Bezpieczeństwo społeczne
Praprzyczyną poszukiwania bezpieczeństwa są różnego rodzaju zagrożenia, w przypadku bezpieczeństwa społecznego chodzi zatem o zagrożenia społeczne. Dotyczą one przede wszystkim poziomu bezpieczeństwa społecznego
Bezpieczeństwo - wolność od zagrożenia. Nauka o bezpieczeństwie - securitologia. Securitologia - podejmuje badania zagrożeń dla istnienia, rozwoju i normalnego funkcjonowania człowieka i organizacji społecznych.
Bezpieczeństwo w odniesieniu do człowieka możemy badać w czterech płaszczyznach organizacji społeczeństwa - trzy z nich (mała grupa społeczna, wielka grupa społeczna i ludzkość) odnoszą się do społeczeństwa, jedna płaszczyzna - człowiek, ma wymiar jednostkowy:
1. Człowiek - jednostka rozumna mająca świadomość własnej osobowości, potrzeb, oczekiwań i możliwości, posługująca się mową symboliczną, zdolna do tworzenia kultur odznaczająca się najwyższym rozwojem psychicznym i społecznym, będącym immanentną częścią pozostałych układów odniesienia, będących wyrazem ścierających się koncepcji stosunku między człowiekiem a społeczeństwem.
Mała grupa społeczna (zbiór ludzi tworzących wspólnoty lokalne, zawodowe, stowarzyszenia, rodziny).
Wielka grupa społeczna to zbiór ludzi tworzących społeczeństwo, państwo, naród.
Ludzkość (gatunek ludzki) - rozumiany jako społeczeństwo globalne.
Poszerzenie zainteresowania bezpieczeństwa państwa (narodowego) o obszar bezpieczeństwa społecznego wynika z roli współczesnego państwa demokratycznego, którego obowiązkiem jest troska o obywateli niezależnie od ich statusu materialnego, o to, aby mogli w sposób realny uczestniczyć w życiu społecznym.
Bezpieczeństwo - ochrona egzystencjalnych
podstaw życia ludzi, zapewnienie możliwości zaspokajania indywidualnych potrzeb (materialnych i duchowych) oraz realizacji aspiracji życiowych przez tworzenie warunków do pracy i nauki, ochronę zdrowia oraz gwarancje emerytalne.
Bezpieczeństwo społeczne obejmuje całokształt działań prawnych, organizacyjnych realizowanych przez podmioty rządowe (krajowe i międzynarodowe), pozarządowe i samych obywateli, które mają na celu zapewnienie pewnego poziomu życia osobom, rodzinom i grupom społecznym oraz niedopuszczenie do ich marginalizacji i wykluczenia społecznego.
zapewnienie pomocy ludziom czasowo lub trwale niezdolnym do pracy zawodowej, którzy znaleźli się na skutek własnej niezaradności w trudnej sytuacji życiowej albo padli ofiarą niezależnych od nich
zdarzeń losowych, takich jak pożar, powódź i inne klęski żywiołowe.
Istotne znaczenie - konieczność wzmocnienia odpowiedzialności obywateli za los własny i los rodzin, walka z marginalizacją i nadrzędna rola państwa nie może kształtować postaw znanych jako wyuczony syndrom bezradności.
Drugim elementem bezpieczeństwa społecznego jest tworzenie warunków rozwojowych: aktywne uczestnictwo
w tworzeniu dochodu (uczestnictwo w rynku pracy), będące podstawą samodzielności ekonomicznej.
Wśród najważniejszych zagrożeń społecznych naszego wieku należy wymienić przede wszystkim narkomanię i AIDS, które ze względu na zasięg stały się prawdziwą plagą, rozpowszechnioną na całym świecie.
W ciągu minionych 20 lat wirusem HIV zaraziło się 60 mln, a na AIDS zmarło 20 mln osób. Każdego dnia choroba zabija 8000 ludzi - niemal trzy razy więcej niż zginęło w zamachach z 11 września.
Do 2010 roku będziemy mieli 100 mln zakażonych i 25 mln sierot. W tej sytuacji stwierdzenie sekretarza stanu USA Colina Powella, że AIDS to najpotężniejsza broń masowego rażenia na naszej planecie, nabiera szczególnego wyrazu. W opinii Amerykanów również narkotyki są bronią masowego rażenia i stanowią wielkie zagrożenie.
Zagrożenia społeczne to również główny problem współczesnej Polski :walka z bezrobociem, korupcją, zapewnienie obywatelom bezpieczeństwa i zwalczanie schorzeń społecznych, takich jak AIDS, narkomania i alkoholizm.
Bezrobocie, ubóstwo, bezdomność, narkomania, alkoholizm są zagrożeniami społecznymi powodującymi dysfunkcję całych grup społecznych, które zaczynają egzystować na marginesie życia społecznego.
Zagrożone społeczności nie tylko nie mogą podołać prawom i obowiązkom wynikającym z bycia obywatelem demokratycznego państwa, lecz przede wszystkim nie wypełniają podstawowych obowiązków rodzicielskich i wychowawczych w stosunku do własnych dzieci, kreując zachowania patologiczne w coraz młodszych pokoleniach.
O tym, że zagrożenia społeczne zaczynają w Polsce dominować, świadczy fakt, iż większość Polaków obawia się utraty pracy, choroby, popadnięcia w biedę. Coraz większym problemem staje się przestępczość wobec ogromnego problemu bezrobocia wśród młodzieży, mimo korzystnej ostatnio sytuacji całej gospodarki .
