Antropologia - Odpowiedzi na Zestaw 1, Wychowanie Fizyczne (materiały i notatki)), Antropologia

ANTROPOLOGIA

ODPOWIEDZI NA PYTANIA EGZAMINACYJNE

Zestaw I

1. Zmiany kulturowe

Najstarszymi narzędziami wytwarzanymi przez człowieka były narzędzia otoczkowate, charakterystyczne dla kultury Oldowajskiej. Narzędzia kultury Aszejskiej: -więzadłowatego kształtu; - kształty lancetowate, okrągłe, trójkątne, prymitywne skrobacze i inne narzędzia odłupkowe; - kultura ta to także używanie ognia. Kultura Odłupkowa: - technika lewoluaska; - 100 tyś l. temu; - towarzyszy Homosapiens presapiens i Homosapiens Neandetaleusis.; - charakterystyczne są odłupki o płaskim kształcie i drobno załuskanych krawędziach; - technika muskierska (100-40 tyś.l. temu) towarzyszy Homosapien Neandetaleusis; - ostre lancetowate, małe trójkątne pięściaki i zaszczerbione noże. Techniki wiórowe: -60 tys. l. temu; na terenie Europy. Kultura Oryniecka: wysoka precyzja obróbki narzędzi krzemiennych, narzędzia i przedmioty użytkowe z kości, ciosów słoniowych i rogów, pojawiają się ozdoby i sztuki, narzędzia z wiórów, noże, skrobacze, rylce. Kultura Soluterejska: rozkwit narzędzi krzemiennych; drobny retusz i kształt w formie liścia, krzemienne ostrza i nożyki osadzone w oprawkach z kości lub rogu. Kultura Magdelańska: - cechuje niezwykłe bogactwo form, narzędzia krzemienne wyparte na plan dalszy; -są narzędzia z kości i rogu łatwiejsze w obróbce, spotykane ostrza strzał i oszczepów, igły z uszkami, szydła noże, harpuny, naszyjniki z zębów, muszelek itp., rozkwit rzeźby, plastyki, rytownictwa i malarstwa. Miedzy 20 tys. a 12 tys. lat temu wystąpienie ostatniego zlodowacenia spowodowało rozwój techniki Towieckiej (ludzie prowadzili osiadły tryb życia migrując za grubą zwierzyną obserwuje się wzrost zaludnienia). Ok. 10 tys. lat temu zachodzi wycofanie się lodowca, zmiana szaty roślinnej. Wielkie stada bizonów, reniferów, mamutów i koni zostały zastąpione przez jelenie, łosie, woły piżmowe. Nastąpiła adaptacja technologiczna, która wyodrębniła kulturę Mezoltyczna: nowe zespoły narzędzi zawierały drobne ostrza oraz cienkie ostre wiórki osadzone na drewnianych orawkach, nowe rodzaje broni: łuki i strzały, powstają pułapki na zwierzęta oraz sieci na ryby. Na innych terenach po ustąpieniu lodowca nastąpił proces udomowienia roślin i zwierząt (ok.7 tys.lat temu) jest to początek meolitu: przejście do łowiectwa i rolnictwa, powoli zastępowano łowców - rolnikami, to rolnicy mieli więcej potomstwa. Użyźnienie gleby powodowało przemieszczanie się rolników i zdobywanie nowych terenów. Przez kilka tyś. lat łowcy i zbieracze zostali wyparci na obrzeza kontynentów, za wyjątkiem Australii. Pojawiała się znaczna własność (łowcy mogli posiadać mało przedmiotów), rolnicy gromadzili majątek w formie produktów, stad, terenów. Dorobek był dziedziczony (tak powstawało społeczeństwo), kulminacją tego było powstanie centrów urbanizacyjnych

2. Typologia Hipokratesa

Typologia Hipokratesa - ujmował on indywidualność ludzką jako zespół cech morfologicznych fizjologii. i psychiki stanowiących integralną całość: ciało zawiera krew, flegmę i żółć żółtą i czarną. Muszą być właściwe proporcje by ciało było zdrowe dobrze zmieszane. Człowiek jest chory gdy l jest za dużo lub 2 za mało. Podstawę kryteriów stanowiły humory i temperamenty: Sangwiniczny - aktywny pogodny o żywych reakcjach. Choleryczny - wybuchowy pobudliwy. Melancholiczny - zrównoważony o małej pobudliwości. W zakresie budowy ciała 2 skrajne typy: suchotoniczny o bud smukłej wątlej i przewodzie wymiarów długich nad szerokimi. Apoplektyczny - bud przysadkowata względna przewaga szerokości wymiarów nad długością ciała

3. Rozwój wewnątrz maciczny

życie wewnątrz maciczne zaczyna się od momentu zapłodnienia komórki jajowej. Proces ten zachodzi w gametach wyprodukowanych przez gruczoły płciowe. Z chwila powstania zygoty następuje bruzdkowanie (ok. 40h), następnie tworzenie się listków zarodkowych (gastrulacja). Powstaje endoderma (wewnętrzna warstwa, z niej powstaje m.in. układ oddechowy i przewód pokarmowy), ektoderma (zewnętrzna warstwa, z niej powstaje naskórek, włosy, paznokcie, tkanka nerwowa) oraz mezoderma (środkowa warstwa, z niej powstaje skóra, mięśnie, kości, układ krążenia, zmysły, gruczoły płciowe). Powstaje później struktura grzbietowa i zawiązek systemu nerwowego. W końcowym stadium gastruli ujawnia się zasadniczy kierunek rozwoju dalszego listewek zarodkowych. Około 7 dnia po zapłodnieniu rozwijają się zbędne materiały, wytwarzają się wody płodowe. W końcu 1 m-ca płodowego powstają pęcherze, mózg, głowa się znacznie rozrasta w stosunku do tułowia, tworzą się zawiązki oka, kształtuje się szpara ust, powstają luki skrzelowe, w 2 m-cu płodowym intensywnie kształtuje się twarz, formują się kończyny, które w 8 tyg mają już palce.

Zestaw II
1. Asymetria

Asymetrię można rozpatrywać w różnych aspektach: morfologiczny, funkcjonalny, dynamiczny, sensoryczny, psychiczny. Człowiek jest zbudowany według planu symetrii dwubocznej.

