rodki podkorowe. Wykazuje w*a*ciwo*ci narkotyczne. Powoduje rozszerzenie *renic, dzia*a p/wymiotnie. Jest podawany przed narkoz*. Preparat z*o*ony - SCOPHEDA (mite i forte), zawiera bromo­wodorek hioscyny, chlorowodorek oksy­kodonu oraz chlorowodorek efedryny.

Hyoscini butylbromidum (synonim: Scopolan, Buscolysin)

bromek estru N-n-butyloskopiny i kwasu tropowego

Jest to lek o dzia*aniu obwodowym, stosowany w chorobie wrzodowej *o**dka. Hamuje skurcze i perystaltyk* jelit. Stosowany jest tak*e w stanach skur­czo­wych woreczka *ó*ciowego. Nie wykazuje dzia*ania o*rodkowego. Preparatem z*o­*o­nym jest SCOPOLAN, zawieraj*cy: bromek N-butyloscopolaminy oraz pyralgin*.

ad. 3. Zwi*zki syntetyczne o dzia*aniu atropinopodobnym:

Adiphenini hydrochloridum (synonim: Vegantin)

chlorowodorek estru β-dietylo-amino-etylowego kwasu difenylooctowego

Wykazuje dzia*anie parasympatykolityczne na mi**nie g*adkie, s*absze od atropiny. Stosowany jest w bolesnych skurczach, przy kamicy nerkowej, chorobie wrzodowej *o**dka i dwunastnicy. Preparatem z*o*onym jest: VEGANTALGIN, zawieraj*cy: chlorowodorek adyfeniny, allobarbital i aminofenazon.

Oxyphenoni bromidum (synonim: Spasmophen, Spasmophen Duplex)

bromek 2-[(cykloheksylo-fenylo-hydroksyacetylo)-oksy]-N,N-dietylo-N-metyloetyloamoniowy

Wykazuje dzia*anie parasympatykolityczne, rozkurczaj*ce. Lekiem z*o*onym jest SPAZMOBAMAT, zawieraj*cy: spazmophen i meprobamat (lek p/l*kowy). Stosowany w zaburzeniach czynno*ciowych dróg *ó*ciowych.

Oxyphencyclimini hydrochloridum (synonim: Daricon, Daritan)

chlorowodorek estru 1,4,5,6-tetrahydro-1-metylo-2-pirymidynylometylowego

kwasu α-cykloheksylo-α-hydroksy-fenylooctowego

Lek dzia*a do 12 godzin. Stosowany jest objawowo w leczeniu choroby wrzodowej *o**dka. Preparatami z*o*onymi s*:

DARICON - chlorowodorek oxyfencykliminy i fenobarbital;

DARITAN - chlorowodorek oxyfencykliminy i meprobamat;

Denaverini hydrochloridum (synonim: Spasmalgon)

ester 2-(dimetyloamino)-etylowy

kwasu α-(2-etylobutyloksy)-α,α-difenylooctowego

Spazmolityk dzia*aj*cy bezpo*rednio na mi**nie g*adkie. Powoduje wzrost st**enia cAMP, poprzez hamowanie aktywno*ci enzymatycznej fosfodiesterazy. Jest lekiem stosowanym w chorobie wrzodowej *o**dka i dwunastnicy. Wykazuje dzia*anie atropinowe i papawerynowe.

Oxybutynini hydrochloridum (synonim: Ditropan)

chlorowodorek estru 4-dietyloamino-2-butynylowego

kwasu α-fenylocykloheksyloglikolowego

Lek stosowany w urologii jako p/skurczowy. Wykazuje dzia*anie atropinowe i papawerynowe. U*ywany w diagnostyce i leczeniu stanów skurczowych p*cherza moczowego.

Cyclopentolati hydrochloridum (synonim: Oftan-Syklo)

chlorowodorek estru 2-dimetyloaminoetylowego

kwasu α-(1-hydroksycyklopentylo)-fenylooctowego

Lek powoduje rozszerzenie *renic oczu. Dzia*a szybciej i krócej od atropiny. Jest stosowany w okulistyce, w stanach zapalnych t*czówki i rogówki. Zapobiega tak*e zrostom t*czówki.

Tropicamidum (synonim: Mydriacyl)

N-(4-pirydynylometylo)-N-etylo-2-fenylo-3-hydroksy-propionamid

Dzia*a jak leki dotychczas omówione. Znalaz* zastosowanie w okulistyce - diagnostyka dna oka, a tak*e jako *rodek stosowany przed zabiegami okulistycznymi.