Dla ok. 10 mln Polaków główną podstawę egzystencji stanowią różnorakie świadczenia socjalne. Brak samodzielności ekonomicznej jest poważnym problemem społecznym. W znakomitej większości przypadków jest to skutek braku pracy lub osiągania skrajnie niskich dochodów mimo jej wykonywania.
Tworzy się kategoria new poor - nowych biednych, czyli ludzi, którzy pracują, a żyją na granicy ubóstwa. Ostatnio pojawiło się pojęcie junk job - praca śmieciowa, za sprawą badań socjologów amerykańskich. Do kategorii junk job można zaliczyć takie rodzaje zatrudnienia, które nie dają szans rozwoju zawodowego i jednocześnie są nisko opłacane.
Wszędzie tam, gdzie nie potrzeba świadectw, dyplomów, specjalnych licencji. To wszelkie prace, które nie dają możliwości pełnego uczestnictwa w życiu społecznym, w kulturze, edukacji, ograniczają lub uniemożliwiają wypoczynek. Dla uzmysłowienia skali problemu ubóstwa warto przytoczyć dane statystyczne
ok. 1,3 mld ludzi na świecie żyje za mniej niż l dolara USA dziennie, połowa
ludności świata (ok. 3 mld ludzi) żyje za mniej niż 2 dolary dziennie,
1,3 mld nie ma dostępu do czystej wody, a 2 mld do elektryczności,
PKB 48 najbiedniejszych krajów świata (czyli prawie 14 wszystkich krajów na
świecie) jest mniejszy niż łączny majątek trzech najbogatszych ludzi świata,
mniej niż l % tego, co wydaje się w ciągu roku na zakup broni, wystarczyłoby
na to, aby każde dziecko mogło pójść do szkoły, a prawie 1 mld ludzi nie potrafi
czytać ani pisać,
spośród krajów uprzemysłowionych w najbogatszym kraju na ziemi istnieje
największe zróżnicowanie pomiędzy biednymi a bogatymi,
20% ludności żyjącej w krajach rozwiniętych gospodarczo konsumuje 86%
dóbr światowych,
udział w eksporcie 20% ludności krajów najbogatszych wynosi 82%, a ich
udział w inwestycjach bezpośrednich zagranicznych wynosi 68% (podczas gdy
20% najbiedniejszych krajów ma jedynie 1% udziału w inwestycjach),
w 1960 roku dochód 20% najbogatszych krajów był trzydziestokrotnie większy
niż 20% najbiedniejszych krajów, w 1997 roku ta różnica wzrosła do 77 razy;
licząc od początku XIX wieku dystans między krajami najbiedniejszymi i najbogatszymi stale się powiększa, wynosił jak 3:1 w 1820 roku, 11:1 w 19l35
35:1 w 1950,44:1 w 1973 oraz 72: l w 1992 roku,
kraje rozwijające się płacą kilkanaście dolarów spłaty długu na każdego dolara
pomocy zagranicznej,
48% najbiedniejszych krajów ma udział w eksporcie światowym wynoszący
0,4%, ok. 800 min ludzi w krajach rozwijających się jest stale niedożywionych,
kilkuset miliarderów ma majątek taki jak 2,5 mld najbiedniejszych ludzi na
świecie.
Charakterystyka i opis zagrożeń dla bezpieczeństwa w kontekście polityki Unii Europejskiej: pięć grup zagrożeń: 1.”bunt wykluczonych".2. „bunt biednych", wynikający z powiększających się różnic dochodowych miedzy biednymi a bogatymi w skali świata.
3.„kryzys państwa", kumulujące się wykluczenie społeczne, mogące skutkować zdarzeniami politycznymi prowadzącymi nawet do rozpadu państwa (dotyczy to zwłaszcza krajów ubogich, postkolonianych, o słabych strukturach władzy demokratycznej i niedookreślonej tożsamości narodowej - tożsamość plemienna góruje nad tożsamością narodową) "
4. „zagrożenie środowiska naturalnego"
5 „terroryzm międzynarodowy".
Programy współpracy i projekty rozwojowe, pomoc finansowa, znoszenie barier w handlu, promocja rozwoju. Programy przeciwdziałające zagrożeniom przyporządkowano nowej agendzie polityki zagranicznej UE, „kooperatywnemu globalnemu zarządzaniu".
Służyć temu mają między innymi regulacje handlu i dalsze znoszenie barier, wzmocnienie roli instytucji globalnych (ONZ i WTO) oraz konferencji międzynarodowych, wspomaganie współpracy regionalnej przez tworzenie nowych struktur regionalnych, w ramach których naucza się kompromisu, zrozumienia partnera, budowania regionalnej lojalności, a także dyplomacja prewencyjna.
Rozwój współpracy gospodarczej między UE a innymi integracyjnymi organizacjami regionalnymi o charakterze gospodarczym uznawany jest za podstawowy instrument prowadzący do zmniejszania napięcia i eliminacji lub osłabienia czynników uznawanych za przyczynę powstawania zagrożeń.
W ramach tej współpracy szczególny nacisk położono na handel i różne programy współpracy w ramach polityki rozwoju, prowadzące do zmniejszenia ubóstwa. Traktowane są one w kategoriach długoterminowych i poddawane okresowym ocenom oraz modyfikacjom.