Asymetria morfologiczna - to zagadnienie związane ze zróżnicowaniem budowy ciała człowieka. Ustrój ma symetrię dwuboczną. We wczesnym stadium autogenezy symetria jest całkowita (prawa strona = lewa strona). Faza pełnej symetrii trwa bardzo krótko. Już w fazie zarodkowej obserwuje się stopniowo odchylenie od prawidłowej zasady symetrii. Asymetria to norma. Asymetria ciała związana jest z asymetrią mózgu: budowa mózgu jest taka sama, funkcje jej się jednak różnią. Istnieją takie czynności, które zależą od jednej strony mózgu (dominująca) dotyczy to zwłaszcza mowy, która jest związana z prawo lub leworęcznością. Do 6 roku życia mózgu charakteryzuje się dużą plastycznością. U osób praworęcznych większa jest lewa półkula mózgu, szerokość lewej połowy twarzy większa - prawa węższa i dłuższa, szkielet kostny nosa wykazuje odchylenia na lewo; zatoki czołowe też są różne; wicherek prawostronny u praworęcznych, nieznaczne skrzywienia kręgosłupa boczne w kierunku kończyny dominującej, mostek ustawiony nieco skośnie, prawy bark nieco szerszy i położony nieco wyżej, w obrębie miednicy stwierdzono poszerzenie lewego grzebienia biodrowego; asymetria skrzyżna ułatwia panowanie nad ciałem; prawa kończyna górna jest ok. 1 cm dłuższa przed urodzeniem; obwody po prawej stronie większe; prawa ręka ma większą szerokość i wysokość, lewa jest dłuższa; kończyna lewa jest dłuższa, większe wymiary wszystkich segmentów; lewa stopa i prawa ręka ma więcej listewek skórnych; narządy wewnętrzne występujące parami różnią się wielkością, kształtem, położeniem; prawa strona cięższa niż lewa.

Asymetria funkcjonalna - związana jest z dominacją jednej lub dwu półkul mózgowych, a przejawia się w cechach funkcjonalnych kończyny prawej i lewej. Ambidekstria to oburęczność.

Asymetria dynamiczna - przejawia się w różnicach zakresów ruchów w stawach poróżnionych prawo lub lewostronnie, w różnicach siły mięśniowej i napięciu mięśni. Przejawem jest asymetria ruchów np. chodu, rzutów.

Asymetria sensoryczna - określa się różnice wrażliwości narządów zmysłów po prawej i lewej stronie ciała.

Asymetria psychiczna - to nierównomierne umiejscowienie w obu półkulach mózgu ośrodków organizacji procesów psychicznych.

2. Scharakteryzuj formę Australopitek

W 1964 roku wydobyto szczątki czaszki istoty wyróżniającej się znacznymi rozmiarami mózgu. Odkrywca Leakej zaproponował zaliczenie tej istoty do rodzaju Homo i nadał jej nazwę gatunkową H. Habilis, według jego opinii jest on bezpośrednim przodkiem Pitekantropów. Znaleziska nad Tarkans - szczątki znad tego jeziora wykazują znaczne zróżnicowanie morfologiczne. Obok masywnych występują szczątki o delikatniejszej budowie, znacznych rozmiarów puszki mózgowej. Homo Habilis różniłby się od australopiteka wielkością mózgu przy nieznacznych różnicach morfologicznych twarzy. Uważa się go za odrębny gatunek australopiteka > około 1-1,5 mln populacje H. Habilis przekształciły się na tyle, że można zastosować w stosunku do nich nazwę Homo Erectus. Budowa miednicy i całej kończyny dolnej australopiteków, a także H. Habilis świadczy o dwunożnej lokomocji, choć niektóre szczegóły budowy stawu biodrowego i kolanowego i śródstopie wskazują, że mechanika chodu dwunożnego nie była jeszcze doskonała. Konstrukcja miednicy całkowicie odpowiada pionowej postawie ciała. Niewiele wiadomo o budowie kończyny górnej. Nieliczne znaleziska pozwalają sądzić, że była ona przystosowana do funkcji manipulacyjnych, a ręka z kciukiem przeciwstawnym innym palcom. Obok znalezisk kostnych znaleziono również narzędzia kamienne (używanie narzędzi jako wskaźnik istnienia kultury uznano za kryterium człowieczeństwa). Australopiteki tworzyły kulturę osteodontokeratyczną (kulturę kości, zębów, rogu). Środowiskiem geograficznym australopiteków było bezdrzewna lub słabo zadrzewiona sawanna obfitująca w zwierzynę łowną.

3. Zmiany proporcji ciała wraz z wiekiem

Proporcje małego dziecka wraz z wiekiem zmieniają się i różnią się od proporcji osoby dorosłej. Jest to wynikiem różnej dynamiki rozwoju poszczególnych cech. Noworodki i niemowlęta posiadają: dużą głowę, krótką szyję, długi tułów, krótkie kończyny. Proporcje kończyn górnych i dolnych-ok.5 roku życia długość kończyn dolnych jest mniejsza od kończyn górnych. Podudzie w stosunku do uda, a przedramię w stosunku do ramienia jest dłuższe. W ciągu rozwoju ontogenetycznego dł. kończyn dolnych zwiększa się ok. 5 razy, a długość kończyn górnych ok.4 razy. Zmiany długości tułowia z wiekiem-długość tułowia zwiększa się trzykrotnie po trzecim roku życia wzrastanie staje się wolniejsze w stosunku do kończyn. Po pewnym okresie dojrzewania następuje wyrażane wyrównanie proporcji związane z zahamowaniem wzrostu kończyn i dalszym wzrostem tułowia. Kształt klatki piersiowej- u noworodków jest cylindryczna, a w roku rozwoju osobniczego ulega spłaszczeniu związane jest to z większym tempem wzrostu wymiaru poprzecznego w stosunku do wymiaru strzałkowego, a także zmianą kąta ustawienia się żeber. Zmiana obwodu głowy w stosunku do obwodu klatki piersiowej-u noworodka obwód głowy jest o ok. 2 cm. Większy od obwodu klatki piersiowej, w 3 m-c życia następuje przekrzyżowanie się obu tych obwodów, jest to moment zmienny i zależy od osobnika, ponieważ dzieci są w wieku 3 lat u których obwód głowy jest większy od obwodu klatki piersiowej.