Leki inne:

Pirenzepini hydrochloridum (synonim: Pirengast, Gastrozepin)

chlorowodorek 5,11-dihydro-11-[(4-metylo-1-piperazynylo)-acetylo]-6H-pirydo-[2,3-b] [1,4] benzodiazepin-6-on

Wykazuje selektywne dzia*anie na receptor M₁ wyst*puj*cy w *o**dku i dwu­nas­tnicy. Lek ten powoduje tym samym spadek wydzielania soku *o**dkowego o ok. 80 %, nie wp*ywaj*c przy tym na motoryk* jelit. Stosuje si* go w chorobie wrzodowej *o**dka, dwunastnicy oraz w polekowych zaburzeniach pracy *o**dka. Jest stosowany tak*e jako *rodek p/wymiotny.

Receptory cholinergiczne:

1. nikotynowe (N)

2. muskarynowe (M)

Podział leków pobudzających układ przywspółczulny:

1. Leki działające bezpośrednio przez pobudzanie receptorów cholinergicznych
   a) estry choliny - ACETYLOCHOLINA, METACHOLINA, β - NECHOL, KARBACHOL
   b) alkaloidy - PILOKARPINA

2. Leki działające pośrednio przez hamowanie działania acetylocholinoesterazy - inhibitory acetylocholinoesterazy
   a) odwracalne inhibitory acetylocholinoesterazy
   b) nieodwracalne inhibitory acetylocholinoesterazy
   c) reaktywatory

AD.1

1. ACETYLOCHOLINA - pobudza receptory cholinergiczne

• wywołuje objawy pobudzenia układu przywspółczulnego

• spadek ciśnienia krwi, zwolnienie czynności serca, skurcz oskrzeli, wzmożenie perystaltyki jelit

• w dużej dawce lub po wcześniejszym zablokowaniu atropiną receptorów M acetylocholina działa także pobudzająco na receptory N co może objawić się wzrostem ciśnienia tętniczego krwi

• ze względu na krótkie działanie i wiele objawów niepożądanych jej zastosowanie zostało ograniczone

METACHOLINA, β-NECHOL, KARBACHOL (Carbachol, Isopto-carbachol, Miostat)
- metacholina i β-nechol - agoniści receptora M
- karbachol pobudza zarówno receptory M jak i N cholinergiczne
- leki te działają dłużej od acetylocholiny
- są oporne na działanie acetylocholinoesterazy i enzymów trawiennych przewodupokarmowego
- karbachol i β-nechol działają przede wszystkim na przewód pokarmowy nasilając jego perystaltykę - zastosowanie : w atonii pooperacyjnej przewodu pokarmowego i pęcherza moczowego
- wkroplone do oka zwężają źrenicę, obniżają ciśnienie śródgałkowe zastosowanie: w celu przerwania napadu jaskry

Przeciwwskazania:
- dychawica oskrzelowa
- zaburzenia krążenia
- niewydolność wieńcowa
- choroba wrzodowa
- nadczynność tarczycy

2. PILOCARPINA - Pilocarpinum gut opht, Isopto-carpine, Pilomann

- alkaloid o dość długotrwałym działaniu parasympatykomimetycznym (podobne do acetylocholiny)
Działanie:
- zwęża źrenicę
- zwiększa odpływ płynu śródgałkowego co doprowadza do obniżenia ciśnienia śródgałkowego
- silnie pobudza czynność wydzielniczą ślinianek, gruczołów potowych, łzowych układu pokarmowego i

śluzowych oskrzeli
Zastosowanie:
- zatrucie atropiną
- miejscowo w jaskrze

AD.2

Leki działające pośrednio przez hamowanie działania acetylocholinoesterazy-inhibitory acetylocholinoesterazy

a) odwracalne inhibitory acetylocholinoesterazy

FIZOSTYGMINA
NEOSTYGMINA
PIRYDOSTYGMINA
DISTYGMINA
- leki te wiążą się z grupą anionową i estrową acetylocholinoesterazy konkurując z acetylocholiną o wiązanie z enzymem
- siła i czas działania zależą od stopnia ich powinowactwa do enzymu i szybkości rozkładu przez enzym (Neostygmina) lub szybkości dysocjacji (Edrofonium)
Zastosowanie:
- atonia pooperacyjna jelit i pęcherza moczowego, gdyż pobudza napięcie i perystaltykę
- jaskra - obniża ciśnienie śródgałkowe
- nużliwość (osłabienie) mięśni
- Fizostygmina, Neostygmina i Pirydostygmina znalazły zastosowanie jako antidotum w zatruciu atropiną
- Fizostygmina - w zatruciu atropiną i trójpierścieniowymi lekami p/depresyjnymi
Przedawkowanie może spowodować:
- zwolnienie czynności serca
- obniżenie ciśnienia krwi
- duszność z powodu zwężenia oskrzeli
- wzmożone wydzielanie gruczołów łzowych, ślinowych, potowych
- drżenie mięśni szkieletowych