Wskaźniki i mierniki dobrobytu społecznego i ekonomicznego :PKB jest miarą produkcji, a nie dobrobytu. Na dobrobyt i jakość życia oddziałuje m. in.: stopień nagromadzonych konsumpcyjnych dóbr trwałego użytku, czynniki mierzalne i niemierzalne nieuwzględnione w PKB, na przykład długość życia, stan zdrowia.
Nierówności społeczne zostały dostrzeżone przy konstruowaniu wskaźnika trwałego dobrobytu ekonomicznego. Im większe rozwarstwienie dochodów, tym mniejsza wartość tego wskaźnika „Jakość życia pogarsza się dla większości ludzi, jeśli podział dochodów staje się niesprawiedliwy - nawet jeśli jednocześnie wzrasta wydajność gospodarcza"
Wskaźniki ubóstwa
W każdym kraju istnieją obszary biedy i rozkład dochodów jest nierównomierny. Uszeregowanie kraju na liście pod względem rozwoju społecznego w ramach Raportu o rozwoju ludzkości opracowywanego przez ONZ od 1990 roku jedynie w 1/3 zależy od PKB per capita.
Pozostałe dwa elementy brane pod uwagę dotyczą oszacowania długości życia w chwili narodzin oraz osiągnięcia w dziedzinie edukacji (zakres analfabetyzmu wśród dorosłych, procent osób o wykształceniu podstawowym, średnim i wyższym).
W corocznym raporcie ONZ od 1998 roku przedstawia się HPI (Human Poverty Index-2), uwzględniający odsetek ludności o oczekiwanej długości życia nie przekraczającej 60 lat, nie radzących sobie z przeczytaniem najprostszych tekstów i o dochodach poniżej połowy średnich oraz pozostających bez pracy od co najmniej roku.
Rozbudowany zestaw wskaźników, według schematu: przyczyna - stan - reakcja, został zaproponowany przez Komisję ds. Trwałego Rozwoju Narodów Zjednoczonych w ramach prac nad dokumentem Agenda 27. Dla zobrazowania ubóstwa przedstawiono między innymi następujące wskaźniki:
stopę bezrobocia,
mierniki ubóstwa,
procent populacji mającej podstawowe urządzenia sanitarne,
procent ludzi mających dostęp do wody pitnej w domu lub pobliżu,
oczekiwana długość życia w chwili narodzin,
waga noworodków,
wyżywienie dzieci.
Płaca minimalna jako gwarant bezpieczeństwa społecznego. Stanowi ważny wyznacznik bezpieczeństwa społecznego, ponieważ jej poziom decyduje o samodzielności ekonomicznej części gospodarstw domowych, zwłaszcza tych, które narażone są na względne trwanie w biedzie, chociażby ze względu na niski poziom kwalifikacji zawodowych
lub wyłączenie z różnych względów niektórych członków gospodarstwa domowego z aktywności. Poziom tej płacy stanowi także wyznacznik do decyzji o aktywności zawodowej ludności i uczestnictwie w rynku pracy, a moim zdaniem właśnie uczestnictwo w rynku pracy stanowi ważny element budowania bezpieczeństwa społecznego.
Kwestie płacy minimalnej reguluje wiele aktów prawa międzynarodowego i krajowego, a także konwencji międzynarodowych, w tym dokumenty MOP.
Artykuł 23 ust. 3 Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka - prawo każdego pracownika do „odpowiedniego i zadowalającego wynagrodzenia, zapewniającego jemu i jego rodzinie egzystencję odpowiadająca godności ludzkiej i uzupełnionego w razie potrzeby innymi środkami pomocy społecznej".
Artykuł 7 Paktu Praw Gospodarczych, Społecznych i Kulturalnych, ratyfikowany przez Polskę w 1977: państwa-strony paktu uznają prawo każdego do korzystania ze sprawiedliwych i korzystnych warunków pracy, obejmujących w szczególności wynagrodzenie zapewniające wszystkim pracownikom jako minimum godziwy zarobek i zadowalające warunki życia dla nich samych i ich rodzin.
Wstęp do Konstytucji Międzynarodowej Organizacji Pracy (rozdział 13 Wersalskiego Traktatu Pokojowego z 28 czerwca 1919 roku)- pokój powszechny i trwały może być zbudowany jedynie na zasadach sprawiedliwości społecznej, a pewne warunki pracy są wielkiej liczby ludzi niesprawiedliwe, powodując nędzę i niedostatek, co rodzi niezadowolenie zagrażające pokojowi i harmonii powszechnej.
Konieczne polepszenie wielu warunków pracy, zagwarantowanie zapłaty zapewniającej przyzwoite utrzymanie. W artykule III Deklaracji Filadelfijskiej z 12 maja 1944 roku (uzupełniającej Konstytucję Międzynarodowej Organizacji Pracy) wskazano na potrzebę popierania wśród narodów świata programów, które mają na celu osiągnięcie polityki dotyczącej płacy
i zarobków, godzin pracy i innych warunków pracy obliczonych na zapewnienie sprawiedliwego podziału owoców postępu dla wszystkich oraz minimalnego wynagrodzenia dla wszystkich zatrudnionych, gdy takie zabezpieczenie będzie konieczne.
Konwencja Nr 26 i Zalecenie Nr 30 dotyczące metod ustalania płac minimalnych z 16 czerwca 1928 roku.
Konwencja Nr 99 i Zalecenie Nr 89 dotyczące metod ustalania płac minimalnych w rolnictwie, z 28 czerwca 1951 roku, ratyfikowana przez Polskę w 1977 roku.