Zestaw III
1. Cechy ludzkie

Człowiek jako jedyny naczelny dostosowany do chodu, biegu; - wykształciły się 4 krzywizny kręgosłupa; - nastąpiło poszerzenie trzonów kręgowych, zmniejszenie wyrostków kolczystych oraz zmiana kierunku ich ułożenia (bardziej dachówkowe); - kość krzyżowa skrócona i poszerzona; - klatka piersiowa spłaszczona; redukcja żeber do 12 par; - kończyna górna skrócona, w obrębie łopatki (powiększenie części podgrzebieniowej); - kości przedramienia wysmukłe, mniej wygięte, ręka uległa poszerzeniu; - miednica skrócona i poszerzona; - zmniejszenie masywności spojenia łonowego a zwiększenie masywności guzów kulszowych; - kości kończyn dolnych wydłużone; - kąt szyjkowo-trzonowy kości udowej powiększony spowodował bardziej zbieżne ustawienie kolan, skrócenie rzepki, kości podudzia ułożone bliżej siebie (niniejsze tyłozgięcie); - wydłużenie kości stepu, ruch podłużny i poprzeczny; -powiększenie mózgu powoduje przebudowę czaszki; - zmniejszenie masywności szczęki, zębów, przesunięcie podpory czaszki ku przodowi, wzrost puszki mózgowej i redukcja części twarzowej; - ośrodek mowy Groka; - pełny rozwój mięśni mimicznych; - rozwój mięśni związany z powiększeniem zdolności manipulacyjnej; -wzrost masy mięśni przywodzących i prostujących udo, rozwój mięśni goleni, wydłużenie ścięgna Achillesa; - układ oddechowy (obniżenie położenia krtani, pojawiają się mięśnie napinające struny głosowe, redukcja płata podsercowego, serce poszerzone i przemieszczone ku dołowi i w lewo; -powiększenie unaczynienia komory górnej a zmniejszenie komory dolnej; - nerki obniżone, pęcherz spłaszczony, macica przesunięta w głąb miednicy; - dobrze rozwinięte wargi sromowe większe i gruczoły piersiowe; - redukcja lewego płata wątroby, wyodrębniony wyrostek robaczkowy; -zmiana kształtu małżowiny usznej i nosa; - zmienność cech fizycznych; - zwolnienie tempa rozwoju osobniczego, dłuższe dzieciństwo i młodość.

2. Typologia Sigaud'a

C. Sigaud- opisał typy :trawienny, oddechowy, mięśniowy, mózgowy pod względem anatomicznym, wychodząc z założenia, że przewaga określonych układów anatomicznych decyduje o typie budowy. Typy te wiązał z klimatem i doborem zawodowym. Przewaga rozwoju poszczególnych układów decyduje o typie konstytucjonalnym. Typy te mogą występować w postaci czystej bądź jako nieregularne. W typach nieregularnych występują jedynie tendencje w kierunku jednej z form budowy. Czyste typy są harmonijne i piękne, nie zależnie od tego jakiego są one rodzaju. Typy zmieniają się w ciągu życia
3. Wiek rozwojowy 12-16

okres starszego dzieciństwa- to okres zróżnicowania płciowego. Rozpoczyna się on od wymiany uzębienia mlecznego na stałe, kończy się zaś uzyskaniem dojrzałości płciowej. U dziewcząt ma to miejsce najczęściej między 12 a 15 rokiem życia, u chłopców zaś około 16-18 miesięcy później. Pod koniec tego okresu wyraźnie zaznaczają się różnice dymorficzne w postaci większej szerokości barków u chłopców i bioder u dziewcząt. Układ limfatyczny po okresie największego rozwoju ulega regresji. Wzrost gałki ocznej w kierunku przednio-tylnym przy mniejszej elastyczności prowadzi do występowania przejściowej krótkowzroczności okołopokwitaniowej. Okres dojrzewania płciowego przypada u dziewcząt na około dwunasty rok, a u chłopców na czternasty i decyduje o dojrzałości osobniczej dojrzałość płciowa nie jest równoznaczna z dojrzałością fizyczną i psychiczną uzyskiwaną kilka lat później. Dojrzałość rozwoju różnych narządów, gruczołów dokrewnych, zwłaszcza wzmożona czynność przysadki, tarczycy, nadnercza gruczołów płciowych, stanowi o nagłym skoku rozwojowym ustroju. Skok wysokości ciała wyraża się w przyrostach rocznych wynoszących 6-9 cm, gdy uprzednio wynosił 3-4 cm . Ciężar ciała wzrasta wolniej około 5-6 kg rocznie lecz trwa dłużej. W tym czasie mniejsze są przyrosty długości tułowia, szybsze zaś kończyn górnych i dolnych, w tym stóp i rąk. Powoduje to przejściową dysharmonię budowy, niezgrabność ruchów. Szybsze wzrastanie tułowia i wyrównanie dysharmonii ma miejsce po okresie dojrzewania, gdy zakończone jest wzrastanie. W okresie tym kształtuje się budowa męska lub kobieca - wzrasta klatka piersiowa, szerokość barków u chłopców, a bioder u dziewcząt. Różnice płci pogłębia szybki rozwój umięśnienia u chłopców a otłuszczenia u dziewcząt, rozrost krtani powodujący wydłużenie strun głosowych i mutację głosu chłopców, pojawia się męskie owłosienie w okolicy łonowej, tułowia, twarzy, szybko wzrastają jądra i prącie. U dziewcząt następuje pełny rozwój warg sromowych, rozrasta się tkanka tłuszczowa na wzgórku łonowym, rozrasta się pierś. Pod koniec tego okresu zwiększa się pojemność życiowa płuc, wymiary serca. Skok pokwitaniowy może powodować niemiarowość oddechu, wahania ciśnienia i omdlenia. Okres ten trwa około 4-5 lat. Jego długość i intensywność w dużej mierze zależą od typu budowy. Mniej zaznacza się bowiem skok pokwitaniowy u osobników o budowie ektomorficznej. Okres ten dzieli się na etapy

Zestaw IV
1.Endogenne i egzogenne czynniki rozwoju

Genetyczna determinacja płci wpływa na zróżnicowanie tempa wzrastania i kształtowanie się ostatecznych wymiarów ciała. Przez cały okres wzrastania dziewczęta są bardziej zaawansowane w rozwoju w stosunku do wartości ostatecznych. Opóźnienie dojrzewania chłopców wpływa na osiąganie przez nich większych wymiarów ciała, a także leży u podstaw kształtowania odmiennych proporcji w efekcie mężczyźni charakteryzują się szerszymi barkami, płaską klatką piersiową i krótszym tułowiem, dłuższymi kończynami, silniejszym umięśnieniem. Genotyp żeński warunkuje również większą odporność na wpływ czynników środowiskowych z kolei mężczyźni są biologicznie słabsi, przejawia się większa śmiertelność. Wpływ cech rasowych na kształtowanie się różnic jest stosunkowo mała. Odmiana czarna od białej jest dojrzalsza biologicznie. Płody czarne maja większą liczbę centrów kostnienia szkieletu, szybciej dojrzewają, lepsza sprawność motoryczna. Odmiana żół6ta wykazuje opóźnienie rozwojowe co do białej. Najszybciej dojrzewają dzieci z dużą masą ciała i obfitą podściółką tłuszczową. Najwolniej dzieci bardzo smukłe. Dziewczęta późno dojrzewające mają chłopięcą budowę natomiast chłopcy wcześniej dojrzewające mają budowę dziewczęcą. Mezomorfiacy mają pośrednie tempo dojrzewania.