1. Leki działające pośrednio przez hamowanie działania acetylocholinoesterazy - inhibitory acetylocholinoesterazy
   

1. nieodwracalne inhibitory acetylocholinoesterazy
   

• są to organiczne estry kwasu ortofosforowego, które w organizmie trwale fosforylują część estrową acetylocholinoesterazy. Są to substancje o silnych właściwościach toksycznych.
  

Zastosowanie:

- środki ochrony roślin do zwalczania owadów tzw. insektycydy
- w celu niszczenia chwastów tzw. herbicydy
- przeciw gryzoniom tzw. rodentycydy
- przeciw grzybom tzw. fungicydy
- lotne estry tych kwasów były środkami bojowymi - Tabun, Soman, Sarin

2. reaktywatory

OBIDOKSYM
PRALIDOSKYM
DIACETYLOMONOOKSYM
MONOIZONITROZOACETON

Leki hamujące układ przywspólczulny

1. Alkaloidy tropanowe i ich pochodne
   - Atropina
   - Hioscyjamina
   - Hioscyna
   - Homatotropina
   - Iprapropium

2. Amidy kwasu tropowego
   - Tropicamid

3. Estry aminoalkoholi i kwasów aromatycznych
   - Oksyfenycyklinina
   - Oksyfenonium

4. Inne leki cholinolityczne
   - Enepronium
   - Dicykloweryna
   - Izopropamid
   - Tolperodyna

Leki parasympatykolityczne (cholinolityczne) blokując receptory M znoszą efekty pobudzenia układu przywspółczulnego.

ATROPINA - Reasec tabl, Tolargin tabl, czopki, Bellapan, Atropinum sulfuricum amp,

Atropinum sulfuricum krople oczne

- alkaloid znajdujący się w pokrzyku wilczej jagodzie, lulku czarnym, bieluniu dziędzierzawie, kulecznicy

odurzającej
- kompetycyjnie blokuje receptory M i w mniejszych dawkach do 1mg powoduje zmniejszenie pracy serca w

wyniku pobudzenia OUN ośrodka nerwu błędnego
- hamuje wydzielanie gruczołów wydzielania zewnętrznego
- osłabia perystaltykę oraz napięcie mięśni gładkich przewodu pokarmowego, dróg moczowych i żółciowych
- działa przeciwwymiotnie
- rozszerza naczynia krwionośne skóry
- rozszerza źrenice
- poraża akomodację oka
- podnosi ciśnienie śródgałkowe
- w dużych dawkach działa pobudzająco na OUN
Zastosowanie:
- w premedykacji w celu zapobiegnięcia odruchowemu zatrzymaniu akcji serca i zmniejszenia wydzielania

śluzu w drogach oddechowych
- w kolce żółciowej, jelitowej, nerkowej
- rzadko w chorobie wrzodowej i lokomocyjnej
- w okulistyce w celach diagnostycznych do uzyskania rozszerzenia źrenicy i porażenia akomodacji

(po zakropieniu oka efekt utrzymuje się od 4-7 dni)
Działania niepożądane:
- reakcja uczuleniowa
- częstoskurcz serca
- suchość w ustach
- zaleganie treści pokarmowej w żołądku i jelitach
- depresja oddechowa
- skurcz zwieracza pęcherza moczowego i utrudnienie wydalania moczu
- długotrwałe porażenie akomodacji
Przeciwwskazania:
- jaskra
- przerost gruczołu krokowego
- niedrożność przewodu pokarmowego
- zaburzenia rytmu serca
- gorączka
- nie powinna być stosowana u kierowców
- ANTIDOTUM - w przypadku ostrych zatruć atropiną podaje się leki pobudzające układ przywspółczulny

np.Fizostygmina, Neostygmina, Pilocarpina
- w celu zniesienia podniecenia psychicznego podaje się dożylnie krótko działające pochodne kwasu

barbiturowego
HIOSCYNA = SCOPOLAMINA = BUSCOPAN, SCOPOLAN
- ośrodkowo i obwodowo blokuje receptory M podobnie do atropiny, ale w przeciwieństwie do niej już w

dawkach leczniczych wywołuje depresję OUN powodując uspokojenie, senność i niepamięć
- działa hamująco na podwzgórze
- znosi napięcie i drżenia mięśniowe
- w medycynie wykorzystuje się przede wszystkim bromowodorek hioscyny. W tej soli wykazuje działanie

silniejsze od hioscyny, a nie wywołuje depresyjnego działania na UON.