Konwencja Nr 131 i Zalecenie Nr 135 dotyczące ustalania płac minimalnych, zwłaszcza w odniesieniu do krajów rozwijających się, z 22 czerwca 1970 roku.
Europejskie uregulowania płacy minimalnej
Artykuł 4 ust. l Europejskiej Karty Społecznej przyjętej 18 października 1961 roku przez Radę Europy i ratyfikowanej przez Polskę (ale z pominięciem tego przepisu) stanowi, że w celu zapewnienia skutecznego
wykonania prawa do sprawiedliwego wynagrodzenia umawiające się strony zobowiązują się uznać prawo pracowników do takiego wynagrodzenia, które zapewni im i ich rodzinom godziwy poziom życia. Za godziwe uznaje się obecnie wynagrodzenie netto, które nie jest niższe niż 60% przeciętnego wynagrodzenia krajowego netto.
Artykuł 5 Wspólnotowej Karty Podstawowych Praw Socjalnych Pracowników (zwanej Kartą Socjalną) przyjętej 9 grudnia 1989 roku mówi, że wszyscy zatrudnieni powinni być sprawiedliwie wynagradzani.
Aby wprowadzić tę zasadę w życie, w związku z rozwiązaniami stosowanymi w poszczególnych krajach, pracownikom należy między innymi zapewnić godziwe wynagrodzenie, tzn. wynagrodzenie gwarantujące przyzwoity poziom życia.
Na mocy art. 2 Traktatu z Amsterdamu z 2 października 1997 roku do Traktatu ustanawiającego Wspólnotę Europejską dodano art. 118 (obecny artykuł 137). głoszący, że wynagrodzenia zostały wyłączone z obszarów zabezpieczenia społecznego, w ramach których działania państw członkowskich są wspierane i uzupełniane przez Wspólnotę Europejską.
W Polsce płacę minimalną po raz pierwszy wprowadzono w kwietniu 1956 roku. Obecnie różnego rodzaju regulacje dotyczące płacy minimalnej funkcjonują w 120 spośród 162 krajów.
Istnieją trzy metody kształtowania płacy minimalnej:
W sposób ustawowy.
Za pomocą układów zbiorowych pracy.
Za pośrednictwem specjalnie do tego celu utworzonych rad do spraw wynagrodzeń.
Płacę minimalną w Polsce należy utrzymać aby:
zapobiegać wyzyskowi,
zwalczać biedę wśród pracowników,
zapobiegać dyskryminacji ze względu na określone cechy demograficzno-społeczne
pracowników,
motywować ludność do podejmowania
pracy zawodowej i uniezależniania się
osób pobierających świadczenia społeczne od pomocy finansowej państwa,
spowodować wzrost produktywności pracy,
zwalczać nieuczciwą konkurencję, polegającą na oferowaniu produktów po zaniżonych cenach, możliwych na skutek obniżenia ponad wszelką miarę wynagrodzeń
Społeczno-ekonomiczne skutki bezrobocia jako głównego źródła zagrożeń społecznych
Zgodnie z tendencją ogólnoświatową również w Polsce do grup w największym stopniu dotkniętych brakiem zatrudnienia należą młodzi ludzie w wieku 18-25 lat
Popadanie młodych ludzi w bezrobocie jest z jednej strony uwarunkowane biologicznie okresem psychicznego i społecznego dojrzewania oraz kształtowania się tożsamości i osobowości, również zawodowej, przypadającego na czas podejmowania decyzji o wyborze szkoły i przyszłego zawodu.
Młodzieńczość to stadium życia najbardziej krytyczne z punktu widzenia rozwoju zawodowego i kariery zawodowej jednostki. Decydowanie o wyborze zawodu następuje przy małej znajomości własnych możliwości, w wieku uniemożliwiającym całościowe rozumienie dysharmonii z przyszłą rolą zawodową
Dodatkową komplikację stanowi charakterystyczne dla okresu dojrzewania napięcie w kontaktach ze światem dorosłych. Część młodzieży z dystansem odnosi się do sugestii i rad dorosłych w kwestii wyboru zawodu. Kształtujące się własne ja odrzuca wszystko, co nie jest zgodne z jego specyficznie pojętym interesem, zaznaczając z całą mocą własną niezależność i autonomię.
Nakłada się dodatkowo trudna sytuacja społeczna okresu transformacji. Negatywne zjawiska: wzrost agresji. przemocy i przestępczość młodzieży to koszty transformacji i cena sukcesu gospodarczego jest odwrotnie proporcjonalny do kryzysu w sferze wartości, moralności i szeroko pojętej kultury.
Czas przemian charakteryzuje się także narastaniem kontrastów społecznych, sprzeczności i zróżnicowań. Z jednej strony lansowany jest model błyskotliwej kariery, sukcesu finansowego, dostatku i życia konsumpcyjnego, z drugiej następuje ubożenie całych grup społecznych, narasta bezrobocie
Zwiększają się możliwości samorozwoju jednostki, a jednocześnie dostęp do nich jest ograniczany i uwarunkowany sytuacją materialną. Młodzież niejednokrotnie nie potrafi uznać, jakie wartości są najważniejsze, nie jest w stanie odnaleźć się w nowej rzeczywistości.
Często dochodzi do przypadkowego wyboru szkoły i zawodu. Pobyt w szkole średniej jest swoistego rodzaju „przechowalnią", formą przeczekania, a nie etapem w zdobywaniu wybranego zawodu i solidnego przygotowania się do wykonywania przyszłej pracy.