Endogenne: paragenetyczne - matka oddziałuje na płód w okresie ciąży poprzez swoje własności metaboliczne i konstytucyjne bo przekazuje oprócz genów informacje znajdujące się w organellach komórkowych. We wczesnych etapach ontogenezy właściwości matki przygłuszają własne genetyczne predyspozycje płodu. Wykazano silniejsze reakcje między matką a dzieckiem: wysokość ciała, kształt głowy, nosa, barwy oczu, włosów. Wraz z wiekiem matki, następuje skrócenie czasu trwania ciąży i zwiększenie wad wrodzonych u potomstwa. W środowisku miejskim najlepiej rozwijają się dzieci matek w wieku 25-32 lata i ojców o 3 lata starszych. Dzieci matek młodocianych rodzą się duże ale wykazują spowolnienie dalszego rozwoju. Dzieci pierwotne są krótsze, lżejsze, częściej występują wady wrodzone, maja mniejszą liczbę centrów kostnych. W zależności od liczby ciąży wzrasta śmiertelność okołoporodowa i liczba poronień somatycznych.

Egzogenne: biogeograficzne modyfikatory naturalne (flora, fauna, klimat, ukształtowanie terenu), modyfikatory rozwojowe (pochodzenie społeczne, tradycje i zwyczaje). Czynniki środowiska zewnętrznego wymuszają zmiany adaptacyjne polegające na modyfikacji ustalonej genetycznie linii rozwoju. W klimacie umiarkowanym szybciej dojrzewają dziewczęta i maja dłuższy okres płodności. W klimacie zimnym i tropikalnym jest opóźnienie w rozwoju ale w tropikalnych mają mniejszą wysokość ciała i niższy poziom przemiany materii. Odwrotnie jest w klimacie zimnym. Pory roku działają na rytm wzrastania: wiosną przyrost wysokościowy, a jesienią masy ciała. W strefie górskiej zwiększa się liczba czerwonych ciałek krwi, poziom hemoglobiny, obniża się ciśnienie, wolniejsza praca serca, mniejsza liczba monocytów i leukocytów
2. Typologia Manouvrier'a i Viola'i

MONOUWIER - dzielił typ budowy ciała w zależności od stosunku długości kończyn dolnych do reszty wysokości ciała. Wskaźnik skeliczny = wys. - wys. siedz./wys. siedz. x 100. VIOLA - stosował precyzyjne pomiary antropometryczne. Typologia oparta jest na 10 pomiarach(dł. mostka, dł. kończyn górnych bez rąk, dł. do kostki, szer. i gł. klatki piersiowej, szer. nadbrzusza. Wkład Violi: wprowadził pojęcia „średniej” i „normy” dla poszczególnych populacji; trójwymiarowość pomiarów (opoj. objętości), bardzo precyzyjne techniki pomiarowe, nowe koncepcje sprzecz. morfol. między zróżnicowaniem kształtów a objętością
3. Dowody świadczące o przynależności człowieka do Królestwa Zwierząt

PODOBIEŃSTWO DO STRUNOWCÓW - występowanie u płodów związków struny grzbietowej, szczelin skrzelowych w gardzieli, cewkowata budowa centralnego układu nerwowego. PODOBIEŃSTWO DO KRĘGOWCÓW - odmienna symetria ciała, wew. szkielet kostny, brak szkieletu, ciało pokryte skórą o wielowarstwowym naskórku, układ nerwowy położony ponad szkieletem osiowym, ukł. pokarmowy pod szkieletem osiowym. PODOBIEŃSTWO DO SSAKÓW - rozwój w organizmie matki, sposób oddychania po urodzeniu, pęcherzykowata budowa płuc, stałocieplność, uwarstwienie tłuszczu podskórnego, włosy, gruczoły potowe, zamknięty obieg krwi, zróżnicowanie uzębienia (na siekacze, kły , trzonowce), 3 kostki słuchowe w uchu, zewnętrzny przewód słuchowy, staw żuchwowy. PODOBIEŃSTWO DO NACZELNYCH - silny rozwój mózgowia, zwiększenie kresomózgowia, płat tylny, skrócenie twarzoczaszki, zmniejszenie uzębienia, 4 kategorie zębów, zmiana ułożenia oczodołu w przód, obecność obojczyka, 2 pary kończyn, chwytna ręka posiada ruchliwy nadgarstek dzięki stawowemu połączeniu k. przedramienia, jelito ślepe, jądra w worku mosznowym, prącie zwisające, 1 para sutek, poj. macica, wydłużenie okresu dzieciństwa

Zestaw V
1. Genetyczne uwarunkowania cech morfo-funkcjonalnych

Decydują o tym GENY WZRASTANIA: a)geny I-rzędu - decydują o podziałach kom. I zróżnicowaniu po zapłodnieniu; b)geny II-rzędu - w okresie płodowym odpowiedzialne za wzrost zarodka i płodu; c)geny III-rzędu - sterują rozwojem od urodzenia do dojrzewania. Wyróżniamy: kompleks dziecięcy - faza aktywności kompleksu dziecięcego pokrywa się mniej więcej z fazą aktywności przysadki czynnika wzrastania (somatotropiny); kompleks pokwitaniowy - steruje rozwojem w fazie aktywności sterydów
2. Skład tkankowy ciała...

Skład tkankowy ciała- model chemiczny wyróżnia w obrębie masy ciała: tłuszcz, białko, węglowodany, minerały, woda. Model anatomiczny: tłuszcz, mięśnie, kość, organy wewnętrzne, pozostałe tkanki. WODA - ciecze zawarte we krwi, w przestrzeniach zewnątrz i wewnątrzkomórkowych, jamy stawowe, oczy, duży przewód pokarmowy. Całkowita ilość wody: u mężczyzn-60%, u kobiet-50%, u noworodków 80-90% masy ciała. U obu płci z wiekiem zmniejsza się ilość wody.