Jest stosowany w premedykacji, wymiotach różnego pochodzenia, czasami jako lek

uspokajający oraz miejscowo w celu porażenia akomodacji i rozszerzenia źrenicy

Zastosowanie leków blokujących receptory M:
- w stanach skurczowych jelit, dróg moczowych i żółciowych
- w chorobie wrzodowej żołądka i dwunastnicy, by zmniejszyć wydzielanie soku żołądkowego
- astmie poprzez rozszerzenie oskrzeli
- w anestezjologii, by zahamować odruchowe zatrzymanie czynności serca
- w zwalczaniu rzadkoskurczu po podaniu glikozydów nasercowych oraz leków blokujących receptory

β - adrenergiczne
- jako leki przeciwwymiotne
- w chorobie Parkinsona
- w zatruciach muskaryną i inhibitorami acetylocholinoesterazy
- miejscowo w okulistyce

TROPIKAMID - Tropicamidum krople oczne

Działa parasympatykolitycznie podobnie do atropiny ale szybciej i krócej.

Znalazł zastosowanie miejscowo w okulistyce w diagnostyce dna oka oraz w celu przygotowania oka do zabiegu chirurgicznego.

OKSYFENONIUM - Spasmophen tabletki

Bloker receptorów muskarynowych. Znalazł zastosowanie jako spasmolityk w kolce wątrobowej, nerkowej oraz chorobie wrzodowej

OKSYBUTYNINA - Driptane tabletki

Lek wykazuje działanie przeciwskurczowe, głównie na mięśnie pęcherza moczowego.

Substancja znalazła zastosowanie w niestabilności pęcherza z zaburzeniami oddawania moczu (pęcherz neurogenny - parcie naglące, nietrzymanie moczu)

SOLIFENACYNA - Vesicare tabletki

Kompetycyjny wybiórczy antagonista receptora muskarynowego. Rozkurcza mięsnie gładkie pęcherza moczowego. Lek znalazł zastosowanie w niestabilności pęcherza z zaburzeniami oddawania moczu (pęcherz neurogenny - parcie naglące, nietrzymanie moczu)

LEKI BLOKUJĄCE RECEPTORY M ZNALAZŁY ZASTOSOWANIE:

• jako spasmolityki w stanach skurczowych jelit, dróg żółciowych i moczowych

• w chorobie wrzodowej (obecnie prawie niewykorzystywane)

• w dychawicy oskrzelowej

• w anestezjologii w celu zahamowania odruchowego zatrzymania czynności serca

• w zwalczania rzadkoskurczu po podaniu glikozydów nasercowych oraz β-adrenolityków

• jako leki przeciwwymiotne

• w chorobie Parkinsona

• w zatruciach muskaryną i inhibitorami acetylocholinesterazy

• miejscowo w okulistyce

LEKI WPŁYWAJĄCE NA ZWOJE UKŁADU AUTONOMICZNEGO

• W zwojach układu autonomicznego obecne są receptory polinergiczne nikotynowe - agonistą tych receptorów jest acetylocholina

• Agonistą receptorów cholinergicznych nikotynowych (zwojowych) są leki ganglioplegiczne (zwojowe)

• Leki blokujące przewodnictwo w zwojach układu wegetatywnego wyłączają narządy wewnętrzne spod regulacyjnego wpływu ośrodkowego układu wegetatywnego znajdującego się w mózgu i rdzeniu kręgowym

• Substancją o działaniu zwojowym jest NIKOTYNA, która w małych dawkach pobudza , a w dużych poraża receptory nikotynowe w zwojach wegetatywnych.
  - podobnie do nikotyny działają także alkaloidy:
  - lobelina
  - cytyzyna
  - koniina
  - sparteina
  - mają one znaczenie toksykologiczne
  - nie są stosowane jako leki zwojowe
  