Nieprzemyślany wybór kariery zawodowej kończy się zazwyczaj brakiem integracji osobowości zawodowej i identyfikacji z zawodem. Konsekwencja takiego stanu rzeczy jest przewidywanie własnych trudności na rynku pracy, po zakończonej edukacji, co stanowi kolejny etap zwiększania się ryzyka bezrobocia
Wyniki badań prowadzą do wniosku, że trudności absolwentów na rynku pracy są uwarunkowane pewnymi postawami i przekonaniami, które cechowały ich jako uczniów ostatnich klas szkół ponadpodstawowych. Wśród młodych ludzi można wyróżnić dwie grupy: przewidujący kłopoty ze znalezieniem pracy i nie przewidujący takich kłopotów.
Osoby oczekujące porażki na rynku pracy czują się wyobcowane, pozbawione możliwości wpływania na swój los. Uważają, że to, co się dzieje w kraju, zmierza do pozbawienia obywateli pomocy państwa i pozostawienia ich samych sobie. Demokracja przyniosła im raczej poczucie chaosu i niepewności jutra niż realizacje pozytywnych wartości.
Są w dużym stopniu zdezorientowani i zagubieni. Ich rozumienie polskiej rzeczywistości i ich właściwości psychologiczne są bardzo podobne do wyobrażeń oraz cech psychologicznych osób już bezrobotnych. Natomiast osoby oczekujące sukcesu na rynku pracy mają odmienne postawy i opnie o przemianach w naszym kraju.
Własne bezrobocie częściej przewidują uczniowie pochodzący z rodzin o złych i przeciętnych warunkach materialnych oraz których rodzice byli gorzej wykształceni w porównaniu z uczniami z rodzin dobrze sytuowanych i inteligenckich (potwierdzają to badania CBOS z 1992 roku)
W innych badaniach stwierdzono, że bezrobocie powiela się w rodzinie, co z jednej strony tłumaczy się niskim poziomem dochodów i wykształcenia, z drugiej zaś - niskim poziomem aspiracji, dziedziczonych w rodzinach bezrobotnych.
Niebezpieczne jest przekonanie części młodych ludzi, że staną się bezrobotnymi. Może ono osłabić wiarę we własne siły, aktywność i upór w poszukiwaniu pracy i doprowadzić, na zasadzie samospełniającej się przepowiedni, do rzeczywistej porażki. Niepokoi lekkomyślny stosunek młodzieży do własnego zawodu i szans na otrzymanie pracy, brak wizji i troski o przyszłość.
Porównanie młodych bezrobotnych z ich pracującymi rówieśnikami pod względem stylu życia, celów życiowych, a także stosunku do pracy wykazało istotne różnice. Młodzi bezrobotni najczęściej reprezentują styl życia opisany jako „życie bez pośpiechu, nadmiernych ambicji i rywalizacji, spokojna egzystencja wśród bliskich osób".
Natomiast pracujący młodzi preferowali styl aktywny, charakteryzujący się wykorzystywaniem każdej wolnej chwili, robieniem wielu różnych rzeczy, dokształcaniem się. Osoby te mają wyraźny plan swojego rozwoju i kariery zawodowej.
Osoby bezrobotne winą za swoje niepowodzenia są skłonne obarczać złe funkcjonowanie rynku pracy oraz niechęć pracodawców. Inaczej pracujący, którzy uważają, że to brak motywacji do szukania pracy oraz niewystarczające umiejętności i kwalifikacje osób bezrobotnych są przyczyną ich niepowodzeń.
Pogłębia się także negatywna postawa wobec rzeczywistości społeczno-politycznej u młodych bezrobotnych, która charakteryzowała uczniów obawiających się nieotrzymania pracy po zakończeniu szkoły. Bezrobotni krytycznie odnoszą się do nowego ustroju, twierdząc, że spowodował on chaos i nierówności społeczne.
Upatrywanie przyczyn nieotrzymania pracy w czynnikach zewnętrznych nasila postawy roszczeniowe, a co za tym idzie, istotnie obniża motywację do aktywnego szukania pracy. Po utracie pracy ludzie więcej czasu spędzają w domu, mają mniej kontaktów towarzyskich. Wycofanie się bezrobotnych z życia społecznego jest również spowodowane narastającym poczuciem krzywdy i niesprawiedliwości.
Może to prowadzić do głębokiego poczucia wyobcowania, alienacji społecznej i zepchnięcia bezrobotnego poza społeczeństwo. Poczucie obcości i braku związku z systemem społecznym wraz z narastającym niezadowoleniem z własnej sytuacji i pogarszającym się samopoczuciem młodych ludzi stanowi podłoże zachowań agresywnych, przemocy i wandalizmu.
Poszukiwanie pierwszej pracy to okres szczególny w życiu absolwentów, ponieważ następuje w nim konfrontacja wyobrażeń i oczekiwań związanych z przyszłą pracą a realiami rynku pracy; okres, w którym pierwsze doświadczenia: dobre lub złe, mogą przesądzić o dalszych losach zawodowych i stabilizacji życiowej.
W przypadku bezrobocia młodych wykształconych osób jest to także strata dużego potencjału modernizacyjnego. Następują również procesy ubytku kapitału ludzkiego w wyniku długotrwałej dezaktywizacji części siły roboczej.