Tkanka mięśniowa- zawiera ok.80% wody, która odgrywa istotną rolę w czasie skurczu przestrzeni między włóknami tam 25% z 30% wody; - w obrębie masy ciała beztłuszczowe mięśnie stanowią 49%, - w tkance mięśniowej jest 4% tłuszczu; - liczba komórek nerwowych jest cechą zdeterminowaną genetycznie i ustalona w trakcie 4-5 m-ca życia płodowego. -stopień rozwoju t. mięśniowej zależy od czynników środowiskowych; - silną kontrolę genetyczną stanowi struktura mięśnia (tzw. Proporcja włókien szybkokurczliwych do wolnokurczliwych).

Tkanka kostna- stanowi podporę dla miękkich części ciała, dostarcza punktów przyczepu mięśni i chroni delikatne tkanki, - stanowi ok.97-98% wysokości ciała, pozostałe tkanki to tkanki chrzęstne; -szkielet to: ok. 15% masy ciała noworodka, ok. 16-17% dorosłego przed 50 rokiem życia, ok. 13-14% u osób starszych; - wymiary szkieletu są silniej zdeterminowane genetycznie, większą determinację genetyczna wykazują wymiary długie szkieletu, słabszą wymiary szerokości; - zły trening może doprowadzić do zwyrodnienia w okolicy kręgosłupa oraz przekrwienia okolicy nasad kostnych i przedwczesnego zakończenia rozwoju kości długich.

Tkanka tłuszczowa- występuje w rozproszeniu jak i w obrębie narządów wewnętrznych; - 95% tłuszczu występuje w tkance tłuszczowej; - cechy słabo zdeterminowane genetycznie stanowią najbardziej stabilną cechę organizmu; - są 3 momenty hamowania się komórek tłuszczowych (3 trymestry ciąży, 2 połowa pierwszego roku życia, okres przedpokwitania; -rodzaje tkanki tłuszczowej: brunatna i biała (różnią się między sobą funkcją i rozmieszczeniem)
3. Pochodzenie człowieka współczesnego

HIPOTEZA WIELORELIGIJNA - homo erektus migrował poza Afrykę około 2mln lat temu, ewolucja homo sapiens, neandertalis. HIPOTEZA MONOCENTRYCZNA - pożegnanie z Afryką, wg niej do wyłonienia człowieka współczesnego doszło na terenie Afryki, stąd homo sapiens sapiens dokonał ekspansji na inne kontynenty Starego Świata, wypierając żyjące tam homo sapiens erektus i neandertalis. Korzenie zróżnicowania rasowego około 150tys lat.

Zestaw VI
1. Typologia Pawłowa

Typologia Pawłowa - Uwzględnił rodzaje i stopień reaktywności układu nerwowego, zwłaszcza wzajemny stosunek układów sygnalizacyjnych. I układ - związki między bodźcami zewnętrznymi a wrażeniami zmysłowymi. II układ - procesy zachodzące w korze mózgowej, wiążące się z myśleniem abstrakcyjnym i zdolnością posługiwania się mową. Typy: artyści - ludzie o przewadze I układu wykazują skłonności do histerii, myśliciele - przewaga II układu, typ pośredni - układy sygnalizacyjne w równowadze. Typy: żywy - sangwinik, pobudliwy - choleryk, spokojny - flegmatyk i Słaby - melancholik.
2. Wspólne cechy człowieka z ssakami i kręgowcami

Inaczej okres starszego dzieciństwa, który rozpoczyna się od wymiany uzębienia mlecznego na stałe, kończy zaś uzyskaniem dojrzałości płciowej. U dziewcząt 12-15 lat u chłopców 16-18 m-cy później. Wzrasta sprawność ruchowa, siła mięśni oraz odporność ustroju. Pod koniec tego okresu zaczynają się zaznaczać różnice dymo9rficzne w postaci większej szerokości barków u chłopców i szerszych bioder u dziewcząt. W tym okresie kształtuje się budowa męska i kobieca. Wzrasta klatka piersiowa. Szybki rozwój mięśni u chłopców, a otłuszczenia u dziewcząt, rozrost krtani - mutacje głosu chłopców, pojawia się męskie owłosienie okolicy łonowej, tułowia, twarzy; szybko wzrastają jądra i prącie. U dziewcząt następuje pełny rozwój warg sromowych, rozrasta się tkanka tłuszczowa na wzgórku łonowym, rozrasta się pierś. Pod koniec tego okresu zwiększa się pojemność życiowa płuc i wymiary serca
Zestaw VII
1. Homo habilis a Homo erectus
2. Typologia Bunak'a

Typologia Bunaka - Uważał że klasyfikacja morfologiczna musi się opierać na najważniejszych tkankach ustroju (szkielet, mięśnie). Wymienił 7 cech budowy i 4 typy bud: stenoplastvczny - smukły, klatka piersiowa płaska, zapadnięte boki, szyja długa i wąska, plecy o wyraźnych krzywiznach, umięśnienie i otłuszczenie słabe, skóra cienka, sucha. Mezoplastyczna - klatka piersiowa cylindryczna, nadbrzusze proste wypełnione, szyja średnia plecy proste małe krzywizny, umięśnienie i otłuszczenie średnie, skóra gruba elastyczna. Europlastyczna - klatka piersiowa stożkowata, nadbrzusze okrągłe duże, szyja gruba krótka, umięśnienie słabe, otłuszczenie bogate, skóra elastyczna. Subplastyczna - klatka piersiowa stożkowata lub cylindryczna, nadbrzusze wypukłe duże okrągłe, szyja średnia, silne krzywizny, umięśnienie małe i słabe, skóra cienka lub średnia
3. Wpływ obciążeń fizycznych na poszczególne wieki rozwojowe

Aktywność ruchowa wywołuje szereg procesów: - nerwowych i - humoralnych, utrzymujących homeostazę organizmu w warunkach zwiększonych obciążeń, niedogodności, zmiany środowiska zewnętrznego. Stymulowana akt. ruch. jest jedną z przyczyn akceleracji rozwoju.

Okres niemowlęcy - ćwiczenia w tym okresie mają. charakter stymulujący i przyspieszający rozwój motoryczny i społeczny - ćwiczenia naturalne: zabawy statyczne i dynamiczne; ćw. maj ą wpływ na wcześniejszą postawę, zdolność, rozwój psychiki.