  NIKOTYNA
  - amina czwartorzędowa pochodząca z rośliny tytoniowej
  - silnie alkaliczna, bezbarwna
  - łatwo rozpuszcza się w wodzie i tłuszczach
  - silnie toksyczna
  - w małych dawkach ułatwia przewodzenie impulsów w układzie autonomicznym
  - w dużych dawkach powoduje najpierw pobudzenie, a potem blokowanie receptora cholinergicznego

nikotynowego
- w dymie tytoniowym poza nikotyną znajduje się ok.4 tys.związków chemicznych - głównie

substancje smołowe i związki drażniące (uważane za czynniki wywołujące przewlekłe nieżyty oskrzeli)

oraz tlenek węgla (może wpływać niekorzystnie na ukł.sercowo-naczyniowy)
- słabo wiąże się z białkami
- łatwo przechodzi przez błony komórkowe
- przenika do tkanki tłuszczowej
- już po 7-10 sek. Osiąga wysokie stężenie w mózgu
- przenika przez łożysko i do mleka matki

Działanie farmakologiczne nikotyny:

- w OUN przez pobudzenie receptorów cholinergicznych nikotynowych w korze mózgowej - powoduje zwiększenie przemian energetycznych
- w małych dawkach wywołuje drżenie mięśniowe, a w dużych objawy splątania, niewydolność oddechową i śmierć
- w układzie krążenia wzrasta częstość akcji serca, następuje skurcz naczyń obwodowych tym samym wzrost ciśnienia krwi i wzrost zużycia tlenu przez mięsień sercowy
- następuje pobudzenie układu oddechowego
- wzrost wydzielania hormonów:
- amin katecholowych - adrenalina
- kortyzolu
- hormonu wzrostu
- pobudzenie metabolizmu - wzrost stężenia wolnych kwasów tłuszczowych, glicerolu, mleczanów

Uzależnienie od nikotyny jest głównie fizycznie jak i psychiczne.
U palaczy po zaprzestaniu palenia występują objawy zespołu odstawienia już po 24h.
Objawy zespołu odstawienia:
- głód nikotynowy
- niepokój
- zniecierpliwienie
- zwiększenie drażliwości
- trudności z koncentracją
- lęk
- obniżenie częstości akcji serca
- najczęściej wzrost masy ciała

Farmakologiczne leczenie uzależnienia polega na podawaniu analogów nikotyny w postaci łatwiejszej do kontrolowania i mniej niebezpiecznej np.nikotynowe gumy do żucia.

Objawy ostrego zatrucia nikotyną:
- nudności, wymioty
- wzrost wydzielania śliny
- nadmierne pocenie się
- bóle brzucha, biegunki
- bóle głowy
- objawy splątania
- drgawki
- zaburzenia widzenia i słuchu
- hipotensja
- niewydolność oddechowa

Palenie tytoniu jest czynnikiem pogarszającym przebieg wielu chorób np.:
- wieńcowej
- naczyń obwodowych
- przewlekłego nieżytu oskrzeli i rozedmy płuc
- infekcji górnych dróg oddechowych
- chorobie wrzodowej żołądka i dwunastnicy
- nowotworów płuc, gardła, krtani, trzustki, nerek i pęcherza moczowego

Leki porażające zwoje, czyli ganglioplegiczne są antagonistami receptorów N
wykazują działanie podobne do atropiny na receptory cholinergiczne muskarynowe
- po ich podaniu obserwujemy:

- rozszerzenie się tętnic i żył
- spadek ciśnienia tętniczego krwi
- zmniejszenie objętości minutowej serca
- częste omdlenia ortostatyczne
- w przewodzie pokarmowym zmniejsza się motoryka i funkcja wydzielnicza
- w układzie moczowo-płciowym dochodzi do atonii

METAFAM
MEKAMYLAMINA
Zastosowanie:

- jest ograniczone gdyż ich działanie jest zbyt drastyczne, a całkowite wyłączenie narządów wewnętrznych

w tym układu krążenia spod kontroli może być niebezpieczne
- stosowane są tylko w ostatniej fazie utrwalonego nadciśnienia
- w zabiegach chirurgicznych wykonywanych z kontrolowanym podciśnieniem i obniżeniem temperatury ciała

w celu zmniejszenia krwawienia w polu operacyjnym
Działania niepożądane:

• zapaść ortostatyczna
  - omdlenie
  - bóle głowy
  - senność
  - zaparcia
  - suchość błon śluzowych

- wzrost ciśnienia śródgałkowego
- zaburzenia widzenia
Przeciwwskazania:
- stany niedokrwienne mózgu, serca, nerek
- ograniczenie zwężenia odźwiernika
- jaskra
- wstrząs
- ciąża

19

---