Będąca skutkiem bezrobocia utrata kwalifikacji powoduje obniżenie wydajności pracy. Do negatywnych skutków bezrobocia w płaszczyźnie makroekonomicznej trzeba zaliczyć także ogromne koszty finansowe ponoszone przez państwo.
Formy zwalczania bezrobocia w Polsce w kontekście bezpieczeństwa:
należy zmienić akcenty: mniej dezaktywizacji i promowania bierności, więcej aktywizacji i przedsiębiorczości. Nauczać, czym jest polityka społeczna przyjazna zatrudnieniu.
Polityka społeczna była narzędziem dezaktywizacji zawodowej, uzasadnianej przekonaniem, że wypchnięcie z rynku pracy dużych grup ludności i uczynienie z nich klientów systemu zabezpieczenia społecznego ( kobiet, częściowo niepełnosprawnych oraz osób zbliżających się do emerytury) zapewni więcej miejsc pracy młodszym.
W programach walki z bezrobociem często postuluje się zmianę przepisów kodeksu pracy, umożliwiającą stosowanie umów mniej zobowiązujących pracodawcę. Wzorem jest amerykański rynek pracy, pozwalający na różne formy zatrudniania i dużo większą swobodę wymiany pracowników przy niższych kosztach.
Nas ograniczają standardy Unii Europejskiej. Poza tym, jeśli istniejące regulacje nie zahamowały przeprowadzanej restrukturyzacji, to widać nie są one zasadniczą barierą, choć większa różnorodność form zatrudnienia na pewno byłaby atrakcyjna. Ich wprowadzenie nie oznacza jednak ignorowania norm czasu pracy albo zwalniania pracowników chorych.
Tym, co mogłoby na stałe uzdrowić rynek pracy w Polsce jest ożywienie gospodarcze oraz rozwój małych i średnich przedsiębiorstw. Żeby zmniejszyć bezrobocie, trzeba stworzyć nowe miejsca pracy. Nie wystarczy tylko prosta liberalizacja kodeksu
W Polsce stajemy przed dramatycznymi wyborami. Z prognoz demograficznych
GUS wynika, że liczba osób w wieku produkcyjnym zwiększyła się z 23,7 mln
w 2000 r. do 25,1 mln w 2009 r.
Utrzymanie na obecnym poziomie wydatków na szkolenia, roboty publiczne, refundowanie części kosztów pracodawcom np. w Irlandii dowodzi, że nie są to efektywne metody ograniczania bezrobocia, więc zwiększanie tu wydatków nie ma sensu.
Pogarszająca się sytuacja na rynku pracy zmusza polskie władze do szukania środków zaradczych. Głównym celem tych poszukiwań ma być wynalezienie „cudownego leku", którego zadaniem ma być zmniejszenie nasilającego się bezrobocia w Polsce.
Gospodarka polska musi się rozwijać znacznie szybciej, trzeba obniżyć koszty pracy, obniżając podatki, uelastyczniając prawo pracy, utrzymując pod kontrolą inflację i deficyt budżetowy.
Więzi społeczne i znaczenie rodziny jako podstawowej komórki społecznej
Analizujące społeczeństwo pod względem pozycji zawodowej i społecznej, cech społeczno-ekonomicznych oraz warunków życia i zamieszkania - można wytypować pewne grupy ludzi mających największe problemy z osiągnięciem stanu bezpieczeństwa społecznego.
Ze względu na pozycję zawodową i społeczną najbardziej podatne na zagrożenia społeczne są:
Osoby, które utraciły pracę lub nie mają możliwości jej podjęcia. Bezrobocie nie
tylko wpływa na nie destrukcyjnie, lecz także wywołuje destrukcyjne zjawiska
w środowisku lokalnym.
Osoby zatrudnione w przedsiębiorstwach, które z różnych przyczyn przeznaczone
są do likwidacji, żyją w ciągłym zagrożeniu, godząc się na niskie i niere
gularne wynagrodzenia.
Osoby utrzymujące się z pracy w sferze budżetowej, zwłaszcza pracownicy pub
licznej służby zdrowia, oświaty, kultury.
Osoby utrzymujące się z pracy na roli w niewielkich gospodarstwach, które nie są
w stanie wykorzystać dobrodziejstw Wspólnej Polityki Rolnej UE.
Kryterium społeczno-demograficzne najmniej odporne na zagrożenia społeczne są:
-Rodziny wielodzietne oraz niepełne,
przewagą matek samotnie wychowujących
dzieci.
-Osoby upośledzone fizycznie i umysłowo.
-Dzieci i młodzież wychowująca się w rodzinach patologicznych, dysfunkcyjnych.
-Osoby starsze, utrzymujące się z emerytur i rent poniżej minimum socjalnego.
Osoby z różnych przyczyn „wypaczone" społecznie, narażone na bezdomność,
alkoholizm, narkomanię, prostytucję.
Z uwagi na warunki życia, a przede wszystkim uwarunkowania lokalne prawdopodobieństwo znalezienia się w bardzo trudnej sytuacji życiowej występuje wśród mieszkańców regionów:
najuboższych ekonomicznie,
o najwyższym bezrobociu,
dotkniętych klęskami naturalnymi, ekologicznymi (powodzie, pożary, inne).
„Krytyczne sytuacje życiowe„ - można je rozpoznać po kumulacji następujących zespołów objawów :
niezaspokojenie podstawowych potrzeb człowieka,
konieczność podjęcia decyzji o wysokim stopniu ryzyka.
zawodność dotychczasowych mechanizmów adaptacyjnych.
załamanie drogi życiowej,
niemożność samodzielnego wyjścia z sytuacji trudnej.