Okres dorastania - stymulacja poprzez ćw. ogólnorozwojowe, naturalny rozwój motoryki. 10-11 lat - właściwa motoryczność, nawyki ruchowe, koordynacja. 11-12 lat -szybkość. 15-16 lat - siła. 16-17 lat - wytrzymałość. Trening ma wpływ na koordynację, ruch równoważne, rozwój układu krążenia i oddechowego, hartowanie organizmu, rozwój układu immunologicznego, zdolności przystosowawcze, siłę, wytrzymałość, masę mięśniową.

Okres dorosły - regeneracja sił, stały poziom cech motorycznych, sprawność układu oddechowego i krążenia, stała wydolność, odporność organizmu, zdolności przystosowawcze.

Okres starczy - zahamowanie, zmniejszenie tkanek aktywnych zwiększa konsumpcję i przemianę materii, obniżenie poziomu cholesterolu i tłuszczu, zahamowanie siły mięśniowej, zahamowanie zmian inwolucyjnych.

Zestaw VIII
1. Genetyczne uwarunkowania tkanek mezo, endo i ektomorficznych

W koncepcji Scheldona każdy osobnik posiada w różnym nasileniu elementy trzech komponentów - typów budowy. Każdy osobnik jest oceniany w siedmiostopniowej skali w stosunku do trzech komponentów:

1.endomorfi (przewaga układu trawiennego)

2.mezomorfi (przewaga kości i mięśni)

3.ektomorfi (przewaga układu nerwowego).

TYP EKTOMORFICZNY

Głowa mała, twarz szczupła, mała o delikatnych kościach policzkowych, żuchwa drobna, rysy twarzy delikatne; szyja smukła, o pochyłej części przedniej, na przekroju okrągła

Górna część tułowia obojczyki delikatne o ostrych kształtach, plecy wąskie, kościste, słabo umięśnione, barki wąskie, kościste, często pochylone do przodu, klatka piersiowa płaska, o dolnej szerokości mniejszej niż górna, żebra zarysowane przez skórę o ostrym kącie międzyżebrowym

Kończyny górne długie, słabo umięśniona, kości cienkie, nadgarstki cienkie kościste, ręce wąskie, palce długie o uwypuklonych stawach

Dolna część tułowia brzuch mały lekko wklęsły, słabo umięśniony, talia wąska, miednica wąska i płaska; okolica lędźwiowa płaska, pośladki szczupłe, słabo umięśnione, wystający kolec biodrowy

Kończyny dolne długie, cienkie, słabo umięśniona, stopy smukłe, wąskie, o długich palcach z uwypuklonymi stawami.

Osobników cechuje cerebrotonia: powściągliwy, uważny, nadmiernie szybkie reakcje

TYP MEZOMORFICZNY

Głowa mała; twarz duża, kwadratowa lub podłużna, kości jarzmowe masywne, żuchwa ostro zarysowana, rysy twarzy grube, szyja umięśniona w kształcie piramidy lub trapezu, o przekroju poprzecznym dominującym nad przednio tylnym

Górna część tułowia obojczyki grube i ciężkie, plecy o silnej rzeźbie mięśni w formie odwróconego trapezu, barki umięśnione, klatka piers. długa, umięśniona i głęboka, żebra grube o kącie międzyżebrowym zbliżonym do prostego

Kończyny górne silnie umięśnione, wyraźnie zaznaczone mięśnie: naramienny, biceps i triceps, nadgarstki kościste i masywne, ręce silnie umięśnione, kwadratowe

Dolna część tułowia brzuch płaski, silnie umięśniony, talia niska, wyraźnie zaznaczona, mięśnie miednicy wyraźne, pośladki z boku wklęsłe, zaznaczona silnie lordoza lędźwi

Kończyny dolne harmonijnie rozwinięte, udo silnie umięśnione, o uwypuklonych powierzchniach bocznych, wydatny mm brzuchaty łydki, kości i stawy masywne, stopy duże masywne, o uwydatnionych stawach palców

Osobników cechuje somatonina: aktywny, odważny, chęć władzy, niewyraźliwy, skłonny do ryzykanctwa

TYP ENDOMORFICZNY

Głowa widziana od przodu jest duża i okrągła, rzeźba kości słaba, policzki otłuszczone, rysy twarzy miękkie i zaokrąglone, szyja cylindryczna o łagodnym i miękkim konturze, często krótka, Przekrój poprzeczny szyi jest równy przednio tylnemu

Górna część tułowia okolica obojczyków miękka i otłuszczona, plecy gładkie, bez zaznaczonych mięśni, szerokie w formie trapezu, barki kwadratowe o słabej rzeźbie, klatka piersiowa głęboka, dolna cięciwa przewyższa górną, krótka o szerokim kącie rozwartym międzyżebrowym

Kończyny górne ramiona grube i masywne, nieco mniej masywne przedramiona, rzeźba mięśni słaba, okolica nadgarstków otłuszczona, ręce krótkie o drobnych kościach i krótkich palcach.

Dolna część tułowia brzuch duży, przekrój przednio tylny dominuje nad poprzecznym, brak wcięcia w talii lub talia słabo zaznaczona, miednica szeroka z dużymi poduszkami tłuszczu po bokach bioder, u dorosłych brak lordozy lędźwiowej, pośladki duże zaokrąglone, Fałdy tłuszczowe na brzuchu niekiedy zwisające

Kończyny dolne udo duże miękkie, przy złączonych piętach uda stykają się na całej długości, w obrębie łydki są lekko uwypuklone zewnętrzne krzywizny, kości goleni są drobne i okrągłe, stopy otłuszczone o krótkich palcach i drobnych kościach

Osobników cechuje wiscerotonia: towarzyski, pogodny, tolerancyjny, uprzejmy, zrównoważony w nastroju

2. Teoria Darwina na tle innych teorii

Teoria Darwina jest teoria ewolucji, wyjaśniająca mechanizmy ewolucji. Została przedstawiona w dziele Karola Darwina "O powstawaniu gatunków" w 1858 r. Swoją teorię Darwin oparł na następujących prawach:

1.prawo zmienności powszechnej i bezkierunkowej, które mówi, że gatunki charakteryzuje duża zmienność dziedziczna i nie dziedziczna, jedynie zmiany dziedziczne mają znaczenie w ewolucji,

2.prawo olbrzymiej różnorodności organizmów, które mnożą się w postępie geometrycznym,

3.prawo walki o byt, która jest mechanizmem ograniczającym nadmierną liczbę organizmów, walka o byt może się odbywać bezpośrednio między dwoma różnymi gatunkami w układzie ofiara - drapieżnik lub pośrednio, w obrębie jednego gatunku w wyniku konkurencji o tę samą niszę ekologiczną,

4.prawo dziedziczenia, które mówi, że osobniki które przeżyły przekazują korzystne cechy swemu potomstwu,

5.prawo doboru naturalnego - w walce o byt przeżywają osobniki najlepiej przystosowane, formy pośrednie wymierają, co prowadzi do coraz większej rozbieżności cech w następnych pokoleniach i powstania z czasem form bardzo różniących się od form wyjściowych i powstawania nowych gatunków.