Krytyczne sytuacje życiowe mogą się pojawiać gwałtownie lub narastać przez dłuższy okres, a mogą być spowodowane zarówno przez czynniki obiektywne (wypadek losowy, kryzysy rozwojowe), jak i subiektywne (bierność, niezaradność, zaburzenia psychiczne ).
Niebezpieczne jest kumulowanie się różnego rodzaju trudności w życiu jednostki, zwłaszcza w sytuacji, gdy przestaje ona panować nad zachodzącymi zjawiskami albo procesami.
Kryzysy dotykające duże zbiorowości społeczne powodują na szeroką skalę skrajnie trudne sytuacje w życiu jednostek i rodzin oraz niszczą więzi społeczne w stopniu zagrażającym stabilności społeczeństwa - wówczas krytyczne sytuacje życiowe przekształcają się w tzw. kwestie społeczne.
Kwestia społeczna - stan lub proces społeczny polegający na niezaspokojeniu na szeroką skalę podstawowych potrzeb ludzi lub problem społeczny szczególnie dokuczliwy dla danej społeczności, który należy rozwiązać, ponieważ stanowi dolegliwość o wysokim stopniu natężenia dla biologicznej substancji narodu, potencjału kulturowego i spójności społeczeństwa.
W rzeczywistości społecznej funkcjonuje wiele rodzajów kwestii społecznych, a ich identyfikacja i klasyfikacja zależy od przyjętych kryteriów. Biorąc pod uwagę problem zaspokojenia potrzeb, można wyróżnić między innymi kwestię ubóstwa, bezrobocia, bezdomności, oświaty i kultury, patologii społecznych, kryzysu zdrowia, ekologii itp.
Zadania państwa w zakresie bezpieczeństwa socjalnego:
Państwo jako najwyższa forma organizacji społeczeństwa przyjęło na siebie wiele obowiązków, dotyczących między innymi zagwarantowania ładu, bezpieczeństwa oraz przestrzegania prawa.
Powinno tak organizować przestrzeń społeczną, gospodarczą i polityczną, aby dla podmiotów, które go ustanowiły, stworzyć warunki bezpiecznej egzystencji. Państwo, prowadząc politykę zagraniczną, wewnętrzną, finansową, gospodarczą i edukacyjną, ma na celu określony dobrostan ludzi, których reprezentuje.
Państwo, które chce zapewnić korzystne warunki funkcjonowania jednostkom i grupom społecznym, daje im poczucie szansy rozwoju oraz braku zagrożeń, prowadzi określoną politykę społeczną. Jest to działalność podmiotów ustawodawczych, wykonawczych oraz kontrolnych państwa, a także samorządów
i organizacji pozarządowych, zmierzająca do kształtowania odpowiednich warunków pracy i bytu, pożądanych struktur społecznych oraz stosunków społeczno-kulturowych, w których przy aktywności ludności będzie możliwe zaspokojenie potrzeb społeczeństwa na poziomie możliwym w danym okresie.
Polityka społeczna ma na celu obronę człowieka przed niezaspokojeniem jego potrzeb, początkowo najbardziej elementarnych, a następnie także rozwojowych. Celem polityki społecznej jest kreowanie „dobra" społecznego, a więc urzeczywistnianie sprawiedliwości społecznej, oraz likwidacja „zła" społecznego, czyli usuwanie i łagodzenie
kwestii społecznych.
Działalność państwa w sferze polityki społecznej ma na celu :
poprawę pozycji grup słabych ekonomicznie i społecznie,
zapobieganie czynnikom zagrażającym egzystencji najuboższych grup społecznych
organizowanie postępu społecznego,
obronę przed niezaspokojeniem elementarnych i rozwojowych potrzeb człowieka.
łagodzenie nierówności i ubóstwa,
minimalizowanie społecznego ryzyka.
optymalizację podziału pomyślności.
Tak ujętą politykę społeczną możemy utożsamiać z dążeniami państwa do zapewnienia bezpieczeństwa społecznego, rozumianego jako stwarzanie ludziom warunków do trwania, przetrwania i rozwoju. Motywem aktywności państwa są nie tylko określone problemy i zagrożenia, lecz także dążenie do takiego rozwoju społecznego i
gospodarczego, który zapobiega powstawaniu ostrych kwestii społecznych. Podmiotami polityki społecznej są przede wszystkim państwo oraz jego organa i instytucje, podmioty ponadpaństwowe, podmioty niepaństwowe, a także siły społeczne.
Najistotniejszą rolę odgrywa państwo, gdyż obejmuje ono całą ludność kraju, ma możliwość mobilizowania różnych sił i zasobów poprzez prawo i przymus. Formułuje generalne cele, wartości i zasady polityki społecznej, umożliwia redystrybucję dochodów poprzez świadczenia socjalne, tworzy bazę materiałową, organizacyjną i kadrową do realizacji celów polityki społecznej.
W obszarze bezpieczeństwa społecznego : trzy główne sektory prowadzące działalność na rzecz dobra społecznego:
sektor publiczny, obejmujący działalność realizowaną przez instytucje rządowe
i samorządowe.
sektor wspólnotowy, obejmujący wsparcie społeczne i wymianę świadczeń oraz
usługi pomiędzy rodziną, przyjaciółmi, sąsiadami,
- sektor obywatelski, oparty na idei samopomocy, wykorzystujący inicjatywy
społeczności lokalnych, wolontariat i organizacje pozarządowe. W państwach demokratycznych o stabilnych systemach społeczno-ekonomicznych dużą rolę w zakresie kształtowania bezpieczeństwa społecznego odgrywają również podmioty gospodarcze .
Rozwijają one różne formy działalności socjalnej i bytowej, istotne dla dobrego samopoczucia załogi, lepszej pracy, rozwoju zawodowego oraz pozwalające zatrzymać deficytowe kadry.
Podmioty ponadpaństwowe, biorące udział w kreowaniu polityki społecznej na forum europejskim i międzynarodowym: Komisja Europejska, Europejski Rzecznik Praw Obywatelskich, ONZ, Światowa Organizacja Zdrowia (WHO), Międzynarodowa Organizacja Pracy (MOP).
W zakresie polityki społecznej działają także pozarządowe podmioty: organizacje pozarządowe, ruchy społeczne, związki zawodowe, Kościoły i związki wyznaniowe.
Współczesne wyzwania demograficzne a bezpieczeństwo
Polska w ślad za większością państw UE weszła na ścieżkę katastrofy demograficznej, która zwiastuje największe zagrożenie dla tworzenia bezpieczeństwa w wymiarze narodowym, regionalnym i międzynarodowym.
Od końca lat 90 tych stała tendencja do spadku liczby urodzeń, co w konsekwencji prowadzi do groźnego niżu demograficznego, który zasadniczo wpływa na możliwość przetrwania i rozwoju państwa. Po raz pierwszy od zakończenia II wojny światowej liczba zgonów w 1999 roku zrównała się z liczbą urodzeń, a współczynnik przyrostu naturalnego osiągnął poziom zera.
Ponadto od 2002 roku odnotowujemy ujemny przyrost naturalny, co przy również ujemnym saldzie migracji zagranicznych (prawie 14 000 osób więcej z Polski wyemigrowało niż przyjechało na stale) jest wielce niekorzystnym zjawiskiem, rzutującym zarówno na stabilność rodziny, jak i na bezpieczeństwo całego państwa.
Podobnego zjawiska doświadczają też państwa demokracji zachodnich, które w 2000 roku odnotowały więcej zgonów niż narodzin i gdyby nie migracja, ludność tych krajów już by zmalała. Niski przyrost naturalny jest jednym ze skutków kryzysu, przez jaki przechodzi tradycyjna rodzina, będąca gwarancją stabilności, bezpieczeństwa i trwałego wzrostu państwa.
Rodzina w życiu narodu i państwa wypełnia dwojakiego rodzaju zadania: wobec społeczeństwa oraz wobec jednostek wchodzących w jej skład (rodzice, dzieci).
Zapewnienie trwałości rodziny, opartej na związku mężczyzny i kobiety, oraz odpowiedniej liczby urodzeń dzieci stało się prawdziwym wyzwaniem dla współczesnych państw demokratycznych, w tym Polski.
Zapobieganie i przeciwdziałanie katastrofie demograficznej powinno stanowić jedną ze strategicznych misji państwa, obejmująca kompleks przedsięwzięć w sferze społecznej, ekonomicznej, edukacyjnej i kulturowej, dotyczących miedzy innymi: uświadamiania znaczenia trwałości rodziny i macierzyństwa (przyrostu naturalnego dla państwa
i społeczeństwa, w tym dla bezpieczeństwa narodowego),
przywrócenia rangi tradycyjnej rodzinie, pełniącej funkcję prokreacyjną, socja-
lizacyjną, patriotyczno-obywatelską. usługowo-opiekuńczą.
powrotu do modelu rodziny wielodzietnej i wielopokoleniowej jako gwaranta
wykształcenia więzi społecznych i międzyludzkich
zapewnienia prawnych gwarancji socjalno-bytowych dla rodzin, obejmujących
między innymi obniżenie kosztów pobytu dzieci w żłobkach i przedszkolach
oraz zwiększenie możliwości korzystania z nich, obniżenie podatku w rodzinach wielodzietnych, obniżenie kosztów edukacji dzieci i młodzieży,
wsparcia państwa dla młodych rodzin, na przykład w postaci zagwarantowania
bezpieczeństwa pracy dla matki po urlopie macierzyńskim oraz możliwości
płynnej regulacji wymiaru przepracowanych w ciągu tygodnia godzin.
W państwie demokratycznym centralne miejsce zajmują potrzeby bytu i rozwoju człowieka. Priorytet człowieka nad strukturą wyraża się w tym, że to obywatele dzięki swej aktywności tworzą określone stany rzeczy. W demokratycznych społeczeństwach nie są oni tylko odbiorcami poleceń wyrażających wolę władzy. To władze państwowe muszą wyrażać interesy obywateli.
Państwo jest organizacją służącą tworzeniu jak najlepszych warunków rozwoju dla jednostek i poszczególnych społeczności. Może dojść do gloryfikowania interesów jednych grup kosztem innych lub też do egalitaryzacji społeczeństw. Grozi to w pierwszym przypadku wystąpieniem konfliktów, w drugim zaś osłabieniem ludzkiej aktywności.
Państwo powinno odgrywać rolę sprawiedliwego arbitra, nie dopuszczającego do nieuczciwej gry pomiędzy podmiotami i oceniającego ich działalność z perspektywy dobra społeczności.