Zaproponowane przez Darwina wyjaśnienie powstawania zmian ewolucyjnych było tak proste i logicznie udokumentowane, że szybko zostało przyjęte przez większość biologów.
3. Okres rozwojowy 7-11 lat

Zestaw IX
1. Typologia Lindegarda

Typologia Lindegarda - nacisk na tkankowe proporcje ciała, bazuje na pomiarach antropomorficznych, o bud decyduje rozwój i skład: tkanki kostnej ,mięśniowej, tłuszczowej Ilościowy rozwój uzależniony jest od: czynnika długości (kości) powoduje kształtowanie się kości długich i smukłych, przez śródchrzęstny rozwój nasad kostnych. Czynnik tęgośći - wpływa na rozwój szkieletu masywnego o kościach krótkich i grubych - przewarstwienie. Czynnik umięśnienia - rozwój muskulatury - dynamometr. Czynnik odłuszczenia - decyduje o ilości tkanki tłuszczowej, oblicza się go równaniem regresji jako reszty po wytraceniu z ogólnej masy tkanki kostnej i mięśniowej.

2. Genetyczne uwarunkowania cech morfologicznych i funkcjonalnych

Do cech silnie uwarunkowanych genetycznie nalezą wymiary kostne, w warunkach optymalnych cech te realizują w pełni swój pułap genetyczny. Największą stabilność wykazuje wysokość ciała i wymiary kości długich. Najsłabszą determinację genetyczną wykazuje szerokość nasad kostnych oraz duże cięciwy tułowia np. szerokość barków, bioder i głębokość klatki piersiowej. Tkanki miękkie tj. tkanka tłuszczowa i mięśniowa są wrażliwe na oddziaływanie czynników środowiskowych. Liczba włókien mięśniowych jest zawsze stała i określona już w 4-5 miesiącu życia płodowego. W przebiegu dalszego rozwoju zwiększa się tylko ich masa i zmienia wewnętrzna struktura mięśni. Proporcja włókien FT do ST a więc przystosowanie do wysiłku wytrzymałościowego lub krótkotrwałego i szybkiego jest również z góry określona. Najbardziej uzależniona od czynników zewnętrznych jest tkanka tłuszczowa. Wzrost tkanki tłuszczowej odbywa się w wyniku dwóch procesów. Pierwszy polega na powiększeniu się rozmiarów komórek tłuszczowych. Drugi związany jest ze zwiększeniem liczby komórek. Pierwszy proces jest odwracalny , natomiast drugi nie. Rozrost tkanki tłuszczowej ma miejsce w 3 trymestrze ciąży, w okresie 6-12 miesiącu życia , oraz w okresie przedpokwitaniowym. Fakt, że tkanka tłuszczowa rozwija się w tym okresie jest zdeterminowany genetycznie.

3. Początki Antropologii w PL

Początków antropologii możemy się dopatrywać już na przełomie XIII i XIV wieku, w pismach prawie legendarnego polskiego kronikarza Dzierzwy (Mierzwy), któremu udało się wywieść pochodzenie Polaków od Jozefata. Pomijając ten tyleż starodawny, co anegdotyczny przyczynek do antropologii, należy jednak uwzględnić wkład innych polskich uczonych zajmujących się nauką o człowieku, takich jak Jędrzej Śniadecki, który już w 1811 r. w swej "Teorji jestestw organicznych" nakreślił jako pierwszy w Polsce zarys tej nauki. Współcześnie z działalnością antropologiczną Paula Broca w Paryżu na Uniwersytecie Jagiellońskim wykładał antropologię znany naukowiec i lekarz Józef Majer (1808-1899). Dzięki temu uczonemu powstała w 1876 przy Akademii Umiejętności w Krakowie Komisja Antropologiczna

Zestaw X
1. Typologia Skerlij'a

B. Skerlj wprowadził pojęcie wektorów budowy ciała. Na przeciwnych końcach każdego wektora znajdują się abstrakcyjne idealnie typy budowy, przeciwstawne sobie. Pomiędzy typami skrajnymi, wzdłuż wektorów rozłożone są wartości pośrednie. Skerlj wyróżnił następujące aspekty budowy:

dymorfizm płciowy ( wektor przebiega między skrajnie męską i skrajnie żeńską budową )

proporcje ciała w ujęciu typów Weidenreicha.

plastyczność- wykształcenie tkanek miękkich, wektor przebiega od typu hiperplastycznego do hipoplastycznego.

aspekt dystrybucyjny określa sposób rozkładu tkanki tłuszczowej. Aspekt ten wyrażają dwa wektory: jeden określa otłuszczenie górnej części ciała w stosunku do dolnej , drugi otłuszczenie tułowia do otłuszczenia kończyn
2. Charakterystyka okresu starczego

U obu płci do ok. 50 - 60 roku życia. W tym okresie widoczne jest: wypadanie i siwienie włosów, odkładanie tkanki tłuszczowej.

Okres starości - dzieli się na 3 podokresy: a) zmiany wsteczne są wyraźnie zaznaczone, trwa do ok. 65 - 70 roku życia b) zmiany są bardzo wyraźne, skóra jest zwiotczała, zwiotczałe więzadła i mięśnie, uwstecznienie funkcji zmysłów, trwa do ok. 80 roku życia c) po 80 roku życia, zanikanie różnic płciowych i konstytucyjnych, ponowne wychodzenie ciała
3. Zmiany składu tkankowego

z punktu widzenia antropologii, najprostszy model to model dwuelementowy wg którego ciało składa się z tłuszczu i masy ciała szczupłego- tu zalicza się kości i mięśnie, oraz wodę. Przyjmuje się, że jej zawartość to 71-72 g na 100g tkanki mięśniowej, podczas zmian rozwojowych całkowita woda ciała ulega powiększeniu wg takiego samego wzorca jak wzrost masy, więc obserwuje się relatywnie szybki wzrost w okresie niemowlęcym i nieco wolniejsze tempo rozwoju w okresie dzieciństwa wczesnego. W czasie skoku pookwitaniowego powiększenie zawartości wody jest większe u chłopców niż u dziewcząt co jest związane z różnicą w masie mięśni. Utrzymuje się to aż do śmierci. Masa ciała szczupłego wzrasta podobnie jak masa i wysokość ciała. Masa szkieletu powiększa się zgodnie ze wzrostem wysokości ciała. Szkielet małego dziecka waży około 95 g , u osób dorosłych M- 4,4 kg a u K 2,8 kg.

Masa szkieletu jest generalnie większa u M i różnica ta powiększa się w okresie pokwitania.

Liczba włókien mięśniowych jest ustalona w 3 trymestrze ciąży i jest nie zmienna. Dalszy rozwój masy mięśniowej przebiega stopniowo do okresu pokwitania - w czasie dojrzewania przyrost umięśnienia jest stosunkowo większy u M.

Całkowity tłuszcz ciała wzrasta intensywnie w pierwszych 2-3 latach życia. Potem wartości stabilizują się, aż do okresu pokwitania. W okresie przed dojrzewaniem obserwuje się u obu płci powiększenie masy tłuszczu. Natomiast w okresie dojrzewania wzrost masy tłuszczowej tylko u kobiet pod wpływem estrogenów.

Zestaw XI
1. Historia antropologii na świecie

Antropologia jako osobna gałąź wiedzy ludzkiej istnieje stosunkowo krótko. Wprawdzie jej początków doszukiwać się można już w starożytnej Grecji, w pismach Herodota, Hipokratesa i innych, naukowe jednak ujęcie i podstawy tej dziedziny wiedzy ludzkiej przedstawił dopiero chirurg francuski Paul Broca. On pierwszy określił dokładnie zadania antropologii i opracował metody jej badań, kładąc tym samym podwaliny pod tę nową dziedzinę wiedzy. W roku 1859 założył w Paryżu pierwsze Towarzystwo Antropologiczne, a w 1876 r. powstała tam z jego inicjatywy pierwsza szkoła antropologiczna: L'Ecole d'Antropologie de Paris.
2. Znaczenie hormonów

Regulacja hormonalna dojrzewania - głównym układem, który kieruje procesami dojrzewania jest układ podwzgórzowo-przysadkowy. Podwzgórze oprócz przewodzenia bodźców nerwowych posiada zdolność produkowania substancji o właściwościach hormonów. Produkowane w jądrach podwzgórza to: wazopresyna, oksytocyna i czynniki uwalniające. Przysadka mózgowa zbudowana jest z 2 rodzajów tkanek: nabłonek nerwowy i tkanka nerwowej zbudowanej z płatów. Tylny magazynuje i uwalnia 2 hormony: oksytocyne i wazopresyne. Układ podwzgórzowo-przysadkowy jest odpowiedzialny za początek i przebieg dojrzewania, rytmiczność, miesiączkowanie, dobowy rytm wydzielania gruczołów dokrewnych, za utrzymanie ciepła ciała. Hormon somatotropowy wywiera wpływ na przemiane materii komórek obwodowych. Pozostałe hormony płata przedniego i przysadki pobudzają czynności gruczołów dokrewnych. Podwzgórze reguluje wydzielanie hormonów na zasadzie sprzężenia zwrotnego. Tarczyca wpływa na wzrost organizmu i rozwój umysłowy. Grasica odgrywa ważną rolę w tworzeniu bariery komórkowej
3. Metoda morfogramow Olivier'a

Zestaw XII
1. Typologia Ross'a
2. Wiek rozwojowy 1-3

OKRES PONIEMOWLĘCY rozpoczyna się na przełomie 1 i 2 r.ż. i trwa mniej więcej dwa lata, a więc do ukończenia przez dziecko 3 r.ż.. Jest to okres dalszego intensywnego rozwoju psychoruchowego. Umiejętność samodzielnego chodzenia, wzrastające sprawności manipulacyjne pozwalają dziecku poznawać najbliższe otoczenie, świat przedmiotów i istot żywych. Zabawa manipulacyjna i ruchowa stanowi typowy dla tego okresu rodzaj działalności małego dziecka, które łączy ogólną ruchliwość całego ciała, umożliwiającą mu stałe ćwiczenie motoryki , z bezustanną aktywnością rąk i palców skierowaną na przedmioty i zabawki. Nie mniej istotnym terenem ćwiczeń motorycznych są ruchy narzędziowe, dzięki którym małe dziecko przyswaja sobie proste czynności z dziedziny samoobsługi np. nakładać buciki
3. Wkład i znaczenie antropologii w nauce o KF, nauk przyrodniczych i humanistycznych

Podbudowuje stronę teoretyczną wychowania fizycznego, dostarcza problematyki naukowej. Kierunki: opracowanie nowych metod i technologii badawczych w ramach zagadnień ontogenetycznych. Badane są prawidłowości rozwoju biologii, analiza zmienności budowy ciała jako efektu zmian rozwojowych, próba określenia ostatecznej wysokości ciała, morfologiczne uwarunkowania wydolności i sprawności fizycznej, określenie genetyczne uwarunkuje motoryczne określenie rytmu w pracy i treningu.

Współpraca z entologią, nauką badającą kultury społeczeństwa od chwili powstania 3 działów: - kultura materialna - obejmuje zagadnienia gospodarcze tj. zdobywanie żywności, wytwarzanie narzędzi; - kultura duchowa - obejmuje wierzenia, magię, muzykę; - kultura społeczna - zajmuje się prawami organizacją rodziny, rodu. Archeologia - bada pozostałości po działaniu ludzkim. Demografia - bada określenie stanu biologicznego gęstości zaludnienia tj. długość trwania życia, śmiertelność. Socjologia - dostarcza informacji o strukturze i prawach rządzących rozwojem społeczeństwa.

Prymatologia - dział zoologii badania naczelnych. Ewolucjonizm - proces ewolucji jako przyczyna zmienności, badania anatomii porównawczej ciała kręgowców, a człowieka. Genetyka osobnicza - badanie zjawisk dziedziczenia w rodzinie. Genetyka populacyjna - bada działanie selekcji naturalnej i zjawiska mieszania się różnych populacji. Ekologia - wyjaśnia wpływ środowiska naturalnego na cechy biologiczne, bada wpływ czynników społecznych i kulturowych, które doprowadziły do wytwarzania środowiska sztucznego